Psixologning diagnostik va korrekstion ishi - Psixologiya - Referatlar

Psixologning diagnostik va korrekstion ishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

58.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja : 1. Psixologik diagnostika va psixologning diagnostik ishlarni olib borishi 2. Psixokorrekstion ishlar haqida tushuncha 3. Psixologning diagnostik tadqiqot o’tkazish va korrekstion ishlarni tashkil etishi. 4.Voyaga etmagan va o’spirin yoshdagilarning o’zaro munosabatidagi muammolar. 5. O’quvchi va talabalarning shaxslararo munosabatlarida tuzatish (korrekstiya) ishlarini olib borishda psixologga qo’yilgan talablar.

www.arxiv.uz Tayanch iboralar: Psixodiagnostika, simptomatik diagnoz, etnologik diagnoz, tipologik diagnoz, aqliy taraqqiyot, psixodiagnostik tadqiqot, psixokorrekstion ishlar, shaxslararo munosabatlar. Psixologik diagnoz ( diagnosis-grekcha, aniqlash, bilish degan ma`noni anglatadi) - shaxs individual – psixologik xususiyatlarining hozirgi holatiga baho berish rivojlanishini oldindan aytib berish ( prognoz qilish) va psixodiagnostik tekshiruv vazifalaridan kelib chiqib, tavsiyalar ishlab chiqishga qaratilgan psixolog faoliyatining so’nggi natijasidir. Psixodiagnostik tadqiqotlar amaliyotida psixologik diagnoz qo’yishning 3 bosqichi farqlanadi. 1. Simptomatik diagnoz – bunda dasturi mavjud bo’lgan har qanday EHM bajarish mumkin bo’lgan tadqiqotda olingan natijalar qayta ishlanadi. 2. Etnologik diagnoz - ( kelib chiqish sabablari) bunda biror xususiyatning mavjudligigina emas, balki uning vujudga kelish sabablari ham hisobga olinadi. 3. Tipologik diagnoz- bunda esa sinaluvchi shaxs tuzilishida olingan natijalarning ahamiyati va o’rni aniqlanadi. Psixologik maslahatning ushbu yo’nalishi psixologdan inson shaxsi va individualligini tarkib toptirish jarayonida faol ishtirok etishni taqozo qiladi. Xalq ta’limi tizimidagi psixologning vazifasi psixologik maslahatni muayyan holda, mezonga asoslanib tashkil qilishdan iborat bo’lib, yosh davr xususiyatlariga binoan psixikaning rivojlanishi, shaxsning shakllanishi qonuniyatlarini amaliyotga tatbiq etish, o’qituvchilar jamoasiga bolalar, O’quvchilar va talabalar ta’lim va tarbiyasini individuallashtirishda yordamlashish, ularning qobiliyati, maylini o’sish darajasiga qarab o’qituvchilarga korrekstion ishlarni amalga oshirishda ko’rsatmalar berish. Psixologik maslahatning ushbu yo’nalishida alohida ahamiyat kasb etadigan narsa- bu bolalar, o’quvchilar, talabalar o’sishida kechikish, ularda xulqning buzilishi, ta’limda o’zlashtirishning yomonlashuvi kabilarni o’rganish hisoblanadi.

www.arxiv.uz Ta’lim tarbiya jarayonida o’quvchilarga individual yondashuv zarurligi hamma tomonidan tan olingan, lekin undan amalda foydalanish ason ish emas. Bunga maktabda o’qituvchilarning bola bilan ko’proq ishlashlari dalil bo’ladi. Chunki maktabda o’quvchining qobiliyatlari, shaxsning asosiy hislatlari haqida chuqur va har tomonlama ma’lumot beriladigan mutaxassis yo’q. Ta’lim tarbiyadagi individual yondashuv, bolani boshqalardan ajratib individual o’qitishni bildirmaydi, balki shaxsning u yoki bu hislatlarining shakllanishida maxsus sharoitlarni hisobga olish, har bir o’quvchining individual psixologik xususiyatlarini ilmiy asosda tushunishni anglatadi. Psixologiyada shaxsning individual xususiyatlari deganda bir shaxsni ikkinchi shaxsdan farqlaydigan xususiyatlar tushuniladi. Individual yondashuvning vazifasi – rivojlanishning individual usullarini aniqlash, bolaning imkoniyatlarini har bir shaxsning faolligini ta’minlashdan iborat. Bu nuqtai nazardan olganda individual yondashuv faqatgina «tarbiyasi qiyin» bolalarga emas, barcha o’quvchilarga ham zarurligi tushunarli bo’ladi. Kollej psixologlari bu usulni u yoki bu shaklda qo’llaydilar, chunki bu ko’zga tashlanib turgan qiyinchiliklar bilan birgalikda, bola shaxsiy taraqqiyotining ba’zi yashirin nuqsonlarini ham topishga yordam beradi. Bunday diagnostik ishining asosiy maqsadi - o’quvchi psixik taraqqiyotining umumiy holatini bilishdan iborat. Bunday ko’p qirrali va to’liq diagnostika natijalari psixolog uchun ham, ota-onalar, o’quvchilar uchun ham «tarbiyasi qiyin» bola bilan olib boriladigan tuzatish va rivojlantirish ishlarining yo’llarini aniqlash imkonini beradi. Bu usul yutuqlar bilan birga, kamchiliklarga ham ega. Birinchidan, bu usulni qo’llash juda ko’p vaqtni olganligi uchun, uni amalga oshirishning har doim ham iloji bo’lmaydi. Bu usul ko’p vaqtni talab qilganligi uchun faqatgina psixolog emas, «tarbiyasi qiyin» o’quvchi ham charchaydi, tekshiruvda ishtirok etishdan bosh tortadi, topshiriqlarni o’zi sezmagan holda nomiga bajaradi. Tajribadan ma’lum bo’lishicha, ayniqsa og’zaki metodikalar qanchalik to’liq bo’lmasin, qiyinchilik tug’diradi. Bundan tashqari bunday metodikalar shaxsni to’liq xarakterlash uchun etarli bo’lmaydi.

www.arxiv.uz Rasmiy iltimosga qanday munosabatda bo’lish kerak? Kollej psixologi javob beradigan birinchi savol mana shu. Rasmiy iltimosga ikki xil munosabat, ikki xilma-xil ish uslubi mavjud. Birinchisi, rasmiy iltimosga o’ziga xos bo’lmagan javob qaytarishdir. Bu ikki usul bilan amalga oshiriladi. Birinchidan, ras m iy talabga javob tarzida ( uning mazmuniga bog’ l iq bo’lmagan holda ) psixodiagnostik metodlar to’plami qo’llaniladi. Ikkinchidan, rasmiy talabga o’ziga xos javob qaytarishning usuli bo’lib, mashhur amerikalik psixolog K. Rodjers psixologiya fani va amaliyotiga kiritgan psixologik ish t o’g’ri hisoblanadi. Uning fikricha, «tarbiyasi qiyin» bola bilan ishlash uchun, rasmiy talabning mazmuni qiyinchiliklar sabablarini tushunishga teng, lekin bu muhim ahamiyatga ega emas. Bola shaxsini rivojlantiradigan shunday sharoit yaratish kerakki, bu sharoit uni hulq - atvorning salbiy shakllaridan voz kechishga va yangi ijobi y shakllarini yaratishga majbur qilsin. Rasmiy iltimos o’ziga xos bo’lmagan javob qaytarishga teskari uslub – bu rasmiy talabga qat’iy mos tushadigan diagnostik metodikalarni tanlashdan iborat: M, yomon o’zlashtirish haqida shikoyat tushganda, birinchi navbatda bilish jarayonlarining taraqqiyoti tahlil qilinadi. Bunday diagnostika o’zlashtirmaslik sabablarini aniqlay olmasagina, boshqa ko’rsatkichlar qaraladi. Diagnostika natijalariga mos ravishda, ko’pincha trening turida amalga oshiriladigan tuzatish ishlari olib boriladi. M, xotira kuchsiz rivojlanganda, uni maxsus mashq qildirish maqsadga muvofiq, ixtiyoriylik etarli darajada rivojlanmaganda, uni shakllantirishning maxsus dasturlari kiritiladi. Psixolog bolalar, o’ quvchilar, talabalarning yosh xususiyatlarini hamda jadal rivojlanishini hisobga oluvchi, ularni psixikasining barcha jabhalarini qamrab oluvchi dinamik taraqqiyotga kafolat beruvchi dastur ishlab chiqarishga butun faoliyatini yo’naltiradi, ijtimoiy o’sish talabiga javob beruvchi, umuminsoniy, etnopsixologik xususiyatlar muhitida kamolatga intiluvchi shaxsni tarkib toptirishni bosh maqsad deb tanlaydi.

www.arxiv.uz Amaliy psixolog bolalar, O’quvchilar, talabalarning psixik taraqqiyotdagi, xulq - atvor muamalasidagi nuqsonlar va hamda kamchiliklarni asta-sekin tuzatish, korrekstiya qilish dasturini ishlab chiqaradi va amaliyotga uni tatbiq etadi. Buning uchun ular bilan maxsus mashg’ulotlar buzilishni kamaytirish o’tkazadi, ijodiy qobiliyatlarni o’stirish maqsadida treninglar olib boradi. Korrekstion faoliyatning psixologik qismi mutaxassislar tomonidan amalga oshiriladi. Mazkur ishning pedagogik jihati esa psixologning pedagoglar, ota- onalar bilan hamkorligida o’tkaziladi va butun mas’uliyat uning zimmasiga tushadi. Rivojlantiruvchi va korrekstion ishlar psixolog tomonidan har xil shakllarda, vaziyatlarda va qilinadi: a) Amaliy psixologning maxsus ishi, b) mashg’uloti ayrim bolalar, o’ quvchilar, talabalar guruhiga tarbiyaviy ta’sir o’tkazishga yo’naltirilgan bo’ladi, v) ota-onalar pedagogik jamoa ishtirokida tarbiyaviy tadbirlar tarzida mashg’ulotlar olib borish nazarda tutiladi. Rivojlantiruvchi psixokorrekstion ishlar dasturini shunday tuzish kerakki, unda korrekstion ishga jalb qilinuvchilar guruhining qadriyatiga yo’nalganligi, etnopsixologik va etno madaniyatga xususiyatlari hisobga olinishi lozim. Psixodiagnostik tadqiqotlar quyidagi vazifalarni hal qiladi. 1 . Diagnostika uchun ma’lumotlarni olish. Bunda bola psixik holati va shaxsi xususiyatlari ba’zi belgilarining ko’rinishlarini o’rganish maqsadida tadqiqot olib boriladi. Tadqiqotda olingan ma’lumotlar yordamchi xarakterga ega bo’lib xulq - atvorining haqiqiy kuzatilgan xususiyatlari, uning psixik funkstiyalari, taraqqiyot darajasi bilan taqqoslashda foydalaniladi. M, darsda O’quvchi diqqatining barqaror emasligi, diqqatini bir joyga to’plashga qiynalishi, aqliy ish qobiliyatining pastligi, tez chalg’iishi va boshqalar bilan ajralib turadi. Lekin xulq - atvorning ko’rsatilgan belgilari bola xulq-atvori ehtiyojlari va motivlari ierarxiyasining /bosqichma- bosqich/ o’zgarishi natijasi bo’lishi mumkin. Bunda o’qituvchi shaxs normal holati ko’rinishlaridan biriga yoki miya etishmovchiligining funkstional belgilariga duch

www.arxiv.uz keladi. Ikkala holatda ham u yoki bu O’quvchi o’zlashtirishi va intizomning pasayishi tashqaridan sezilsa-da, psixodiagnostik tadqiqotlarda o’rganilayotgan o’zgarishlar manbaalari, rivojlanishi va kelgusida qanday bo’lishi, psixologik holat belgilari ham o’rganiladi. Psixodiagnostik tadqiqotlar bola psixik funkstiyalari rivojlanish darajasining, aqliy taraqqiyot darajasi, yosh va ma’lumot bilan o’zaro bog’liqligini o’rganish uchun ham o’tkaziladi. Bu tadqiqotlar bolada ma’lum qiziqishlar, amaliy malakalar va kasb tanlash payti kelganda juda muhimdir. 2. Psixik taraqqiyot o’zgarishini o’rganish uchun zarur ma’lumotlarni to’plash. Agar «ko’ndalang kesim» metodlari orqali psixodiagnostik tadqiqot ma’lum bosqichda bola psixik taraqqiyoti darajasini, ya’ni psixik funkstiyalar rivojlanishi lolzarb zonasi aniqlanadigan bo’lsa, «uzunasiga kesim» (longityud) psixodiagnostik tadqiqotlarda bola psixik hayoti taraqqiyoti xususiyatlari rivojlanishida, ya’ni ta’lim va tarbiya jarayonida o’rganiladi. 3. Aqliy zaiflik darajasini yoki boshdan kechirgan kasallik tufayli psixik kamchiliklarni aniqlashga qaratilgan psixodiagnostik tadqiqotlar maxsus yoki yordamchi maktabda o’qishi xaqida masala hal bo’layotganda tibbiy pedagogik xay’at (komissiya) tomonidan foydalanishi mumkin. 4 . Bolada paydo bo’lgan etarlicha o’rganilmagan yangi psixik holatlarni tahlil qilish uchun ilmiy maqsadda psixologik tadqiqot o’tkazish. Vazifa bunday qo’yilganda, tadqiqotchilarni qiziqtirgan masala bo’yicha katta guruhlarda tadqiqotlar o’tkaziladi. U erda olingan natijalarning statistik ishonchliligi muhim ahamiyat kasb etadi. Maktab, listey, kasb-hunar kollejidagi psixolog voyaga etmagan yoshdagi va o’spirin bolalar bilan olib boradi. Voyaga etmagan va o’spirin yoshda axloqiy ( ma’naviy) qadriyat, hayotiy kelajak shakllanadi, o’zligini anglaydi, o’z imkoniyatini, qobiliyatini, qiziqishlarini, o’zini ko’proq bilib, katta odamday his qilishga intilish, tengdoshlari bilan muloqatda bo’lish, dunyoqarashining shakllanishi, odamlar

www.arxiv.uz bilan o’zaro munosabatlari, kelajakka bo’lgan munosabati - bular hammasi hayotidagi shaxsiy ma’noni shakllantiradi. Voyaga etmagan yoshdagilarning asosiy yangi shakllanishlari: O’z qilgan ishlarini ongli ravishda regulyastiya ( boshqarish) qilish, boshqa kishilarning qiziqishlarini, fikrini hisobga olgan holda o’zini tuta bilish, katta maktab yoshidagilar – shaxsiy va kasbiy o’z- o’zini anglashda (samoopredelenie) psixologik tayyorgarlik kabilar. Bu hislatlarning rivojlanishi uchun o’spirin tarbiyali bo’lishi kerak. O’zaro shaxsiy munosabatda o’quvchi va talabalar hayotdagi talablar va turli topshiriqlar bilan bog’liqligi, atrofdagilar bilan muloqatda (munosabat) bo’lish qobiliyati shakllanadi. Kishilarning shaxsiy qobiliyat va xususiyatlarida to’g’ri echim topish, jamoa va jamiyatda qabul qilingan qoidalarga ongli ravishda bo’ysunishdir. Katta sinfdagi o’quvchilar, voyaga etmaganlar o’z tengdoshlari va katta kishilar bilan muloqatda bo’lish uchun ularning shaxsiy taraqqiyotida eng asosiy psixologik sharoit hisoblanadi. Ular bilan bo’lgan omadsiz muloqat ichki noqulaylikka, o’ziga past baho berishga, shaxs barkamolligining kompleks shakllanishiga o’zaro shaxs munosabatining samarasini pasaytiradi. Bu muloqat voyaga etmaganlar va katta sinf o’quvchilari tomonidan sub’ektiv qilinib, juda ham shaxsiy hisoblanadi: ularning muloqat shakliga katta e’tibori, ishonchi, o’zlarining tengdoshlari va katta kishilar bilan o’zaro munosabatini tahlil qilishlari buning guvohidir. Shuning uchun psixologning oldidagi juda katta vazifa, ya’ni voyaga va o’spirin yoshdagilar bilan muloqat faoliyatini tashkil etish, shu faoliyat jarayonida ichki o’zaro hamkorlik, o’zaro ishonch yarata olishdir. Buning uchun esa maxsus psixologik treninglar: psixologik o’yinlar va mashqlar tashkil qilish vosilari shu maqsadga muvofiqdir. Bunday treninglarning asosiy ma’nosi- o’quvchilardagi shaxs shakllanishini boshqarish shaxsaro o’zaro munosabatlarni to’g’rilash, shaxs sifat

www.arxiv.uz darajasidagi ijobiy tomonini shakllantirib, salbiy tomonini engib o’tishga qaratilgandir. Voyaga etmaganlar bilan korrekstion ( tuzatish ) ishlarini olib borishda, asosiy diqqatni o’zidagi ishonchni mustahkamlashga va rivojlanishiga, atrofdagilarni tushunishga, tengdoshlarini hurmat qilishga, odamlarga ishonch va shaxsaro munosabatni tahlil qilishga qaratilgan. Korrekstiya (tuzatish) ishlari olib borilganda psixolog oldiga jiddiy talablar qo’yiladi. Psixologning yuqori ma’naviy ( axloqiy) darajasi va shaxs etukligi, talabalardagi individual va shaxs rivojlanishiga imkon beradi, faqatgina, psixologning yuqori kasbiy mahoratio’z dunyoqarashini emas, balki o’quvchilarning shaxsiy dunyoqarashini, fikrini, bergan bahosini, munosabatini, his- xayajonini, rivojlantirib, ular orasidagi samarali shaxs lar aro munosabatlarni shakllanishiga olib keladi. O’quvchilarning shaxs lar aro munosabatlarining psixologik korrekstiyasi ( tuzatish) maxsus dasturini ishlab chiqib, maxsus trening mashg’ulotlarini, munozara, suhbat, o’yin uslubi va psixologik gimnastikani ichiga oladi. Korrekstiya (tuzatish) dasturi voyaga etmaganlar yuqori darajada qabul qilishga, o’zi haqida to’g’ri tushunchaga ega bo’lishiga, o’z salohiyatiga, o’zining qobiliyatiga, o’zining rivojlanishiga va o’ziga imkoniyat yaratishga qaratilgan. Yoshlar va maxsus dastur bilan ishlayotgan psixolog, o’zini tutish shakl variatlariga mos kelishi kerak. Mashg’ulot vaqtida o’quvchilarning muvaffaqiyatlarini e’tiborga olgan holda, psixolog ularni pozitiv baholash kerak. Korrekstiya (tuzatish) ishlarini boshlashdan oldin, psixolog bilan o’quvchilar orasida o’zaro ishonch munosabatlari rivojlanishi kerak. Guruh bilan yoki ayrim o’quvchilar bilan o’zaro kelishmovchilik bo’lgan taqdirda mashg’ulot o’tkazish maqsadga muvofiq bo’lmaydi. Mashg’ulot vaqtida o’quvchilarga o’zlarini qobiliyatlarini ko’rsatishlariga imkon yaratib, jim o’tiradigan bolalarni guruh bahsida gapirtirishga, yoki o’zi haqida gapirishga istagi yo’q o’quvchilarga imkoniyat yaratib berishdir. O’z fikrini ifoda qilgisi kelmagan o’quvchilarga asosiy diqqatni qaratish kerak. Qoida bo’yicha

www.arxiv.uz bunday talabalar o’ziga juda past baho beruvchi, o’ziga ishonmagan, uyatchan bolalar bo’ladilar. Bunday talabalarni oldindan aniqlab, ularni psixologik quvvatlash kerak. Korrekstiya ( tuzatish) ishlarini olib borishda psixologning o’zini tutishi. Psixolog o’ziga ishongan, o’zini yuqori baholaydigan inson modeli bo’lishi va bu hislatlarni o’quvchilarga etkaza olishi zarur va shartdir. Mashg’ulot vaqtida o’quvchilarning tabiiy o’zini tutishini maqtash, o’ziga nisbatan ko’tarinki ruhda bo’lish, mustaqillikka intilish, nutq va mimika ifodaliligini, qo’l harakatini, o’zini tutishini, tez- tez «men» olmoshini ishlatishini maqtash kerak. Talabaning qizarib ketib, yig’lashiga duduqlanishiga, qaysarliligiga e’tibor bermaslik kerak. Norasmiy quvvatlash ham mumkin (ko’ziga yaxshi nigoh bilan qarash, elkasiga qo’l qo’yish va h. k.) Ammo qo’pollik shakllarini, haqoratlarini, boshqalarga baho berishlarini o’z vaqtida to’xtatish kerak.

www.arxiv.uz Asosiy adabiyotlar : 1. Karimov I. A. Yuksak ma`naviyat -engilmas kuch T.“Manaviyat”,2008 y. 2.O’zbekiston Respublikasi Xalq ta`limi tizimida psixologik maslahat to’g’risida”gi muvaqqat Nizom –Toshkent, 2002 yil 1 avgust. 3. Nishonova Z. T. Psixologik maslahat. Toshkent, 2006y. 4. Nishonova Z. T. Psixologik maslahat. Toshkent, 2007y. 5. Rogov E.I. Nastol`naya kniga prakticheskogo psixologa T. 1-2-M.,1999g. 6.Umumiy psixologiya. M.G.Davletshin., S.M. To’ychieva.-T., 2002. 7.V.Karimova. Psixologiya T. 2002 yil. 8. G’oziev E.G’ Psixologiya 2002y.

O'xshashlar

Psixologning profilaktik ishi

Umumiy o`rta ta`lim maktablarida psixologik maslahatning asosiy

Psixologning kasbiy va shaxsiy sifatlari

Maktab psixologining huquqlari

PSIXOLOGIK KASBDA QANDAY QILIB OO’Z O’RNINI TOPISh MUMKIN