Ижтимоий сиёсат - Siyosatshunoslik - Referatlar

Ижтимоий сиёсат

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

73.5 KB

Ko'chirib olish

Ижтимоий сиёсат Режа: 1. Ижтимоий сиёсат ва унинг моҳияти. 2. Ижтимоий адолатни таъминлаш одил ижтимоий сиёсатнинг мақсадидир.

Ижтимоий сиёсат ва унинг моҳияти. Жамият ижтимоий соҳаси нимани ифодалайди? Ижтимоий сиёсатнинг асосий йуналишлари кандай? Ижтимоий (социал) деган сўз кенг маънода “табиий” деган тушунчадан фарқ қилувчи “ижтимоий” ва тор маънода ижтимоий тузумнинг ўзига хос соҳаси сифатида ифодаланади. Ижтимоий (социал) деган тушунчада одамлар ҳаётий фаолиятининг жами умумий, жамоа ҳарактери ифодаланган. Унда турли бирликлар- синфлар, ижтимоий қатламлар, табақалар, миллатлар, халқлар ўртасидаги бирлашувга қаратилган интилишлар намоён бўлади. Кишининг у ёки бу синфга, ижтимоий қатламга бўлган алоқаси унинг жамиятга тутган ўрнига берилган бахо ҳисобланади. У ёки бу бирликлар ўртасидаги муносабат ва ўзаро алоқалар жараёнида ҳар бир инсоннинг феъл-атворини ифода этувчи ижтимоий сифатлари таркиб топади. Ижтимоий муносабатлар ҳар бир индивиднинг жамиятдаги тенглигини (ёки нотенглигини) ифодалайди. Бизда шу вактга кадар жамият аъзоларининг ҳаммаси умумхалқ бойлиги ҳисобланган ишлаб чиқариш воситаларига бўлган муносабатлардаги тенглиги таъкидлаб келинган. Шунингдек, жамият аъзорлари ишлаб чиқариш жараёнига турлича жалб этилганлигини ҳисобга олмаслик мумкин эмас: бир хилларнинг меҳнати катта моддий ресурслардан фойдаланишга асосланган бўлса, бошқаларнинг меҳнати оддий меҳнат курорлларидан фойдаланиш билан чекланган. Шундай экан, ишлаб чиқариш воситалари ва уларга эгалик қилиш соҳасида хакикий тенгсизлик сақланиб колган. Бундан ташқари, масалан, ишчилар билан дехконлар шаҳар аҳолиси билан , кишлок аҳолисиақлий ва жисмоний меҳнат кишилари, рахбар билан ижро этувчилар ўртасидаги турмуш шароитларида тенгсизлик сақланиб колган. Бу ҳақиқатни эътироф этиш одамлар турли ижтимоий бирликлари, қатламлари кизикишларининг турлича эканлигини тан олишни ҳам англатади.

Ижтимоий соҳа синфлар ва ижтимоий гуруҳлар, миллатлар ва элатларнинг манфаатларини, жамият билан шахснинг муносабатларини меҳнат ва турмуш шароитларини, кишиларнинг сихат – саломатлиги ва буш вактини ўз ичига олади. Фақатгина ана шу соҳада иқтисодий фаолиятнинг натижалари рўёбга чикади. Демак, ижтимоий соҳа ўз ичига ижтимоий жараённинг ҳамма қирраларини, ижтимоий тизимнинг объектив шарт-шароитлари ва субъектив омилларни ижтимоий ва шахсий кизикишлар тузилмаси ҳамда уларнинг мураккаб диалектик алоқасини ўз ичига олади. Ўтмишга назар ташлайдиган бўлсак, айнан шу соҳада катта камчилик ва нуқсонларга йўл куйилди. Кабул қилинган “улуғвор” режалар рўёбга чикмай когозда колаверади. Утмишда технократик ендошувлар сари муайян огиш содир бўлганлиги ишлаб чиқаришнинг ижтимоий жиҳатларига, меҳнаткашларнинг турмушига, буш вактнинг мазмунли утказишга эътиборни сусайтирди, бу эса уларнинг меҳнат натижаларидан манфаатдорлигини пасайтиришнинг, меҳнат интизомининг бўшашишининг сабабларидан бири бўлди. Иттифокнинг таркалиб кетиши, мустақил давлатлар ҳамдустлиги давлатларида ҳозирда юз бераетган чуқур иқтисодий, сиёсий танглик кўп жиҳатдан ижтимоий соҳанинг оксокланиб колаетганлиги билан боғлиқ эканлиги эндиликда ҳеч кимга сир эмас. Ижтимоий сиёсат-жамиятга сиёсий рахбарлик қилишнинг шундай йуналишидирки, у ўз ичига қатор ижтимоий тадбирлар орқали моддий фаровонликни ошириш, ижтимоий адолат, демократия, синфлар, миллат ва элатлар, ижтимоий қатламлар, коллектив ва шахснинг турмуш маданиятини ривожлантиришни ўз ичига олади. Жамиятни янгилаш вазифаси узоқ муддатли,чуқур уйлаб курилган яхлит ижтимоий сиёсатга мувофиқ келиши яъни ижтимоий соҳанинг ҳамма томонларини бир бутун ҳолда ўз ичига олган ва халқ оммасининг эхтиежини тўла кондириш, уларнинг фаоллигини янада оширишга қаратилган бўлиши керак.

Бу эса ижтимоий эхтиежлар учун ажратиладиган маблагнинг колдик принципини бартараф этиш, ишлаб чиқариш тараққиёти жараёнида ижтимоий соҳани ривожлантиришга етарли бахо бермаслик тенденциялари, тақсимотдаги тенглаштирувчилик, меҳнатсиз даромадларга эга бўлишнинг йўлларини бёкитишини кўзда тутади. Ягона давлат, СССР таркалиб, мустақил давлатлар вужудга келган бир шароитда ҳар бир жумхурият ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий тенгликдан чиқиш йўлларини чанкоклик билан изланмокда. Жумладан,Ўзбекистон жумхурияти рахбарияти шу тангликдан чиқишнинг янги йўлларини ахтариш ва буни ҳар бир инсон унинг оиласи, аҳолининг турли қатламлари, жамики халқнинг талаб ва эхтиежларини ҳисобга олган амалга оширишни назарда тутмокда. Жумхуриятнинг истиқболга қаратилган ижтимоий сиёсати бу инсонга, унинг, сиёсий иқтисодий ва ижтимоий турмуш шаклларини эркин танлашни кафолатлайдиган жамиятнинг сиёсий ва давлат тузилмасини бунед этишдир. Ижтимоий сиёсатнинг асосий йуналишлари кайсилар? Бўларни шундай таърифласа бўлади. Биринчи-жамият аъзоларининг меҳнат ва дам олишга қаратилган сиёсий йўлини ишлаб чиқиш: Иккинчидан-аҳолига ижтимоий турмуш хизматларини кўрсатишнинг самарли йўлларини ишлаб чиқиш: Учинчи-аҳолига нафака ва имтиезлар бериш, ижтимоий ҳимоялаш сиёсатини олиб бориш. Ижтимоий адолатни таъминлаш одил ижтимоий сиёсатнинг мақсадидир. Тарихан ўзини оклаган инсонпарвар ижтимоий сиёсатнинг асосий мақсади жамиятда ижтимоий адолатни таъминлашдир. Ижтимоий адолат тенглик ва эркинлик сўзлари билан ҳамоханг бўлиб, у доимо ва кўпчилик томонидан қўлланиб келади.

Турли даражадаги депутатликка номзод бўлган бирорта шахс ижтимоий оадолат сўзини четлаб ута олмайди, доимо уни ҳимоя этиш мақсадида сўз беради. Ижтимоий адолат сўзи нимани англатади ва ҳозир мамлакат рахбарияти томонидан ишлаб чиқилган ижтимоий сиёсат кандай рўёбга чикарилмокда. Бошқа ҳамма ижтимоий вокелик каби “ижтимоий адолат” тушунчаси тарихий яъни ҳар бир аниқ вазиятда жамият тараққиёти даражаси билан белгиланади. Хатто Аросту фаровонлик ва бахт-саодат тушунчаларини одамлар ўзлари олиб бораетган ҳаётдан ташкил бўлган деб тўғри кўра олган. Ижтимоий адолат-фаровонлик бўлиб, унинг йўқлиги туфайли кам таъминланган ва бахабар аҳоли каттик ташвишга тўшади. Ҳамма тугилганлар тенгдир деган шиор барчага тушунарли. Аммо ҳаёт қарама-қарши. Аҳолининг бир қисми (кўпчилик) моддий ва маънавий жиҳатдан огир шартда бўлсалар, бошқалар (камчилик) имтиезли холатда бўладилар. Табиий, кашшок ва эзилган кўпчилик буни ута кетган ижтимоий адолатсизлик деб кабўл қиладилар. Унда ҳар кандай йўл билан мавжуд холатни ўзгартириш учун иштиек тугилади. Бу эхтиежни осон тушунса бўлади. Аммо эхтиеж ва объектив имконият ўртасидаги қарама қаршиликка дуч келади. Маълумки дастлабки христианликдан то ҳозиргача одамлар рухиятида бойликни тенглик асосида таксимлаш андозаси сақланиб келмокда. Аммо ҳеч качон ва ҳеч ерда ижтимоий вокеликда у қарор топмаган. Ижтимоий адолат турли тарихий даврларда ўзининг мазмунига кўра турлича бўлади. Бир шароитда адолат деб ҳисобланган нарса бошқа шароитда адолатсизга айланиши мумкин. Ижтимоий адолат муаммоси чексиз тенгликка эришиш маъносини англатмайди. Уни рўёбга чиқариш мумкин ҳам эмас, чунки одамлар ўз кобилистларига ўз фаолиятларини рўёбга чиқариш даражасига кўра тенг эмаслар. Шунингдек у меҳнат ташаббуси, ижодкорликни бугганлиги, тайерга-айерлик тарбияланганлиги учун зарарлидир.

Бу муаммо шундан иборатки, ҳар бир муайян вазиятда одамларнинг шахсий ва ижтимоий манфаатлари ўртасидаги уйгунликни топиб, уни амалиетда қўллаш керак. Жамиятни ислоҳ қилиш табиий аҳоли учун кийинчиликларни тугдирмокда. Аммо у зарур бўлганлиги туфайли ўзини оклайди, адолатли. Ҳамма гап уни кандай утказишда у кандай йуналиш ва ғоявий асосни касб этади. Жамиятда амалга оширилаетган кайта ўзгартириш жараёнига назар ташлайлик. Ишлаб чикрувчининг мулкка бўлган бевосита бегоналашувини бартараф этиш учун унга ишлаб чиқариш воситаларини бериш адолатдан бўлар эди. Чунки айнан меҳнаткашлар мамлакат ҳамма бойлигини яратганлар. Олимлар бир тақлифлар берсалар, сиёсатчилар бошқа йўлни танлайдилар. Бир хиллар товар муомиласига ерни, уй, квартира, корхонанинг асосий фондини киритсалар иккинчилари сотиб олинадиган нарсанинг ҳаммаси: ер, уй, курулма ва фермалар сотилиши керак, бундан чикдики, умумхалқ мулкини давлат яъни вазирликлар ва муассасалар сотиши, ҳамма уни сотиб олиши керак. Аммо уни йирик пули бўлган шахслар сотиб олишга кодир. Оддий меҳнаткашда бу йўқ. У республика ва хорижлик корчалонларда, ноқонуний йўл билан капиталга эга бўлган хазина угрилари, олиб-сотарлар кулида бор. Бўлар учун олиб-сотарлик ноқонуний йўл билан топилган маблагни сарфлашнинг знг макбўл йўлидир. Меҳнаткашлар эса сотиб олган нарсаларига икки марта хак тўлайдилар. Биринчи марта улар сотиб олган нарсалари, учун, иккинчи марта ўз мулкларини хусусийлаштириб олганликлари учун хак тўлайдилар. Ишлаб чиқариш воситаларини сотиб олиш асосига курилган мулкчилик муносабатларини ислоҳ қилиш жамиятнинг мулкий тенгсизлигини кучайтириб, бойлар янада бой, камбагаллар эса янада камбагаллашади. Ҳозирги утказилаетган иқтисодий ислоҳат ишсизликни юзага келтирмокда. Худди шундай холат бойликларни таксимлаш соҳасига ҳам таалукли.

Бойликни бевосита ишлаб чикарувчи энг зарур хак эхтиежи учун зарур товарларни сотиб олиши учун ва таъминот шахобчалари ҳамда савдо ташкилотлари томонидан инсонни камситувчи чигириклардан ўтиши керак. Нарх ортиб бормокда. Тўғри нархларни эркинлаштирилиши муносабати билан 1992 йил мобайнида иш хаки пенсия ва стипендияларнинг энг оз микдори етти марта оширилди. Бошқача қилиб айтганда, уларнинг ҳажми 1990 йилга нисбатан 350, 1992 йилга қаратилганда - 12, 5 баравар кўпайди. Ўртача маош эса тегишлича 320 ва 12 баравар усди. … 1993 йил 1 декабрдан бошлаб энг ҳам иш хаки 24300 сум кўпони, меҳнат пенсиясининг энг кам микдори 26325 сум кўпони ташкил этди. 1995 йил 1 мартдан бошлаб энг кам иш хаки 350 сум пенсияларнинг энг кам микдори 430 сум қилиб белгиланди. Миллий сумга утилиши нарх-навони бир неча ун маротаба ошириб юборди, аммо шунга мос ҳолда иш хакини ошириш бир даражада туриб колди. Оддий халқ чунтагидан миллионерлар, биржа ходимлари, олиб- сотарлар чунтагига мисли кўринмаган микдорда пул окиб утмокда. Жамият ҳаётий фаолиятининг ҳамма соҳаларини демократиялаш ижтимоий адолатни рўёбга чиқаришнинг асосий шартидир. Давлат фуқароси ҳуқуқ ва эркинликларига эга бўлиши керак, демократия эса ҳар иккаласини ҳимоя қилиши керак. Маънавий кашшоклардан кутилиш, фикрлар хилма-хиллиги, сўз, матбуот, диний эътикод эркинлиги-ижтимоий адолатнинг зарур жиҳатидир. Жамиятимизнинг ушбу йўлга утганлиги бу муҳим галаба. Аммо бу ерда ҳам бизнинг мамлакатимиз фукороси изчилликни сезмаяпти. Бўларни ҳаммаси биздаги ислоҳат жараёни мураккаб, узоқ муддатли йўлни босиб ўтиши керақлигидан далолат беради.

Ижтимоий адолат-жамиятни ривожлантириш ва такомиллаштиришнинг қудратли куролидир. У фақат иқтисодий муаммолардангина иборат бўлмай, балки инсоннинг бутун турмушига сингиб кетади, ижтиммоий соҳанинг ва бу соҳага янгича ендошишнинг негизини ташкил этади. Кадимдан меҳнат ахли “адолат” сўзига ўз маъносини, ўз орзу – умидларини киритган. У ҳақиқатни хохлаб келган, ҳақиқатни билиб олганч эса адолат юзасидан иш тўтишга интилган. Ижтимоий адолат тушунчаси абадул-абад белгилаб қўйилган, котиб колган бир нарса эмас. Ҳар бир даврда бу шунча ўзига хос иқтисодий- ижтимоий синфий-сиёсий мазмун билан тулган, жамиятнинг ривожланиш даражаси билан чамбарчас боғлиқ бўлган. Ижтимоий адолат тушунчаси деганда у инсон турмушининг ҳамма соҳаларини шахс билан жамият ўзаро муносабатларининг барча жиҳатларини камраб олганлигини тушунамиз. Ижтимоий адолат реал халқ хокимиятидан ва барча гражданларнинг қонун олдида тенглигидан, миллатларнинг амалдаги тенг ҳуқуқлигидан шахснинг хурмат қилинишидан иборат. Кенг микесдаги ижтимоий кафолатлар: иш билан таъминлаш, маорифда, маданият неъматларидан, медицина хизматидан фойдаланиш ва уй жойли бўлиш, кексалар, оналик ва болалик тўғрисида гамхурлик қилиш ҳам шулар жумласига киради. Ижтимоий адолат принципи халқ бирлигининг жамият сиёсий барқарорлигининг, ривожланиш жушкинлигининг муҳим шарти ҳисобланади. Шуни айтиш керакки бу соҳада объектив равишда мавжуд мазкур бўлган ҳамма имкониятлар ҳали етарли даражада рўёбга чикарилган эмас. Реал вокеликда шу принципга зид келадиган ходисалар сақланиб келинмокда. Бу ходиса кўп жиҳатдан иктисодда, ижтимоий маънавий соҳада нохуш тенденцияларни келтириб чикарган субъектив турдаги сабаблар билан изохланади.

Ижтимоий соҳада бундан буенга ривожланишга янгича назар ташлаш унинг олиб бораетган аҳамиятни тўла-тьўқис бахолаш зарур. Чунки айни шу соҳада меҳнаткашларнинг ҳаётий манфаатларига дахлдор бўлган иқтисодий фаолият натижалари рўёбга чикади. Айни шу соҳада жамиятнинг инсонпарварлик табиати намоён бўлади. Адолат жамиятнинг чинакам турмуш нормаси бўлиб колиши учун нима қилиш керак? Мустақил жумхуриятларнинг ҳозирги ахволи ва уни ривожлантириш вазифалари бу муаммони бенихоя долзарб қилиб куймокда. Адолатсизлик кўриниши каерда содир бўлмасин ишлаб чиқариш, тақсимот соҳасидами, кадрларни танлаш ва жой-жойига қўйиш ишидами, одил судловчи амалга оширишдами давлат, жамоат мулкидан ва хизмат мавкеидан шахсий бойлик ортириш мақсадида фойдаланиш ва шу каби холлардами, бўларнинг ҳаммаси кишиларнинг табиий норозилигини кўзготади, унга қарши фаол ҳаракат қилина бошлайди. Тозалаш деб аталган бир сўз билан ифодалаш мумкин бўлган жараён рўй беради. Ҳозирги кунда ижтимоий адолат нормаларини қарор топтириш учун унинг йўлида тусик бўлган жуда мураккаб кўпдан –кўп муаммоларни бартараф этишга тўғри келмокда. Жамият маънавий-ахлокий эхтиежлари борувчи инсонни ўз ижтимоий турмушининг марказига қўйиш орқали етуклик босқичига эришган сайин ижтимоий адолатнинг кўпгина муаммоларини ҳал этиш учун янги имкониятлар объектив равишда эга бўлиб қолади. Эндиликда ҳамма гап шу имкониятларни юзага чиқаришда колган. Ишлаб чиқариш иктисод бошқарув, соҳасидаги ҳар кандай қарорга эндиликда ижтимоий адолат принципини мустахкамлашга кай даражада кумақлашади, деган нуктаи назардан қаралмокда. Жамиятнинг ҳар бир фуқаросига қўядиган у ёки бу иқтисодий сиёсий ҳуқуқий талаби одиллигини, ўзининг хизмат қилаетган ишининг хақлигига комил ишонч маънавий рухни оширади, шахсни улуглайди, актив ҳаётий позицияни вужудга келтиради.

Ижтимоий манфаатларни кўзламай туриб, хакикий адолатни тасаввур қилиш ҳам унинг принципларини амалга ошириш ҳам мумкин эмас. Жамоат давлат ишини ўз иши деб билиб гамхурлик қилиш – ижтимоий адолатнинг муҳим қиррасидир.

Адабиётлар рўйхати: 1. Каримов И.А “Ўзбекистон келажаги буюк давлат” Т.: 1992 2. Макиавелли Н “Государв” Минск.: 1998 3. Рафиқов /.А, Ҳошимов Т.Р, Тураев А “Сиёсатшунослик асослари” Термиз.: 1997 4. Рамозонов И, Мўминов Э “Политология”. Дарслик. Т.: “Адолат” 1997 5. Ўзбекистон Республикаси Консмтитуцияси Т.: 1992

O'xshashlar

Иқтисодий сиёсат

Миллий сиёсат

Сиёсатшунослик фани унинг мавзуси ва усули

Сиёсий тизим ва унинг асосий элементлари. Сиёсий тизимлар типологияси

Оммавий ахборот воситаларининг жамиятни демократлаштиришдаги роли