Bosh sahifa
Referatlar
Sotsiologiya
O. Kontning pozitivistik katexizis asari
O. Kontning pozitivistik katexizis asari
Yuklangan vaqt:
18.09.2023
Ko'chirishlar soni:
0
Hajmi:
86.814453125 KB
Ko'chirib olish
O'xshashlar
G`arbiy Yevropa sotsiologiya maktabi
Sotsiologiyada maxsus yo`nalishlar
Sotsiologiya fanining shakllanishi va taraqqiyot bosqichlari
Sotsiologiyaga kirish
Ma’naviy hayot sotsiologiyasi
![O.Kontning o’zi “Pozitiv falsafa kursi”ning to’rtinchi tomida sotsiologiyaning qaror topishida ko’plab olimlarning hissasi borligini ta'kidlab o’tgan. U jamiyatni sotsiologik jihatdan o’rganishni Aristotelning asarlarida ko’rgan va uning sotsiologik qarashlarini o’rgangan. O’zining sotsiologik fikrlari shakllanishida F.Bekon, J.B.Bossyue, A.Smit, A.F.Tyurgo, Sh.L.Monteske, J.A.Kondorse kabi olimlarning hissasini ta'kidlagan. 1822 yilda O.Kont «Jamiyatni qayta tuzish uchun kerakli bo’lgan ilmiy ishlarning rejasi” nomli falsafiy asarini yozib, unda jamiyat to’g’risidagi yangi fanni “sotsial fizika” nomi bilan atadi. “Sotsial fizika”ning asosiy vazifasi “pozitiv” usullar vositasida jamiyat rivojlanishining ob'ektiv qonuniyatlarini topishdan iborat bo’lgan. Kont jamiyat rivojining mazkur qonunlarini “tortishish qonuni” kabi muhim ekanligini ta'kidlagan. “Endilikda inson ruhi (ongi) samoviy fizika (astronomiya), yer fizikasi, mexanik va kimyoviy fizika (kimyo), organik va o’suvchi tirik tabiat fizikasini (biologiya) yaratganidan so’ng kuzatuvchi fanlar tizimini tugallovchi sotsial fizikani (sotsiologiya) yaratishi lozim 14 ”. O.Kont “Pozitiv falsafa kursi” nomli olti tomli asarini 1830yildan boshlab (1835, 1838, 1839, 1841, 1842yy.da chop etilgan) 15 chop etgan va unda jamiyat to’g’risidagi yangi fanni “sotsial fan”, “sotsial falsafa”, “sotsial fiziologiya” va ko’p hollarda “sotsial fizika” nomlari bilan atagan. Ammo 1839 yil O.Kont belgiyalik olim A.Ketlening 1835 yilda chop etilgan “Sotsial fizika va insoniyat imkoniyatlarini rivojlantirish borasidagi tadqiqotlar” nomli asari bilan tanishib, unda “sotsial fizika” termini jamiyatni faqat statistik jihatdan o’rganishga nisbatan qo’llanilganini ko’rgan. O.Kont mazkur ishdan xabar topgach, o’zi rivojlantirayotgan fanning o’rganish doirasi statistik tadqiqotlar bilan chegaralanmaganligini ko’rsatish maqsadida unga yangi nom berdi. “Sotsiologiya” 16 termini yunoncha va lotincha so’zlarning birikmasidan tashkil 14 Конт О. Курс позитивной философии/ Полн. пер. с поел. 5-го франц. изд. под ред. с примеч. и статьями С.Е.Савича, О.Д.Хвольсона, Д.И.Менделеева и др., с прилож. статьи Н.И.Кареева. - СПб.: [Экон.Тип.], 1899. - Т.1. - 0тд.1 — Общие предварительные сведения. — Философия мате матики, лекции 1-9.— С.11. 15 Конт О. Курс позитивной философии/ Полн. пер. с поел. 5-го франц. изд. под ред. с примеч. и статьями С.Е.Савича, О.Д.Хвольсона, Д.И.Менделеева и др., с прилож. статьи Н.И.Кареева. - СПб.: [Экон.Тип.], 1899. - Т.1. - 0тд.1 — Общие предварительные сведения. — Философия мате матики, лекции 1-9.— С.23. 16 “Социология” (лотинча “society” – “жамият” ва грeкча “logos” – “сўз, тушунча, таълимот”) – жамият тўғрисидаги фан.](/data/documents/c5777345-3a06-40f2-843e-8a37708bb801/page-9.png)
![topgani uchun bir qator olimlar O.Kontni uquvsizlikda aybladi. Uning sotsiologiyasi fizika va boshqa tabiiy fanlardan ularning ishonchlilik xarakterini, tekshirimliligini, ob'ektivlik, umum tan olinganlik kabilarni olishi kerak edi. O.Kontning fikricha, sotsiologiya sotsial statika va sotsial dinamika dan tashkil topgan. Sotsial statika deganda olim sotsial institutlarning o’zaro ta'sirini tushungan. Uning fikricha, jamiyat tirik organizmga o’xshab, undagi barcha qismlar uyg’un ravishda bir-biriga muvofiq. Shuning uchun davlat va siyosatni jamiyatdan ajratgan holda o’rganib bo’lmaydi. Sotsial statika ma'lum va aniq davrda jamiyat yoki sotsial institut, sotsial tashkilot tuzilishining anatomik tahlilini amalga oshiradi 17 . Sotsial dinamika esa sotsial o’zgarishlar jarayonlarini o’rganadi. U jamiyatda kechuvchi jarayonlarni bosqichma-bosqich yoritadi. Kontning sotsial dinamikasi statikaga bo’ysundirilgan bo’lsada, jamiyatni o’rganish davomida dinamika islohotlar uchun yo’l ochib beradi, deya ta'kidlangan. Faktlar va merosiylik nuqtai nazaridan turli tashkilotlarni o’rganuvchi tarix fanidan farqli ravishda sotsial dinamika inson va jamiyat ongi shakllanish bosqichlarini tadqiq etishi lozim 18 . Olimning fikricha, inson ruhi (ongi) o’zining tabiatiga muvoffiq har bir tadqiqotda tafakkurning uch bosqichidan foydalanadi: teologik usullar, metafizik usullar, pozitiv ( ijobiy) usullar 19 . “Uch bosqich qonuni” nomini olgan mazkur g’oya Kont tomonidan Dj.Viko va A.Tyurgoning inson aqliy rivojlanishining tarixiy jihatdan bosib o’tgan uch bosqichi asosida ishlab chiqilgan. Ammo ulardan farqli ravishda Kont barcha hodisalarning yagona manbai sifatida tabiatni ko’rsatgan 20 . 17 Конт О. Курс позитивной философии/ Полн. пер. с поел. 5-го франц. изд. под ред. с примеч. и статьями С.Е.Савича, О.Д.Хвольсона, Д.И.Менделеева и др., с прилож. статьи Н.И.Кареева. - СПб.: [Экон.Тип.], 1899. - Т.1. - 0тд.1 — Общие предварительные сведения. — Философия мате матики, лекции 1-9.— С.11. 18 Конт О. Курс позитивной философии/ Полн. пер. с поел. 5-го франц. изд. под ред. с примеч. и статьями С.Е.Савича, О.Д.Хвольсона, Д.И.Менделеева и др., с прилож. статьи Н.И.Кареева. - СПб.: [Экон.Тип.], 1899. - Т.1. - 0тд.1 — Общие предварительные сведения. — Философия мате матики, лекции 1-9.— С.11. 19 Конт О. Курс позитивной философии = Соига йе РЬНохорЫе РохШуе: В 6 т./ Полн. пер. с поел. 5-го франц. изд. под ред. с примеч. и статьями С.Е.Савича, О.Д.Хвольсона, Д.И.Менделеева и др., с прилож. статьи Н.И.Кареева. - СПб.: [Экон.Тип.], 1899. - Т.1. - 0тд.1 — Общие предварительные сведения. — Философия мате матики, лекции 1-9.— С.3-4 20 Конт О. Курс позитивной философии = Соига йе РЬНохорЫе РохШуе: В 6 т./ Полн. пер. с поел. 5-го франц. изд. под ред. с примеч. и статьями С.Е.Савича, О.Д.Хвольсона, Д.И.Менделеева и др., с прилож.](/data/documents/c5777345-3a06-40f2-843e-8a37708bb801/page-10.png)
![Kont sotsiologiyaning fanlar tizimida tutgan o’rnini aniqlash maqsadida o’ziga xos bo’lgan fanlar tasnifini ham ishlab chiqqan. Uning fikricha, “asosiy fanlar ieraraxiyasi” oddiydan mukammalga, aniq fanlardan tabiiy-ijtimoiy fanlarga qarab quyidagicha joylashgan: matemati ka — astronomiya — fizika — ximiya — biologiya — sotsiologiya. Bunda keyingi fan avvalgi fanning mantiqiy davomi sifatida shakllangan. Sotsiologiya bilan shug’ullanish uchun undan oldin vujudga kelgan barcha fanlarni yaxshi bilish zarur. Kontning fikricha, sotsiologiyaga eng yaqin fan biologiya. Fanlar tasnifida olim psixologiyani qo’shmaganligi uchun keyinchalik ko’plab olimlar tomonidan tanqid ostiga oligan. qo’shgan nazariy, metodologik xissasi M.Vebernikiga tenglashtiriladi. 4 . Sotsiologiyaning ob'ekti va predmeti, vazifalari, metodlari va metodologiyasi Har bir fan o’zining ob'ekti va predmetiga ega bo’ladi. Fanning ob'ekti deyilganida, ob'ektiv va sub'ektiv reallikning mazkur fan o’rganadigan o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lgan bir qismi tushuniladi. Fanning predmeti esa izlanishlar natijasida aniqlangan ob'ektning ma'lum qismlaridir. Sotsiologiyaning fan sifatida shakllanish davri boshqa fanlarga nisbatan qisqa bo’lganligi uchun uning ob'ekti va predmeti borasidagi muammo bugungi kunda ham dolzarbligicha qolmoqda. Mazkur muammoni yechilishiga sotsiologiyaning murakkab strukturasi ham to’sqinlik qiladi, chunki u o’z ichiga bilimning turli bosqichlari, nazariy-metodologik tamoyillar, tadqiqot yo’nalishlari va amaliy usullarni qamrab olgan. Har bir fanning ob'ekti o’ziga xos reallik, aloqadorlik, munosabatlar va hodisalardan iborat. Tabiiy fanlarda ob'ekt borasidagi muammo osonlikcha yechilsa, ijtimoiy fanlarda bu murakkabdir. Bugungi kunda sotsiologiya ko’plab tartiblangan bilimlar, turli nazariy konsepsiyalar va metodologik tamoyillar, amaliy sohalar va sotsiologik tadqiqotlar tajribasi majmuasidan iborat. U o’z rivojlanishining har bir bosqichida o’zining ob'ekti va predmeti borasidagi bilimini статьи Н.И.Кареева. - СПб.: [Экон.Тип.], 1899. - Т.1. - 0тд.1 — Общие предварительные сведения. — Философия мате матики, лекции 1-9.— С.4.](/data/documents/c5777345-3a06-40f2-843e-8a37708bb801/page-11.png)
