Оммавий ахборот воситаларининг жамиятни демократлаштиришдаги роли - Siyosatshunoslik - Referatlar

Оммавий ахборот воситаларининг жамиятни демократлаштиришдаги роли

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

60.5 KB

Ko'chirib olish

Оммавий ахборот воситаларининг жамиятни демократлаштиришдаги роли Режа: 1. Сиёсий коммуникациянинг мо х ияти ва вазифалари. 2. Оммавий ахборот воситаларининг жамиятни демократлаштиришдаги роли 3. Оммавий ахборот воситалари ва хуқуқ .

„Агар менга хукумат бўлсину газеталар бўлмасин ёки газеталар бўлсину хукумат бўлмасин — бирини танланг дейишса, мен хеч иккиланмасдан хукумат бўлмаса хам газеталар бўлиши керак, деган бўлардим. " Томас ЖЕФЕРСОН Сиёсий коммуникациянинг мо х ияти ва вазифалари. Сиёсат инсон фаолиятисиз, ижтимоий-сиёсий хаётни ўзаро боғловчи, йўналтирувчи турли хил оммавий мулоқотларсиз, коммуникацион жараёнларсиз мавжуд бўла олмайди. Ўтмишнинг анъанавий жамиятларида оммавий мулоқот воситаларига эхтиёж катта бўлмаганлиги учун бундай воситалар ролини чопарлар, элчилар, хабарчилар бажаришган. Бироқ, XIX—XX асрлардати илмий-техник тараққиёт туфайли замонавий алоқа воситалари вужудга келди ва гуркираб ривожланди. „Коммуникация"' атамаси лотин тилидаги „communico" — яъни „биргаликда бажараман", „боғлайман", „мулоқотда бўламан" сўзларидан келиб чиққан бўлиб, инсондан инсонга, бир авлоддан иккинчи авлодга муайян ахборот, фикр, хис-туйғунинг узатилишини англатади. Сиёсий коммуникация эса сиёсий маълумот, ахборотларни ишлаб чиқиш, узатиш ва ўзаро алмашув жараёни бўлиб, у сиёсий фаолият тизимини шакллантиради, шу тарифа сиёсий фаолиятга алохида бир мазмун бахш этади. Шунинг учун хам сиёсий коммуникация сиёсат оламидаги ўзига хос ижтимоий-информацион майдондир. „Коммуникация" атамасининг т ў лақонли таърифини машхур франсуз социологи Р. Ж. Шварценберг — коммуникация сиёсий маълумотларни у затиш жараёни бўлиб, бу жараён натижасида маълумотлар сиёсий тизимнинг турли элементлари ўртасида, ш унингдек, сиёсий ва ижтимоий тизимлар ўртасида айланади, дея ифодалади. Умуман, сиёсий коммуникация жамият сиёсий воқеа-ходисалар, жараёнлар тўғрисидаги билим, маълумот ва хабарларнинг йиғиндисидир. Унинг ёрдамида сиёсий тажрибалар, билимлар узатилади, инсонлар фаолияти йўналтирилади, уларнинг сиёсий адаптацияси рўй беради, сиёсий хаёт ташкил этилади.

Сиёсатшуносликда коммуникациянинг уч тури: норасмий коммуникация, ижтимоий-сиёсий институтлар коммуникацияси ва оммавий ахборот воситалари коммуникацияси бир-биридан ажратиб қа йд этилади. Буларга сайлов, референдум ва бошқаларни хам (социологик с ў ров, анкета) қў шимча сифатида киритиш мумкин. Сиёсий коммуникациянинг адолатли, идеал модели демократик жамиятда шаклланади. Х ў ш, қа ндай қ илиб бунга эришиш мумкин? Бу жараён жамиятдаги асосий сиёсий г ypyx л ap — бошқарувчилар ва бошқарилувчилар ўртасида ўзаро тенг, горизонтал муло қ от жараёнида шаклланади. Жамиятда сиёсий барқарорлик ва ўзаро келишувнинт вужудга келиши бир лахзада амалга ошадиган жараён б ў лмай, у маълум бир вақт ва маконни та қо зо этади. Давлат ўз коммуникаци он сиёсатида маълумот эркинлиги г а оид қонунчиликни яратиш, таъминлаш билан бирга уни хусусий ташкилотлар, уларнинг эгаларига қарашли халқаро ва миллий мустақил матбуот хамда теле видение каби оммавий коммуникация манбаларининг ғ аразли харакатларидан, суиистеъмолчиликларидан (масалан, инсонни маънавий-ах л оқий тубанлашувга олиб келиши мумкин бўлган порнографик ахборотлар ёки шундай материалларни тарқатувчи сайтлар) химоя хам қилади. Оммавий ахборот воситаларининг жамиятни демократлаштиришдаги роли. Оммавий ахборот воситалари коммуникация таркибидаги асосий б ўғ он бўлиб, хар қандай шахсларга очиқ, оммавий тарзда, махсус техник воситалар ёрдамида турли маълумотларни у затиш учун тузилган муассасалардир. Оммавий ахборот воситаларита вақтли матбуот, радио, телевидение, овоз ёзиш, суратга олиш, видео ёзув, компьютер маълумотлари, маълумотларни тўплаш, тахлил қилиш , у затиш ва кўпайтиришнинг индивидуал воситалари (кассеталар, дискеталар, принтерлар), интернет тизими ва хоказолар киради. Демократик жамият барпо этишда оммавий ахборот воситалари хал қилувчи ўрин тутади, нафа қа т муайян мамлакатлар, балки глобал ми қ ёсда сиёсий, иқтисодий, ижтимоий ва маданий жараёнларга жиддий таъсир кўрсатади.

Замонавий жамиятларда оммавий ахборот воситала рининг асосий вазифалари қуйидагилардир: — ғоявий-сиёсий қадриятларни, сиёсат тўғрисидаги билимларни, сиёсий маълумотларни тар қ атиш; — сиёсий муносабатларни интеграциялаш ва й ў налтириш; — жамоатчилик сиёсий фикрини шакллантириш; — сиёсий маданиятни тарқатиш; — сиёсий-маданий тажриба алмашинувини таъминлаш; — жамоатчиликни сиёсатда қатнашишга тайёрлаш. Оммавий ахборот воситалари тизими демократик б ў лмо ғи учун у нафақат замонавий техника билан жих о зланмо ғ и, балки плюралистик ва демократик талабларга хам жавоб бермо ғи лозим. Бу нимани англатади? Бу аввало, оммавий ахборот воситалари устидан жамиятнинг хуқуқий ва ахлоқий назорати, маълумотни у затувчи ва қабул қилувчининг ўзаро тўғридан-тўғри алоқаси хамда сўз эркинлигини хурмат қилишдир. Интеллектуал эркинли к, маърифатпарварлик билан й ўғ рилган жамоатчилик фикри, юксак сиёсий маданият, оммавий ахборот воситаларининг хокимият тизимидан мустақиллиги — демократияни ривожлантиришнинг мухим шартларидандир. Жамоатчилик фикри шаклланишида оммавий ахборот воситаларининг ўрни каттадир. Шу пайтгача жамоатчилик фикрини шакллантиришда оммавий ахборот воситаларининг расман ва бир томонлама ахолига маълумот у затиши асосий эътиборга олинар эди. Бироқ, кейинги даврларда ахолига у затилган маълумотларга нисбатан унинг реакцияси, яъни муносабатини ўрганишга эътибор кучайди. Бу манти қ ан тўғри хамдир, чунки оммавий коммуникация расмий субъектнинг (оммавий ахборот воситалари) маълумоти норасмий субъект (оддий фуқаро) томонидан ижобий қабул қилинса ва қўллаб- қувватлансагина у одамлар томонидан муваффа қи ятли тарзда ўзлаштирилади. Хар қандай мухим хабар, маълумот одатда оилада, мехнат жамоасида, норасмий гурухда мухокама қ илинади ва ўз бахосини олади. Шу бах о у ёки бу расмий ахборот манбасига нисбатан у ёки бу муносабатни шакллантиради. Агар оммавий ахборот воситалари айрим бир факт ёки муаммо

хусусида сукут са қ лар экан, уларнинг обр ў -эътибори даражаси албатта паст бўлади. Илмий-техник тараққиёт туфайли оммавий ахборот воситалари бугун жамиятнинг хар бир аъзосига таъсир кўрсатмоқда. Ўз ахамияти ва таъсир кучи боис оммавий ахборот воситалари „тўртинчи хокимият" сифатида таърифланади. Бу ,,хокимият" жамоатчилик фикрини, хокимият тизимлари легитимлигини шакллантиришда мухим роль ўйнайди, мухолиф сиёсий фаолият атрибути (белгиси) сифатида майдонга чиқади, жамиятда барқарорлик ёки беқарорлик манбаси бўлиб хизмат қилади. Мустақиллик туфайли Ўзбекистонда ахборот каналларини демократлаштириш давлат сиёсатининг таркибий қисмига айланмоқда. Энг мухими, ахборот эркинлигини таъминламасдан, оммавий ахборот воситаларини одамлар ўз фикри ва ғояларини, содир бўлаётган воқеаларга муно-сабатини эркин ифода этадиган минбарга айлантирмасдан туриб, демократияни чуқурлаштириш ва ахолининг сиёсий фаоллигини ошириш, фуқароларнинг мамлакат сиёсий ва ижтимоий хаётидаги амалий иштироки хақида сўз юритиб бўлмайди, деган тушунча фуқаролар онгида тобора кучайиб ва мустахкамланиб бормоқда. Бунинг учун оммавий ахборот воситалари том маънода „т ў ртинчи хокимият" даражасига к ў тарилмо ғ и зарур. Бироқ, мамлакатимиз оммавий ахборот воситалари узоқ вақт давомида тоталитар тузумнинг мафкуравий ва маъмурий назорати остида фаолият юритгани туфайли уларнинг бу холатдан чиқиши, аввало психологик жихатдан ўзини эркин хис этиши қийин кечмоқда. Шу сабабдан уларнинг фаолиятида х о зирга қад ар юқоридан кўрсатма к у тиш холлари я ққ ол кўринади. Холбуки „халқимиз оммавий ахборот воситаларидан мамлакатимиз ва хорижда содир бўлаётган во қе алар тўғрисида холис ва тезкор ахборотлар олишни, биринчи навбатда, хокимият органлари ва бошқарув тузилмалари фаолияти хақидаги танқидий фиқ р ларни, ислохотлар ва янгиланишлар йўлидан илгари боришимизга т ў сиқ бўлиб турган ну қс онлар, хаётдаги долзарб муаммолар хусусида ошкора, профессионал тахлилий материалларни кутади" 1 .

Бунинг учун ўз ўқувчиларига эга бўлишни кўзловчи демократик матбуот кўрсатма кутмасдан ишлашни ўрганмоғи керак. Балки эркин матбуот муайян маънода сиёсат учун ноқулай бўлиши мумкин. Чунки хақиқатни хокимиятга хам, халққа хам ёқишга интилмаган холда ёзиш ваколатини журналистнинг виждони ва иймони тақозо этади. Аммо унинг ана шу ноқулайлиги, кутилмаганда ростини ёзиб туриши сиёсатга бўлган буюк хизматидир. Чунки демократик жамиятда қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд хокимиятлари бир-бирига назоратчидир, айни пайтда улар „туртинчи хокимият"га — оммавий ахборот воситалари хокимиятига, яъни хақиқатнинг хокимиятига мухтождир. Оммавий ахборот воситалари илгари сурувчи хақиқат йўқ ерда иш хам, демократия хам, қонун хам бўлмайди. Эркин матбуот реал вазият шароитида фаолият кўрсатиши, ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий хаётнинг долзарб муаммоларини дадил кўтариб чиқиши керак. Барча оммавий ахборот воситаларига мулк шакли, тиражи, қамрови хамда мавзу йўналишидан қатъи назар, уларнинг мамлакатимиз ахборот майдонида халол рақобат асосида фаолият олиб бориши учун давлат зарур шарт-шароитларни яратиб бериши лозим. Айтиш мумкинки, бу — жамиятни том маънода демократлаштириш гаровидир. Оммавий ахборот воситалари ва хуқуқ . Оммавий ахборот воситалари — жамиятнинг айрим гурухига эмас, балки бутун жамият аъзоларининг манфаатлари йўлида хизмат қ илмо ғ и керак. Бунинг учун эса у жамоатчилик назорати остида барча ижтимоий таба қ алар эхтиёжларини химоя қилмо ғ и лозим. Жамият қа нчалик катта ва турли гурухлардан иборат бўлса, телевидение дастурларини т у зи ш да хам шунчалик катта эътибор ва масъулият зарур. Ахолининг хеч бир таба қ аси бу масалада камситилмаслиги, хар бир киши ўзини хам ўзи мансуб гурух вакили, хам дунё хамжамияти аъзоси сифатида хис қилмоғи учун одамлардаги диний, миллий, рухий, ёш ва бошқа тафовутларни албатта инобатга олмоқ керак. Бугунги илмий-техник тара ққ иёт Ер юзининг исталган бир ну қ тасидаги воқеликни эфирга у затиш имконини бераётган хозирги даврда бир цивилизацияни иккинчи бир цивилизацияга қарши қ ў ювчи ғояларнинг оммавий ахборот воситалари орқали тар қ атилиши

дунё барқарорлигига жиддий хавф ту ғ диришини унутмаслик керак ва буни коммуникацион сиёсатда эътиборга олиш зарур. Терроризм ва миллий озодлик харакатларини айнан бир парса сифатида талқин этмаслик, дин ва дин ниқобидаги экстремизм ва терроризм тафовутини англаш лозим. Албатта, бу борада журналист и к малака ва сиёсий мах о рат кескин оширилмо ғ и керак. Оммавий ахборот воситалари, жумладан телевидение умуммиллий ва умуминсоний қа дриятларни шакллантириш хамда мустахкамлашга хизмат қилиши билан бирга инсоният тараққиётига хавф солаётган жараёнларга ахоли эътиборини қаратмо ғ и зарур. Айниқса, бунда халқаро телекўприклар телевидение фаолиятида мухим ўрин тутади. Хусусан, халқаро муносабатларда, социологик тад қ иқотлар ў тказишда бу н их оятда ах а миятлидир. Жамиятда холис ва хаққоний ахборот тарқатишда мустақил матбуотнинг ўрни беқиёс. Мустақиллик туфайли цензуранинг бекор қилинганлиги хамда оммавий ахборот воситалари сохасидаги туб ўзгаришлар боис бугун мамлакатимизда 683 та газета, 198 та журнал, 55 та нашриёт, 4 та ахборот агентлиги фаолият кўрсатмоқда. 1 ОАВ фаолиятининг хуқуқий асослари, аввало Ўзбекистон Республикаси Конституциясида, шунингдек, „Оммавий ахборот воситалари тўғрисида"ги, „Ахборот эркинлиги принциплари ва кафолатлари тўғрисида"ги, „Журналистлик фаолиятини химоя қилиш тўғрисида"ги қонунларда белгилаб қўйилган. Уларда оммавий ахборот воситалари ходимларининг хуқуқ ва мажбуриятлари ўз ифодасини топган. Жумладан, журналистлар ўзларига маълум бўлган маълумотларнинг объективлиги учун масъул эканликлари, ижтимоий ахамиятга молик ахборотларнинг тўғрилиги хамда сохталаштирилмаслиги учун жавобгар эканликлари қайд этилтан. Хуллас, бир томондан оммавий ахборот воситалари тўғрисидаги қонун сиёсий мулоқотлар жараёнларини демократлаштиришга, иккинчи томондан эса оммавий ахборот воситаларига давлатнинг хуқуқий жихатдан таъсир кўрсатиш имкониятини бермоқда. Бу имконият оммавий ахборот воситалари ходимлари, сиёсатчилар, давлат арбоблари ва расмий шахслар эркинлик ва ошкоралик

шароитида ўзаро муносабатларнинг мушкул ва нозик санъатини чуқур эгаллашларига ёрдам беради.

O'xshashlar

Сиёсий етакчилик

Сиёсий хокимият ва кўппартиявийлик

Сиёсатшунослик фани унинг мавзуси ва усули

Геополитиканинг объекти, предмети, функциялари ва муаммолар доираси

Сиёсий тизим ва унинг асосий элементлари. Сиёсий тизимлар типологияси