Konformlik va deviant xulq-atvor sosiologiyasi - Sotsiologiya - Referatlar

Konformlik va deviant xulq-atvor sosiologiyasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

86.5 KB

Ko'chirib olish

Konformlik va deviant xulq-atvor sosiologiyasi Reja: 1. Me’yorlar va sanksiyalar haqida tushuncha. 2. Qonunlar, jinoyatlar va jazolarning deviant xulq-atvorda ifodalanishi. 3. Stigmatizasiya nazariyasi. 4. Deviasiya va ijtimoiy ta’sir.

Bu misol bizning e’tiborimizni konformlik va og’ish muammosining muhim jihatlaridan biriga qaratadi. Barcha ijtimoiy me’yorlar nokonformlikdan himoya qiladigan sanksiyalar bilan birga mavjud bo’yaadi. Sanksiya boshqalar tomonidan individ yoki guruh xulqiga bildirilgan reaksiya bo’lib, uning maqsadi — mazkur ijtimoiy me’yorning bajarilipshni kafolatlash. Sanksiyalar pozitiv (konformlik uchun rag’batlantirish) yoki negativ (nokonform xulq uchun jazo) bo’lishi mumkin. Sanksiyalar formal yoki noformal bo’ladi. Formal sanksiya normalarga rioya kilishni kafolatlaydigan tashkilot yoki guruh bo’lgan joyda mavjud bo’ladi. Noformal sanksiyalar — nokonformlikka nisbatan kamroq uyushgan va ko’pincha o’z-o’zidan kelib chiqadigan reaksiya. Rasmiy sanksiyalar tiplarining ko’pchiligi hozirgi jamiyatda sud va qamoqxonalar misolidagi jazo tizimlari bilan bog’liq. Polisiya ham jinoyatchilarni sudga tortish, ehtimol keyin qamokxonaga qamash bilan bog’liq tashkilotdir. Yo’l qoidalarini buzishning ko’pchiligi jarima yoki haydovchilik huquqidan maxrum qilish yo’li bilan jazolanadi, va bu jazolar haydovchilarning yo’l qoidalarini buzish va ayni paytda polisiyachining’ ko’ziga ko’rinmaslikka harakat qilishlari uchun kifoya kiladi. Formal negativ sanksiyalarga jarimalar, qamoqxonaga qamash va qatl etish kiradi. Pozitiv formal sanksiyalar esa unchalik ko’p emas. Haydovchivdshg avtomobilni namunali haydashini rag’batlantirish maqsadida «a’lo haydovchilik uchun» yoki bilayun haydovchi kabi unvonlar mukofot sifatida beriladi. Formal pozitiv sanksiyalar ijtimoiy hayotning boshqa sohalarida ham uchraydi: jangdagi jasurligi uchun medal bilan mukofotlash, akademik sohadagayutuklari uchun beriladigan daraja va diplomlar, sport musobaqasidagi ishtiroki uchun mukofotlar va boshqalar. Pozitiv va negativ noformal sanksiyalar ijtimoiy hayotda barcha yeohalarning ajralmas kismi hisoblanadi. Poziti» noformal shnksiyalar maqgov, ma’qullash mazmunidagi jilmayish, yelkaga urib qo’yish kabi shakllarda ifodalanishi mumkin. Negativ noformal sanksiyalar esa odatda haqorat ohangi, so’kish yoki hayfsan, individni namoyishkorona nazarga ilmaslik ko’rinishlarida ifodalanadi. Formal sanksiyalar ancha samarali bo’lsa ham, noformal sanksiyalar konformlik va

me’yorlarni saqlashda fundamental ahamiyatga ega. Do’stlar, oila, hamkasabalarning yaxshi munosabatini saqpab qolish ehtiyoji, kulgi bo’lish, uyalib qolish, rad etilishdan qochish odamlarning xulqini ko’pincha formal mukofotlar yoki jazolashdan ko’ra ko’proq belgilab beradi. Qonunlar, jinoyatlar va jazolar Qonunlar — bu hokimiyat tomoyushdn fukarolar amal qilishi uchun belgilab qo’yiladigan tamoyil shaklidagi me’yorlar; Konformlik namoyish yetmaydigan odamlarga qarshi qo’llanadigan formal sanksiyalar ham mavjud. Qonun bor joyda jinoyat ham topiladi, chunki jinoyatchi qonunni buzuvchi har qanday xulq deb ta’riflash mumkin. So’ngti ikki-uch asr davomida kriminal xulq-atvorning tabiati, turli jinoyatlarning jiddiylik darajasi va davlat hokimiyati tomonidan kriminal xatgi-harakatlarni bartaraf qilish usullari jiddiy o’zgardi. «Sosiologiya: muammo va istiqbollar» nomli birinchi bobda aytib o’tilganiday, buning sabablarini jamoa tamoyiliga asoslangan an’anaviy jamiyatning ko’pchilik an’anaviy tizimga qaraganda anonim (noma’lum, xufyona) sharoitda yashaydigan sanoat ijtimoiy tizimlarida almashtirilishidan topish mumkin. Sanoat davrigacha bo’lgan jinoyatlar Sanoatlashtirishgacha Yevropada eng beshafqat jazoga sabab bo’ladigan va eng jidsiy jinoyat hisoblanadigan xatti-harakatlar, bular — diniy jinoyatlar yoki hukmdor va zodagonlarning mulkiga qarshi jinoyatlar ekan. Bugungi kunda bunday harakatlar yo umuman jinoyat deb hisoblanmaydi, yoki bo’lmasa qonunni salgina buzish deb hisoblanadi. Shakkoklik (xristianlikdan farq qiluvchi diniy doktrinalarni targ’ib qilish), mal’unlik (cherkov mulkini o’g’irlash yoki unta zarar keltirish) yoki hatto ma’budni haqoratlash (ma’bud ismini masxaralab tilga olish, diniy materiyalar haqida salbiy fikrlar aytish) uzoq vaqtgacha Bvropa mamlakatlarida o’lim jazosi bilan jazolanar edi. Qirol yoki zodagonlarning yerida ovchilik qilish yoki baliq tutish, daraxt kesish yoki shox-shabba to’plash, meva yig’ish ham og’ir jinoyatlar hisoblanardi (garchi ularga nisbatan har doim ham o’lim jazosi qo’llanmasa ham).

Oddiy fuqaro ikkinchi bir fuqaroni o’ldirishi yuqorida bayon qilingan jinoyatlar kabi jiddiy hisoblanmas edi. Jinoyatchi ko’pincha jabrlanganning qarindoshlariga ma’lum miqdorda pul to’lab, gunohini yuvishi mumkin edi. Ba’zan esa qurbon bo’lganning oilasi ishni o’zi adolatli hal qilish uchun aybdorni o’ldirar edi. Mana shunday usul bilan jazolash, ya’ni qonli qasos yuzaga keltiradigan muammo shunda ediki, birinchi qotilning oilasi ikkinchi qotilga nisbatan xuddi shu tarzda reaksiya qilishi va shu tariqa qatl qilishlarning uzun zanjiri paydo bo’lar edi. Janubiy Italiyaning ba’zi tumanlarida qonli qasos amaliyoti XX asrgacha davom etdi. U Qo’shma Shtatlardagi raqobatlashayotgan «kriminal oilalar o’rtasida adolatli sudlovni» amalga oshirish maqsadida bugungacha qo’llaniladi. Baho Klovard — Elin va Koen tadqiqotlarida konformlik va og’ish o’rtasidagi aloqa ta’kidlanadi: jamiyatdagi ko’pchilik tomonidan qabul qilingan ma’nodagi muvaffaqiyatga erishish imkoniyati yo’qligi jinoiy guruhlarga kirgan va kirmaganlarni tabaqalashtiruvchi asosiy omil hisoblanadi. Shunga qaramasdan, kambag’al tabaqalarning vakillari ham o’ziga to’qroq muhit vakillari darajasida «muvaffakiyat»ga ehgiyoj sezadilar, degan fikr yetarli asosga ega emas. Aksincha ularning ko’pchiligi o’z intilishlarini amaldagi voqyelik bilan bog’laydi. Intilish va imkoniyatlar o’rtasidagi nomutanosiblik faqatgina aholining imtiyozga ega bo’lmagan qatlamlari uchun xos, deb o’ylash ham xato bo’ladi. Kriminal faoliyatga o’tkazilayotgan bosim, ehgimol Merton taklif qilgan og’ishlarning boshqa tiplariga ham bosim o’tkazish, intilish va imkoniyatlar o’rtasidagi tafovut juda katta bo’lganda yuz beradi. Mana shunday tafovut to’g’risida, masalan, «oq yoqali»larning jinoyatlarsh kamomadlar, qalloblik va soliq to’lashdan bosh tortish haqida gapirish mumkin. Stigmatizasiya nazariyasi Jinoyatlar qanday sodir etilishini tushunishda yordam beradigan eng muhim yondoshuvlardan biri - stigmatizasiya (ya’ni yorliq yopishtirish, tamg’a bosish) nazariyasidir, garchi bu atama yagona yondoshuvning emas, o’zaro bog’langan

g’oyalar guruhini anglatsa ham. Stigmatizasiya nazariyasi tarafdorlari og’ishni individ yoki guruh tavsiflarining majmui, deb emas, og’ayotgan xulkli odamlar va og’ishsiz xulkli odamlar o’rtasidagi o’zaro ta’sir jarayoni, deb talkin qilishadi. Bu nuqgai nazarga ko’ra, og’ishning mohiyatini tushunish uchun avvalo, ba’zi odamlarga nima uchun og’ayotganlar yorlig’ini yopishtirishlarini tushunish kerak. Qonun kuchi va tartibot vakillari yoki o’zining axlokiy ustanovkalarini boshqalarga o’tkaza oladigan odamlar yorliqning asosiy manbai hisoblanadilar. Yorliqlar og’ishning toifasini aniqlash uchun qo’llaniladi va shu tarzda jamiyatdagi hokimiyat tuzilmasini ifodalaydi. Bu og’ishlarni aniqlashda foydalaniladigan qoidalar va sharoitlar kambag’allar uchun boylar tomonidan, ayollar uchun erkaklar tomonidan, kichiklar uchun kattalar tomonidan, mayda etnik birliklar uchun etnik ko’pchilik tomonidan belgilanadi. Masalan, ko’pgina bolalar birovlarning bog’iga tushishadi, deraza oynalarini sindiri-shadi, meva o’g’irlashadi va darslarda qatnashmay yurishadi. Boy hududlarda bunday qilmishlarga otachjalar, o’qituvchilar va polisiya tomonidan unchalik jiddiy bo’lmagan sho’xlik sifatida qaraladi. Qashshoq hududlarda ular ilk yoshlarda jinoiy mayllarning namoyen bo’lishi sifatida baholanadi. Bolaga jinoyatchi yorlig’i yopishtirilishi bilan, u tamg’a bosilgan hisoblanadi; o’qituvchilar va kelajakdagi ish beruvchilar unga ishonib bo’lmaydigan odam sifatida qaraydilar. Individ yana kriminal harakat sodir etadi va ortodoksal ijtimoiy me’yorlar bilan o’rtadagi tafovutni yana ham ko’paytiradi Huqukni buzishning dastlabki holatini Envin Lemert birlamchi og’ish, deb ataydi. Ikkilamchi og’ish esa individ o’ziga osilgan tamg’ani qabul kilib, o’zini jinoyatchi sifatida idrok eta boshlaganda yuz beradi. Shanba oqshomida do’stlari bilan shahardan tashqarida bo’lib, do’kon vitrinasining oynasini sindirib qo’ygan bola xulqini ko’rib chiqaylik. Bu xarakat yoshlar uchun kechirimli bo’lgan to’polonchilikning tasodifiy natijasi, deb baholanishi ehtimoli ko’proq. Agar u «respektabelli» oiladan bo’lsa, voqyeaning shunday yakunlanishiga to’la ishonsa bo’ladi. Vitrina oynasi tufayli yuz bergan hodisa, agar yosh yigitcha «tuzuk» ko’rinishga ega bo’lsa, o’sha paytda biroz

ehtiyotsizlik qilgan, deb baholanishi mumkin. Biroq polisiya va sudning reaksiyasi keskinroq, aytaylik, shartli hukm chiqarish va vasiylik kengashiga yuborish to’g’risida bo’lsa, bu hodisa ikkilamchi og’ish jarayoniga qo’ygan birinchi kadam bo’lishi mumkin. «Jinoyatchi bo’lishga o’rganish» jarayoni og’ayotgan xulqni tuzatish asosiy vazifasi bo’lgan tashkilotlar - koloniyalar, qamokxonalar tomonidan chukurlashtirib yuboriladi. Stigmatizasiya nazariyasining muhimligi shundaki, nazariya birorta ham xatti- harakat aslida jinoiy emas, degan farazdan kelib chiqadi. Kriminallikni aniqlash va talqin qilish hokimiyatta ega bo’lgan odamlar tomonidan qonunlarni shakllantirish va ularni polisiya, sud va axloq tuzatish muassasalari talqin qilishi yo’li bilan belgilanadi. Yorliqlar nazariyasining tanqidchilari aytishicha, barcha madaniyatlar tomonidan man qilingan qotillik, zo’rlash, qaroqchilik kabi hara-katlar bor. Bunday nuqtai nazar aslida unchalik to’g’ri emas: hattoki bizning o’z madaniyatimiz doirasida ham qotillik har doim jinoyat, deb baholanavermaydi. Harbiy davrda dushmanni o’ldirish ijobiy baholanadi va yaqin vaqtlargacha Britaniya qonunlari bo’yicha ayolning o’z eri tomonidan zo’rlanishi zo’rlik hisoblanmas edi. Stigmatizasiya nazariyasini boshqa uch yo’nalish bo’yicha ishonchliroq tarzda talqin qilish mumkin. Birinchidan, bu nazariya doirasida yorliqlar yoshdshtirishga urg’u beriladi, og’ma Bemorlarni ihotalashdan voz kechish G’arb mamlakatlarida oxirgi 25 yilda majburiy davolash muassasalari mijozlarining ahvoli ancha o’zgardi. Ko’pchilik ruhiy bemorlar va psixofiziologik kamchiliklarga ega bo’lgan odamlar shifoxonalardan chiqarib yuborildi va erkinlikni cheklash uy sharoitidagi kuzatishlar bilan almashtirildi. Bu islohotlar insonparvarlik g’oyalari va iktisod qilishga muayyan intilish tufayli amalga oshirildi, chunki davlatning vasiylik muassasalariga qiladigan xarajatlari anchagina katta. Dekarserasiya odamlarning ruhiy salomatligiga jiddiy ta’sir o’tkazdi. Liberal kayfiyatdagi ko’pchilik islohotchilar uzoq muddatga gospitallash bilan psixiatriya

klinikalari mijozlarining salomatliklariga ta’sir o’tkazmadikmikan, deb xavotir biddirayotgan edilar. Gap shundaki, tashqi olamdan ihotalab uzoq muddat saqlangan odamlar vaqt o’tishi bilan mahbuslik vaziyatiga ijtimoiylashib, shifoxonadan tashqarida yashash qobiliyatini yo’qota boshlaydilar. 1950—1960 yillarda islohotchilarning «shifoxona devorlari bilan hisob-kitob qilish» haqidagi chaqiriqlaridan tashqari, yana ikki yangilik ruhiy bemorlarga bo’lgan munosabatga ta’sir o’tkazdi. Ulardan biri Britaniyada amalga oshirildi. Bu ruhiy muolajanyuy' bir usuli bo’lib, unda individning guruh va jamiyatlar bilan muloqotta kirishish ehtiyojiga alohida ahamiyat beriladi. Ikkinchi va extimol muhimroq yangilik — ruhiy kasallarni va keksa-yosh uchun xos bo’lgan akliy o’zgarishlarni davolashda tub o’zgarishlar yasagan dori-darmonlar bo’ddi. 1955—1974 yillar oralig’ida Britaniyadagi psixiatriya klinikalarida davolanayotganlar soni 30%ga kisqardi, shifoxonadan chiqarilganlarning ko’pchilik qismi katta yoshli odamlar edi. Kaliforniyada-gi davlat klinikalari va munisipial klinikalarida 1975, 1977 yillar oralig’idagi ikki yil davomida qariyalarning soni deyarli 95%ga kamaydi. «Dekarserasiya» — ko’p mikdordagi odamlarning tashki dunyoga qaytarilishi oqibatlari ruhiy bemorlarning o’zlari uchuy qanday bo’ldi? — degan savol tug’iladi. Ma’lum bo’lishicha, bemorlarning kugganligi oldingiga qaraganda og’irroq ahvolga tushib qolgan. Klinikalardan chiqqandan keyiy ular shunday vaziyatga tushib qolishdiki, atrofdagilar ular haqida g’amxo’rlik qilisha olmasdi yoki qilishni xoxdashmasdi. Psixiatriya klinikalari xarajatlaridan iktisod qilib qolgan hukumat xizmatlari esa kommunal xizmatni yaratish bo’yicha yirik mablag’lar sarf qilishga tayyor emasligi ma’lum bo’lib qoldi. Bundan tashqari, kommunal klinikalar jiddiy va barqaror ruhiy xastaliklarga ro’baro’ kelgan odamlarga kanday hajmda yordam ko’rsatishlari xam aniq emas edi. Psixiatriya klinikalaridan chiqqanlarning ko’pchiligi ko’mak yo’kdigi sababli vayronalarga joylashishdi. Bu yerda ular qashshoqlik va boshqalardan ajralgan holda — xuddi shifoxonalardagiday erksiz, buning ustiga muhofazaning yo’kdigi sharoitida yashay roshladilar.

Maykl Diar va Jennifer Uolsh klinikalarning ko’ggchilik sobiq mijozlari yashayotgan sharoitni «umidsizlik manzarasi», deb atadilar. Biroq, bunday odamlarning hammasi ham shifoxonaga qaytishni xohdar edi, deyish noto’g’ri bo’ladi. Diar va Uolsh jamoatchilikning g’amxo’rlik hakidagi va’dalari amalga oshiriladigan «g’amxo’rlik manzaralari»ni yaratishga chaqirdi-lar. Bu esa tegishli xizmat va qo’nalg’alar yaratishni, vasiylik muassasalaridan chiqarilganlar uchun ish togshsh imkoniyati yaratishni talab qilardi. Mana shunday kontekstda biz ruhiy xastalikdan azob chekayotgan odamlarga haqiqiy ijtimoii g’amxo’rlik ko’rsatilayotgani to’g’risida gapirishimiz mumkin. Deviasiya va ijtimoiy ta’sir Og’ishlarni faqat negativ asosda olib qarash noto’g’ri bo’lar edi. Odamlarning turli qadriyatlari va manfaatlarini hisobga oladigan har qanday jamiyat xatti- harakatlari ko’pchilik amal qiladigan me’yorlarga mos kelmaydigan ozchilik uchun ham o’rin topishi kerak. Siyosat, fan, san’at yoki inson faoliyatining boshqa sohalarida yangi g’oyalarni rivojlantirayotgan odamlar ortodoksal tamoyillarga amal qiladigan odamlar tomonidan dushmanlik bilan qabul qilinadilar. Amerika inkilobi tomonidan olg’a surilgan shaxs erki va imkoniyatlar tengligi hakidagi siyosiy ideallar hozir butun dunyoda e’tirof etilgan bo’lsa ham, o’sha paytda ko’p odamlar tomonidan noxush kutib olingan edilar. Hukmron me’yorlardan chetga chiqish marddik va kdt’iyatni talab qiladi. Ko’pincha u keyinchalik barcha uchun foydali bo’ladigan o’zgarishlarga juda muxim asos bo’ladi. Jamiyat nokonformistik xulqqa ega bo’lgan odamlarga keng erkinlik uchun imkoniyatlar yaratib berar ekan, «xavfli og’ishlar» shuning uchun to’lanadigan xaq bo’lishi kerakmi? Masalan, jinoyatchilikning yuqori darajaga chiqipsh jamiyatning o’z fuqarolariga yaratgan individual erkinliklar evaziga to’laydigan bahosimi? Ba’zilar, xulq-atvorning qat’iy qoidalari bo’lmagan jamiyatda zo’rlik bo’lishi muqarrar, deyuvchi odamlar shu taxlit fikr yuritishadi. Biroq bu fikr sinchikla o’rganilsa, uning mantiqan izchil emasligiga ishonch hosil qilish mumkin. Ba’zi jamiyatlarda individual erkinliklarning keng majmuasi mavjud, og’ayotgan xulqqa esa bag’rikenglik bilan munosabatda bo’lishadi (masalan, Gollandiyada) va ayni

paytda bu yerlarda jinoyatchilik darajasi past. Ikkinchi tomondan esa, e’tiborni nar hayvonlarning atvoriga qaratadi. Ularnyng ta’kidlashicha, hayvonlarning xulq- atvorini o’rganish shuni isbotlaydiki, urg’ochilarga qaraganda narlar tajovuzkorroq, lekin shu bilan birga, ularning turini hisobga olgan holda ko’rish mumkinki, bu vaziyatda ham katta farq bo’lishi mumkin. Masalan, tajovuzkorlikning farqi gibbonlarda jinsiga qarab yorqin ko’zga tashlanmaydi, babuinlarda esa bu farq sezilarlidir. Bundan tashqari jonivorlarning aksariyat urgochilari ay-rim hollarda, xususan, agar ularning bolalariga xavf tug’ilgan bo’lsa tajovuzkorroq bo’ladi. Inson bilan bog’liq faktlar Jismoniy rivojlanishning kam uchraydigan tug’ma nuqsonlarini tadqiqot qilish bizga jinsiy farqqa tegishli eng yorqin faktlarni beradi. Ushbu nuqsonlar orasida feminizasiyaning testikulyar sindromi va androgenital sindromni aj-ratishimiz mumkin. Birinchi holatda odam normal xromosomalar to’plami, urug’ bezlari va gormon almashuvi bilan dunyoga keladi. Agar uni qaysi jinsga taallukliligini aniqlash uchun tahlil qilinsa (masalan, Olimpiya o’yinlari ayol ishtirokchilari o’tadigan tekshiruv), shu narsa ayen bo’ladiki, tekshirilayotgan odam erkak bo’lib chiqadi. Ammo embrional rivojlanish davrida uning genital to’qimalari testosteron bilan reaksiyaga tushmagani tufayli, ular ayollar jinsiy a’zolarini vujudga keltiradi. Bunday bolalarni ko’pincha qiz bolalardek qabul qilishadi va shunga moslab ularni tarbiyalashadi, chunki ularning rivojlanishida birinchi hayz ko’rgunga qadar hyech qanday g’ayritabiiy hol sezilmaydi. Androgenital sindrom buning aksini ko’rsatadi. Bu bolalarning ba’zilari ham erkak, ham ayol jinsiy a’zolariga ega; jarrohlik aralashuvi natijasida ularga ayol a’zolari shakli berilishi mumkin. Biroq, ko’pgina' bunday bolalar o’g’il bola sifatida tarbiyalanadi, ulardagi nonormallik esa nisbatan keyingi bosqichda qo’zga tashlanadi. Bu misollardan ma’lum bo’lishicha, jismoniy rivojlanishning nonfmalligi tadqiqotlar, biologik belgilarga qarama-qarshi ravishda o’g’il bolalar va qizlarning

yurish-turishidagi farqlarni chuqurlashtirish uchun ijtimoiylapgishning muhimligini tan olish zaruratiga olib keladi. Erkak xromosomalariga ega, ammo tushlganidan "qiz bola" deb hisoblangan bolalarda, odatda, ayollarga xos shaxs xususiyatlari, odat va ko’nikmalar rivojlanadi. Boshka tomondan, tug’ilganidan o’g’il bola sifatida muomala qilinadigan qiz bolalarda erkaklarga xos shaxs xususiyatlari paydo bo’ladi. Bu holatni tavsiflash uchun o’xshash egizaklar bilan bog’liq taniqli misol to’g’ri ke-ladi. O’xshash egizaklar bitta tuxumdan rivojlanadi va butunlay bir xil genetik to’plamga ega. Egizak aka-ukalarning biri sunnat kilinganda jiddiy jarohatlandi va uning jinsini o’zgartirishga qaror qilindi. Keyinchalik bu bola qiz bola sifatida tarbiyalandi. Olti yoshgacha- bolalar ustidan olib borilgan quzatishlar g’arb madaniyatida erkak va ayol jinsiga xos jihatlarni ko’rsatdi. Qiz bola qizlar bilan o’ynashni yaxshi ko’rar, onasiga qarashar va katta bo’lganda "turmushga chiqish"ni istardi. O’g’il bola esa boshqa o’g’il bolalarga qo’shilar, avtomobillar o’ynashni yaxshi ko’rar, katta bo’lganda o’t o’chiruvchi yoki polisiyachi bo’lishni istar edi. Bu misol ba’zida jinsiy farqlarga qaraganda ijtimoiy ta’limning ustunligini tasdiqlovchi asosiy dalil sifatida keltiriladi. Biroq, bo’yi yetib qolgan qizdan televizion qo’rsatuv paytida so’ralganda, u o’z jinsini aniqlashda katta qiyinchiliklar sezayotgani ma’lum bo’ldi. U o’zini balki "haqiqatdan ham" o’g’il boladek his qilardi. (Bu vaqtga kelib qiz o’z kelib chiqishi haqida ba’zi ma’lumotlarni bilardi. Albatta, bu uning o’zi haqidagi tasavvuri o’zgarishiga olib kelgandi.) O’tkazilgan tadqiqot biologik sabablar erkak va ayollarning yurish-turishidagi farqlarga ta’sir ko’rsatmasligini anglatmaydi. Lekin ular mavjud bo’lsa-da, ularning psixologik tabiati yetarli darajada o’rganilmagan. Ko’pgina olimlar dunyoga mashhur genetik olim Richard Yevontinning xulosalariga qo’shilsa kerak: Odam o’zini kimga o’xshatishi — erkak yoki ayolgami — uning xarakteridagi aksariyat xususiyatlar, g’oya va istaklar kabi, birinchi navbatda, u bolalikda qaysi jinsga mansub topilganiga bog’liq. Voqyealarning odatdagi rivojlanishida unga "belgilangan" jins xromosoma, gormon va morfologiyadagi odatdagi biologik

farqlarga muvofiq keladi. Shunday qilib, biologik farqlar ijtimoiy farqlanishning sabablaridan ko’ra , ko’proq signaliga aylanadi.

O'xshashlar

Din sosiologiyasi

Sotsial guruh tushunchasi va uning asosiy tamoyillari

Shaxs, jamiyat va davlat sosiologiyasi

Mahalla va mahalliy boshqaruv sosiologiyasi

Ma‘naviy hayot sotsiologiyasi