Концерт - San'at - Referatlar

Концерт

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

38 KB

Ko'chirib olish

Концерт Мусиқий асарни концертда ижро этиш — дирижёрнинг барча дастлабки тайёргарлиги, оркестр билан олиб борган машаққатли ишининг натижасидир. Концертда у, ҳар қандай ижрочи каби, композитор ва тингловчи ўртасидаги воситачи бўлиб хизмат қилади. Бу ўринда у ўзининг ижро воситалари ёрдамида тингловчини асарнинг ғоя ва образлари доирасига олиб кириши, композитор илгари сурган ғояни етказишга ҳаракат қилади. Концерт ижрочининг ҳаётидаги масъулиятли воқеалардан биридир. Чунки концертдаги ҳар бир ижро ўзига хос ва бетакрор бўлади. Буни тушунган дирижёр муаллиф олдида, қолаверса умуман санъат олдида катта масъулият сезади, негаки унинг ижроси доимо қайсидир маънода у ёки бу асарнинг тақдирини хал қилади, айниқса агар асар илк бор ижро этилаётган ёки ёш бастакорга тегишли бўлса. Тарихда дирижёрнинг биринчи ижродаги номини очиб берувчи мисоллар кўплаб топилади. Дирижёр концертига бутун маҳоратини ишга солган ҳолда киришади. Бироқ, концерт ижроси ўзига хос талқин ва ҳақиқий илҳом кучига бўйсунмаган бўлса, унда фақат расмий, қуруқ, ортиқча таассурот қолдирмайдиган бўлиб чиқади. «Илҳомсиз ҳеч қандай ролни маромига етказиб ижро этиб бўлмайдику » , — деган эди Белинский. П. Чайковский эса «фақат илҳом кучидан ҳаяжонга тушган артист қалбидан чиққан мусиқагина инсонни ларзага солиши, катта таассурот уйғотиши мумкин » эканлигини таъкидлаганди. Илҳом — ижрочи вужудини бирдан қамраб олувчи ҳисларни ифода этишгина эмас, балки илҳом манбаъини концертгача қилинган машаққатли ва узоқ меҳнатдан қидириш керак. Бу шундай руҳий ҳолатки, у дирижёрнинг иродаси билан онгли равишда бошқарилади, бу — ижрочининг барча ички, руҳий кучларини жамлаб, ягона мақсадга йўналтирилиши, ижро этилаётган асарга бутун эътиборини қарата билиш қобилияти бўлгани учун у юксак касб маҳорати ва улкан тайёргарлик тажрибасига асосланган бўлади.

Албатта, концерт залидаги тантанали муҳит, тингловчилар билдирган муносабат дирижёрга маълум даражада таъсир кўрсатиб, илҳомлантиради. Бунда ҳақиқий ижодий илҳомланишни ғурур, ўзини кўрсатиш орқали муваффақиятга эришиш истагидан ажратиб турувчи чегарани босиб ўтиб кетмасликка ҳаракат қилиш керак. Оммага ташқи таъсир воситаларини қидирувчи дирижёр мусиқа олами ва ўзининг юксак вазифаларини англаб етишдан жуда йироқдир. Дирижёрнинг ҳаддан зиёд ўзини кўрсатиб, «фракдан чиқиб кетадиган » даражада ҳиссиётга берилиб ишлаш ҳақиқий маҳоратнинг йўқлигидан, дирижёр ўзининг асосий вазифаси — мусиқа, санъатга хизмат қилиши лозимлигини тушунмаслигидан далолат беради. Концертда оркестр репетициялари вақтида ундан нима талаб қилган бўлсалар, шуни бажариши учун қўл ҳаракатининг аниқлиги, оддийлиги ва ифодали бўлиши кифоя қилади. Ижронинг тўлақонли ва муваффақиятли бўлиши учун зарур бўлган асосий шартлардан бири — дирижёрнинг ўзини назорат қилиш, қўлга ола билиш қобилиятидир. Ижрочилик, бадиий ижод маҳсули бўлиб у ижодкорнинг иродаси билан онгли равишда бошқариладиган жараёндир. Шу боис дирижёр ўзини тўла-тўкис намоён қила билиши муҳим, зеро бу — фикр, ҳиссиёт, ирода ва бадиий тасаввурни максимал даражада ифода қилиш учун мустаҳкам асосдир. Ҳақиқий ижодкор — дирижёр концерт давомида оркестрнинг роли уникидан қолишмайдиган даражада муҳим эканлигини доимо эсда тутиши лозим. Оркестр билан ягона эстетик мақсад, битта ижодий вазифа орқали боғланган экан, дирижёр у билан худди ягона организмдек уйғунлашиб кетади. Оркестр аъзосини инсон ва мусиқачи сифатида ҳурмат қилган дирижёр манманликдан йироқ бўлади ва шу боис ҳам унинг сўзи ўтади, ҳамда ижодий кўтаринкилик муҳитини ярата олади. Дирижёр ҳар бир мусиқачини шундай илҳомлантириши керакки, у дирижёрнинг ифодасини худди ўзига бўйсунгандек бажарсин. Оркестрга нисбатан тенг ҳуқуқли ҳамкордек муомала қилиш баъзида ижро пайтида юзага келиши мумкин бўлган кутилмаган хатоларни бартараф

этишда ҳам ёрдам беради. Бундай мураккаб вазифаларда жахл қилмаслик, хатто асабийлашганлик белгисини ҳам кўрсатмаслик керак, чунки шундоқ ҳам хижолатда бўлган ижрочилар умуман ўзларини йўқотиб қўйишлари мумкин. Фақат дирижёрнинг хотиржамлиги жонли ижод муҳитини сақлаб қолишга ёрдам беради. Кутилмаган тасодифлар хатто энг муваффақиятли ижро пайтида ҳам юзага келиши мумкин. Қийин вазиятдан қулай тарзда чиқиб кетиш дирижёрнинг саботи ва хотиржамлигига боғлиқ. Концерт — дирижёр учун доимо синовдир, зеро у ўз маҳоратини, ижодини тингловчилар ҳукмига ҳавола қилади. Дирижёр концертгача босиб ўтган ва қийинликлар, иккиланишлар, изланишлардан иборат йўлни тингловчилар билмайдилар, улкан тайёргарлик ҳақида улар балки ўйлаб ҳам кўрмагандирлар. Қолаверса, концерт руҳий ва жисмоний зўриқишсиз ўтмайди, шу боис у дирижёрдан пухта профессионал, эмоционал ва жисмоний тайёргарликни талаб қилади. Шу муносабат билан дирижёр концерт олдидан ва концерт куни ўзини қандай тутиши тўғрисида савол туғилади. Концерт кунида, одатда, репетиция бўлиб ўтади. Бунда оркестрни чарчатиб қўймаслик, деталлар устидаги ишни имкон қадар камайтириш, асосан асарни бошидан охиригача ёки йирик қисмларини ижро этиш тавсия этилади. Шунда дастлабки тайёргарликка муносиб якун ясалади. Катта ва мураккаб асарларни концерт куни тўлиқ репетиция қилиш тавсия этилмайди. Масалан, Бетховеннинг 9–симфониясини кунига икки махал ижро этиш ақлга сиғмайдиган иш. Бундай асарни бир маротаба ижро этгач, оркестр ҳам, дирижёр ҳам уни худди шундай илҳом билан иккинчи бор ижро эта олмайди. Шу боис концерт олдидан кучларни тежаш жуда муҳим. Тажриба шуни кўрсатадики, ўзини яхши хис қилиш, тетик ва кучли бўлиш — ижро муваффақиятли чиқиши учун муҳим омилдир. Дирижёрнинг концертдан аввалги ҳаёти бутунлай ягона мақсадга, яъни бўлажак ижрога бўйсунган бўлади. Унинг барча ўй-хаёли бўлажак концертга йўналтирилади. Шу боис концерт куни яхшилаб дам олиб, тўйиб ухлаб олиш фойдали. Дирижёрнинг кайфияти яхши бўлиши учун концертга вақтида

келишдек «майда-чуйда » нарса ҳам жуда муҳим. Яхшиси концерт бошланишидан 20–30 дақиқа аввал келган маъқул. Бу вақт ичида у руҳан тайёрланиб, ўзини ҳозирлаб олишга улгуради, зеро интизомли бўлиш ўзига ишонч ва жасорат беради. Буларнинг барчаси умумий ҳисобда «формада бўлиш » учун жуда муҳимдир. Асар ижросини бошлар экан, дирижёр биринчи тактларданоқ ижрочи ва тингловчиларни ушбу асарни ўзига хос хусусиятлари билан таништира бошлайди. Бу — жуда масъулиятли вазифа. Оркестр қошида турган дирижёрнинг хотиржамлиги, унинг эътибори бир ерга тўпланганлиги дарҳол ижрочилар эътиборини ҳам жалб этиб, бир ерга тўплаши керак. Дирижёрнинг ички руҳий ҳиссиёт кучи уларда жавоб туғдириши, ижодий кўтаринкилик, ҳамкорликдаги ижро жараёнига илҳом ила бел боғлашга ундаши лозим. Дирижёрнинг эмоционал таъсир кучи, унинг бошқаларга ҳиссиётларни етказа билиш қобилияти муҳим аҳамият касб этади. Аввало у ўз ҳиссиёти билан оркестрни ром этиши, сўнг эса у билан бирга тингловчиларни сеҳрлаб қўйиши даркор. Айнан эмоционал таъсир кўрсата олиш ҳусусияти кўп жиҳатдан дирижёрнинг истеъдоди, унинг артистлик маҳорати ва иши сифатини белгилайди. Бошқаларга ўз ҳиссиётини етказа билиш қобилияти дирижёр ижодининг мустақиллиги, қолаверса — илҳом белгисидир. Том маънодаги илҳом — бу эмоционал самимийлик, чуқур интеллект, санъаткорона темперамент, идрок, эркинлик ва интизом, ўзини бошқариш, юксак маҳорат ва ниҳоят бу ҳақиқий ёрқин истеъдод ҳамда ақлий меҳнат демакдир.

Адабиётлар рўйхати 1. Каримов И.А. Тарихий хотирасиз келажак йўқ.-Т.: Шарқ, 1998 . 2. Каримов И.А.Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. Т.7.-Т.: Ўзбекистон, 1999 . 3. Азимов К. Ўзбекистон дирижёрлари.-Т., 2001. 4. Аносов Н. П. Литературное наследие. Изд. Сов. Композитор, 1973. 5. Астров А. Деятель русской музыкальной культуры, С. А. Кусевицкий, Л. Музыка 1981. 6. Ашрафий М. Музыка в моей жизни. Т. 1975. 7. Ансарме Эрнест. Статьи о музыке и воспоминания. М. Сов. Композиор. 1986.

O'xshashlar

ХIХ аср охири ва ХХ аср бошларида Европадаги томоша турлари

Мусиқа санъатининг эмоционал-иродавий муҳити

Наримон Олимов

ХХ аср рус эстрадаси

Форуқ Содиқов