Nemis teatri sahna san’ati - San'at - Referatlar

Nemis teatri sahna san’ati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

71 KB

Ko'chirib olish

Nemis teatri sahna san’ati Reja: 1. Nemis teatri 2. Gerxardt Gauptman (1862-1946-y.) 3. Sahna san'ati

Nemis teatri Nemis san'ati XIX asrning so'nggi choragida Ovro'poda keng tarqalgan naturalizm, simvolizm, impressionizm yo'nalishlarida rivojlanadi. Dramaturgiya ayniqsa keng ravnaq topadi. Gerxardt Gauptman dramaturgiyasi XIX asrning oxiri XX asr boshlarida o'z ahamiyatiga ko'ra jahon miqyosida yirik voqelikka aylandi. Dramaturgiya ravnaqi milliy teatrning gullabyashnashi uchun zamin tug'dirib berdi. Aynan Germaniyada yangi teatr turi — rejissorlik teatri o'zining ilk natijalarini ko'rsata boshlaydi. «Meyningen teatri*. Maks Reynxardtning rejissorlik faoliyati shun-day hodisalardan edi. Gerxardt Gauptman (1862-1946-y.) Gerxardt Gauptman ikki asr oralig'ida san'at olamida paydo bo'lgan turli yo'nalishlarga daxldor, favqulodda ko'p qirrali ijod so-hibi sifatida maydonga chiqdi. Gauptman dastlab naturalizm, so"ng simvolizm va neoromantizm yo'nalishlarini o'tib, oxiri qat'iyan re-alistik ijod yo'lini tanlab oladi. Gauptman «Tong oldida* (1889) degan birinchi pyesasidayoq o'zini ashaddiy naturalist sifatida ko'rsatadi. Pyesa awalida asosiy hisoblangan ijtimoiy noboplik mavzusi oxiri chetga surilib, uning o'rnini irsiy xastalik muammosi egallaydi: ichkilikbozlik, badxulqlik baloyi taqdir hukmiga aylanadi, Krauze xonadonini barbod etadi. «G'ariblar» (1890) asarida qahramonlarning fojiali taqdiri irsi-yat bilan emas, balki jarohatli muhit bilan belgilangan. Yosh olim Fokerat uyiga kutilmaganda mehmon bo'lib kelgan syurixlik talaba Annani sevib qoladi. U bir yoqdan qizning maftunkorona latofati-dan qalbi o'rtansa, ikkinchi yoqdan xotini Kete oldidagi mas'ullik hissidan eziladi. Fokerat ko'ngil izmi bilan yashovchi, ma'naviy komil kishi bo'lgani holda qat'iyatsizligidan Anna ketishi bilan o'zini o'zi boshqarolmay nobud bo'ladi. Yolg'izlik faqat Fokeratning qismati emas, Annani ham yolg'izlik azobi ezadi; u Fokerat bilan uchrashgach, oddiy ayol bo'lib baxtli yashash naqadar afzal ekanini anglaydi. Personajlar sa-jiyalarining yorqinligi, qalb og'riqlari, dilga uriluvchi

mayin bahoriy kayfiyat — bularning jami «G'ariblar» asari yangi usul dramasining eng noyob namunasi ekanini ko'rsatardi. O'ziga xos muloqot usuli, ya'ni «begonasirab so'zlashish», kechmishning ichki tub mohiyatiga tutash ichki mulohazalar, dardli sukunatlar mazkur asarning favqu-lodda badiiy kashfiyot ekanini ko'rsatardi. Sahnaviylikning bunday ichki tahlikaviy tarzi asarga nisbatan alohida qiziqish uyg'otdi. «G'ariblar» pyesasining nomi o'sha davrda Ovro'po ziyoliy-larining ma'lum qismi orasida ko'zga tashlangan ma'naviy tanaz-zulning umumlashma ifodasi tarzida qabul qilindi. Mazkur asarda Gauptmanning ijodida bosh mavzulardan biri, ya'ni insonning tuban muhitga qarshi noroziligi mavzusi yetakchi mavzuga aylandi. Personajlar sajiyalarining yorqinligi qalb og'riqlar, dilga uriluvchi mayin bahoriy kayfiyat — bularning jami «G'ariblar» asari yangi usul dramasining eng ibratli namunasi ekanidan dalolat edi. O'ziga xos muloqot usuli, ya'ni «begonasirab so'zlashish*, kechmishning ichki tub mohiyatiga tutash ichki mulohazalar, dardli sukunatlar mazkur asarning favqulotda badiiy kashfiyot ekanini ko'rsatadi. Sahnaviylikning bunday ichki tahlikaviy tarzi asarga nisbatan teatrlarda alohida qiziqish uyg'otadi. Asar ilk bor 1891-yili Bramning «Erkin sahna» sida qo'yilib, so'ng ko'pgina Ovro'po teatrlariga kirib boradi. 1899-yili yangi tuzilgan Moskva Badiiy teatrida qo'yiladi. Gauptman «G'ariblar»da ziyolilar hayoti haqida hikoya qilgan bo'lsa, mashhur dramalaridan biri «To'quvchilan>da (1892) quyi ta-baqa hayotiga murojaat etadi, fabrika egalariga qarshi bosh ko'targan Seliziya ishchilari obrazlarini yaratadi. Muallif to'quvchilarni xayrixohlik bilan ko'rsatgan bo'lsa, korxona egasi, bebosh Dreysigerni qahr-g'azab bilan ko'rsatadi. G. Gauptman dramasda to'quvchilar ongining shakllanish jarayoni qo'zg'olonning ayjlanish bosqichlarini chizish orqali ochib berilgan. Birinchi pardada ishchilar ochiik, xo'rlik azobini boshdan kechirsalarda, tarqoq va sustkash olomon tarzida gavdalanadi. Ikkinchi pardaning oxirida to'quvchilar Xorining kurashga chorlovchi qo'shig'i (Gauptman qo'zg'olon chog'ida chindan ham aytilgan

qo'shiqni kiritgan edi) sahnasidan boshlab ishchilar norozilik g'oyasi ta'sirida uyishib, qudratli kuchga aylanib borishi yaqqol ko'zga tashlanib turadi. Izchil inqilobchilik hech qachon Gauptman dunyoqarashiga xos bo'Imagan. Gauptman qurolli kurash muammosini olg'a surgan emas; nasroniylik «mehr- shafqat tuyg'usi» tufayli bu asarni yozganligini qayd etgan. 1896-yili Gauptmanning «Cho'kib ketgan qo'ng'iroq* falsafiy-ertak pyesasi dunyoga keladi. Asar qahramoni cho'yan quyuvchi Genrix degan usta ulkan qo'ng'iroq yasab, uni baland tog' ustiga osib qo'ymoqchi bo'ladi. Lekin qo'ng'iroq olib ketilayotganda ban-didan uzilib, ko'l qa'riga g'arq bo'ladi. Gauptman ertagining fal-safiy mohiyati — olamning nomutanosibligini ta'kidlashdan iborat: unda tog' qoyasi va vodiy misolida ma'naviylik va ma'naviyatsizlik har biri o'zicha timsoliy olam ekanligi ochib beriladi. Vodiy — tiriklik maskani, inson tayanchi, quvonchu alami shu yerga xos; tog' go'zal, fusunkor, lekin insoniy g'am-tashvish, baxt-sururdan xoli olam. Farishta misol shoirona timsol Rautendeleyn — shu olamning ilhombaxshligi, go'zalligi va ezguligi timsoli. Tadqiqotchilik adabiyotida usta Genrix oddiy odamlardan o'rganuvchi, nitsshecha «komil inson* degan mulohazalar uchraydi. Muallif Genrixni san'atkor, ya'ni ma'lum darajada g'ayrioddiy siymo tarzida ko'rsatgani holda zaminni tark etib, odamlarning dard-tashvishidan yuz o'girib ijod qilishi mumkin emasligini isbot etdi. Genrixning tashlab ketgan xotini Magda dardxasratdan yig'lay-yig'lay dunyodan o'tadi. Bolalari onasining ko'z yoshlari to'kilgan ko'zachani otalariga olib keladilar. Usta aybini bo'yniga olib, oxiri uyiga, do'st-birodarlari oldiga qaytadi. Lekin Genrixning fojiasi shundaki, u endi qishloqning bo'g'iq muhitida ham, tabiatning keng qo'nida ham yasholmaydi, Rautendeleyning oldiga qaytish chog'ida halok bo'ladi. Genrix borliq ifodachisi Magdadan ham, ezgulik va nafosat timsoli Rautendeleyndan ham ajralishni istamaydi: borliq orzusiz, nafosatsiz maftuni yo'q bir xilqat, lekin o'z navbatida ezgu orzu ham zaminiy qadriyatsiz havoyi bir

narsadir. Bu ikki asos birlashu-vining ilojsizligi ertakning shoirona olamiga qayg'uli ohang baxsh etib turadi. Xalq ijodiga xos ohanglar — sirli tabiat kuchlarining ajib bir su-ratda maftunkorona jilolanishi, romantiklar tomonidan alohida qadrlangan san'atkor va ijodkorlik mavzui ta'rifi timsoliy obrazlarga boy bu «Cho'kib ketgan qo'ng'iroq* ertagining yangi romantizm ruhidagi asar ekanini ko'rsatadi. Ayni paytda mazkur pyesada Gauptman ijodiga xos tarzda tengsizlik muhitiga nisbatan norozilik ohangi ufurib turadi. XX asr Gauptman ijodiga yangi ohanglar olib kirdi. Dramaturg bu davrning to'lqinli voqealarini hamisha ham to'g'ri baholay ol-gani yo'q. lekin u hayotining keyingi o'n yilliklari davomida qator yirik dramatik asarlar yaratdiki, bular muallif ijodining dastlabki davrida bo'lganidek insonparvarlik g'oyalariga mudom sodiq qol-ganidan dalolat beradi. Gerxerdt Gauptmanning ijodi ko'p jihatdan XIX va XX asrlar chegarasida nemis teatrining rivojlanish yo'llarini belgilab berishi bilan Ovro'po dramaturgiyasi va teatri rivojiga qo'shilgan muhim hissa bo'ldi. Sahna san'ati Mamlakakt birlashtirilgach Germaniyada teatr hayoti jadallik bilan avj oladi. Aynan shu davrda — 1870-yillari meyningenchilar teatri deb atalmish jamoa o'z taraqqiyotining eng yuqori cho'qqisiga ko'tarilib jahonshumul shuhrat qozonadi. XVIII asrda, rasman 1831-yili sobiq Saksen-Meyningen gertsogligida paydo bo'lgan kichik saroy teatri XIX asrning oxiriga kelib Ovro'po teatr hayotining yorqin voqeligiga aylandi. Meyningen teatri pyesa ustida yangicha ishlash tamoyilini joriy etib, spektakl yahlitligi davrning bosh estetik talabi ekanini amalda tasdiq etgan birinchi rejissorlik teatri sifatida maydonga chiqdi. Meyningen teatri. 1869-yili Meyningen gersogligi hukmdori Georg II Lyudvig Kroneg (1837—1891) ni o'z teatriga rejissor qilib tayinlagach, nemis sahna san'ati jo'g'rofiyasida chet ellarda ham keng shuhrat topgan o'ziga xos yangi ijodiy jamoa dunyoga keldi. Germaniya birlashtirilgach, gersoglik martabasidan ajralgan Georg II butu diqqat-e'tiborini teatrga qaratadi: spektaklni bezash «rang-

tasviriy» yechim vazifasini o'z zimmasiga oladi, xotini sobiq aktrisa Ellen Fransga esa ijrochilar bilan peysa matni ustida ishlash vazifasini topshiradi. Asarni sahnalashtirish, spektakl qismlarini o'zaro yaxlit tarzda uyg'unlashtirish vazifasi Kroneg zimmasiga yuklatiladi. Iste'dodli rejissorgina emas, shuningdek, salohiyatli tash-kilotchi sifatida ham ko'ringan aynan shu Kroneg menin-genchilarni Ovro'po badiiy izlanishlari sarhadiga chiqdi. Uning bevosita rahbarligi ostida teatr 1874-yili «Yuliy Sezar» spektakli bilan Berlinda bo'ladi va shu bo'yi 1890-yilga qadar davom etgan dunyo bo'ylab safarini uyushtiradi. Meyningen teatri nomi bilan tarixdan o'rin olgan bu jamoa Shekspirdan boshlab Shiller, Gyote, Kleyst, Molyer va boshqa dramaturglar asarlarini Ovro'po mam-lakatlarida namoyish etdi. Meyningenchilar teatri bir qator yangi estetik tamoyillar bilan ko'rindi: ular spektakl ustidagi ishni muallif aks ettirgan tarixiy davr, uning turmush tarzini o'rganishdan boshladilar. Meyningenchilar nemis sahnasida burjua tijoriy teatri hukm surgan bir paytda o'z teatr islohlarini boshlagan edilar. «Meyningen teatri* repertuari awalo Shekspir va Shiller asarlaridan tuzildi. Shillerdan «Makr va muhab-bat* va «Don Rarlos* asarlaridan tashqari, uning hamma pyesalari (1250 marta ko'rsatilgan) sahnalashtirildi. Shekspir pyesalari esa bi-roz kamroq — 820 bor namoyish etilgan. Bulardan tashqari teatr sahnasida Kleyst, Grilparser, Moler, Geote, Lessen asarlari ham o'rin oldi. Shu narsa diqqatga loyiqki, meyningenchilar mavjud pye-salami qayta ishlash, ularga o'zboshimchalik bilan munosabatda bo'lish odatiga qarshi chiqdilar. Shu tarzda mumtoz dramaturgiya namunalari tomoshabinga asl holida yetkazildi. Zamonaviy dramaturgiyaga kamroq e'tibor berildi. Lekin Germaniyada birinchi marta shu teatrda Ipsenning «Arvohlar* (1886) asari qo'yiladi, shu yerda Byorson va boshqa ko'plab mualliflar asarlari ko'rsatiladi. Mumtoz asarlarini sahnaviy talqin etish borasida meyningenchilar voqeaning o'tish davrini mufassa tasvirlash yo'lini tutdilar. Georg II va Kroneg sahnada

kechadigan voqealarga daxlsiz, jonsiz qurilma bo'lib qolgan an'anaviy mavxum qurilmaga qarshi kurash ochdilar. Meyningenchilar spektakl ustidagi ishni muallif aks ettirgan tarixiy davr, uning turmush tarzini o'rganishdan boshladilar, musawir pyesada voqeaning o'tish joyiga kelib, bezak eskizini chi-zar edi; masalan Shillerning «Orlean qizi» va «Mariya Styuart* pyesalari ustida shu tarzda ish olib borilgan. Janna D'Ark yurti Domremi, ikki qirolicha — Mariya va Yelizavettalarning mashhur uchrashuvlari o'tgan Fitorongey qasri eskizlari hamon teatr arxivida saqlab kelinadi. Tarixchilar va etnograflar tadqiqotlari ham sinchkovlik bilan o'rganilgan. Masalan, uzoq davom etgan mash-qlar orqali yaratilgan Shekspirning «Yuliy Sezar» asari uchun de-koratsiya arxeologik topilmalar asosida Rimda yaratilgan. Meyningenchilar qahramonlarni qurshab turuvchi «muhit» yaratish omillariga, liboslarning tarixan haqqoniyligiga, shart-sha-roit belgilarining aniq bo'lishiga alohida diqqat-e'tibor qaratdilar. Meyningenchilar ommaviy ko'rinishlar orqali ham sahnada hayotiy haqqoniylik yaratish maqsadini ko'zladilar. Kroneg Ovro'po teatrida birinchi bo'lib sahnada serharakat, so'zi yo'q kimsa (statist)larni pyesa voqeasi doirasida yashovchi jonli kishilar olomoniga aylantirdi. Truppani beistisno qabul etmagan A.N. Os-trovskiydek dramaturg ham uning yig'ma xalq obrazi yaratishdagi usullari haqida hayajonli so'zlar aytgan («01omon qaynoq hayot og'ushida nafas oladi, hayajonga tushadi, g'azabga kiradi, to-moshabinni Antoniyning so'zlaridan ko'ra kuchliroq larzaga soladi, - deya o'z kundaligida qayd etgan edi dramaturg*). U «Vallenshteyn lageri* haqida yana shulami ilova qilgan edi: «Vallenshteyn lageri» haqida gapirmasa ham bo'ladi: bu asl hayotning o'zginasi, guruhlar turlicha va ular o'ta ishonarli: kimdir yerda yastanib yotar, muhimi shundaki, teatr spektaklida omma turlichaligi bilan e'tiborli edi. Bu teatrda birinchi bo'lib qutichaga o'xshash kichik sahnada oz sonli ishtirokchi bilan keragida bir olam olomon taassurotini tug'dirish usullari joriy etildi. L. Kroneg jahon rejissurasi tarixiga «ommaviy sahnalar* kashfiyotchisi sifatida kirdi. U so'zi yo'q ishtirokchilarni guruh-guruhga

ajratar va ularning har biriga asosiy aktyorlar tarkibidan rahbar tayinlar, natijada guruh umumiy vaziyatni buzmay, belgilangan ruhiy holatda yashashi kerak edi. Asarning rejissorlik talqini namunalari birinchi bor Meyningen teatrida dunyoga keldi. Shu rejissorlik rejasi asosida alohida-alohida aktyorlar va ommaviy sahna ishtirokchilari bilan davomli mashqlar o'tkazildi, sahnaviy ashyo va jihozlar joy-joyiga joylashtirildi. Ko'pgina zamondoshlar, dovrug'li nemis truppasining fazilat-larini ta'kidlash qatori, bu teatrda aktyorga nisbatan e'tibor sustligi uning eng jiddiy kamchiligi ekanini ta'kidlaganlar. A. Antuan meyningenchilar san'atidan kuchli ta'sirlanganini tan olgani holda keskin mulohazalar ham bildirgan: «Gersog pulni aya-may, xotamtoylik bilan sotib olgan serhasham matolarni ko'z-ko'z qi-lishga monand atayin o'tkir ovozli, yelkador aktyorlar tanlangandek taassurot qoldiradi*. K. S. Stanislavskiy esa meyningenchilar «eski ak-tyorlik o'yini usullarini isloh qila olmadilar*, der ekan ayni paytda ular uning ilk ijodiga kuchli ta'sir ko'rsatganliklarini alohida ta'kidlagan. Staniislavskiy truppa muholiflariga javoban shunday yozgan edi: «Truppada birorta iste'dodli aktyor yo'q deydilar. Bu noto'g'ri. Barnay, Teller va boshqalar bor, ular faqat tashqi jihatdan e'tiborni qaratishgan, hamma narsani yasama deyish to'g'ri emas. «Mayningen teatri* o'z amaliyoti bilan rejissor boshchiligi maqomini tasdiq etgan birinchi namunali teatr sifatida o'zini ko'rsatdi. Aynan shu teatrda rejissor teatr ijodiy jarayonining tashkilotchisi sifatida o'zini namoyon etdi. Meyningenchilar teatr tarixiga rejissyorlik san'atining ilk dovonlarini zabt etgan ijodkorlar sifatida kirdilarki, Germaniyada O. Bram, Fransiyada A. Antuan, Rossiyada K. S. Stanislavskiy o'z ijodlari bilan rejissurada navbat-dagi dovonlarni egalladilar. Maks Reynxardt (1873-1943-y.) Maks Reynxardt XIX asr oxiri va XX asr birinchi yarmida nemis sahna san'atining chinakam islohchisi sifatida maydonga chiqdi. Reynxardt XIX asr teatr tajribalari, meyningenchilar A Antuan, O. Bram kashfiyotlarini o'zlashtirib

shunday sintetik teatr barpo et-diki, natijada u shartlilik, tomoshaviylik va hayotiy haqqoniylik ta-moyillarini o'zaro omixtalashtirdi, ularni mushtarak ifoda omiliga aylantirdi. Reynxardtning benihoya ko'lamdor ijodiy izlanishlari XX asr teatr rivojida ko'pgina yo'nalishlarni belgilab berdi. Reynxardt o'z ijodiy yo'lini aktyor sifatida boshladi, Vena kon-servatoriyasini tugatgach 1895-yili u Avstriyaning bir qator shahar teatrlarida ishlaydi. 1895-yili O. Bram taklifiga ko'ra «Nemis teatri»ga taklif etiladi va shu yerda u bir qator o'tkir sajiyali rollar («Zulmat uyasi* da Akim, «Arvohlar»sa duradgor) o'ynab, o'zgalar qiyofasiga kirishda yuqori-mahorat sohibi ekanini ko'rsatadi. Reynxardt Bramdan ko'p narsa o'rgangan bo'lsa-da, lekin unga ijodiy hamfikr bo'lolmadi. U Bram e'tiqod qo'ygan naturalizm us-lubiga zid o'laroq sahnaviy g'aroyib, shoirona timsollar teatrini yaratish payiga tushadi. «TunalgT» spektakli shu qadar ulkan moliyaviy naf keltirdiki, Reynxardt katta sahna va tomosha zaliga ega yana bir teatr ochdi. Endi u «Yangi teatr»da zamonaviy asarlar qatori mumtoz dramaturgiya namunalariga ham keng o'rin ajrata boshladi. Shu tarzda yangi sahnada Yevripidning «Medeya» G.E. Lessingning «Minna fon Barnxalm*, F. Shillerning «Makr va muhabbat* asarlari paydo bo'ldi. 1904-yili u Shekspir ijodiga murojaat etib, uning «Vindzor-lik masharaboz ayollar», 1905-yili esa sahnalashtirdi. Reynxardt Berlindagi «Nemis teatri» va o'zi tashkil etgan «Kichik teatr»larga rahbarlik qilib, turli janr va turlicha tabiatli asarlarni turlicha tajri-baviy usullarda sahnaga qo'ydi. Ayniqsa, Shekspir asarlarini dabda-bali talqin etish usuliga qarshi kurash ochdi. Uning «Yoz tunidagi tush» spektakli, masalan, mayin nafosati, orombaxsh bayra! nafasi bilan tomoshabinni larzaga soldi. Reynxardtning fusunkor, shoirona sahnaviy muhit olamida aktyorlarni o'zaro uyg'un va haqqoniy obraz yaratishga erishishdek rejissorlik topilmalari badiiy yaxlit spektakl sifatida maydonga chiqdi. Reynxardt Shekspirning 25 dan ortiq asarini sahnaga qo'ygan. «Venetsiya savdogari*, «Qirol Genrix IV», «Hamlet», «Otello», «Qirol Lir», «Qish ertagi* «Nemis teatri»da doimiy ravishda ko'rsatib kelingan. Rejissyor o'z zamonasining fojiona qiyofasini

«Hamlet* spektakli orqali ifoda etdi. Hamletni ikki atoqli aktyor o'ynadi: Albert Basserman Hamleti saroy olomoni qarshisida o'zining shohona yurish- turishi, ruhiy ustunligi bilan ko'zga tash-lanib turardi; Moissi butkul o'zgacha, ya'ni uning Hamleti asabiy va shubhalar o'tida yonuvchi, ayniqsa, bo'sh sahna qo'ynida xojti-sor va alamzada ko'rinar edi. 1910-yili Reynxardt Berlin sirkida Sofoklning Gofmanstal to-monidan qayta ishlangan «Shoh Edip» asarini sahnalashtiradi. Edip fojiasi sirk maydonining orqa gir atrofiga ulanib ketgan ulkan om-maviy ko'rinish qarshisida sodir bo'lar edi. Besh yuz kishilik ishti-rokchilar ommasi Reynxardt tomonidan g'oyatda puxta ishlangan edi. Olomon bir jonzotdek harakat qilardi: yalang'och qo'llar ko'kka ko'tarilar, gavdalar to'lqinsimon bo'lib baravariga harakatga kelar, Edipga qaratilgan iltijo xitoblar baravariga yangrar; uzun oq ko'ylak (xiton) kiygan Edip uymalangan olomonning oyoqlari ostida yakka o'zi turardi. Vegenerning kuchli haykal surat obrazi misoli bir bo'feik marmardan «yasalgandek» edi. Moissi Edipni butkul o'zgacha, ya'ni zamonaviy kishining dil ezguligi bilan yo'g'rilgan qat'iyatli va shijoatli hukmdor tarzida gavdalandi. «Shoh Edip* spektaklida ommaning markaziy qahramonlardan biriga ay-lanishi, qahramon bilan omma orasidagi iztirobli, qayg'uli holat-larga urg'u berilishi nemis sahnasiga ekspressonizm oqimining kirib kelayotganidan darak berardi. Reynxardt Shumandan sotib olingan sirkni qayta ta'mirlab, uni «Katta drama teatri» deya ataydi, 1919-yili uning pardasini Esxil-ning «Oresteya» asari bilan ochadi. Keng orxestra maydoni, odat-dagi sahna qutisiga tutash katta old sahna, uch ming o'rinlik doira-simon tepalik bag'rini egallagan o'rindiqlar rejissorga spektakl ma-koniy yechimida nihoyatda keng imkoniyatlar yaratib bergan edi. Reynxardt turlicha teatr ifoda shakllarini amalda qo'llash, to-moshabin bilan aktyorning o'zaro aloqadorligini kuchaytirish yo'lida tinmay izlandi. U yangi-yangi sahnaviy ifodaviylik vosita-larini qo'llash maqsadida turli mamlakatlar milliy madaniyatlariga murojaat etdi. Reynxardt fashizm hokimiyat tepasiga kelgach, Germaniyani tark etib Avtriyada qo'nim topadi, 1938-yildan AQSHda muhojir bo'lib yashashga majbur

bo'ladi. Hayotining so'nggi yillarini Holli-vudda o'tkazib, shu yerda bir necha spektakl yaratadi, teatr mak-tabida dars beradi, Shekspirning «Yoz tunidagi tush» asari bo'yicha filmni suratga oladi. Maks Reynxardt sahna san'atini misli ko'rilmagan yangi ifoda omillari va uskunalar bilan boyitdi, dekorator-musawir san'atidan unumli foydalanish, nur va rangni qo'llashda mo'jizalar yaratishga qodir aktyorni spektaklning bosh ijodkori deb bildi. «Men teatrning abadiyligiga ishonaman, boisi aktyorning abadiyligiga ishonaman», deb yozgan edi Reynxardt. Germaniyada ijod qilgan yirik aktyor- laming ko'pchiligi Reynxardt tarbiyasini ko'rgan aktyorlar edi. A. Moissi, E. Vintershteyn, E. Timig, G. Eyzolt, A. Basserman kabi-lar shular jumlasidandir. Reynxardt qaysi janrda ishlamasin, qanday sahnaviy shakllarni qo'llamasin va qaysi davrga oid asarni qo'ymasin, asosiy diqqat-e'tiborini insonga qaratdi. Insonga bo'lgan sevgi-muhabbat, xayri-xohlik XX asr teatrining yaratuvchilaridan biri bo'lmish Reynxardt ijodining tub mohiyatini belgilab berdi.

Adabiyotlar: 1. Xrestomatiya po istorii zapadno yevropeyskogo teatra. T. 1-2 /sost S. Mokulskiy / M., 1953, 1955 gg. 2. Anikst A. Tvorchestvo SHekspira M., 1963. 3. Boyadjiyev G. Vechno prekrasniy teatr epoxi Vozrojdeniya. L., 1973. 4. Boyadjiyev G. Ot Sofokla do Brexta za 40 teatralnix vecherov. M. 1967. 5. Y. Kagarlitskiy. Teatr na veka. M. 1987. 6. Bartoshevich A. SHekspir na angliyskoy ssene. M., 1985.

O'xshashlar

Ingliz teatri sahna san’ati

Nemis teatri

Professional rejissura san’atining vujudga kelishi

O’zbek teatri

Shvetsariya teatri