Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар - Sotsiologiya - Referatlar

Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

93 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Дин масаласида мавжуд халқаро меъёр (норма)лар. 2. Виждон эркинлиги – диний эътиқод эркинлигидир. 3. Мустақил Ўзбекистонда виждон эркинлигининг конституцион кафолатланиши. 4. Мустақиллик: динга ва диний ташкилотларга муносабатнинг ўзгариши.

Виждон эркинлиги кўп қиррали тушунча бўлиб , у қуйидагиларни билдиради ; Ҳар кимнинг ўз эътиқодига кўра , мазкур жамиятдаги мавжуд ижтимоий меъёрларни бузмаган ҳолда виждони буюрганича яшаш , ишлаш имконияти . Бунда динга муносабат масаланинг бир томони ҳисобланади. Сиёсий жиҳатдан эса унга демократия кўринишларидан бири сифатида қаралади. Юридик нуқтаи назардан виждон эркинлиги инсоннинг асосий шахсий хуқуқлари сирасига киради ва демократик эркинликлардан бири ҳисобланади. 1 Кўринадики виждон эркинлиги замирида шахснинг хуқуқи, демократия, адолатпарварлик ва инсонпарварлик каби катта ижтимоий- сиёсий, хуқуқий ва ахлоқий тушунчалар ётади. Хозирги вақтда виждон эркинлиги демократиянинг ажралмас таркибий қисмига айланган. Биз бу ўринда виждон эркинлигини фуқароларнинг дин эркинлиги нуқтаи назаридан изоҳлашни мақсад қилиб қўйганмиз. Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар масаласи барча давлатларнинг ижтимоий ҳаётида муҳим ва шу билан бирга мураккаб масалаларидан бири бўлиб келган. Бу масалада халқаро меъёрларга келсак, БМТнинг Уставидан тортиб, барча халқаро ҳужжат ва шартномаларда, дунёвий давлатларнинг Конституция ва қонунларида виждон эркинлиги масаласи ўз ифодасини топган. 1948 йил 10 декабарда қабул қилинган «Инсон хуқуқлари умумий декларацияси»га мувофиқ ҳар бир инсон эркин фикрлаш, виждон ва дин эркинлиги хуқуқига эга. Бу хуқуқ ўз дини ва эътиқодини ўзгартириш эркинлигини, диний ибодатларни бажаришда ва диний маросимларда якка тартибда ва одамлар билан биргаликда қатнашиш эркинлигини ўз ичига олади. Дин ва виждон эркинлиги тўғрисида халқаро ҳужжатлардаги яна бир муҳим масала, турли дунёқараш ва эътиқодда бўлган кишилар ўртасидаги, давлат, дин, диний ташкилотлар билан давлат ўртасидаги муносабатларнинг амалда хуқуқий таъминланишини ҳам назарда тутади. 1 Қаранг. Ислом: энциклопедия. 63-бет. 3

Ўзбекистон Республикаси Конституцияси тегишли моддаларида акс этган Виждон эркинлиги, шунингдек «Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида» қабул қилинган қонун халқаро ҳужжатлардаги талабларга мос ҳолда тузилгандир. 2. Виждон эркинлиги – диний эътиқод эркинлигидир. Дин эркинлиги нуқтаи назаридан виждон эркинлиги - бу фуқароларнинг у ёки бу динга эътиқод қилиш ёҳуд ҳеч қандай динга эътиқод қилмаслик хуқуқидир. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 31- моддасида қайд этилганидек, «Ҳамма учун виждон эркинлиги кафолатланади. Ҳар бир инсон хоҳлаган динга эътиқод қилиш ёки ҳея қайси динга эътиқод қилмаслик хуқуқига эга. Диний қарашларни мажбуран сингдиришга йўл қўйилмайди». 1 Мазкур қонуний кафолатга мувофиқ, бирон бир киши бошқа одамларга сен у динга, сен бу динга эътиқод қиласан. Сенинг бирор динга эътиқод қилишга ҳаққинг йўқ, Сен бединсан деб айта олмайди. Айни пайтда у ёки бу ақидага бўйсунишга мажбур эта олмайди. Ҳеч ким диндор кишини «Диний эътиқодингиздан қайтинг» деб мажбур ҳам қилолмайди. Бундай холатларга қонун йўл бермайди. Диндор ёки дахрий бўлиш, ўзи ҳохлаган динга ишониш ёки ҳеч қайси динга ишонмаслик ҳар кимнинг шахсий иши. Бу хуқуқ Ўзбекистон Республикасининг Конститутциясининг 31-моддасида қонун билан мустаҳкамланган. 3. Мустақил Ўзбекистонда виждон эркинлигининг конституцион кафолатланиши Виждон эркинлигининг кафолатлари кўп қирралидир. Бу – аввало динларнинг ва диний ташкилотларнинг давлатдан ажратилганлиги; барча фуқаролар учун уларнинг динга эътиқод қилиш ёки қилмаслигидан қатъи назар маориф ва маданият масканлари эшикларининг очиқлиги; мактабнинг диндан ва диний ташкилотлардан ажратилганлиги; диндорларнинг диний эҳтиёжларини қондириш учун зарур бўлган шароитларнинг яратиб берилганлиги ва бошқалардан иборат. 1 Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Тошкент, «Ўзбекистон»; 2003. 8-бет. 4

Мустақилликка эришганимиздан сўнг янги шароитда диннинг ва диний ташкилотларнинг жамиятдаги ўрнини яна бир карра аниқлаб олиш эҳтиёжи туғилди. Бунга сабаб айрим кимсаларнинг ўз сиёсий манфаатларини амалга ошириш учун диндан ва диний ташкилотлардан фойдаланишга уриниб келаётганликларидир. Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгаши 1991 йил 14 июнда «Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида» ги қонуни қабул қилган. Орадан етти йил ўтиб 1998 йил 1-майда Ўзбекистон Республикаси биринчи чақириқ Олий Мажлисининг ўн биринчи сессиясида бу қонуннинг янги тахрирдаги матни қабул қилинди. Мазкур қонун, аввало ҳар бир фуқарога мустақил равишда, бирон-бир тарзда мажбурлашсиз ўзининг динга муносабатини белгилаш, душманлик ва адоват уйғотиш, уларнинг диний ёки даҳрийлик эътиқоди муносабати билан боғлиқ хис-туйғуларни ҳақорат қилиш мумкин эмаслиги белгилаб қўйилган. Шунингдек, муқаддас қадамжоҳ ҳисобланган диний иншоатлар – масжид, мадраса, мақбараларни оёқости қилиш қонунга мувофиқ жазоланиши, ҳеч кимнинг ўзининг диний эътиқодига кўра, қонунда белгиланган мажбуриятларини бажаришдан бўйин товлаши мумкин эмаслиги тайин этилган. Қонуннинг 5-моддаси «Динларнинг ва диний ташкилотларнинг давлатдан ажратилиши» деб юритилади. Бу қандай маънони англатади? Бу дегани – мамлакатимизда динлар ва диний ташкилотлар давлат ишига аралашмайди, айни пайтда эса давлат диний ташкилотларнинг ва диндорларнинг қонунларга зид бўлмаган фаолиятига аралашмайди, давлат ўз вазифасини ва дин ҳам ўз вазифасини бажариши лозим. Давлат диндор фуқароларнинг диний эътиқод ва ҳақ-ҳуқуқларини қанчалик ҳурмат қилса, диндорлар ҳам давлат қонунларини ва сиёсатини шунчалик ҳурмат-эхтиром қилишлари ҳам шарт. Диний ташкилотлар давлатдан ажратилган бўлса-да, аммо улар жамиятдан ажратилмаган. 5

Бинобарин, диндорлар ва диний ташкилотлар жамиятнинг ижтимоий-сиёсий ҳаётида қатнашиш хуқуқига эгадирлар. Шу ўринда диний ташкилот нима, унинг мақомлари қандайлигини билиб олиш ҳам фойдадан ҳоли эмас. Диний ташкилот – диний эҳтиёжларни биргаликда қондириш ёки қондиришга кўмаклашиш мақсадида тузиладиган ва диний маросимларни адо этиш асосида иш кўрадиган ихтиёрий, тенг ҳуқуқли ва ўз-ўзини бошқарувчи уюшма. У айни вақтда фуқароларнинг виждон эркинлигини кафолатловчи тузилмалардан бири саналади. Диний ташкилотларнинг энг муҳим белгиси уларнинг ўз-ўзини бошқаришидир, яъни улар маъмурий жиҳатдан давлат идораларидан ажратилган. Диний ташкилотлар ўз Низомларига асосан мустақил иш олиб борадилар. Янги тахрирдаги қонунга биноан диний ташкилот Ўзбекистон Республикасининг 18 ёшга тўлган ва республика худудида доимий яшаётган 100 кишидан кам бўлмаган фуқаролар ташаббуси билан тузилиши мумкин. Тузилган уюшма ва ташкилотлар Республика Адлия вазирлиги томонидан, жойларда тегишли вилоят, туман, шаҳар, қишлоқ худудида бўлган адлия бошқармалари томонидан рўйҳатга олинади. Қонунга мувофиқ, диний ташкилотлар бирон бир сиёсий партиялар фаолиятида қатнашиш, сиёсий партияларга молиявий ёрдам кўрсатиш ҳуқуқига эга эмас. Шунингдек диний-сиёсий партиялар тузиш тақиқланган. Диний ташкилотлар, диндорлар ва бошқа фуқароларнинг диндан давлатга, Конституцияга қарши тарғибот олиб боришига, диндан ўз сиёсий мақсадларини амалга ошириш учун ниқоб сифатида фойдаланишга давлат йўл қўймайди. «Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида» қонунда белгиланган тартибларни бузганлар қонунга биноан жавобгарликка тортилади. Қонуннинг яна бир муҳим моддаси «Мактабни диндан ва диний ташкилотлардан ажратиш» деб аталади. Буни қандай тушунмоқ ва 6

изоҳламоқ керак? Мамлакатимизда давлат билим юртлари дунёвий билимлар берувчи билим юртларидир. Умумий таълим, коллежлар, академик лицейлар, олий ўқув юртлари ўқув режаларига диний билим бериш дарс сифатида киритилмайди. Бироқ, бу фуқаролар диний таълим олиш ҳуқуқига эга эмас, деган гап эмас. Мамлакатимизда диний таълим қандай тарзда амалга оширилади. Буни ҳам билиб қўйиш муҳимдир. Қонуннинг 3-моддаси 2-қисмида кўрсатилганидек «Вояга етмаган болаларни диний ташкилотларга жалб этиш, шунингдек уларнинг ихтиёрига, ота-оналари ёки уларнинг ўрнини босадиган шахслар ихтиёрига зид тарзда динга ўқитишга йўл қўйилмайди». Мазкур қонунга зид равишда вояга етмаган болаларни динга ўқитиш Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 145-моддасига мувофиқ – энг кам иш ҳақининг эллик баробаридан етмиш беш бараваригача жарима ёки икки йилдан уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёҳуд уч йилгача озодликдан махрум этиш билан жазоланади. Қонунга биноан диний таълим махсус диний ўқув юртларида амалга оширилади. Диний ташкилотларнинг марказий бошқарув органлари руҳонийлар ва ўзларига зарур бўлган диний ходимлар тайёрлаш учун диний ўқув юртлари ташкил этишга ҳақлидирлар. Диндан сабоқ берувчилар, мураббийлар тегишли пухта билимга ва уни ўқитиш ҳақидаги махсус руҳсатномага эга бўлишлари шарт. Қонунда хусусий тартибда, яъни уйда диний таълим бериш ман этилган. Хозирда Ўзбекистонда 16 та диний ўқув ютлари фаолият кўрсатмоқда. Булар Тошкентдаги Имом ал-Бухорий номли Ислом институти, Тошкент Ислом университети, «Кўкалдош», Бухородаги «Мир Араб» мадрасалари; шунингдек, Тошкентдаги «Хадичаи Кубро», Бухородаги «Жўйбори Калон» аёл-қизлар ислом ўрта махсус билим юртлари; Намангандаги «Мулла Қирғиз», Урганчдаги «Фахриддин ар-Розий», Андижондаги «Саид Мухйиддин Махдум» ислом ўрта махсус билим юртлари ва бошқалар. 7

Ўзбекистонда дин давлатидан ажратилгани учун диний ўқув юртлари давлат халқ таълими тизимига кирмайди. Энди ана шу диний билим юртларининг баъзилари ҳақида маълумот берамиз. Имом ал-Бухорий номидаги Тошкент Ислом институти олий диний ўқув юрти бўлиб 1970 йилда ташкил этилган ва 1971 йил октябридан фаолиятини бошлаган. Ўзбекистон мусулмонлари идораси тасарруфида. У динлар тарихи ва назариясини чуқур эгаллаган, ислом дини асосларини ўзлаштирган, араб тилида сўзлаша оладиган мутахассислар, имом хатиблар тайёрлайди. Ўқиш муддати 4 йил. Тошкент Ислом институти Ўзбекистон мусулмонлар идораси томонидан тасдиқланган қоидалар асосида ўрта умум таълим ҳамда ўрта махсус диний маълумотга эга бўлган 35 ёшгача ёшларни қабул қилади. Бу ерда 130 талаба тахсил олади. Бу таълим маскани мустақиллигимизга қадар собиқ Иттифоқда ягона олий ислом ўқув юрти бўлган. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Тошкент Ислом университети Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1999 йил 7 апрелдаги Фармонига биноан ташкил этилган. Фармонда таъкидлашича бундай нуфузли илм ўчоғини ташкил этишдан мақсад: «Халқимизнинг муқаддас эътиқоди – ислом динига оид бой маънавий-маданий меросимизни асраб-авайлаш, диёримиздан етишиб чиққан буюк алломаларнинг илмий ғоялари ва асарларини чуқур ва ҳар томонлама ўрганиш, таҳлил этиш ва замонавий руҳда ривожлантириш, шу соҳада илмий-назарий тадқиқотлар олиб бориш, замон талаблари даражасида малакали мутахассис кадрлар тайёрлашни таъминлаш, уларга лозим бўлган шарт-шароитлар яратиш ҳамда аждодларимиздан қолган ноёб манбалар асосидаги тадқиқ этилган маълумотлар билан халқимизнинг диний саводхонлигини ошириш…» 1 эканлиги таъкидланган. Мазкур университетда хозирги кунда 500 дан зиёд талаба диншунослик, исломшунослик, ислом 1 «Халқ сўзи» газетаси, 1999 йил 8 апрел. 8

фалсафаси, ислом ҳуқуқи, шарқ ва ғарб тиллари, жаҳон динларини қиёсий ўрганиш ва бошқа фанларни чуқур ўрганмоқда. Ўниверситет таркибида ташкил этилган Исломшунослик илмий-тадқикот марказида: Қуръон, тафсирларни ўрганиш, ислом тарихи ва фалсафаси, шариат, манбашунослик, қўлёзмаларни ўрганиш каби бўлимлар самарали фаолият кўрсатмоқда. Мамлакатимизда малакали диний мутахассислар тайёрлайдиган билим юртларидан яна бири Бухородаги Мир Араб мадрасаси саналади. У 1530- 1536 йилларда қурилган. Собиқ Шўролар даврида унинг фаолияти вақтинча тўхтатилган ва 1945 йилда яна қайта тикланган. Ўқув юртига 15 ёшдан 35 ёшгача бўлган ўрта ва тўлиқсиз ўрта маълумотли кишилар қабул қилинади. Дунёвий умумтаълим мактабларида ва бошқа билим юртларида динлар тарихи, жумладан Ислом дини тарихи – диншунослик сифатида ўрганилади. 4. Мустақиллик: динга ва диний ташкилотларга муносабатнинг ўзгариши Ўзбекистон мустақилликка эришгач, динга ва диний ташкилотларга муносабат тубдан ўзгаради. Бу ўзгаришларнинг моҳиятини ва аҳамиятини теран англаб етмоқ учун собиқ Шўро даврида динга ва диний қадриятларга нисбатан бўлган салбий муносабатни билиш бизни ўйлаш ва фикр юритишга, мустақилликнинг қадрини англашга йўллайди. Собиқ Шўро даврида «Дин халқ учун афюндир», «Дин маънавий оғунинг бир туридир» деган ғоя асосида динга атеистик ёндошув шаклланган эди. Бу эса амалда фуқароларнинг виждон эркинлигини камситиш, диний қадриятларга нисбатан маълум маънода салбий муносабатнинг шаклланишига олиб келган эди. Коммунистик мафкуранинг яловбардорлари деярли 70 йил мобайнида дахрийликка асосланган жамиятни қуришга ҳаракат қилдилар. Оқибатда ҳалқимизнинг маънавий бойлиги бўлган диний руҳдаги китоблар халқ кўзидан яширилди, кўплари йўқотилди. Дин равнақи йўлида заҳмат чеккан ал-Бухорий, ат-Термизий, Бахоуддин Нақшбанд, Мотрудий, Замахшарий каби ўнлаб буюк бобоколонларимиз яратган ислом маданияти реакцион маданият деб қораланди. 9

Диний-маъмурий обидалар, улуғ алломалар мангу уйқуга кетган мақбаралар қаровсиз, ташландиқ ҳолга келиб қолди. Бунга истаганча мисол топилади. Мустақиллик туфайли Ўзбекистон фуқаролари учун том маънодаги виждон эркинлиги таъминланди. Миллий ва диний қадриятларимиз қайта тикланди ва тикланмоқда. Жумладан Рамазон ва Қурбон хайитлари ҳар йили оммавий равишда, эмин- эркин байрам сифатида нишонланиб келинмоқда. Диний-маърифий сохада Имом Бухорий, Имом Мотрудий, Имом ат- Термизий, Бахоуддин Нақшбанд, Бурхониддин Марғиноний каби улуғ мутафаккирларимизнинг юбилейлари ўтказилди. Мустақиллик туфайли республикамиз фуқаролари Ҳаж сафарига бориш, муқаддас қадамжоҳларни зиёрат қилиш имконига эга бўлдилар. Агар ўтмишда собиқ Шўро бўйича ҳар йили 25-30 киши ҳажга борган бўлса, 1991 йилда Ўзбекистондан 1500 киши, 2003 йилда 3800 нафар киши Ҳаж ибодатини бажариш имконига эга бўлди. Мустақилликнинг ўтган ўн уч йили давомида жаъми 48000 дан ортиқ юртимиз фуқаролари Ҳаж ва Умра каби диний фарзини адо қилиш имконига эга бўлдилар. 1 Мустақиллик йиллари диний ташкилотларнинг ҳам сони ортди. Агар XX асрнинг 90 йилларида республикамизда 119 та диний ташкилот мавжуд бўлган бўлса, 2003 йилга келиб уларнинг сони 2091 тага етди. Мустақиллигимизга қадар бор йўғи 2 та диний ўқув юрти фаолият кўрсатган бўлса, хозирда уларнинг сони 16 тага етди. Имом ал-Бухорий номидаги Тошкент Ислом институтини 1975-1990 йиллар орасида 153 киши, Мир Араб мадрасасини 1950-1990 йилларда 272 киши битирган бўлса, 1991-2003 йиллар орасида уларни 4732 киши битириб чиқди. Бу имомларнинг диний маълумот даражаси кескин ошганлигини кўрсатади. Мустақиллик йиллари ўрта махсус диний маълумотга эга бўлган имомлар улуши 2,6 фоиздан 47 1 Қаранг. Жўраев У., Саиджонов Й. Дунё динлари тарихи. 13-бет. 10

фоизга, олий диний маълумотга эга бўлганларнинг улуши 1,6 дан 23 фоизга ўсди. Ўтган йиллар давомида халқимизнинг маънавий бойлиги бўлган ноёб манбаларни тизимли ўрганиш йўлга қўйилди. Уларнинг натижаси ўлароқ Имом Бухорийнинг хадислар тўплами 4 жилдда, Бурхониддин Марғинонийнинг «Ал-Ҳидоя»си, Имом ат-Термизийнинг «Сунан ат- Термизий» асарлари ўзбек тилида илк бор нашр этилди. Муқаддас Қуръони карим маъноларининг таржимаси 2 маротаба нашр этилди. Буюк диний уламо ва мутафаккирларнинг юбилейлари мунтазам ўтказилиб келинмоқда, мақбаралари таъмирланиб халқимизнинг зиёратгоҳига айлантирилмоқда. Чунончи 1993 йилда Бахоуддин Нақшбанд таваллудининг 675 йиллиги; 1995 йилда Нажмиддин Кубро таваллудининг 850 йиллиги; 1998 йилда Имом Бухорийнинг 1225 йиллик; 2000 йилда Имом Мотрудийнинг 1130 йиллиги ва Бурхониддин Марғинонийнинг 910 йиллиги; 2001 йилда «Авесто» яратилганлигининг 2700 йиллиги; 2003 йилда Абдухолиқ Ғиждувонийнинг 900 йиллик юбилейлари нишонланган бўлса, 2004 йилда Хожа Ахрор Валий таваллудининг 600 йилликлари нишонланади. Мана шуларнинг ҳаммаси мустақиллик йиллари Ўзбекистонда виждон эркинлиги, дин, диний ташкилотлар ва диндорларга нисбатан давлат сиёсатида туб ўзгаришлар бўлганлигини исботловчи далиллардир. Мустақиллик йиллари диннинг жамиятдаги мавқеи тикланди, барча диний уюшмаларга, мазҳаб ва жамоаларга қонун доирасида очиқ ва дахлсиз фаолият имконияти яратилди. Ўзбекистон кўпмиллатли, кўп конфессияли давлатдир. Юртимизда 130 дан ортиқ миллат ва элат вакиллари яшаб, улар турли динларга эътиқод қиладилар. Бундай шароитда диний бағрикенглик мамлакатимизда қурилаётган демократик жамиятнинг асосий тамойилларидан бири бўлиб қолаётганлиги табиий холдир. 11

«Диний бағрикенглик ғояси хилма-хил диний эътиқодга эга бўлган кишиларнинг бир замин, бир Ватанда, олижаноб ғоя ва ниятлар йўлида ҳамкор ва ҳамжиҳат бўлиб яшашини англатади». 1 Азал-азалдан диёримизда ислом, насронийлик, иудаизм каби динлар ёнма-ён яшаб келган. Тарихимизнинг энг мураккаб, оғир дамларида ҳам улар ўртасида диний асосда мажоро ва зиддиятлар бўлмаган. Хозирда Ватанимизда турли динлар ва дин вакиллари ўртасида умумбашарий қадриятлар асосида биродарликни мустаҳкамлашга муҳим аҳамият берилмоқда. Бунда республикамизда мавжуд бўлган 16 та диний конфессия бирлашмалари фаолияти катта аҳамият касб этаётир. Уларнинг ўз фаолиятини амалга ошириши ва мамлакат ҳаётида фаол иштирок этиши учун ҳамма шароитлар яратилган. Бу борадаги хуқуқий асослар Ўзбекистон Республикаси Конституциясида, «Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида» ги қонунда ўз ифодасини топган. Диний бағрикенглик ғоясининг амалдаги тасдиғини 1995 йилда мусулмон ва христиан илоҳиётчилари иштирокида «Бир само остида» мавзуидаги халқаро христиан-мусулмон конференцияси; шунингдек Рус православ черкови Тошкент ва Ўрта Осиё епархиясининг 125 йиллиги ҳамда Евангель – Лютеран жамоасининг 100 йиллиги нишонланганлигида; ҳамда 1998 йилдан Тошкент Православ диний семинарияси, Самарқанд Протестант семинариялари фаолият кўрсатиб келаётганлигида кўришимиз мумкин. 1 12

Адабиётлар : 1. И . Каримов . Ўзбекистон : миллий истиқлол , иқтисод , сиёсат , мафкура . Т ., « Ўзбекистон », 1996 й . 2. И.Каримов. Биздан озод ва обод Ватан қолсин. Т., «Ўзбекистон», 1996й. 3. И.Каримов. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. Т., «Ўзбекистон», 1996й. 4. И.Каримов. Истиқлол ва маънавият. Т., «Ўзбекистон», 1994й. 5. И.Каримов. Халоллик ва фидоийлик-фаолиятимизнинг асосий мезони бўлсин. Т., «Ўзбекистон», 1994й. 6. И.Каримов. Юксак малакали мутахассислар – тараққиёт омили. Т., «Ўзбекистон», 1995й. 7. И.Каримов. Ўзбекистоннинг сиёсий-ижтимоий ва иқтисодий истиқболининг асосий тамойиллари. Т., «Ўзбекистон», 1995й. 8. И.Каримов. Ўзбекистон буюк келажак сари. Т., «Ўзбекистон», 1998й. 9. И.Каримов. Тарихий хотирасиз келажак йўқ. Т., «Ўзбекистон», 199й. 10. И.Каримов. Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда. Т., «Ўзбекистон», 1999й. 11. И.Каримов. Хушёрликка даъват. Т., «Ўзбекистон», 1999й. 12. И.Каримов. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт-пировард мақсадимиз. Т., «Ўзбекистон», 2000й 13

O'xshashlar

Ижтимоий ташкилотлар ва ҳаракатлар, уларнинг сиёсатлашуви

Ижтимоий институтлар, ташкилотлар ва тизимлар социологияси

Жамиятнинг маънавий ҳаёти масалаларини ўрганиш

Динлар ўзаро таъсирининг глобаллашуви

Томас Жефферсоннинг сиёсий социологик назарияси