Қишлоқ хўжалиги корхоналари фаолиятини режалаштириш тизими

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

111 KB

Ko'chirib olish

Қишлоқ хўжалиги корхоналари фаолиятини режалаштириш тизими Режа: 1. Режалаштиришнинг асосий тамойиллари ва усуллари . 2. Режалаштириш тизими кўрсаткичлари. 3. Йиллик ишлаб чиқариш бизнес-режаси . 4. Оператив иш режалари. 5. Молиявий режалаштириш тизими ва ундан фойдаланиш .

Режалаштиришнинг асосий тамойиллари ва усуллари Қишлоқ хўжалиги корхоналарида ишлаб чиқаришни ривожлантиришнинг ижтимоий-иқтисодий, ташкилий, техникавий ва технологик кўрсаткичлари ўртасидаги ўзаро боғлиқлик ва нисбатларни таъминлаш, ривожланиш йўллари ва суръатлари, тармоқлар ва бўлинмалар, такрор ишлаб чиқаришнинг асосий бўғинлари ўртасида тўғри мутаносибликни шакллантириш жараёнига режалаштириш деб аталади. Қишлоқ хўжалик корхонаси ва унинг ички ишлаб чиқариш бўлинмалари ҳамда тармоқлари фаолиятини ифода этувчи режалар ички хўжалик режалари деб аталади. Қишлоқ хўжалиги корхоналарини режалаштириш бир нечта тамойилларга таяниб амалга оширилади. Режаларнинг реаллиги режалаштиришнинг муҳим тамойилидир. Бу тамойилга риоя қилмаслик режалаштиришни маъносиз қилиб қўяди, чунки режанинг бирор соҳа ва корхонада бажарилмай қолиши, у билан боғлиқ бўлган соҳа шартномалари бажарилмай қолишига, жарималар тўлашга, ишончни йўқотишга олиб келади. Режалар бажарилиши учун улар илмий жиҳатдан асосланган бўлиши керак. Режалар жамиятни ва ишлаб чиқаришни ривожлантиришнинг объектив иқтисодий қонунлари ва қонуниятларига мос келиши, фан ва техниканинг энг сўнгги ютуқларига, табиий, иқтисодий ва маҳаллий шарт-шароитларга, илғорлар тажрибаларига таяниши ва корхонанинг мавжуд ресурс салоҳиятига асосланиши лозим. Режалаштиришнинг узвийлик ва ўзаро боғлиқлик тамойили талабига стратегик, истиқболли, жорий ва оператив режалар ўзаро бир-бири билан боғлиқ ҳолда, бир-бирини тўлдирадиган негизда тузилиши ва корхонага берилган давлат буюртмалари орқали мамлакатнинг иқтисодий ва ижтимоий тараққиёти режаси билан боғлиқлиги таъминланиши керак. Режалаштиришнинг мутаносиблик ва мувозанатлилик тамойили мамлакат иқтисодиётининг тармоқларини мутаносиб ва уйғун ривожлантириш

қонуниятларидан келиб чиқади. Унга кўра корхона фаолиятининг барча тармоқ ва соҳалари фаолиятини ташкил қилиш ягона уйғунликда ва мутаносибликда амалга оширилади. Бунинг учун тармоқлараро меҳнат, моддий ва молиявий ресурслар баланслари тузилади. Режа интизомига тўла риоя қилиш ва уни оператив назорат қилиш режалаштиришнинг муҳим тамойилидир. Режа кўрсаткичларининг бажарилишини доимо назорат қилиб бориш, йўл қўйилган камчиликларни бартараф этиш, зарур ички резервларни қидириб топиш ва зарур бўлганда режа кўрсаткичларига тузатишлар киритиб бориш талаб этилади. Қишлоқ хўжалиги корхоналари фаолиятини режалаштириш қоидалар, йўллари ва усуллари йиғиндиси режалаштириш услубиётини ташкил этади. Режаларни тузишда, баланс, вариант, меъёрий-ресурс, мақсадли дастурлаш ҳамда иқтисодий-математик усуллардан кенг фойдаланилади. Баланс усули режалаштиришнинг энг асосий усули бўлиб, ер ресурслари, меҳнат ресурслари, энергетик ресурслар, материал ресурслар ва молиявий ресурслар балансларини тузиш орқали режанинг айрим бўлимлари ва кўрсаткичлари ўртасида мувофиқлик ҳамда муттаносиблик таъминланади. Вариант ёки ҳисоб-конструктив усул асосида техникавий-иқтисодий коэффицентларнинг, моддий-пул харажатларининг, тармоқлараро ва ишлаб чиқариш элементлари мутаносиблигининг турли вариантларини ишлаб чиқиш ётади. Мақсадли дастурлаш усули орқали корхонани ривожлантиришнинг асосий вазифаси, мақсади аниқланиб, уни ҳал қилишнинг воситалари ва йўллари ишлаб чиқилади. Бу усул узоқ муддатли истиқбол режаларни ишлаб чиқишда ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлади. Иқтисодий-математик усул режанинг энг мақсадга мувофиқ (оптимал) вариантларини аниқлашда, иқтисодий, ташкилий ҳамда техник жараёнларни оптималлаштиришда кенг фойдаланилади. Масалан, экин майдонларини, пода структурасини ҳамда механизация ишларини трактор маркалари ўртасида тақсимлашнинг оптимал йўлларини аниқлашда жуда қўл келади.

Меъёрий-ресурс усулида корхона ишлаб чиқариш жараёнининг асосий омиллари бўйича ишлаб чиқариш салоҳиятига баҳо берилади. Ишлаб чиқариш салоҳияти деганда корхонада мавжуд меҳнат, моддий ва молиявий ресурсларнинг ҳажми ва улар ўртасидаги ўзаро боғлиқлик ва мутаносиблик даражаси тушунилади. Режалаштириш тизими кўрсаткичлари Режалаштириш учун талаб этиладиган дастлабки маълумотлар ҳамда истиқбол, жорий, оператив ва бизнес-режаларни ишлаб чиқиш - режалаштириш тизимини (12-чизма) ташкил этади. Қўйилган мақсад ва вазифаларнинг мазмунидан келиб чиқиб режаларнинг қуйидаги шаклларини ажратиб кўрсатиш мумкин: - режалаштирилаётган даврнинг давомийлигидан келиб чиқиб – қисқа муддатли (жорий, оператив), ўрта муддатли ва узоқ муддатли (истиқболли) режалар ; - корхона фаолиятининг йўналиши жиҳатидан – ташкилий режа, ишлаб чиқариш режаси, маркетинг режаси, моддий таъминот режаси ва молиявий режалар . Жорий ёки йиллик режалар корхонани ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг йиллик ишлаб чиқариш-молиявий бизнес-режасидан, бўлим, ферма ва ишлаб чиқариш бўлинмаларининг (бригада, ферма, оила пудрати) йиллик ишлаб чиқариш режалари ва топшириқларидан иборат бўлади. Оператив ёки иш режалари – йиллик режаларни янада деталлаштириш мақсадида тузилади. Унинг таркибига қуйидагилар киради: - айрим иш даврлари (ер ҳайдаш, экиш, экинларга ишлов бериш, ҳосилни йиғиб-териб олиш, қўзилатиш, чорва молларини семиртириш ва х.к.) учун технологик карталар асосида тузилган ишчи режалар; - чорвачилик тармоғи, ёрдамчи ва хизмат кўрсатувчи тармоқларда ҳафталик, ойлик ва чораклик режалар;

- айрим ишларни бажариш учун берилган қисқа муддатли режа-нарядлар. Истиқбол режалар келгуси бир неча йилда корхонани ижтимоий ва иқтисодий ривожлантиришнинг асосий йўналишлари, суръатлари ва кўламини белгилаб беради. Истиқбол режалар кўпинча прогноз характерига эга бўлади. Прогнозлар жорий режалардан фарқ қилиб директив характерга эга эмас, балки илмий-техникавий тараққиётнинг асосий йўналишларини ҳисобга олган ҳолда ишлаб чиқилади. Қўйилган вазифани бажариш муддатига кўра, истиқбол режалар узоқ муддатли (5-15 йил) ва ўрта муддатли (2-5 йил) режаларга бўлинади. Инвестицион лойиҳаларни молиялаштиришга мўлжалланган бизнес режалар бирор бир лойиҳани амалга ошириш мақсадида корхонага инвестициялар ёки кредитлар жалб этиш мақсадида тузилади. Бизнес-режа бизнес ғояларини келажакда муваффақиятли амалга оширишга хизмат қиладиган муҳим ҳужжат ҳисобланади.

7-чизма. Қишлоқ хўжалиги корхоналарида ички режалаштириш тизими кўрсаткичлари Давлат буюртмалари бўйича режа топшириқлари Илмий асосланган моддий ва меҳнат ресурслари сарфи нормативлари Ўтган йилларда хўжалик ривож- ланишининг эришилган даражасиРежалаштиришнинг бошланғич маълумот базаси Статистик, оператив ва молиявий ҳисоботлар маълумотлари Илмий-ишлаб чиқариш тавсиялари Хўжалик юритиш тизимлари Истиқболни режалаштириш Ижтимоий-иқтисодий ривожланти- ишнинг 5 йиллик режасиТашкилий-хўжалик режаси Бўлинмаларга бериладиган ишлаб чиқариш топшириқлариЖорий (йиллик) режалаштириш Ишлаб чиқариш бўлинмаларининг йиллик режалариЙиллик ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш бизнес режаси Алоҳида иш турларини бажаришга режа- нарядларОператив режалаштириш Ишлаб чиқариш бўлинмаларининг ҳафталик, ойлик, чораклик режалари Технологик иш даврининг ишчи режалари

Йиллик ишлаб чиқариш бизнес-режаси Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги томонидан тавсия этилган «Қишлоқ хўжалик корхоналарининг бизнес-режаси» қуйидаги асосий бўлимлардан ташкил топган: 1. Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини етиштириш учун меҳнат ва моддий харажатлар меъёрлари – де ҳқончиликда экин турлари бўйича режалаштирилган ҳосилдорлик даражасидан келиб чиқиб , бир гектар ерга сарфланиши лозим бўлган меҳнат, уруғлик, ёнилғи – мойлаш материаллари ва ўғит сарфлари меъёрларини акс эттиради. Моддий ва меҳнат сарфлари меъёрлари барча режа кўрсаткичларини ишлаб чиқиш учун асос бўлиб хизмат қилади. 2. Ердан фойдаланиш режаси - ер турлари бўйича корхонанинг ер майдонлари тузилиши, таркиби ва миқдорини ифодалайди. Қишлоқ хўжалиги корхоналари ерлар унумдорлигини ошириш, уларни бир турдан бошқа турга ўтказиш ишларини олиб борадилар. Фойдаланилмаётган ерлар ёки кам унумли ерларни ўзлаштириш, ернинг мелиоратив ҳолатини яхшилаш тадбирларини ўтказиш натижасида юқори унумли ерларга айлантириш тадбирлари ердан фойдаланиш режасида ўз аксини топади. 3. Деҳқончилик маҳсулотлари ишлаб чиқариш ва уларнинг таннархи – бизнес-режанинг энг йирик бўлимларидан бири ҳисобланади. Бу бўлимда асосий ва такрорий экинлар майдони, маҳсулотларни етиштиришга сарфланадиган моддий, меҳнат ва пул маблағлари ҳажми ва қиймати, экинлар ҳосилдорлиги, ялпи ҳосил ва ўсимликчилик маҳсулотларининг режали таннархи ўз аксини топади. Маҳсулот етиштиришга сарфланадиган моддий, меҳнат ва пул маблағлари сарфлари сарқуйидаги моддалар бўйича акс эттирилади: - иш ҳақи сарфи ва ундан ягона ижтимоий тўловлар – киши/соатлари ва сўмда; - уруғлик сарфи – тонна ва сўмда;

- ёнилғи-мойлаш материаллари сарфи – тонна ва сўмда; - ўғитлар ва кимёвий ҳимоя воситалари сарфи – тонна ва сўмда; - асосий воситалар амортизацияси ва уларни сақлаш харажатлари – сўмда; - бажарилган ишлар ва кўрсатилган хизматлар – сўмда; - суғурта тўловлари – сўмда; - умумишлаб чиқариш ва ишлаб чиқариш тусидаги бошқа харажатлар – сўмда. Шу билан бирга ҳар бир экин тури бўйича режалаштирилган умумий харажатлар қиймати ва бир центнер маҳсулотнинг таннархи келтирилади. 4. Моллар, паррандалар ва бошқа ҳайвонлар бош сони ҳамда асалари оилалари сони мавжудлиги – бўлимида чорва молларининг йил боши ва охиридаги бош сони, тирик оғирлиги ва умумий баҳоси режалаштирилади. 5. Моллар ва паррандаларнинг маҳсулдорлиги – бўлимида чорва молларининг турлари бўйича бош сони, улардан олинадиган маҳсулот миқдори ва маҳсулдорлиги режалаштирилади. 6. Молларнинг ва паррандаларнинг озуқаларга бўлган эҳтиёжи ва унинг таъминоти - режалаштирилаётган йилга талаб қилинадиган озуқалар жами озуқа бирлигида ва концентрат озуқада, шу жумладан сотиб олинадиган озуқа бирлиги миқдори ва суммаси, бир центнер маҳсулотга сарфланадиган озуқа бирлиги акс эттирилади. Чорва молларининг озуқага бўлган эҳтиёжини режалаштиришда уларнинг суткалик озуқага бўлган талаби, бош сони ва йилдаги кунлар сони асос қилиб олинади. Чорвачилик маҳсулотлари ишлаб чиқариш ва уларнинг таннархи – бизнес-режанинг энг йирик бўлимларидан бири ҳисобланади. Бу бўлимда чорва молларининг турлари бўйича бош сони, маҳсулотларни етиштиришга сарфланадиган моддий, меҳнат ва пул маблағлари ҳажми ва қиймати, чорвачилик маҳсулотлари ишлаб чиқариш ҳажми ва чорваликчилик маҳсулотларининг режали таннархи ўз аксини топади.

Маҳсулот етиштиришга сарфланадиган моддий, меҳнат ва пул маблағлари қуйидаги моддалар бўйича акс эттирилади: - иш ҳақи сарфи ва ундан ягона ижтимоий тўловлар – киши/соатлари ва сўмда; - озуқа бирлиги сарфи – центнер , кг ва сўмда; - ёнилғи-мойлаш материаллари сарфи – тонна ва сўмда; - асосий воситалар амортизацияси ва уларни сақлаш харажатлари – сўмда; - бажарилган ишлар ва кўрсатилган хизматлар – сўмда; - суғурта тўловлари – сўмда; - умумишлаб чиқариш ва ишлаб чиқариш тусидаги бошқа харажатлар – сўмда. Шу билан бирга чорва моллари турлари бўйича режалаштирилган умумий харажатлар қиймати ва бир центнер маҳсулотнинг режали таннархи келтирилади. 8. Жорий йил учун маҳсулот баланси - хўжаликнинг йил давомида қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ишлаб чиқариш, давлат буюртмаси бўйича ёки эркин сотиш, ички хўжалик эҳтиёжларига сарфлаш, чорва молларига озуқа сифатида сарфлаш, иш ҳақи сифатида ёки иссиқ овқатга сарфлаш режасини акс эттиради. 9. Маҳсулот сотиш режаси - хўжаликнинг йиллик ишлаб чиқариш бизнес режасининг муҳим таркибий қисмидир. Режанинг бу бўлимида режалаштирилаётган йилда реализация қилиниши лозим бўлган деҳқончилик ва чорвачилик маҳсулотлари ўз аксини топади. 10. Ходимлар сони ва истеъмолга йўналтирилган иш ҳақи – меҳнат ресурслари, шу жумладан ишчи кучи, мутахассислар ва раҳбар ходимларнинг ўртача йиллик сони, уларнинг таркиби ва йил давомида режалаштирилган иш ҳақи фондидан ташкил топади. 11. Асосий ишлаб чиқариш харажатлари – хўжаликнинг чорвачилик ва деҳқончилик тармоғи бўйича маҳсулот ишлаб чиқаришга сарфланадиган харажатларни акс эттиради.

12. Хўжаликнинг ялпи даромади – маҳсулот сотишдан олинадиган ялпи пул тушумидан фарқ қилади. Режалаштирилган ялпи даромад таркибига хўжалик аъзолари истеъмолига йўналтирилган иш ҳақи ва бошқа рағбатлантирувчи тўловлар ҳам киритилади. 13. Ёрдамчи, қўшимча ва хизмат кўрсатувчи тармоқларнинг ишлаб чиқариш дастури – ишлаб чиқариш қувватлари, хом ашё ва материалларга бўлган талаб, маҳсулотларни тақсимлаш ва ҳ.к. 14. Молиявий натижаларнинг кутилаётган режаси - пул киримлари ва уларни тақсимланиш, капитал сарфлар, уларнинг манбалари ва йўналишлари, махсус фондлар, уларни ташкил қилиш ва фойдаланиш, фойда ва соф даромаднинг тақсимланиши, айланма маблағларни меъёрлаштириш масалаларини ўз ичига олади. Оператив иш режалари Корхона фаолиятини тўғри бошқариш, ишлаб чиқариш дастурларининг муваффақиятли бажарилишини таъминлаш учун йиллик режалар билан бир қаторда оператив ёки иш режаларни тузилади. Бу режалар ишлаб чиқариш жараёнларини ташкил қилишнинг асосий ҳужжати ҳисобланади. Ўсимликчилик ва чорвачилик мавсумий соҳаларида иш режалари айрим ишлаб чиқариш даврлари бўйича тузиладиган режалардан иборат бўлади. Масалан, пахтачиликка ихтисосликка хўжаликларда экишгача, экиш даври, ғўзага ишлов бериш даври ва ҳосилни йиғиб-териб олиш даври каби муддатларга иш режаси тузилди. Кўпинча соддалаштириб иш режаларини иш графиги деб ҳам айтилади, яъни экиш графиги, пахта териш графиги ва ҳ.к. Чорвачиликда – молларни ўстириш ва семиртириш режаси, қўйларни кузги қочириш, баҳорги қўзилатиш, жунини қирқиб олиш даври учун иш режалари тузилади.

Корхоналардаги энг содда ва қисқа режа – бу, режа-наряд. Унинг хусусияти шундан иборатки, у бир вақтнинг ўзида ҳам топшириқ, ҳам бажарилган ишни ҳисбога олиш ҳужжати хизматини ўташи мумкин. Режа-наряд ишнинг хусусиятига кўра, индивидуал ходимга, ишчиларнинг майда гуруҳига, трактор отрядига ёки агрегатига қисқа муддатга (бир, беш кун ва декадага) берилади. Агарда режа-наряд трактор агрегатигаёки отрядига бериладиган бўлса, у ҳолда уларга режа маршрути ҳам берилади. Унда ишни қайси далада бошлаб, қайси далада тамом қилиш кўрсатилади. Режа-нарядда қуйидагилар кўрсатилади: ишнинг тури, ҳажми ва қаерда бажарилиши; ишни бажаришнинг сифат кўрсаткичлари; иш бажариш меъёри ёки бириктириш меъёри иш ҳақи расценкаси; иш бирлигига ва наряддаги жами иш ҳажмига сарф қилинадиган хом-ашё ва материаллар (ёнилғи, ўғит, заҳарли модда, ем-хашак ва ҳ.к.). Топшириқ бажарилгандан кейин натижа режа-нарядда акс эттирилади. Шунга кўра, режа-наряд ҳисобот ҳужжати ҳам ҳисобланади ва бухгалтерия томонидан ҳисоб-китоб учун қабул қилинади. Бунинг учун у белгиланган тартибда расмийлаштирилиши керак. Молиявий режалаштириш тизими ва ундан фойдаланиш Молиявий фаолиятни жорий режалаштириш тизими ишлаб чиқилган стратегия ва молиявий фаолиятнинг алоҳида жиҳатлари бўйича молиявий сиёсат негизида амалга оширилади. Бу режалаштириш тизимининг вазифаси жорий молиявий режанинг аниқ шаклларини ишлаб чиқишдан, корхона ривожланиши олдида турган барча молиялаштириш манбаларини аниқлашдан, даромадлар ва харажатлар таркибини аниқлаштиришдан, корхонанинг доимий тўловга қобиллигини таъминлашдан, режалаштирилган даврда унинг активлари ва капиталлари таркибини оптималлаштиришдан иборатдир.

Корхонада ишлаб чиқилаётган жорий молиявий режанинг асосий шакллари қуйидагилар ҳисобланади (8-чизма): - операцион фаолият бўйича даромадлар ва харажатлар режаси: - инвестицион фаолият бўйича даромадлар ва харажатлар режаси; - молиявий фаолият бўйича даромадлар ва харажатлар режаси; - пул маблағлари тушуми ва сарфланиши режаси; - баланс режаси. Операцион фаолият бўйича даромадлар ва харажатлар режаси корхона жорий молиявий режасининг асосий қисмларидан бири бўлиб, жорий режалаштиришнинг дастлабки босқичида тузилади. Бу режани ишлаб чиқишдан мақсад корхонанинг операцион фаолиятидан олинадиган соф фойда суммасини аниқлаш ҳисобланади. Бу режада ишлаб чиқиш жараёнида маҳсулот сотишдан олинадиган (ялпи ва соф) даромад, ишлаб чиқаришнинг моддий харажатлари, меҳнатга ҳақ тўлаш харажатлари, иш ҳақи фондидан ягона ижтимоий тўловлар, асосий воситалар ва номоддий активлар амортизацияси, ишлаб чиқаришга тегишли бошқа харажатлар, маҳсулот таннархига киритиладиган солиқ тўловлари, маҳсулотни сотиш харажатлари ва бошқа операцион харажатлар ҳамда маҳсулот сотишдан олинган, иш ва хизматлар кўрсатишдан келиб тушган тушумлар, роялти ва операцион фаолият билан боғлиқ бошқа пул тушумлари, корхонанинг соф ва баланс фойдаси бўйича режа кўрсаткичлари ўз аксини топади.

Операцион фаолият бўйича даромадлар ва харажатларни режалаштириш Инвестицион фаолият бўйича даромадлар ва харажатларни режалаштириш Пул маблағлари тушими ва сарфланишини режалаштириш БАЛАНС РЕЖАНИ ИШЛАБ ЧИҚИШМ аҳсулот реализацияси ҳажмини режалаштиришОперацион даромадларни режалаштириш Молиявий фаолият бўйича даромадлар ва харажатларни режалаштириш Бошқа операцион харажатларни режалаштиришМаҳсулот ишлаб чиқариш бўйича харажатларни режалаштириш Маҳсулотларни сотиш бўйича харажатларни режалаштириш Маъмурий-бошқарув харажатларини режалаштиришОперацион харажатларни режалаштириш

8-чизма. Корхонанинг операцион, инвестицион ва молия фаолиятини жорий режалаштириш тизими Бошқа операцион харажатларни режалаштириш Корхонанинг операцион фаолиятини жорий режалаштириш турлари Корхонанинг молиявий фаолиятини жорий режалаштириш турлари

Инвестицион фаолият бўйича даромадлар ва харажатлар режаси ушбу фаолиятнинг асосий молиявий жиҳатларини таъминлашни акс эттиради. Бу режани ишлаб чиқишдан мақсад белгиланган инвестицион дастурларни амалга ошириш учун молиявий ресурсларга эҳтиёжлар ҳажмини, шунингдек, инвестицион фаолият давомида бундай ресурслар тушум эҳтимолларини аниқлаш ҳисобланади. Инвестицион фаолиятга оид пул маблағлари тушуми ва сарфланиши режасида асосий воситалар ва номоддий активларни сотиб олиш ва сотиш билан боғлиқ, узоқ ва қисқа муддатли инвестицияларни сотиб олиш ва сотиш билан боғлиқ пул тушумлари ва тўловлари ҳисобга олинади. Молиявий фаолият бўйича даромадлар ва харажатлар режаси корхонанинг қўшимча сармоя сифатида маблағлар жалб қилишини, фоизлар кўринишидаги тушумлар ва харажатларни, олинган ва тўланган дивидендларни, акциялар чиқаришдан ёки хусусий капитал билан боғлиқ бўлган бошқа инсутументлардан келган пул тушумларини, хусусий акциялар сотиб олинганда пул тўловларини, узоқ ва қисқа муддатли кредит ва қарзлар бўйича пул тушумлари ва тўловларини, узоқ муддатли ижара (молиявий лизинг) бўйича пул тушумлари ва тўловларини ўз ичига олади. Баланс режа ўзида корхонадаги молиявий маблағлардан фойдаланиш тузилиши ва активлари таркибининг режа даври охиридаги натижаларини прогнознозлаштиришни акс эттиради. Молиявий фаолиятни тезкор режалаштириш тизими корхонанинг ишлаб чиқариш-хўжалик фаолиятини молиявий маблағлар билан таъминлаш режа кўрсаткичларини ишлаб чиқишдан иборат. Бундай молиявий режанинг асосий шакли бюджет ҳисобланади. Корхона фаолияти соҳаларига кўра, бюджетлар операцион, инвестицион ва молиявий фаолият бўйича ажратилади. Бу бюджетлар жорий молиявий режа таркибини ишлаб чиқиш тартибларини чораклар ёки ойлар бўйича деталлаштириб кўрилади. Жорий бюджет корхонанинг даромад ва харажатлари режасини аниқлаштиради. У икки бўлимдан иборат:

1) жорий харажатлар; 2) операцион фаолиятдан жорий даромадлар. Корхона фаолияти соҳаларига кўра, бюджетлар операцион, инвестицион ва молиявий фаолият бўйича ажратилади. Бу бюджетлар жорий молиявий режа таркибини ишлаб чиқиш тартибларини чораклар ёки ойлар бўйича деталлаштириб кўрилади. Жорий бюджет корхонанинг даромад ва харажатлари режасини аниқлаштиради. У икки бўлимдан иборат: 1) жорий харажатлар; 2) операцион фаолиятдан жорий даромадлар. Капитал бюджет – аниқ ижрочиларга капитал қўйилмаларнинг жорий режасини етказиб бериш шаклидир.

$Адабиётлар 1. Узбекистон Республикасининг «Фермер хужалиги ту\рисида»ги конуни. Узбекистон,1998. 2. Каримов И.А. кишлок хужалиги тараккиёти - тукин хаёт манбаи: Биринчи чакирик Узекистон Республикаси Олий Мажлиси Х-сессиясида сузлаган нутк,1997йил 25-декабрь - Т.: «Узбекистон», 1998. 3. Салимов Б.Т., Хамдамов к.С., Юсупов М.С., Уроков Н.И. ва бошкалар. Дехкон ва фермер хужаликлари иктисоди. Укув кулланма. – Т.:Узбекистон ёзувчилар уюшмаси Адабиёт жам\армаси, 2004. 4.Уральскиевуставки. www.uv2000.ru 5. Петранева Г.А. Экономика и управление в сельском хозяйстве, Академия, 2003. http://textbook.ru/catalogue/book/33320.html6. Попов Н.А. «Основу руночной агроэкономики и сельского предпринимательства», М.: Тандем, 2002, http://rbip.bookchamber.ru/description7897.htm$

O'xshashlar

“Қишлоқ хўжалиги корхоналари фаолиятини суллари

Қишлоқ хўжалиги логистикада омбор хўжалиги

Қишлоқ хўжалиги инфратузилмаси

Қишлоқ хўжалиги логистикада захиралар

Қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари сифатини бошқариш