Бугдойнинг ўсиши ва ривожланиши - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Бугдойнинг ўсиши ва ривожланиши

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

71.5 KB

Ko'chirib olish

Бугдойнинг ўсиши ва ривожланиши Режа : 1.Бугдойнинг ривожланиши даврлари 2.Ташқи мухит омилларига талаби

1.Уругнинг бўртиши ва униб чиқиши . Бу жараён мураккаб, бунда физиологик-биохимик жараёнлар ташқи шароитлар таъсирида кечади. Бу даврда қуйидаги жараёнлар кузатилади: сувни ютиши, бўртиши ва ниш уриши, бирламчи илдизчаларнинг ўсиши, ўсимтанинг ривожланиши, ўсимтанинг қаддини ростлаши, уругнинг униб чиқиши учун маълум миқдорда сув талаб қилинади. Кўпчилик олимларнинг маълумотларига қараганда ўртача 45-50% сув сарфланади. Амилаза ва диастаза ферментлари таъсирида уругларнинг бўртишида мураккаб органик моддалар эрувчанлик холатига ўтиб муртак учун мумкин бўлиб қолади. Уругнинг униб чиқиш учун иссиқлик хам талаб қилинади. Олимларнинг маълумотларига қараганда хароратнинг интервали жуда кенг. Униб чиқиш хаттоқи 1°С да хам бошланиши мумкин, лекин энг мақбул даража- бу 25-28 С хисобланади, энг юқориси 30°С. Сувнинг такчил бўлиши ва хароратнинг пасайиши уругнинг униб чиқишини тўхтатиш мумкин.19°С да уругнинг униб чиқиши 1-3 кузатилади. 15,8°С да 2 кун, 10,21°С да-3 кун, 4,4°С да 6 кун. Уруг бўккандан кейин униб чиқа бошлайди. Дастлабки муртак илдизчалари бўйига ўса бошлайди, кейин поя,новдаси. Униб чиқиши - Пояга уруг қобигини йиртиб тупроқ юзасига чиқишига харакат қила бошлайди. Колеоптиле ўсишдан тўхтайди, ёрилади ва ташқарида 1-чинбарг пайдо бўлади. Униб чиқиш даври бошланади. 14-16°С харорат ва намлик етарли бўлганда эккандан кейин 7-9 кунда униб чиқа бошлайди, экиш-униб чиқиш давринини узунлиги экиш муддатларига боглиқ. Экишнинг мақбул муддатларида бу давр 1,5-2 кунга қисқаради. Тупланиш- Бу давр ўсимликда 3-4 та чинбарг пайдо бўлганда пайдо бўлади. Тупланиш- бу поянинг ер ости бўгинидан иккиламчи поянинг хосил бўлишидир, шу билан биргаликда хар қайси навбатдаги новданинг илдизчаси бор. Асосий поядаги юқори бўгин тупроқдан 1-3 см да жойлашиб, улардан иккиламчи поялар тарқалади, ана шу тупланиш бўгини дейилади.

Тупланиш бўгини ўсимликнинг мухим органи бўлиб хисобланади.Тупланиш бўгинининг шикастланиши ўсимликнинг халоқ бўлишига олиб келади. Ўсимликда умумий ва махсулдор тупланишни фарқлайдилар. Умумий тупланиш- бу битта ўсимликдаги ривожланган ва ривожланмаган новдаларнинг ўртача умумий сони. Махсулдор тупланиш- бу меваси бор пояларнинг ўртача сони. Одатда умумий тупланиш махсулдор тупланишга нисбатан кўпроқ бўлади, чунки хамма новдалар хосил бермайди. Ўсимликнинг хаётида тупланиш даврида сифат ўзгаришлар кузатилади яъни генератив органлари пайдо бўла бошлайди. Найчалаш- тупроқ юзасида 5 см баландликда поянинг биринчи бўгини пайдо бўлади. Бахорда амал даврининг бошланишида найчалашнинг бошланишигача, ўртача суткалик харорат 10,7°С, фаол харорат йигиндиси 332°С бўлганда 20-40 кун ўтади. Бу даврда бошоқ фаол шаклланади ва ривожланади. Бугдойнинг фаол ривожланиши найчалаши сув, озиқа, иссиқ ва ёруглик билан таъминланганлигига боглиқ. Даврнинг охирида ўсимликлар максимал баландликка, баргларининг кўп ёки камлигига яъни нав учун характерли бўлган белгиларга эга бўлади. Бошоқланиш -Баргнинг юқориги қисмидан бошоқнинг 1/3 қисми пайдо бўлганда даврнинг пайдо бўлиши белгиланади, ўсимлик ўсишда давом этади, лекин жуда секин. Бу даврда сувга бўлган талаби янада ортади. Бу давр ўртача суткалик харорат 12,2-14,5°С ва ўртача суткалик харорат йигиндиси 625-769°С бўлганда 10-15 кун давом этади.(1) . Гуллаш- бу давр бошоқлаш бошлангандан 3-5 кун кейин бошланади. Бошоқнинг ўзида гуллаш 3-5 кун давом этади, хаммаси бўлиб эса 8-10 кун давом этади. Бир бошоқнинг барча гуллари бир вақтнинг ўзида гулламайди. Аввалига ўртадаги бошоқчалар, кейин пастки ва юқориги бошоқчалар гуллайди. Гуллашда гул қобиқчалари очилади, ташқарисига чангдонлари тушиб ва оналигига кейин бўгинчага тушади.

Оналикга тушган чанг бўкади, ўсимта хосил қилади ва бўгинчага ўтади шу билан биргаликда эркаклик гаметаларидан бири тухум хужайра билан қўшилиб муртак хосил қилади, иккинчиси марказий ядро билан қўшилиб эндосперм хосил қилади. Гуллаш бутун сутка бўйича давом этаверади, лекин оптимал харорат ва хаво намлигида кундуз куни фаол кечади. Бугдой ўзини-ўзи чанглантирувчи ўсимлик бўлиб хисобланади, лекин табиий шароитда четдан чангланиб қолиши мумкин. Гуллаш учун энг паст харорат 6-7°, энг юқориси эса 25-27°С . Пишиш . Бугдой бўгинагида тухум хужайра уруглангандан кейин доннинг шаклланиши бошланади. Бу вақтда озиқ моддалар барглардан ва поядан шаклланаётган донга ўтади. Донда, муртак, эндосперм ва бошқа қисмлари хосил бўлади. 10-16 кундан кейин нормал ўзунликка эришади. Шу билан доннинг шаклланиши тугайди. Доннинг намлиги 80-82%. Кейин доннинг тўлишиши бошланади, дон йўгонлашади, хамда унинг қалинлиги ва кенглиги кўпая боради, ранги яшил ранг бўлишнинг ўрнига саргая бошлайди, сувнинг миқдори 38-42% гача камаяди. Бу кўрсаткичларгача сувнинг камайиши мухим биологик хусусияти бўлиб хисобланади, бунда коллоидларнинг қайтмас қотиши кечади, шундан кейин донга озиқ моддаларнинг ўтиши тўхтайди. Кузги бугдойнинг амал даври қайси худудда экилганлигига қараб 180- 320 кун, бахорги бугдойники эса 80-120 кун давом этади.

2.Тупроқка талаби . Бугдой тупроқга бўлган талаби жуда юқори. Тупроқ унумдор, кўп миқдорда озиқ унсурларга эга бўлиши керак. Тупроқ реакцияси рН 6-7,5 бўлиши лозим. Шур, боткоқланган ва нордон тупроқлардан ташқари барча тупроқларда яхши ўсади. Намликка талаби- Бугдой намликни яхши курувчи ўсимлик. Унинг униб чиқиши ва бўқиши учун хар хил миқдорда сув талаб қилинади. Уруг ўртача бўқиш учун 45-56% сувни ютади. Ўсимликнинг ривожланишининг бошланишида яъни илдиз тизими шаклланаётган бир пайтда тупроқни яхши намлаш талаб қилинади. Агар тупроқнинг 10 см қатламиида 10 мм сув бўлса уруг қийгос униб чиқади. Тупланиш даврида тупроқнинг 20 см ли қатламиида 30 мм ли сув қатлами бўлиши талаб қилинади. Тупланиш давридан бошлаб сув сарфи кўпая бошлайди ва у найчалаш ва доннинг тўлишиши даврида максимумга эга бўлади. Бу даврда бошоқ ўсади, генератив органлари хосил бўлади, дон шаклланади. Агар сув кам бўлса, бугдой ёмон шохланади ёки умуман шохланмайди. Доннинг шаклланишида сувнинг етишмаслиги хамда доннинг тўлишишида сувнинг етишмаслиги уругнинг сийрак бўлишига ва пуч дон хосил бўлишига олиб келади. Мум пишиш даврида сувга бўлган талаби камаяди, транспиранция коэффициенти 460-500 тупроқ иқлим шароитига қараб бу кўрсаткич ўзгариб туради. Озуқа унсурларига бўлган талаби - Бугдой озуқа элементларига жуда катта талабчан. Хосилдорлик канча юқори бўлса, шунчалик озиқ моддалар кўп талаб қилинади. Бугдой эқиладиган асосий зоналарда 1ц дон ва шунга мос равишда сомон хосили учун 2,5-3,5 кг азот, 0,9-1,2 кг фосфор, 2-3 кг калий сарф қилинади.

Хақиқатда бугдой ўзи озиқ моддаларни кўпроқ қабул қилади, озиқ моддаларнинг бир қисми илдизларида қолади ва тушиб кетган баргларда хам қолади. Азот ва фосфор тупланиш ва сут пишиш даврида кўпроқ истеъмол қилинади. Ёругликка талаби- ўсимликка ёруглик худди бошқа омиллар сингари зарур бўлиб хисобланади. Амал даврининг биринчи кунидан бошлаб ўсимликларга ёруглик керак бўлади. Колеоптиле ёругликнинг таъсири остида ёрилади ва ташқарида биринчи чинбарг пайдо бўлади. Ёругликнинг ва иссиқликнинг мақбул миқдорида барглар яшил рангга эга бўлади. Тупланиш бўгини фақат ёритилганлик хисобига кўра тупроқ юзасига яқинроқ ёки чуқурроқ, жойлашади. Тупланиш бўгини ёруглик етарли бўлмаганда тупроқ юзасига яқинроқ жойлашади. Жадал ёруглик ва хароратнинг пасайиши биринчи бўгиннинг ўсишини тўхтатиши мумкин ва тупланиш бўгинининг янада чуқурроқ жойлашишига ёрдам қилиши мумкин, бу эса яхши қишлашга ёрдам бкрди. Ёруглик яхши бўлганда қисқа ва мустахкам поялар хосил бўлади. Қуёш нурининг ва иссиқлигининг таъсири остида ўсимликда фотосинтез жараёни бўлиб ўтади ва унинг натижасида уларда органик моддалар хосил бўлади. Бугдой ўзун кун ўсимлиги. Гуллаш узун кунда тезроқ бошланади, шунинг учун гуллаш даврида 14-16 соатли, кундузги кун талаб қилади. 8- соатли ёруглик кунида бугдойнинг кўпчилик навлари ёруглик босқичини ўтамайди ва бошоқланмайди.Лекин бугдойнинг шундай шакллари учрайдики, қайсики қисқа ёруглик кунида хам хосил олиш мумкин. Иссиқликка талаби . Амал даврида бугдойнинг иссиқликка бўлган талаби ўзгариб туради. Бугдой уруги 1-2°С да униб чиқишни бошлайди, хаво хароратининг кўтарилиши билан уругнинг униб чиқиши тезлашади. Кузги

бугдой 4,4°С хароратда 6-куни униб чиқади, 10,2°С-да 3 кунда, 15°С да 2 кунда униб чиқади. Бахорги бугдойда 5°С хароратда униб чиқа бошлайди 20-куни 8°С да 13-куни, 15°С да 7-куни униб чиқа бошлайди. Униб чиқиш ва тупланиш даврида 12-14°С, доннинг тўлишиш даврида 22-25°С харорат мақбул бўлиб хисобланади. Бизнинг маълумотларимиз бўйича амал даврида кузги бугдой 1800- 2100°С, бахорги бугдой эса 1100-1300°С харорат қабул қилади. қишга тайёрлаш учун имкон кадар кундуз куни қуруқ хаво 10-12°С харорат, кечаси хароратнинг 0°С гача бўлиши яхши бўлади.Бахорда бугдой яхши ўсади ва 12-15°С да амал қилади.Найчалаш даврида 15-16°С талаб қилинади. Бошоқлаш ва гуллаш даврида 18-20°С харорат етарли бўлади. Бугдой 40- 42°С гача чидайди. Бу шароитларда қониқарли равишда чангланади. Пишиш даврида мақбул харорат 22-30°С хисобланади. Кузги бугдой жуда совуқликка чидамли, қарииб 20-30°С совуқка чидам қорнинг қалинлиги 20см бўлганда.Ўзбекистонда доимо қор қалинлиги етарли эмас шунинг учун бугдой 10°С совуқликка чидайди. Лекин гуллаш ва доннинг тўлишиши даврида 1-2°С совуқ бўлса хам шикастланади.. Қишга ва совуқка чидамлилиги. - қишга чидамлилиги деганда кенг маънода шу тушунилади, яъни бу ўсимликларнинг қиш ва эрта бахор даврларида ноқулай об-хаво шароитларига чидамлилик қобилиятларига айтилади. Ўсимликнинг қиш даврида ўзоқ муддатли паст хароратга чидаб туриш қобилияти совуқка чидамлилиги дейилади. Совуқка ва қишга чидамлилик бу мураккаб физиологик жараён бўлиб хисобланади ва улар ирсий хусусиятларга ва ташқи шароит хусусиятларига боглиқ. Ўсимликларни қишга тайёрлаш пайтида уларнинг тиним холатига ўтиши бошланади ва бунда ўсиш жараёнлари тўхтайди ва тезда моддалар алмашинуви пасаяди.

Хужайраларда шакар тўпланиши натижасида осмотик босим ошади. Бўлардан ташқари хужайрада қуруқ модда тўпланади, хужайра сувсизланади, ўсимлик хужайраси плазмасининг струқтураси ўзгаради натижада ўсимлик чиниқиб қишга чидамлилиги ортади. Ўсимликларнинг чиниқиши яхши, аниқ қуёшли кунда, совуқ кечада яхши ўтади. Чиниқиш даврида кузги бугдой тўқималарида эркин ва богланган ауксинларнинг камайиши кузатилади, хужайраларда эса шакарнинг тўпланиши юз беради бу ўз навбатида совуқнинг зараридан сақлайди.(2,3) Иссиқликка чидамлилиги. Бу хам худди совуқликка чидамлилик сингари ўсимликнинг сувсизланиши натижасида кўтарилади. Юқори хароратнинг тўгридан –тўгри ўсимликка таъсири хавфли эмас. Бу айниқса пишиш даврида хавфли бўлиши мумкин, бунда уннинг нон пишириш сифатлари бўзилиб кетади. Донни қуритганда юқори харорат қўлланганда худди юқоридагидек сингари нон қилиш сифатига таъсир қилади. Юқори харорат таъсири натижасида ўсимликларнинг иссиқликка чидамлилигига таъсир қилад и. Касалликлар ва зараркунандалари. Касалликлари. Юқори хосил олишга касалликлар жуда катта зарар етқазади. Бўлардан энг асосийлари қуйидагилари: қаттиқ қоракуя (донни зарарлайди), чанг қоракуя (бошоқни зарарлайди), қўнгир барг занг касаллиги поя чизикли звнг касаллиги, сариқ занг (барг ва бошоқни зарарлайди), фузариоз (баргларида губер хосил бўлади) склеротиния (барг ва пояларида қора доглар пайдо бўлади), уншудринг, илдиз чириш. Зараркунандалари- кузги тунлам, швед-пашшаси, симқурт, тошбақа- кана, нон-арралагич, кўккўз, кемирувчилар, гессенск пашшаси.

Адабиётлар: 1. Пруцков Ф.М.-Озимая пшеница-М.Колос, -1970,344с. 2..»Пшеница и её улучшение»-М.Колос-1970, с199-244 3.Разумов В.И. –«Среда и развитие растений» - Л.-М. Изд.с.-х. лит., 1961, 298с

O'xshashlar

Маккажўхори-ўсиши ва ривожланиши

Шолини ўсиши ва ривожланиши

Бугдойнинг егиштириш технологияси

Чилпиш усулларининг ғўзани ўсиши, ривожланиши, ҳосил тугунчаларини сақланиши ва ҳосилдорилигига таъсири

Сервис тушунчаси ва унинг ривожланиши