Қишлоқ хўжалиги инфратузилмаси - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Қишлоқ хўжалиги инфратузилмаси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

96 KB

Ko'chirib olish

Қишлоқ хўжалиги инфратузилмаси Режа: 1. Қишлоқ хўжалигида инфратузилманинг моҳияти ва аҳамияти 2. Ишлаб чиқариш инфратузулмасининг иқтисодий аҳамияти. 3. Ижтимоий инфратузилма ва унинг қишлоқ хўжалигини ривожлантиришдаги роли.

1. Қишлоқ хўжалигида инфратузилманинг моҳияти ва аҳамияти Агросаноатда ишлаб чиқаришнинг пировард натижаси нафақат бевосита қишлоқ хўжалигининг ривожланиши даражасигина эмас, балки унга хизмат қилувчи тармоқларнинг ҳам ривожланиши даражасига боғлиқ. Қишлок хўжалигида маҳсулот ҳажмининг кўпайиши билан бирга моддий –техника ресурсларидан, зарур хом–ашёлардан, ёрдамчи материаллардан ва бошқалардан фойдаланиш миқдори ўсиб боради. Хўжаликларнинг электро– энергияга, транспортга, алоқа воситаларига, маҳсулотни сақлаш учун омборлар ва бошқаларга бўлган эҳтиёжи ортиб боради. Қишлок хўжалиги ишлаб чиқаришнинг техника – таъмирлаш хизматига, моддий–техника таъминоти ташкилотига, инженерлик, зооветеринария, агрокимё хизмати ва бошқа хизматлар боғлиқлиги ўсади. Бунда қишлоқ хўжалик маҳсулотларнинг зарур миқдорини олишга мослашган тармоқ ва ишлаб чиқаришларни ривожлантириш билан бир қаторда маҳсулотдан самарали фойдаланишни таъминловчи ва уни истеъмолчига етказиб берувчи ташкилотларни ривожлантириш ҳам муҳимдир. Иқтисодиётда бундай тармоқлар ва хизматларнинг тўпламини инфратузилма деб аташ қабул қилинган. Инфратузилма деганда, иқтисодий ва ижтимоий такрор ишлаб чиқаришнинг меъёрий шароитларини таъминлашга қаратилган комплекс тармоқ ва ишлаб чиқаришлар тушунилади. У ишлаб чиқариш жараёнида пайдо бўладиган технологик, ишлаб чиқариш, иқтисодий ва ташкилий алоқаларни амалга ошириш йўли билан агросаноат мажмуининг самарали ҳаракат қилишга имкон беради. Инфратузилма жамият ишлаб чиқарувчи кучларнинг ажралмас қисми ҳисобланади. У корхона ва ташкилотларниинг самарали фаолиятини таъминлайди ва агросаноат мажмуининг кўпроқ ва сифатлироқ пировард маҳсулот олишига йўналтирилган. Ялпи қишлоқ хўжалик маҳсулоти ишлаб чиқариш пировард натижада бир томондан асосий ишлаб чиқариш фондига ва айланма воситалар билан,

техника билан, жиҳозлар билан, малакали меҳнат ресурслар билан таъминлаш даражасига ва иккинчи томондан хизмат кўрсатадиган ишлаб чиқариш ва хизматларнинг даражасига боғлиқ. Булар ичида агрокимёвий, зооветеринария, консултатив, ахборот ва бошқа хизматлар муҳим роль ўйнайди. Инфратузилма қишлок хўжалиги ишлаб чиқаришини интенсивлаштиришнинг ва унинг самарадорлигини оширишнинг муҳим омилларидан биридир. Хом–ашё, материаллар, тайёр маҳсулотларнинг ўз вақтида етказиб берилиши кўп жиҳатдан хўжалик оборотида бўлган ресурслар ҳажмини аниқлаб беради. Инфратузилма тармоқларини вужудга келтиришнинг бош шарт–шароити мамлакат иқтисодий потенциалининг умумий ўсиши ҳисобланади. Агросаноат мажмуи инфратузилмасининг анча тез ривожлантиришнинг зарурияти унинг таркибига кирувчи тармоқлар ва ишлаб чиқаришларни ўстириш омилларининг ўзгариши билан боғлиқ. Индустрлаштириш, кимёлаштириш, мелиорация ва ишлаб чиқаришнинг бошқа омилларини жадаллик билан ривожлантириш, фақат қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариш воситаларини миқдор жиҳатдан кўпайтиришгагина эмас, балки моддий–пул ресурсларидан анча самаралироқ фойдаланишни таъминлайдиган хизматлар тизимини ташкил қилишга таъсир кўрсатади. Бозор мунособатларининг ривожланиши шароитида инфратузилма тармоқлари ва ишлаб чиқаришнинг вазифалари деярли ўзгаради. Қишлоқ хўжалигини моддий ресурслар, техника ускуналар билан таъминлаш тизими ташкил топади. Агросаноат мажмуи корхоналарига моддий ресурсларни сотиш бўйича ҳаракатдаги ишлаб чиқариш ва хизматлар базасида турли хил ҳиссадорлик (акциядорлик) жамиятлари, ширкатлар ва бошқалар ривожлантирилади. Моддий ишлаб чиқариш инфратузилмасининг муҳим вазифаси қишлоқ хўжалиги корхоналарини аста–секин ишлаб чиқаришга хизмат қилиш бўйича вазифаларни бажаришдан озод қилиш ва асосий ишлаб чиқариш фаолиятини кучайтириш ҳисобланади. Инфратузилма ишлаб чиқариш ҳажмини

кўпайтириб бориш ва асосий турдаги қишлоқ хўжалик маҳсулотларининг сифатини яхшилаш учун меъёрий шароитни яратишга қаратилган. Инфратузилмага кирувчи тармоқлар, ишлаб чиқариш жараёнига бир хил таъсир кўрсатмайди ва ижтимоий такрор ишлаб чиқариш тизимида ўзига хос ўрнини эгалайди. Шу боисдан инфратузилма тармоқларини, уларнинг асосий белгилари бўйича гуруҳлаш амалий аҳамиятга эга. Инфратузилмаларни турлаш алоҳида элемент сифатида ҳам ва ижтимоий такрор ишлаб чиқариш тизимида бир бутун тармоқ сифатида уларнинг ўрнини аниқлаш имконини беради. У тармоқлараро алоқаларни ўрганишга ва асосий ишлаб чиқариш тармоқлари ва хизмат қилувчи тармоқлар ўртасида оптимал нисбатни аниқлашга ёрдам беради. Инфратузилма элементларининг кўп томонлама ҳаракатларини ҳисобга олган ҳолда уни аниқ бир белги бўйича турлаш қийин муаммо. Агросаноат мажмуи инфратузилмасининг барча элементларини тўртта белги бўйича қуйидагича гуруҳлаш тавсия этилади: 1.Ишлаб чиқариш жараёнига таъсири даражаси бўйича: a) Ишлаб чиқариш b) Ижтимоий 2.Ҳудудий белги бўйича: a) Халқ хўжалиги b) Регион c) Локал 3.Тармоқ белгиси бўйича: a) Тармоқлараро b) Тармоқ ичида 4.Функционал белгиси бўйича: a) Сфералар(соҳалар) b) Қишлоқ хўжалигига хизмат қилиш бўйича c) Маҳсулотни истеъмолчига етказиб бериш бўйича

Изоҳ: Ишлаб чиқариш ва ижтимоий инфратузилманинг самарадорлиги кейинги бобларда кенгроқ ўрганилади. Халқ хўжалиги инфратузилмаси деганда, халқ хўжалигининг самарали фаолият кўрсатиш учун хизмат қиладиган тармоқ ва хизматларнинг тизими тушунилади. Булар, йирик инфратузилма комплекси бўлиб, мамлакат ягона энергетика тизими, ягона транспорт тизими, ягона алоқа тизими ва бошқалар ҳисобланади. Улар ҳалқ хўжалигининг электро энергияга бўлган эҳтиёжини қондиришга, почта, телеграф ва транспорт алоқаларини меъёрида таъминлашга хизмат қилади. Регион инфратузилмаси алоҳида иқтисодий туманларни ривожлантириш, ҳудудий ишлаб чиқариш комлексларини вужудга келтириш билан боғланган. Локал ёки ишлаб чиқариш инфратузилмаси алоҳида корхоналар фаолиятини таъминловчи ишлаб чиқариш ва элементлардан ташкил топади. Бунга мисол қилиб, машина-ускуналарга техник хизмат кўрсатувчи ва таъмирловчи, энергетикага, омборхона ва совуткичларга хизмат кўрсатувчи ва таъмирловчи, хўжаликлараро ва хўжалик ичидаги қурулишлар бўйича ташкилотлар ва бошқаларни олиш мумкин. Тармоқлараро инфратузилма ҳалқ хўжалигининг кўпчилик тармоқларига биринчи навбатда, транспорт, электр таъминоти, алоқага хизмат қилишга қаратилган. Тармоқ ичидаги инфратузулма аниқ тармоқнинг фаолиятига мослашган. Масалан, қишлоқ хўжалигининг тармоғи сабзавотчиликни жадал ривожлантиришни уруғчиликсиз, маҳсулотни сақлаш учун зарурий шароитларни яратмасдан, техника ва ускуналарни таъмирлаш ва уларга хизмат қилишни йўлга қўймасдан амалга ошириш мумкин эмас. Чорвачиликда тармоқ ичидаги ишлаб чиқариш инфратузилмасида муҳим ўринни ветеринария хизмати эгаллайди. Бундай хизматнинг зарурияти асосан тармоқда ишлаб чиқаришни ихтисослаштириш ва концентрациялашни ривожлантириш шароитида юзага чиқади. Чорвачиликда тармоқ ичидаги

инфратузулмани вазифаси тармоқни ускуналар, препаратлар, приборлар ва асбоблар билан таъминлаш ва шу асосда ишлаб чиқаришнинг иқтисодий самарадорлигини кескин ошириш ҳисобланади. Бевосита қишлоқ хўжалигига хизмат қилувчи соҳага машина ускуналарга техник хизмат кўрсатувчи ва таъмирловчи тармоқ ва корхоналар, шунингдек транспорт, мелиорация ташкилотлари, агрохимия, ветеринария, ахборот хизмати, моддий техника таъминоти ва электрлаштириш тизими киради. Маҳсулотни истемолга етказиб берувчи соҳага маҳсулотни тайёрлаш, транспортировка қилиш, сақлаш бўйича ташкилотлар киради. Агросаноат мажмуи нормал фаолият кўрсатиши етарли миқдорда сақлаш хоналарисиз катта ҳажмли ва майда идишлар билан ҳамда бошқа қадоқлаш материаллари билан таъминламасдан туриб рўёбга чиқмайди. 2. Ишлаб чиқариш инфратузулмасининг иқтисодий аҳамияти. Ишлаб чиқариш инфратузилмаси ишлаб чиқариш воситаларининг меъёрий ҳаракатини таъминловчи ва уларнинг узоқ вақт давомида ишга яроқлилигини сақлашга ёрдам берувчи тармоқларни ўз ичига олади. Ишлаб чиқариш инфратузулмаси таркибига бевосита қишлок хўжалигига хизмат қилувчи қуйидаги тармоқлар киради: 1.Ишлаб чиқаришга мўлжалланган транспорт; 2.Таъмирлаш устахоналари; 3.Омбор ва совуқхоналар; 4.Коммуникация, почта ва телеграф алоқаси тизими; 5.Электр узатиш линиялари; 6.Техник хизмат кўрсатиш станциялари; 7.Илмий ишлаб чиқариш лабораториялари; 8.Ҳисоблаш марказлари; 9.Тайёрлаш, савдо корхоналари; 10.Моддий техника таъминоти;

11.Мелиорация ва ирригация иншоотлари. Бундан ташқари унга яна махсус хизмат кўрсатувчи хизмат ва бўлимлар ҳам киради: 1.Ўсимликларни ҳимоя қилиш; 2.Агротехника; 3.Ветеринария; 4.Сунъий қочириш; 5.Техника таъмирлаш; 6.Ҳуқуқий Ишлаб чиқариш инфратузилмасининг шаклланишига кўп омиллар таъсир қилади. Булар ичида муҳимлари тупроқ иқлим шароити, жойнинг рельефи, ер ҳудудининг конфигурацияси билан таъминланганлиги, ёпиқ жойлар ва йўллар, корхоналарнинг, ишлаб чиқариш объектларининг жойлашиши қўлланиладиган технологиялар, ишлаб чиқаришни ихтисослаштириш ва концентрациялаш даражаси. Бу омиллар кўп жиҳатдан бутун ишлаб чиқариш инфратузилмасининг таркибига ва ички хўжалик бўлинмаларининг катта кичиклигига ва корхоналар функционал фаолиятининг ўзига хос хусусиятларига боғлиқ. Қишлоқ хўжалигининг ишлаб чиқариш инфратузилмалари объектлари билан таъминланиши узоқ йиллардан бери анча паст ёки ўзгармасдан қолмокда. Ишлаб чиқариш инфратузилмаларининг муҳим йўналиши бўлган, қишлоқ хўжалигини қишлоқ хўжалик техникаларини таъмирлаш бўйича оптимал қувватни ташкил этиш ва унга хизмат кўрсатиш, автогаражлар, техникаларни сақлаш ҳайвонлар ва майдончалар кўриш, нефть омборлари ва ёқилғи мойлаш материаллари учун сақлаш жойлари кўриш кабиларга эътибор талабга жавоб бермайди. Қишлоқ хўжалигида ҳозир ҳам ишлаб чиқариш объектларини электрлаштириш учун ва электр узатиш линияларини кўриш учун етарлича маблағ ажратилмаяпти. Бу деҳқончилик ва чорвачиликда ишлаб чиқариш жараёнларига комплекс механизацияни қўллашни қийинлаштиради. Ишлаб

чиқариш инфратузилмасидан тежамли фойдаланиш пировард маҳсулот сифатини яхшилаш ва йўқотишларни қисқартиришда, маҳсулот бирлигига сарфланидиган моддий-пул ва меҳнат харажатларини пасайтиришда намоён бўлади. Ишлаб чиқариш инфратузилмаси иқтисодий самарадорлигининг асосий кўрсаткичи бўлиб, инфратузилма бўлинмалари, хизматлари ва объектларини қуришга сарфланган ҳаражатларнинг қопланиши ҳисобланади. Уни ҳисоблашда қуйидаги формуладан фойдаланилади: Х К П МК = ------- М Х Бу ерда, ХК-ишлаб чиқариш инфратузилмаси харажат-ларининг қопланиши, сўм ПМК -қишлоқ хўжалигини пировард маҳсулотининг қиймати, сўм МХ-ишлаб чиқариш инфратузилмасининг яратишга қилинган моддий харажатлар, сўм Ҳисоб-китобларнинг кўрсатишига, қишлоқ хўжалигида ишлаб чиқариш инфратузилмалари қуришга сарфланган харажатлар 4-6 йилда қопланади. 3. Ижтимоий инфратузилма ва унинг қишлоқ хўжалигини ривожлантиришдаги роли. Корхоналарнинг сифатли ишлаб чиқариш фаолиятини таъминлаш ходимларга меҳнат жараёнида ҳам ва иш кучини такрор ишлаб чиқариш

жараёнида меъёрдаги шароит яратишни талаб қилади. Бу вазифани бажариш ижтимоий инфратузилма хизмати ва бўлинмалари зиммасига юклатилади. Ижтимоий инфратузилма деганда, ишлаб чиқариш жараёнида ходимларнинг самарали ҳаракат қилиш учун зарурий шароитларни яратишга йўналтирилган жамият ишлаб чиқарувчи кучларининг бир қисмига айтилади. Ижтимоий инфратузилманинг бош вазифаси қишлоқ аҳолисининг ижтимоий- маиший шароитларини янада яхшилашдир. Ижтимоий инфратузилма тармоқлари бевосита пировард маҳсулот яратишда катнашмайди, лекин ишлаб чиқариш жараёнини меъёр даражасида ривожлантириш учун шароит яратади. Ижтимоий инфратузилманинг роли шундан иборатки, улар ишлаб чиқаришнинг малакали кадрларга бўлган эҳтиёжини таъминлаш имкониятини беради, уларни такрор ишлаб чиқариш ва қишлоқ жойларида самарали ишлашларига ёрдам беради, меҳнат муҳофазаси ва техника хавфсизлигини таъминлайди. Бўлинмалар ҳам корхона ходимлари, ҳам уларнинг оила аъзоларининг коммунал-маиший эҳтиёжларини кондириш учун шароит яратишда қатнашади. Ижтимоий инфратузилмада қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг ўзига хос хусусиятларини акс эттирилади. Ижтимоий инфратузилма объектлари, қишлоқ хўжалик корхоналари ресурслари ва аҳолининг пул маблағлари ҳисобига, ҳамда уй-жой, мактабгача болалар муассасалари, мактаблар, маданият уйлари, поликлиникалар, алоқа тармоқлари ва бошқаларни ривожлантириш давлат инвестициясидан самарали фойдаланиш йўли билан яратилади. Қишлоқ жойлардаги ижтимоий бўлинмалар нафақат қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришда банд бўлган ходимларга, балки корхона ҳудудида яшовчи аҳолининг бошқа қатламларига ҳам хизмат кўрсатади. Қишлоқдаги ижтимоий инфратузилма хўжалик ҳудуди бўйича бўлиб-бўлиб жойлаштирилса, улардан самарали фойдаланишни қийинлаштиради. Қишлоқ хўжалигида ишлаб чиқаришнинг мавсумий характери ижтимоий инфратузилма хизмати ва бўлинмалари шунда ҳам ўз изини қолдиради. Унинг яратилиши ва рационал ҳаракат қилиш, шу объектлар жойлашган

қишлоқ хўжалик корхоналари иқтисодиётининг ривожлантириш даражасига боғлиқ. Ижтимоий инфратузилма бўлинмаларининг вужудга келишига хўжаликлар зарур бўлган моддий-пул ва меҳнат ресурсларини ажратадилар. Қишлоқ хўжалигида ижтимоий инфратузилма объектларига уй-жой коммунал хўжалиги бўлинмалари тиббиёт ва мактабгача болалар муасасалари, умумий овқатланиш ташкилотлари, ўқув ишлаб чиқариш комбинатлари, меҳнат муҳофазаси бўйича хизматлар, спорт- соғломлаштириш ташкилотлари, ишчи ва хизматчиларга хизмат қилувчи транспорт, алоқа ва ахборот хизматлари киради. Барча хизматларини мақсадли йўналтирилганлигига, шаклланиш манбаларига, ҳудудий жойлашишига ва ишлаб чиқариш жараёнида қатнашиши бўйича икки гуруҳга бўлиш мумкин. Биринчи гуруҳга хўжалик бўлинмаларига жойлашган, корхона маблағлари ҳисобига кўрилган ва ишлаб чиқариш жараёнида ходимларнинг дам олиш ва техника хавфсизлиги, меҳнат шароитларини яхшилашга йўналтирилган объектлар тегишли. Бу гуруҳга бригадалар ва чорвачилик фермаларидаги маиший хоналар, бўлинмалар умумий овқатланиш (буфетлар, тамаддихоналар, ошхоналар) пунктлари, соғлиқни сақлаш, маданият ва дам олиш (профилакториялар, тиббиёт пунктлари, маънавият бурчаклари), ёнғинга қарши хавфсизлик пунктлари киради. Улар чорвачилик комплексларида, фермаларда, устахоналарда, бригадаларда ва дала шийпонларида жойлаштирилади. Иккинчи гуруҳни давлат ресурслари ва агросаноат бирлашмалари ва йирик корхоналарнинг махсус воситалари ҳисобига барпо этилган ва аҳолининг коммунал-маиший эҳтиёжларини қондириш учун мўлжалланган, қишлоқ хўжалик корхоналари аҳоли пунктлари ҳудудида жойлашган объектлар ташкил қилади. Буларга уй-жой коммунал хўжалиги объектлари, маиший хизмат корхоналари, соғлиқни сақлаш (поликлиникалар, касалхоналар, амбулаториялар), спорт муассалари, мактаблар ва мактабгача муассасалар, маданият уйлари ва клублар, савдо ташкилотлари тегишлидир.

Ижтимоий инфратузилманинг бу объектлари ижтимоий келиб чиқишдан ва меҳнатнинг кайси соҳага йўналтирилганлигидан қатъий назар қишлоқ жойларда яшовчи барча аҳолига хизмат қилишга қаратилган. Аҳолининг ижтимоий инфратузилма хизматлари билан таъминланиши ижтимоий ишлаб чиқаришнинг иқтисодий самарадорлигига бевосита таъсир кўрсатади, чунки ходимларнинг яшаш ва дам олиш шароитларининг яхшиланиши, улар малакасининг ошиши меҳнат унумдорлигининг ўсишига имкон беради. Лекин, бозор муносабатларига ўтиш шароитида бу муҳим йўналишга етарлича эътибор берилмаяпти. Қишлоқнинг ижтимоий инфратузилма объектлари билан таъминланиш даражаси, даромадлар миқдори қишлоқ хўжалигининг малакали кадрлар билан мустаҳкамланишига ҳал қилувчи таъсир кўрсатади. Бундай шароитда деҳқончиликда фан-техника тараққиётининг ютуқларидан фойдаланишга катта имконият юзага келади.

Қуйида ижтимоий инфратузилманинг таркиби келтирилган: Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, яхши ривожланган хизмат кўрсатиш шаҳобчалари қишлоқ хўжалик ходимларига иш вактидан унумли фойдаланишга, ўз шахсини ривожлантиришга катта эътибор беришга ва ижтимоий ҳаётга фаол иштирок этишга имкон беради. Корхоналарга ишлайдиган бœлинмалар ва хизматлар Ахолига хизмат кœрсатадиган ташкилот ва муассасалар Буфетлар, дўконлар Уй-жой коммунал хœжалиги Дам олиш хоналари, маънавият бурчаклари , ларёклар Маориф ва маданият Ошхоналар, дала тамаддихоналари Спорт ташкилотлари Тиббиёт муассасалариДушлар, ќаммомлар Тиббиёт пунктлари Ишчиларни иш жойига етказувчи транспорт Мехнат муќофазаси хизмати Œšув-ишлаб чиšариш комбинатлари Умумий овšатланиш ва савдо Мактабгача болалар муассасалари Ахолини ташийдиган транспорт Кир ювиш комбинатлари Ижтимоий инфратузилма

Фойдаланилган адабиётлар рўйҳати: 1. Узбекистон Республикаси Конституцияси. (Асосий қонун) Тошкент «Узбекистон» 1992 йил. 2.Каримов И.А. «Ўзбекистон келажаги буюк давлат», Т. Ўзбекистон 1992 йил 3.Каримов И.А. «Ўзбекистон иқтисодий сиёсатнинг устивор йўна-лишлари» Т. Ўзбекистон 1993 йил 4.Каримов И.А. «Ўзбекистон бозор иқтисодиётига ўтишнинг ўзига хос йўли», Т. Ўзбекистон 1993 йил 5.Каримов И.А. «Деҳқончилик тараққиёти – фаровонлик манбаи», Т. Ўзбекистон 1994 йил 6.Каримов И.А. «Ўзбекистон ХХ I асрга интилмокда», Т. Ўзбекистон 1994 йил 7.Каримов И.А. «Ўзбекистон иқтисодий ислоҳатларни чуқурлаштириш йўлида», Т. Ўзбекистон 1995 йил 8.Каримов И.А. «Ўзбекистон ХХ I аср бўсағасида: хавфсизликка тахдид, барқарорлик шартлари, тараққиёт кафолатлари», Т. Ўзбекистон 1997 йил. 9.Каримов И.А. «Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир» (Олий Мажлис Қонунчилик Патаси ва Сенатни ҚУшма мажлисидаги маърузаси.). тошкент «Узбекистон» 2005 йил. 10.Ўзбекистон Республикаси Қонуни. «Мулкчилик тўғрисида», «Адолат» 1991 йил Кир ювиш комбинатлари

O'xshashlar

Қишлоқ хўжалиги логистикада омбор хўжалиги

Қишлоқ хўжалиги логистикада захиралар

Қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари сифатини бошқариш

“Қишлоқ хўжалиги корхоналари фаолиятини суллари

Қишлоқ хўжалиги машиналарининг ишончлилик кўрсаткичлари