Дала тажрибаларининг статистик таҳлилини Б.А.Доспехов услуби бўйича ҳисоблаш

Yuklangan vaqt:

22.09.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

57.5 KB

Ko'chirib olish

Дала тажрибаларининг статистик таҳлилини Б.А.Доспехов услуби бўйича ҳисоблаш Дала тажрибаси, Б.А.Доспехов фикрича (1985), танламли тадқиқот усули бўлиб, ҳар доим ўсимликлар, тупроқ ва ташқи муҳит кузатувлари ва лаборатория таҳлиллари билан фаоллашиб борувчи илмий жараёндир. Танлам усулининг бош мақсади- кичик танламнинг (ўртача танлам) статистик кўрсатгичлари орқали статистикада умум жамланма дейиладиган объектнинг бутун жамланмасини аниқроқ тавсифлаб бериши ҳисобланади. Тадқиқотчи кузатув натижасида тажрибадаги ўрганилаётган белгилар бўйича танламлар жамланмасининг ҳар бир аъзосидан рақамли маълумотлар йиғади. Статистик ишлов беришнинг асосини белгилар ўзгарувчанлигини (вариациясиясини) таҳлил қилиш ташкил этади. Машғулотнинг мақсади. Талабаларга дала тажрибаси кузатуви маълумотларига Б.А.Доспехов услуби бўйича статистик ишлов бериш таҳлилини ўргатишдан иборат. Керакли ўқув анжомлари . Маъруза адабиётлари, статистик таҳлил услубларига оид Б.А.Доспехов адабиётлари, дон, дон-дуккакли экинлар селекцияси ва уруғчилиги амалий машғулотлари учун ўқув қўлланма, амалий дарс учун дафтарлар, қалам, чизғич ва ўчиргичлар. 1-иш . Б.А. Талабалар Доспехов (1985) адабиётидан фойдаланиб дала тажрибаси кузатувининг (2- амалий машғулотга қаралади) вариантларидан йиғган ўсимлик бўйи белгисининг статистик таҳлилини амалга оширадилар. Биринчи таҳлил белги ўзгарувчанлиги (вариацияси) катталиклари кўрсатгичларининг частоталари тарқалишни ўрганиш бўлиб, натижасини график ҳолатида кўрсатиш учун ундаги услубий ишлар тартибини адабиётда берилган мисолдан ўзлаштиради. Яъни танламдаги 100 та ўсимликлар бўйларини кузатуви (ўлчаш) натижасида қуйидаги маълумотлар олинган (см.):

90 109 99 100 115 68 70 72 73 70 76 82 80 68 69 74 72 69 80 79 79 84 84 108 83 84 99 98 102 101 45 59 60 63 78 87 94 91 88 90 72 68 80 81 84 77 79 81 84 76 70 67 100 103 69 72 74 66 67 72 79 78 83 92 93 81 82 86 89 93 77 76 88 89 94 82 80 81 77 80 92 91 76 79 73 84 79 84 79 84 89 85 93 90 79 83 91 87 89 94 Услубга биноан 100 та ўсимликлар бўйининг ўлчамидаги ўзгариш қаторининг бундай кўриниши ўрганилган ўсимликларнинг бўйи тавсифи учун мос келмайди. Шунинг учун белги кўрсатгичлари катталикларини X 1 , X 2 , ........X n i - интервалидаги к- гуруҳларига гуруҳланиши керак. Тахминан гуруҳлар сони танлам миқдорининг квадратлар илдизига тенг бўлиб, 5 дан кичик 20 дан кўп бўлмаслиги керак. Гуруҳлар интервали катталиги қуйидаги тенглама билан аниқланади: Xmax - Xmin R i = ---------------------------- = --------- guruhlar soni k Фойдаланилаётган адабиёт мисолида 7 та гуруҳ олиш мақсадга мувофиқ бўлган. Чунки бунинг натижасида интервал катталиги бутун сонга тенг бўлади: R 115 – 45 70 i = ----- = ----------- = ------ = 10 sm. K 7 7 Гуруҳлар чегарасини белгилашда юқори чегара ва пастки чегара ораси бир сони билан фарқланишига эътибор бериш керак. Мисолда 1 см олинган. Келтирилган маълумотлар қуйидаги тартибда гуруҳланади: 1.Ўлчаш натижасининг ўзгарувчанлик кенглиги, яъни ўлчаш қаторининг энг катта ва энг кичик аҳамиятлари фарқи аниқланади:

$R – X max – X min 2.Гуруҳлар сони к ва гуруҳлаш итервали катталиги и = Р\к ўрнатилади. 3.Ўлчаш натижасида (жадвал) гуруҳлар частотасининг тарқалиши жадвали тайёрланади. Биринчи устунга гуруҳлар интервали, иккинчи устунга битта интервал кенглигига кирувчи натижалар сони, яъни частота ф ёзилади. Жадвал 100 та ўсимлик бўйлари ўлчамлари маълумотида частоталарининг гуруҳлар бўйича тарқалиши Гуруҳлар (гуруҳлаш интервали) Частота Гуруҳларнинг ўртача аҳамияти (гуруҳланган вариантлар) 45-54 55-64 65-74 75-84 85-94 95-104 105-115 1 3 21 40 23 9 3 50 60 70 80 90 100 110 4.Ҳар бир гуруҳ интервалига тўғри келадиган маълумотлар сони ҳисобланади ва жадвалдаги ўзига тегишли устунига ёзилади. Жадвалда кўрсатилган жуфт сонлар қатори частота ф нинг X l аҳамияти бўйича частотанинг эмпирик тарқалишини ташкил этади. Частота ҳажми жамланма ҳажмига тенг ∑ f = n = 100. Частоталарнинг тарқалиши ҳолати график чизмасидаги маълумотлар кўринишида келтирилса, тушунарлироқ бўлиши таъкидланади. Бу амал жуда қулай бўлиб, у кузатувнинг аҳамиятли томонлари ва тарқалиш қонуниятларини ўзида қамрай олади. Ўзгарувчанлик (вариация)$

қаторининг график кўриниши эгри тарқалиш ёки вариация эгрилиги дейилади. Эгриликнинг тарқалишини шакллантириш учун горизонтал чизиқ (абсиса ўқига) гуруҳлар интервали аҳамиятларини жойлаштирилиб, вертикал чизиққа (ординат ўқига) – бу аҳамиятларнинг сони ёки частотаси ф жойлаштирилади. Икки йўналиш масштабини танлашда график қулай ва енгил англаш шаклларида бўлишига эътиборни қаратиш керак. Устунчалар кўринишидаги зинопояли графиги гистограмма дейилади. У частоталарга пропорсонал баландликка эга бўлиб, кенглиги, синфлар интервалига тенг бўлади. Ундан тезда: гуруҳлар ўртача аҳамиятлари йўналишларини бирлаштириб эгрилик тарқалиши ва полигонини олиш мумкин (расм). расм. Танламдаги 100 та ўсимлик бўйи белгиси учун гистограмма. Графикни шакллантиришда абсисса ва ординат ўқлари масштаблари орасидаги нисбатни танлаш учун “Олтин кесма” қўлланмаси қоидасиги итоат этиш мақсадга мувофиқ бўлади. Чунки унда график баландлиги унинг кенглигига 5 : 8 нисбатида бўлиши кераклиги таъкидланади. Расмга қарашданоқ танламдаги 100 та ўсимликлар бўйининг тарқалиш характерида баъзи бир умумий қонуниятлардан: тарқалиш маркази атрофига тасодифий катталикларнинг гуруҳланиши ва ундан ўнгга ёки чапга силжиса

уларнинг частоталари камайиб боришлари намоён бўлади. Частоталар тарқалиши маркази атрофида белги аҳамиятларининг гуруҳланиш тенденциясида статистик характеристика ўртача арифметика - x бўлиб, у марказий тенденция дейилади. Стандарт фарқланиш s - белги ўртача аҳамияти атрофида ёлғиз кузатувлар катталигининг сочилиш ўлчами, ўртача арифметика каби эмпирик тарқалишнинг статистик характеристикаларидан бири. Стандарт фарқланиш квадрати с2 дисперсия ёки ўртача квадрат дейилади. Стандарт фарқланиш ва дисперсия ўзгарувчи (вариацияланадиган) белгиларнинг тарқалишида энг кўп ишлатиладиган ва ўзгармас харакеристикалари бўлиб ҳисобланади. Яъни дисперсия ёки стандарт фарқланишнинг кўп бўлиши билан белги ўртача индивидуал аҳамиятининг ўртача атрофидаги кенгроқ сочилиши кузатилади. Бунда ўртача атрофида тарқалиш кенг бўлиши ўрганилган белги ўзгарувчанлигининг катталигини, аксинча қисқариши белги ўзгарувчанлигининг камлигидан далолат беради. 1-топшириқ. Талабалар кичик гуруҳлар (3, 4 киши) таркибида дала тажрибалари вариантларидан йиғган ўсимлик бўйи ёки бошқа белгилари маълумотларининг статистик таҳлилини юқоридаги мисол ёрдамида амалга оширадилар. Вариантларда белгилари бўйича ўзгарувчанлик фарқларини аниқлайдилар ва натижани полигонлар ёки эгри тарқалиш графикларидан бирида кўрсатиб беришадилар.

Адабиётлар: 1. Абдукаримов Д.Т. Донли экинлар селекцияси ва уруғчилиги. Тошкент 2010й. 402 б. 2. Абдукадиров Д.Т. Қишлоқ хўжалиги экинлари селекцияси ва уруғчилиги. Тошкент 2002 й. 275 бет. 3. Азизов Б.М. Кузги буғдой дон сифатини оширишнинг муҳим омиллари. Ж.Ўзбекистон аграр фани ҳабарномаси. 3 (69)-сони, 2017й. 4. Азизов Б.М., Исроилов И.А., Худойкулов Ж.В. Ўсимликшуносликда илмий тадқиқот ишлари. Дарслик. Тошкент 2014. 265 б. 5. Азизов Қ.Қ., Ашуров К.К. Қанд жўхорининг янги навларини яратишда селекцияни тутган ўрни “ЎЗБЕКИСТОН ПАХТАЧИЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ” номли Республика илмий тўплами 2014 йил (I-ҚИСМ) 128 ва 130 бетлари 6. Ан Хе Сунг, Азизов К.К., Еденбаев Д., Бобоев Фю Г., Тахирбаева Д.У. Тритикале етиштириш қўлланмаси. Ташкент. 2017. 22 б. 7. Виноградов Б.И., Атабаева Х.Н., Дементьева А.А. Ўсимликшунослик. “Мехнат” матбуоти. 1987. 166 б. 8. Дала тажрибаларини ўтказиш услубиятлари. Тошкент 2007. 149 б.

O'xshashlar

Илмий тадқиқот ишларида дала ва ишлаб чиқариш тажрибаларини қўйиш. Дала тажрибаларини ўтказиш услуби асосида ўтказишни ўрганиш

Қишлоқ хўжалигида инновацион технологияларга бўлган харажатларни ҳисоблаш услуби

Дала сабзавотчилигининг агротехнологик асослари

Ўсимликларда фенологик кузатув олиб бориш ва биометрик ўлчаш ишларини Қишлоқ хўжалиги экинлари давлат нав синови услуби асосида олиб ўрганиш

Буғдой уруғларини қабул қилинган услуб асосида 1000 дона оғирлиги ва намлигини аниқлаш