Миллий сиёсат - Siyosatshunoslik - Referatlar

Миллий сиёсат

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

84 KB

Ko'chirib olish

Миллий сиёсат Режа: 1. Миллий муносабатлар, миллий масала ва миллий сиёсат тушунчалари. 2. Ўзбекистон давлат хокимиятининг миллий сиёсати.

Миллий муносабатлар, миллий масала ва миллий сиёсат тушунчалари. Миллий муносабатлар тушунчаси билан миллий сиёсат тушунчаси ўзаро объект-субъект боғлиқлигидаги, диалектик бирликдаги мутаносиб категориялардир. Миллий муносабатлар шаклланиб амал қилаетган давлат доирасидаги хокимиятнинг миллий сиёсати асослари яратилади ва амалга оширилади, яъни миллий муносабатларсиз миллий сиёсат юритишнинг ҳам зарурияти колмайди. Шунинг учун табиийки, миллий сиёсат-миллий муносабатлар окимини давлат хокимияти режалаштирган ҳолда бошқаришни англатади. Лекин миллий муносабатларни ўз таркок этнослар, элатлар, бир миллиат бўлиб ковушганидан кейингина содир бўлиши мумкин. Демак, аввало миллат тушунчасининг мазмунини, ундан кейин эса миллатларнинг вужудга келишлари шарт-шароитларини билиб олиш зарур бўлади. Миллатларнинг шаклланишлари жараёни миллат тушунчасининг мазмунида ўз ифодасини топиши билан чамбарчас боғлиқдир. Чунки биз миллат деб муайян бир худуд доирасида истикомат қиладиган ягона моддий- иқтисодий ишлаб чиқариш тури атрофида бирлашган битта адабий тилда сўзлашадиган яхлит маънавий-рухий табиатга эга бўлган этнослар- элатларнинг тарихий бирлигига айтамиз. Бу тарихий-этник бирлик эса ижтимоий-иқтисодий тараққиётнинг аниқ бир босқичида, объектив ва субъектив шарт-шароитларнинг жамланиши натижасида амал қиладиган миллатларнинг шаклланишлари жараёнида содир бўлади. Ҳозирги кунда аксарият кўпчилик томонидан кабўл қилинган миллий муносабатлар ва миллий сиёсат назарияси шуни кўрсатадики, миллатларнинг шаклланишлари жараёни бевосита капиталистик ишлаб чиқариш муносабатлари феодал тузум багрида вужудга кела бошлаган пайтларидаек мазкур ишлаб чиқариш муносабатларига диалектик боғлиқ ҳолда ва у билан енма-ен амал қила бошланган.

Одатда миллатларнинг шаклланишини капиталистик тузум вужудга келиши билан боғлиқ ҳолда тасаввур қиладиган, лекин ҳозирги кунда уларга қарши турадиган мукобил фикр мулохазалар ҳам вужудга келган бўлиб, улар миллатлар вужудга келган даврни феодал тузум ҳаёти билан боглайдилар. Менинг фикримча, иккала назарий қарашда ҳам ҳақиқатга яқин томонлар мавжуд бўлиб, фақат уларни бирлаштирганимиздагина, миллатлар шаклланишининг объектив ҳақиқат доирасидаги тушунчасига эга бўлишимиз мумкин. Шунинг учун миллатлар шакллана бошлаган пайтларни феодал ишлаб чиқариш муносабатлари ҳукмрон бўлган шароит билан боглаб, миллатларнинг вужудга келиши капиталистик ишлаб чиқариш муносабатларининг хосиласи сифатида шархласак тарихий ҳақиқатга яқин бўлади. Демак, турли этнослар-элатларнинг бир миллат сифатида тарихий бирликни хосил қилишлари жараёни феодал тузумнинг сунгги босқичларида бошланган бўлиб, капиталистик тузумда асосан якунланганлигини эътироф этиш мумкин. Миллатларнинг шаклланишлари жараёни капиталистик ишлаб чиқариш усулининг қарор топиши, мустахкамланиши ва такомиллашиб бориши жараёни билан кушилиб, уйгунлашиб бораверади, чунки капиталистик тузум феодал таркокликка, мазкур шароитда ишлаб чиқариш кучларини баробар қиладиган беҳисоб ҳарбий тукнашувларга асосан хотима бериб ижтимоий ишлаб чиқариш жараёнини нихоят даражада байналмилаллаштиради, иқтисодиёт, ижтимоий сиёсат ҳаёт, маданият соҳаларида бир кадар тартиб-қоидалар урнатиб, ишлаб чиқариш кучларининг бирмунча юксак суръатларда равнак топишига муваффак бўлади. Лекин шу билан бир қаторда капиталистик ишлаб чиқариш муносабатлари миллий масала атамаси билан белгиланадиган жуда огир, жуда мураккаб, жуда чигал бўлган ижтимоий-сиёсий муаммони ҳам юзага келтиради.

Миллий масала – бу миллатлар, халқлар, элатлар ўрталаридаги амал қиладиган иқтисодий, сиёсий, ҳуқуқий, ижтимоий, мафкуравий муаммолар йигиндисининг яхлит бир мазмун бўлиб, ҳар бир давлат ичидаги, ёки давлатлааро алоқаларга киришишлари натижасида вужудга келади. Турли халқлар ва элатлар ўртасидаги муносабатлар жараёнида уларнинг бири иккинчисини ўзига буйсундириб, зулм утказиши натижасида маълум халқлар ва элатларнинг озодлик курашлари кулдорчилик тузуми багридаек мавжуд бўлиб феодал тузуми даврида ҳам давом эттирилган. Лекин бундай озодлик курашлари феодал тузумнинг тугатилиши ҳамда капиталистик тузумнинг қарор топиши, миллатларнинг шаклланиши жараёнида миллий масала даражасига усиб кутарилади, унинг тобора кескинлашиб бориши натижасида ечими мушкул бир жумбокка айланиб қолади. Ҳозирги кунда миллий масала миллатларнинг иқтисодий ва сиёсий мустақилликка интилишлари билан, уларнинг миллий ўзлигини англаш хисси усиб бориши билан иқтисодий, илмий техник ва маънавий-маданий тараққиёт натижасида ҳаётий талаб даражасига кутарилган халқаро алоқаларни чуқурлаштириш, мустахкамлаш эхтиежлари билан ўзвий богланиб кетган муаммолар тугунини англатади. Феодал истибдодга қарши олиб борилган бир қатор озодлик курашларига шу жумладан, Оврупа мамлакатларида ва Америка китъасидаги мустамлака улкаларда содир бўлган миллий озодлик ҳаракатларига буржуазия синфи рахнамолик қилиб, кўп холларда мазкур халқларнинг ва элатларнинг озодлилигига эришилди. Лекин бир турдаги (феодал) зулмнинг бошқа турдаги (буржуа) зулмига усиб ўтиши натижасида бу озодликнинг ҳар бир миллат асосини ташкил қилган меҳнаткашлар ҳаммаси учун сезиларли даражада самараси бўлмайди.

Буржуа жамияти мафкурачилари миллий масалани ҳал этишнинг асоси сифатида “миллийлик акидаси” ёки “миллий ҳуқуқи” га амал қиладиган ғоявий асосни кабўл қилиб нима бўлсаям ўзининг миллий давлатини барпо қилиш учн кураш олиб бориш зарур, токи "битта миллат" битта давлат акидаси тантана қилсин – деган ечимини тавсия қилиб кетганлар ва ҳозирда ҳам шу тарздаги сиёсий курашлар улар орасида кенг таркалган. Инсоният тарихий тараққиётида феодал ижтимоий-сиёсий тартиботлар лданвоз кечиб капиталистик ишлаб чиқариш муносабатларининг тўла урнатилишини таъминлашга қаратилган буржуа инқилобларини ва уларнинг галабалари натижасида қарор топган миллий буржуа давлатлари одамлари феодал таркоклик асоратларидан ва миллий зулмдан ҳалос қилишда миллийлик акидасидан оқилона ва самарали фойдлаланиб, ижобий хусусиятга молик натижаларни кулга киритишга муваффик бўлдилар. Лекин капиталистик ишлаб чиқариш муносабатлари ривожланиб ва такомиллаша бориб, пировардида монополистик капитализм босқичига кутарилиши жараёнида катта кичик ривожланган капиталистик мамлакатларда кенг кулоч йойган ва айрим холларда ўзига хос пойга тусини олган мустамлакачилик сиёсати ер юзида амал қилаетган миллий муносабатлар тугунини янада чигаллаштириб юборди, феодал миллий зулм ўрнига ундан ҳам рахм-шавкатсиз бўлган буржуа миллий зулмини вужудга келтирди. Монополистик капитализмнинг мустамлакачилик сиёсати аслида капиталистик ишлаб чиқариш муносабатларининг вужудга келишидан бошланагн бўлиб, (ХУ1 асрнинг охирги чорагидан бошлаб) ХХ асрнинг биринчи ун йиллиги ичида ер юзининг энг ривожланган кураш капиталистик мамлакатлар томонидан таксимланиб бўлиши ҳамда уни кайта таксимлаш учун бошланган кураш билан белгиланади. Миллий муносабатлар соҳасида монополистик буржуазия юритадиган сиёсатнинг бу қисмида энди “миллийлик акидаси”га ўрни колмайди, бу қисмида у бутунлай улоктириб ташланади.

Монополистик капитализм шароитида шу тарика миллий масала ҳар бир мамлакат давлат хокимияти муамасалари юритадиган миллий сиёсатни ажралмас таркибий қисми сифатида давлатнинг ички сиёсати вазифасидан мустамлака асоратида колган миллионлаб мазлум халқларнинг озодлигини таъминлаш томон йуналтирилган халқаро муаммога айланади ва жаҳон тараққиёти жараёнида ҳал қилиниши лозим бўлган энг долзарб вазифалардан бири бўлиб қолади. Ўзбекистон давлат хокимиятининг миллий сиёсати. Жамият ҳаёти барча жабҳаларини демократиялаштиришнинг қарор топиб бориши шароитида миллий муносабатлар соҳасида утказиладиган сиёсатни тубдан янгидан, миллий муносабатларни адоват, ишончсизлик гаразгуйлик, худбинлик, локайдлик ва бошқа ярамас хусусиятлардан ҳалос этиб, уларни тенглик, дустлик, ҳамкорлик ва ўзаро ёрдам муносабатларига усиб ўтишини хизмат қиладиган барча тадбир чораларни амалга ошириш зарурияти вужудга келди. Миллий муносабатларни уйгунлаштиришга қаратилган сиёсат, албатта мукарра тарада миллатларнинг ўз тақдирини ўзи белгилаш ҳуқуқи акидаси пойдеворига курилганидагина кутилган самаралар бериши мумкин бўлади. Фақат мазкур акида қонунни амал қилганидагина миллий муносабатлар инсонпарварлик, демократия, адолат, дустлик, халқаро ва ўзаро мазмунига эга бўлади. Миллий масалани адолатли ва демократик равишда ҳал қилишда миллий муносабатларни уйгунлаштиришда, миллий сиёсатни омилкорлик билан юритишда бу соҳада ижтимоий сиёсат муносабатларнинг ўзига хос ута нозик ҳамда ута мураккаб сиёсий ҳаёт ва сиёсий жараён окими эканлигини ҳисобга олиш объектив қонунияти амал қилишни инобатга олмок зарурияти тугилади.

Шунинг учун ҳам миллий мустақилликнинг ўз кулига олган Ўзбекистон жумхуриятини тубдан кайта куриб, уни янгилаш жараёнини янги мазмун билан сугорилган миллий сиёсат асосларини ишлаб чиқиш ва уни ижтимоий ҳаётнинг барча жабҳаларига тадбик этиш жараёни билан мутаносиб тарзда юритиш мақсадга ва муштарак манфатларга мувофиқ равишда хизмат қилади. Кўп миллатлиЎзбекистонда ижтимоий тенглик ва ижтимоий адолат акидалари пойдеворига куриладиган инсонпарварлик ва демократик жамиятини яратиш миллий сиёсатнинг босқичма-босқич тарихий шарт- шароитларини инобатга олган ҳолда ҳаётга жорий қилинишини такозо этилади. Акс ҳолда мазкур тарихий босқичларга амал қилмаслик ёки уларни четлаб ўтишга ўриниш миллий сиёсатнинг оксаб колишга ва издан чиқишига олиб келиши мукаррардир. Миллий давлат мустақиллигини барқарор амал қилдириш йўлидан бораетганЎзбекистон жумхуриятининг давлат хокимияти ишлаб чикиб амалга ошираетган миллий сиёсат асосларини мустақил давлат тизимини яратиш жараёни билан мутаносиб равишда юритиши уни босқичма-босқич деолектик минтакавий ўзаро боғлиқликка ҳаётга тадбик этишни такозо қилади. Бу йуналишлар ўз навбатида миллий сиёсат окимини тасодиф ва нуксонлардан ҳалос қилиб миллий низолар, можаролар, тукнашувларнинг олдини олишга, барча миллатлар ва элатлар туб манфатларни ифодалашга хизмат қилади. Октябр инқилобидан кейинги йилларда амалга оширилган миллий сиёсатнинг дастлабки босқичи мазмуни ҳақиқатдан ҳам миллатларнинг ўз тақдирларини ўзи белгилаш ҳуқуқи акидасига содиклик рухи ташкил қилиши баъзи миллатларнинг мустақил давлат сифатида ажралиб кетиши, колган миллатларнинг эса социолизм орзуси атрофида бирлашишга хизмат қилиши кутилган эди.

Социолизм куриш мақсади атрофида бирлашган барча миллатлар ва элатларга нисбатан утказилган миллий сиёсат мазкур босқичнинг асосий мазмунини уларнинг амалдаги тенг ҳуқуқлигини таъминлаш сиёсати, иқтисодиёт, ижтимоий сиёсий тараққиёт маънавий маданият соҳаларида равнак топиб аввал ҳукмрон бўлган рус миллатининг мазкур соҳаларидаги тараққиёт даражасига кутарилиши ва гуллаб-яшнаши кўзда тутилган эди. Лекин миллий сиёсатнинг кейинги босқичларидаги кўпол хатолар дастлабки босқичларда эришилган миллий сиёсат кадриятларини ҳам бой бериб қўйишга олиб келди. Оқибат натижасида, миллий ҳамкорлик дустлик, ўзаро ёрдам рухи ўрнига миллий адоват миллий камситиш бир-бирига ишончсизлик, миллий худбинлик, миллий чекланганлик, миллий манманлик, миллий тукнашувлар миллий муносабатларнинг асосий мазмунидан ўрин эгаллллади. Миллий сиёсатдан дастлабки босқичларидан кейинги утган катта бир тарихий давр оралигида миллатларнинг иқтисодий хўжалик, ижтимоий- сиёсий, маънавий-ахлокий ҳаёти жабҳаларида ички миллий мустақиллик акидаларининг поймол этилиши миллий ҳаётнинг ипидан игнасигача юкоридан марказдан маъмурий буйрукбозлик ва сансаларлик хокимият муассасаларини томонидан олинадиган белгилаб куйилиши, ҳар кандай миллийлик рухини бостириб уни миллатчилик сифатида жазолаш сиёсати кўп милатли “федератив” далатнинг барбод бўлишига олиб келди. Миллатлараро муносабатлардаги ҳозирги парокандаликнинг асл илдизи барча миллатлар меҳнаткашларини асосий ишлаб чиқариш воситаларидан ва сиёсий хокимиятдан махрум қилиб қўйиш сиёсатида яширинган бўлиб, миллий муносабатлар қўйиш сиёсатида жараёнида ҳам ўзининг акс-садосини топди. Миллий сиёсат моҳиятининг бўзилиши иқтисодий сиёсат моҳиятининг бўзилиши билан чамбарчас, ўзвий боғлиқдир.

Демак, кескин иқтисодий ислоҳатни амалга ошириш жараёнида ва унинг воситасида миллий муносабатларни ҳамда унга мутаносиб тарзда миллий сиёсатни тубдан янгилаш ҳозирга мустақилЎзбекистон давлат сиёсатининг бош ва долзарб вазифаси сифатида ҳаёт кун тартибидан ўрин эгаллайди. Кўп миллатлиЎзбекистон жумхуриятида сиёсий ҳукмронлик вазифасини амалда бажараетган хокимият муассасалари ва сиёсий партиялар маъмулиятли янада ортиб бораетганлиги уларни ҳозирги шароитдаги миллий сиёсат асосларини ишлаб чиқишга ва уни ҳаракат дастурига айлантиришга мажбур этади. Миллатлараро муносабатларни уйгунлаштириш уларни кўпол равишда бўзулишларидан камчилик-нуксонлардан ҳалос этиш ва истиқболга йуналтирилган омилкор миллий сиёсат асосларини жорий қилиш мазкур хокимият муассасаларининг кундалик энг муҳим амалий фаолиятларининг асосий мазмунини ташкил этиши зарур бўлиб колди. Меҳнаткашлар жамоалари ва якка тартибда халқ мунозарасидан утиб, жуда кўп фикр мулохазалар тақлиф ва тавсиялар билан бойитиладиган бундай ҳаракат дастури омиллар ва самарали миллий сиёсат юритиш учун назарий- методологик асос вазифасини уташи мумкин бўлади. Ҳозирги давр такозосига мос келадиган миллий сиёсат асосларини назарий ишлаб чикариб давлат хокимиятига кираетганЎзбекистон Президенти И.А.Каримов ўзининг бир қатор асарларида рисола, макола, нуткларида бу ҳақида теран фикр-мулохазаларни баён қилган эди. Шу туфайли у давлат хокимиятининг миллий сиёсати нафақат собик Совет Иттифоки вайроналарида вужудга келган мустақил давлатлар, балки жаҳон жамоатчилиги томонидан ҳам “миллий тотувлик” сиёсати сифатида тан олишди ва юксак даражада бахолагнди.

“Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли” - рисоласида И.А.Каримов “Ўзбек халқнинг ажралмас ҳуқуқи - ўз тақдирини ўзи белгилаш ҳуқуқи рўёбга чикарилди. 1991 йилнинг 31 августида Ўзбекистон Республикасининг мустақиллиги эълон қилинди” - дебЎзбекистонда тугилган унинг заминида яшаетган ва меҳнат қилаетган ҳар бир киши миллий мансублиги данва эътикодидан катъий назар унинг фуқароси бўлишига муносиб эканлигини укдирди. Авлод-аждодлари ёки ўзлари утмишдаги фожиали воқеалар сабабли хорижга кетиб колишга мажбур бўлган ўзбеклар ҳам бемалол унинг фуқаросига бўлишлари, Ўзбекистон худуди ўзбекларнинг миллий давлатчилиги бўлган бирдан-бир худуд эканлигини эътиборга олиб, у ўзбеклар каерда яшамасин уларнинг ҳаммаси учун маданий ва маънавий маркази бўлиб колиши лозим эканлиги мазкур рисолада алоҳида таъкидлаб утилган. Миллий сиёсатнинг оқил ва истиқболга йуналтирилган илмий-амалий дастўрини ишлаб чиқишга ута муҳим ҳисса бўлиб кушилган И.А.Каримовнинг фикр-мулохазалари ҳам мазкур рисола матнидан ўрин эгаллаган. Унда: “озчиликдан иборат миллатларнинг манфаатлари ва ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, уларнинг мданияти, тили, миллий урф-одатлари ва анъаналари сақланиши ва ривожланишини кафолатли таъминлаш, давлат тузилмаларининг фаолиятида ва жамоат турмушида фаол катнашиш” имкониятлари яратилиши мулжалланган бўлиб, Ўзбекистон далат хокимияти инсон ҳуқуқлари ва халқаро талабларига тўла мос келадиган, демократик моҳиятли миллий сиёсат юритиши баён қилинган”. Жумхурият давлат хокимияти шахобчалари ва улар муассасалари мустақилЎзбекистон миллий сиёсатининг илмий-назарий ҳамда методологик асосиларини такомиллаштириш фаолиятини ўзлуксиз давом этдириб, унга салмокли ҳисса кушмокдалар.

Бир юз уттиздан ортик миллатлар ва элатлар яшаб меҳнат қилаетган Ўзбекистонда миллий тотувлик сиёсатининг изчил ва огишмай амалга оширилиши рус, украин, козок, киргиз, тожик, корейс, татар: туркман ва бошқа жуда кўп миллий маданий марказларнинг таркиб топиши ва фаол яратувчанлик ташкилотчилик бурч вазифаларини хокимият муассасалари билан ҳамкорликда бажараетганликлари орқали номоен бўлмоқда. Улар амалий фаолиятига юксак бахо бериб, ўзининг “Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида” китобида И.А.Каримов қуйидаги фикр-мулохазаларини баён қилган эди. “Ўзбек халқнинг миллий тотувлиги 130 дан ортик миллатни ўз кадрдонларидан багрига олган юртимизда миллатлараро тотувликнинг энг муҳим шартидир. Мамлактимиздаги мустақиллик, тинчлик ва барқарорлик фақат ўзбек халқи учунгина эмас, балки шу билан бир қаторда фақат ўзбек халқи улкамизда яшовчи бошқа барча иллатларнинг вақиллари учун ҳам бебахо бойлик ҳисобланади. Тобора кўплаб кишилар ўз она тилида маълумот олиш фарзандларини миллий рухда тарбиялаш имкониятига эга бўлмоқдалар. Миллий маданият марказлари ҳам маданий ва маънавий ўйғониш борасида фойдали иш қилмокдалар. Айни маҳалда улар Ўзбекситонга нисбатан умумхалқ ватанпарварлик муносабатида бўлишнинг мустахкамлашига кумақлашмокдалар”. Сиёсий донишмандлик рухи билан йугирилган узоқ истиқбол мақсад манфаатларини ўзида мужассамлаштирган миллий тотувлик сиёсатини дастлабки амалга ошириш натижалари шундан далолат берадики, чин инсонпарварлик, байналмиллаллик ва демократизм акидалари сингдирилиб, мустахкам пишик, пухта ишлаб чиқилган миллий сиёсат барча фукавроларнинг иқтисодий, ижтимоий-сиёсий, маънавий-ахлокий, равнак топишларини таъминлашга кодир кучга айланиши мумкин.

Шу туфайли Ўзбекистон худудида келиб чиқиши мумкин бўлган миллий низолар, можоролар, тукнашувларнинг олди олинди, жохиллик, худбинлик, миллатчилик рухи жиловланди, натижада мамлакат осойишталиги, сиёсий ва иқтисодий барқарорлиги таъминланди, барча фуқарорларнинг тинч ва фаровон турмуш тарзлари шакллаиниша кенг имкониятлар вужудга келтирилди. Ҳақиқатда ҳам И.А.Каримов рахбарлигида ва бевосита иштирокида илмий-назарий асосларда ишлаб чиқилган ҳамда изчил амалга оширилаетган миллий тотувлик сиёсати ута зиддиятли, ғоят мураккаб ўтиш даврининг синчков синовидан муваффакиятли утказилиб, миллий бухронлик, ека бугишлар, кон тўқишлар ҳамон давом этаетган мамлакатлар хавас қилиб, ибрат олса арзийдиган давлат хокимияти сиёсати эканлигини тўла ифодалайди.

Адабиётлар рўйхати: 1. Каримов И.А “Ўзбекистон келажаги буюк давлат” Т.: 1992 2. Макиавелли Н “Государв” Минск.: 1998 3. Рафиқов /.А, Ҳошимов Т.Р, Тураев А “Сиёсатшунослик асослари” Термиз.: 1997 4. Рамозонов И, Мўминов Э “Политология”. Дарслик. Т.: “Адолат” 1997 5. Ўзбекистон Республикаси Консмтитуцияси Т.: 1992 6. Ўзбекистон тарихи (Н.Жўраев, Т.Файзуллаев, +.Усмонов) миллий истиқлол даври Т.: “Ўзбекистон” 1998

O'xshashlar

Иқтисодий сиёсат

Ижтимоий сиёсат

Сиёсатшунослик фани унинг мавзуси ва усули

Оммавий ахборот воситаларининг жамиятни демократлаштиришдаги роли

Геосиёсат унинг эвалюцияси ва шаклланиши