Композитор М. Юсуповнинг ҳаёти ва ижоди. (1925-1992) - San'at - Referatlar

Композитор М. Юсуповнинг ҳаёти ва ижоди. (1925-1992)

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

49 KB

Ko'chirib olish

Композитор М . Юсуповнинг ҳаёти ва ижоди. (1925-1992) Режа: 1. Композиторнинг ёшлик ва талабалик йиллари. 2. Композиторнинг вокал ижоди 3. Композиторнинг фортепиано ижоди. 4. Композиторнинг опера ва балет ижоди. 5. Композиторнинг мусиқали драма ижоди.

Ўзбекистонда хизмат кўрсатган санъат арбоби, созанда, хонанда, фолклоршунос, композитор Матниёз Юсупов XX аср ўзбек мусиқаси тарихида ёрқин из қолдирди. Унинг кўп дилрабо қўшиқлари, мусиқали драмалари, опера ва балетлари, симфоник ва вокал - симфоник, халқ чолғулари орке стри учун яратган асарлари халқ назарига тушди. Айниқса, «Хо разм мақомлари», «Ўзбек халқ мусиқаси»нинг икки жилддан иборат нота ёзуви тўпламлари унга шуҳрат келтирди. Ажойиб, хуштабиатли инсон, истеъдод соҳиби, санъаткор М. Юсупов эл юрт ҳурматига сазовор бўлди. Юсупов Матниёз Абдулниёзович ўз ҳаёт йўлини қисқача, шундай таърифлаган эди: «Мен Хоразм вилоятининг Урганч шаҳрида 1925 йилнинг 1 январида таваллуд топдим. Отам Аб дулниёз Юсупов санъатни жону дилидан севар, дутор ва танбур чертишни яхши кўрар, хонадонимизга санъаткорлар йиғилишиб, шеърий - мусиқий кечалар ўтказишар эди. Бир куни онам отамга «Ўғлимиз дуторда тузукина куйлар чаладиган бўлиб қолди», деб мақтандилар. Отамнинг илтимосига кўра бир неча куйларни билганимча чалиб бердим. Ўшанда энди 6 ёшга тўлган эдим. Эртасига машҳур ғижжакчи Собир Ёқубовниккига бориб, «Ме нинг ўғлимни шогирд қилиб оласиз», дебдилар. 8 ёшимда ўрта таълим мактабига ўқишга бордим. Бўш вақтимда дутор ва ғиж жакчилик билан шуғулландим. Устозим орқали Хоразмнинг ма шҳур санъаткорлари: Мадраҳим Ёқубов, Ҳожихон Болтаев, Мат пано ота Худойберганов, Матёқуб Харратов, Қуржи ота Аваз матов, Худак ота (Худойберди Қурбон ўғли), Девон бобо (Ота жон Абдуллаев), Матюсуф Харратов (Чокар), Жуманиёз Ҳайит боев, Бола бахши Абдуллаев, Қурбон ота Исломов, Хўжа ота Отажонов, Она бибикори, Матёқуб ота Матжонов, Дўстжон ака Бобожонов ва бошқалар билан яқиндан танишдим, улардан жуда кўп нарсаларни ўргандим, айримлари билан келгусида бир га ишладим. 1940 йили Урганч шаҳрида машҳур санъаткор Ҳ. Болтаев раҳбарлигида миллий ансамбл ташкил топди. Устоз лар ёнига мени ҳам ишга таклиф қилишди. 1943 йили Украина фронтидаги жангларда бир оёғимдан қаттиқ яраландим. Боку шаҳрида ҳарбий шифохонада 8 ой ичида даволандим ва уруш ногирони бўлиб қолдим.

Ҳожибековнинг «Гўрўғли» операсини тинглаб, томоша қилиб, унинг оҳанграбо мусиқасига маҳлиё бўлдим ва композитор бўлишни орзу қилдим. 1944 йили она диё римга қайтиб келдим. Ўзимнинг қадрдон миллий ансамблимда созанда ва хонанда сифатида ишлай бошладим. 1945 йилнинг июл ойида вилоят мусиқали драма театрига ишга таклиф қилишди. Бир йил ўтгач театрнинг мусиқа раҳбари қилиб тайинландим. Театрда машҳур созанда ва ҳофиз Комилжон Отаниёзов билан танишдим ва дўст бўлиб узоқ йиллар бирга ишладик. Театрда ишлаб юрган кезларим куй ва қўшиқлар ам басталашга интилдим, мақом санъатини устозлардан ўргандим. Лекин уларни нотага ёзишни билмас эдим. Ўқиш зарурият бўлиб қолди. Шу сабабли 1951 йили Комилжон Отаниёзов, Абдушариф Отажонов, Султон Ҳайитбо евлар билан биргаликда Ҳамза номидаги Тошкент давлат мусиқ а билим юртига ўқишга кирдик. 1955 йили ўқишни муваффақ иятли тамомлаб, ўша йили Тошкент давлат консерваторияси нинг композиторлик факултетига ўқишга кирдик. Бу олий дар гоҳда мен профессор Б. Надеждинда композициядан, А. Козловс кийда чолғулаштириш бўйича сабоқ олдим. Тошкент мени про фессионал композитор бўлиб етишишимда, шахсий ҳаётимда муҳим рол ўйнади. М. Юсупов талабалик давридан бошлаб турли шакл ва жанр ларда асарлар яратди. К. Отаниёзов ва Л. Степановлар билан ҳам корликда «Ошиқ Ғариб ва Шоҳсанам» (А. Бобожонов пъесаси) мусиқали драмани яратишди ва Муқимий номидаги мусиқали театрда бу спектакл саҳна юзини кўрди. Консерваторияни бити риш арафасида у А. Бобожонов ва М. Муҳамедовларнинг либ реттосига «Бўз ўғлон» операсининг мукаддима ва биринчи пар дасини Навоий номидаги опера ва балет театрида саҳналашти риб, диплом иши сифатида давлат имтиҳон комиссиясига так дим этди. 1960 йили консерваторияни муваффақиятли битирди. 1960 - 64 йиллари М. Юсупов фақат ижод билан шуғулланиб сим фоник оркестр учун «Поэма», «Сюита», «Қаҳрамонлик увертю ра»си, ўзбек халқ чолғулари оркестри учун «Рапсодия», «Сюи та», торли квартет учун «Сюита», виолончел ва фортепиано учун «Соната», фортепиано учун пъесалар, учта мусиқали драма: «Ға зал фожиаси» (А. Бобожонов пъесаси), «Уч паҳлавон», «Қайда сан, ҳаёт» (Т.

Собиров пъесалари), 1964 йилда эса Алишер Наво ий номидаги опера ва балет театри жамоаси композиторнинг Ҳ. Ғу лом либреттоси асосида ёзилган «Хоразм қўшиғи» операсини саҳналаштирди. Мазкур операни томошабинлар қизғин кутиб олишган эди. 1967 йили бу опера Москванинг Кремл саройида ҳам намойиш қилинган. М. Юсупов 1956 - 85 йилларда Урганч мусиқа билим юрти ди ректори, М. Қориёқубов номидаги Ўзбек давлат филармонияси қошидаги «Лазги» ансамбли бадиий раҳбари, Ўзбекистон радио си муҳаррири бўлиб ишлади. 1985 йилдан то умрининг охирига ча А. Кодирий номидаги Тошкент давлат маданият институти доценти лавозимида талабаларга дарс берди. М. Юсупов ижодида мусиқали драма ва қўшиқ жанри усту вор аҳамият касб eтади. У 1956 - 90 йилларда: «Дил кўзгуси» (Ҳ. Ғулом пъесаси), «Республика ўт ичида», «Тун ва нохун» (Ю. Юсупов пъесалари), «Зуҳранинг жасорати» (Ҳ. Матрасулов пъесаси), «Тўғон» (О. Матчон пъесаси), «Муқаддас дарё» (Ҳ. Ра сулов пъесаси), «Миллионер ўғли» (Х. Исломов ва Ж. Тешабоевлар пъесаси), «Тунги фарёдлар» (М. Бобоев пъесаси) каби мусиқ али драмаларнинг премъералари Муқимий номли республика давлат мусиқали театрида ва баъзилари Хоразм, Бухоро мусиқ али драма ва комедия театрларида ўтди. Наманган театрида 1986 йил «Робия бону» (Н. Одилов пъесаси) мусиқали драмаси саҳ на юзини кўрди. Мусиқа жамоатчилиги 1974 йилда Самарқанд опера ва балет театрида саҳналаштирилган «Гулсанам» (У. Умар беков либреттоси) балетини, болалар учун ёзган «Алиқамбар» (О. Матчон либреттоси) ва «Чевар қиз» (М. Муҳамедов либрет тоси) операларини қизғин кутиб олди. Ўзбек қўшиқчилик анъанасини давом эттириб, М. Юсупов йиллар давомида турли мавзуларда юздан ортиқ жозибали қўшиқ лар яратди. Улардан баъзилари: «Ўлка» (Д. Олимжон шеъри), «Ўлкамизда ёз» (Миртемир шеъри), «Гулдаста» (А. Пўлат шеъ ри), «Орзу баҳорим» ва «Қўшиқ завқи» (П. Мўмин шеърлари), «Хуш келибсиз» ва «Севги сурури» (Н. Нарзуллаев шеърлари), «Гули раъно дерман» (Э. Самандаров шеъри), «Мағрур бўлсак» (Э. Охунова шеъри), «Тўй

алёри» (З. Обидов шеъри), «Ёшлигим — қуёшлигим» (М. Карим шеъри) ва бошқалар. Композиторнинг қўшиқлари «Гулдаста» нота тўпламида 1985 йил чоп этилган, бир неча пластинкаларда ҳам ёзилган. Булардан ташқари у «Ўзбекистон куйлагай», «Марҳабо, талантлар», «Чашма», «Қўшиқ айтган етар муродга», «Дебют» каби респуб лика телевизион танловига Хоразм, Самарқанд, Кашқадарё, Жиз зах ва Қорақалгюғистон Республикаси ҳаваскорларини тайёрлашда ҳамда уларнинг концерт дастурларини бойитишда фаол қатнашди. Композитор акапелла хори учун ҳам бир неча қўшиқ лар ҳамда йирик вокал-симфоник асарлар ҳам яратган. Унинг «Беруний боғлари» (Т. Тўла сўзи) ва «Туямўйин тароналари» (E. Самандаров сўзи) вокал - симфоник сюиталари, «Тасанно иш чилар» (Ҳ. Ғулом сўзи) кантатаси хор, солист ва оркестр учун ёзилган асарлари олқишга сазовор бўлган. Ўзбек халқ чолғула ри оркестри учун «Лирик вальс», «Қаҳрамон шоввозлар» сюита си, най ва оркестр учун «Фантазия», чанг ва оркестр учун «Кон церт - рапсодия» ва бошқа якка чолғулар учун ҳам асарлар ярат ди. 100 та ўзбек халқ куйи ва қўшиқларини фортепиано учун мослаштирди. Композитор, фолклоршунос - олим М. Юсупов ижодий фао лиятида Хоразм халқ мусиқа мероси намуналарини нота ёзувига олиб, уларни «Хоразм қўшиқлари» (1960 й. VП - 1962 йил, IX- томлар 1959 йил «Хоразм мақомлари» номлари билан, акаде мик ва бастакор Ю. Ражабий чоп ‘ттирган «Ўзбек халқ мусиқаси» тўпламлари таркибига киритди. У 1980 - 87 йилларда «Хо разм мақомлари» нота ёзувини қайта кўри, чиқиб тўлдириб, Илёс Акбаров таҳрири остида чоп эттирди ва Республика Давлат му кофотига (1990 йил) сазовор бўлди. Ўзбекистон Бастакорлар уюшмасининг 1962 йилдан буён аъзо си М. Юсупов сермаҳсул композитор, ижрочи ҳамда халқ мусиқ асининг билимдони сифатида эл - юрт ҳурматига сазовор бўлди. У 1969 йили «Ўзбекистонда хизмат кўрсатган санъат арбоби» фахрий унвони ва медаллар билан тақдирланган.

Адабиётлар: 1. Музыкально- энциклопедический словарь. Москва. 1990 г. 2. Ф.Кароматов. Вопросы музыкознания (материалы симпозиума) 1980 г. 3. А.Жабборов.Т.Соломонова.Композиторы и музыкове д ы Узбекистана.Ташкент. 1975. 4. А. Жабборов. Ўзбек бастакор ва мусиқашунослари. Тошкент.2004. 5. Ю.Ражабий. И. Акбаров. Ўзбек халқ мусиқаси тарихи, (Ўқитувчи). 1981 йил. 6. Т. Қиличев. Хоразм халқ театри. 7. Ўзбек халқ музикаси, VII том. Тошкент 1960 8. Ўзбек халқ музикаси, IV том. Тошкент 1960

O'xshashlar

Композитор С. Юдаковнинг ҳаёти ва ижоди. (1916-1992)

Композитор М. Насимов ҳаёти ва ижоди (1914-1998)

Композитор И. Акбаров ҳаёти ва ижоди (1921)

Композитор Хайри Изомов(1922) ҳаёти ва ижоди

Матниёз Юсупов (1925-1992)