Maktab psixologining huquqlari - Psixologiya - Referatlar

Maktab psixologining huquqlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

147 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Maktab psixologining huquqlari Reja: 1. Psixolog sizning hayotingizda hammasi joyidami? 2. «Men sizga yoqamanmi?» o’yini 3. «Muammo o’yini» 4. «Oilaviy kelishuv o’yini» 5. Maktabda o’z-o’zini qanday topish mumkin? 6. Maktab ma’muriyatiga ta’sir ko’rsatadigan qiyinchiliklar. 7. Psixologning pedagogik jamoaga kirishishi muammosi 8. Hayotiy vaqtlarni tashkil qilish muammosi 9. O’quvchilar va ularning ota-onalari bilan yangi munosabatlarni o’rnatish 10. Oilaviy muammolar 11. Maktab psixologdan nimalarni kutadi? 12. Maktab psixologni sudya sifatida kutadi 13. Maktabdagi faoliyatni qulay tashkil etish muammosi 14. Maktab sehrgar - psixologni kutadi

www.arxiv.uz Amaliyotchi psixologning o’qituvchilar, o’quvchilar, ota-onalar hayoti bo’yicha muammolariga shaxsiy tajribasi bo’lmay turib, maslahat berishga haqqi bormi? Bu muammo birinchi navbatta oilaviy hayot va oilada bolalarni tarbiyalash masalalariga tegishlidir. Bu masalani muhokama qilishda psixologlar anchadan beri bahslashadilar va hali umumiy qarorga kelishmadi. Ba’zilar bu savol xirurg haqidagi: «biror marta operastiya stoliga yotmasdan, operastiya qilishga haqqi bormi?» - degan savolga o’xshaydi, deyishadi. Ma’lumki, tibbiyotda bunday savol Tug’ilsa ilmaydi. Shuning uchun, psixologlarning birinchi guruhi, mutaxassis, amaliyotchi sifatida har - xil yoshdagi insonlar bilan turli muammolar bo’yicha ishlashni bilishi kerak, deb hisoblaydilar. Psixologning xususiy hayoti va shaxsiy tajribaning mavjudligi yoki yo’qligi katta ahamiyatga ega emas: muhimi bu kasbiy mahorat (professionalizm). Boshqa psixologlarning fikricha, amaliyotchi psixologning shaxsiy hayotiy tajribasi muhim ahamiyatga ega, hech qanday eng yuksak kasbiy mahorat va bilimlar bilan ham almashtirish mumkin emas. Ularning fikricha, nizolar va ularni boshqarish usullari haqida o’n soatlik ma’ruzani eshitish mumkin, lekin agar siz yaqin kishingiz bilan bo’lgan nizoni boshdan kechirmagan bo’lsangiz, munosabatlarni buzmasdan amaliy hal qila olmagan bo’lsangiz, ish joylaringizda nizolarni boshqarishga kirishmang. Bunda sizda faqat texnika va faqat kasbiy mahorat namoyon bo’ladi, sizning ichki dunyongiz, ruhingiz, sizning boshdan kechirganlaringiz, sizning dardingiz bo’lmaydi. Shunday qilib, kasbiy ishda texnika yoki shaxsiy tajriba bilan boshdan kechirayotgan ichki dunyo, ruh - ikkisidan biri bo’lishi kerak. Nima uchun «va» so’zini emas, yoki so’zini ishlatish kerak Bizningcha, amaliyotchi psixologning kasbiy ishi - bu kasbiy bilimlar va hayotiy tajribasidir. Birini ikkinchisidan ajratish mumkin emas. Psixologik kasbda kasbiy bilimlar va shaxsiy tajribasiz ish olib borish qiyin. -Pianinochini kuzatsak. U soatlab texnik vosita hisoblanmish, qo’l va barmoqlarni mashq qiladi. Lekin u chalayotganda «texnik barmoqlari» tagida asar «musiqaviy

www.arxiv.uz hayot» sifatida yashay boshlaydi, o’zining musiqiy ruhiyatiga ega bo’ladi. Siz doim texnik ijrochi bilan mumtoz ijroni ajrata olasiz. Texnika - faqat asos, haqiqiy ijod etishib chiqadigan er, negizdir. Psixolog sizning hayotingizda hammasi joyidami? Maktab psixologlari, umuman amaliy sohadagi ishlaydigan psixologlarga atrofdagilar boshqacha munosabatda bo’ladilar. Men oramizda nima bo’layotganiga tushunmayman? «Siz psixologsiz-ku, hammasini tushunishingiz va tushuntirishingiz kerak»,- deyishadi. Yuqori sinfda o’qiydigan qizi onasiga: «Oyi, siz nimadir qiling, psixologsiz-ku». Maslahatga kelgan mijoz: «Siz psixologsiz, biz birga yashashimiz yoki yashamasligimizni, o’zingiz hal qiling», deydi. Psixologlar ko’pincha boshqalarga oilaviy nizolar bo’yicha maslahat berishadi-yu, lekin ba’zan o’zlarining oilalarida hammasi joyida bo’lmasligi ham mumkin. Bunga ko’pincha ularning oila psixologiyasi bo’yicha hamma narsani bilganliklari tufayli, oilada haddan tashqari yumshoq bo’lishlari ham sabab bo’lishi mumkin. Ishda professional psixolog bo’lib, uyda bo’lsa professional rolni chetga qo’yib, xuddi ish kiyimingizni echib, uy xalati kiyganday, o’zimizni erkin tabiiy his qilishimiz zarur. Oilada er - xotinlar orasida sovuqlik nima uchun tushganligi no’malum bo’lganda, oilaviy o’zaro munosabatlar amaliyotida foydalanish mumkin bo’lgan bir necha o’yinlar mavjud.

www.arxiv.uz «Men sizga yoqamanmi?» o’yini Er va xotin, qaysi birlari psixolog bo’lishlaridan qa’iy nazar oralaridan iliq hissiy munosabat yo’qolayotganda, bir-birlariga tushuntirish o’rniga ana shu o’yinni o’ynashlari mumkin. Har bir oila a’zosi ikkitadan toza qoTo’g’ri oz tayyorlaydilar. Ular alohida o’tirib, keyin birga muhokama qilish uchun o’z materiallarini tayyorlaylar. Birinchi qoTo’g’ri ozga er - xotin bir-birining rasmini chizadi. Hech qanday cheklanishlarga amal qilmasdan, erkin chizishi mumkin. Yaqin kishisining rasmini realizm uslubida, yoki nimagadir o’xshatib chizish mumkin. Rasmni rangli qilib chizing (rangli qalam, flamaster, rangli mel ishlatish) mumkin. Rasmda turmush o’rtoTo’g’ri ingizni qanday tasavvur qilsangiz, shunday chizishga harakat qiling. Ikkinchi qoTo’g’ri ozga ikki qatorga 10 tadan gap yozasiz. Birinchi qatorda «hozir menga sizning nimangiz yoqmaydi?»,- deb sarlavha qo’yasiz va 10 ta xislat nima uchun yoqmasligini tushuntirib yozasiz. QoTo’g’ri ozning ikkinchi qatoriga: «Hozir sizning nimangiz yoqadi?» deb sarlavha qo’yasiz va o’rtoTo’g’ri ingizning sizga yoqadigan 10 ta xislatini sanab o’tasiz. Keyin turmush o’rtoqlar bir-birlari bilan rasmlar va so’zlar qatori bilan almashadilar. Dastlab siz hayron qolish, kelishmovchilik yoki kulimsiraysiz. Asosiy, muhokamani darrov boshlamang. 15 daqiqagacha tanaffusni saqlash kerak. Yaqin kishingiz nima uchun shunday chizganligini tushunishga harakat qiling. Keyin ikkinchi qoTo’g’ri ozlarni olib o’qing va muhokama qiling. Bu o’yinning maqsadi odatda oilada muhokama qilinmaydigan er- xotinlarning xulq - atvor va xarakterining ayrim jihatlari tahlil qilinadi, bu jihatlar o’zaro bir-biridan qoniqmaslikka, jahlini chiqarishga, natijada bir-biridan uzoqlashishiga olib kelishi mumkin. Bir-biridan hissiyotlarini yashirmaslik muhim, o’yin va do’stona shaklida birgalikda muhokama qiling, bunda har bir turmush o’rtoq bir-biridan nimani hohlashini vujudga kelgan begonalashishni yo’qotish uchun o’zini qanday o’zgartirish zarurligini tushunish muhim. Muhokamani

www.arxiv.uz eringiz (xotiningizning) xulq atvori va xarakteridan sizga yoqadigan jihatlarini tahlil qilish bilan tugatasiz. Har bir turmush o’rtoq quyidagilarni aytadi: «Bizda ba’zi kelishmovchiliklar bo’lishiga qaramay, siz erkaklar ichida eng yaxshisisiz, chunki». Yoki «Siz ayollar ichida eng yaxshisisiz, chunki....». «Muammo o’yini» Agar oilaviy munosabatlar inqiroz holatiga tushib qolgan bo’lsa, «Ajrashish kerakmi, birga yashash kerakmi», «Yashash kerakmi yoki yashash kerak emasmi?» degan muammoni hal qilishga shoshilmang. Bunday vaziyatda birinchi navbavta to’xtash va ichdan o’ylab ko’rish muhim. Muammoni yolTo’g’ri izlik orqali ajratish orqali erishish mumkin deb o’ylamang. «Bir-biridan dam olishning» boshqa yo’llari: masalan sayohat, biror haftaga ota-onanikiga borish, ertalabdan kechgacha ishda qolib ketish ham mumkin. Umuman vaqtni cho’zish muhim. Muammoingiz bir-biringizdan charchaganligingizning, umumiy hayotiy qoniqmaslikning, oilaviy hayotning bir xilligining natijasi ham bo’lishi mumkin. Faqatgina «bir-birlaridan dam olibgina qolmay» oilaviy o’yinlarni o’ynashlari ham mumkin. Bunday o’yinlar turmush o’rtoqlariga ularni yoqimli qiladigan yangi jihatlarini ko’rish imkonini beradi. QoTo’g’ri oz olib rangli qalam yoki flamaster bilan alohida o’tirib chap qo’l bilan, aniq syujetsiz «Bizning muammo» degan rasmni chizing. «Chiroyli chizishga» harakat qilmang, muhimi muammoni qanday tushunganingizni, bu haqda qayTo’g’ri urayotganingizni etkazish muhim. Rasmlar tayyor bo’lganda, birgalikda o’tirib, ularni muhokama qiling. –Rasmingizda nimani ifodalamoqchi edingiz? -Rasmning qaerida o’z «meningiz» va turmush o’rtoTo’g’ri ingiz «menini» joylashtirasiz? -Nima uchun boshqa ranglarni emas, xuddi shu ranglarni tanladingiz? -Muammoni tushunishda qanday farqlar mavjud?

www.arxiv.uz -Ikkingiz ham muammoning qanday umumiy xususiyatlarini aniqladingiz? -Bir – biringiz chizgan rasmda muammoni echish bo’yicha qanday ijobiy intilishlarni sezdingiz? «Oilaviy kelishuv o’yini» Tajribali oilaviy juftliklar ko’p urinib ko’rish va xato qilish yo’li bilan, ko’p janjallar va yarashishlar natijasida bir – biri bilan kelishish muhimligini anglashgan. Kelishuv vaziyati davlatlar orasida ham, er-xotin munosabatlarida ham urishga qaraganda yaxshiroq. «Kelishuv» o’yini uch bosqichdan iborat. Birinchi bosqichda muhim muammo muhokama qilinadi. Muammoni ob’ektiv jihatdan umumiy ko’rish muhim. (Siz aybdor emassiz, bizda ana shunday muammo mavjud). Ikkinchi bosqichda xonaning ikki burchagiga o’tirib quyidagi mavzular bo’yicha 7 holatni yozib chiqiladi. «Bu muammoni echish uchun turmush o’rtoTo’g’ri imning nima qilishini hohlayman». Turmush o’rtoTo’g’ri ingizga qo’yiladigan talab iloji boricha aniq bo’lishi kerak. Bunday ifodalardan qochishga harakat qiling: «U menga yaxshiroq munosabatda bo’lishni hohlayman», «Munosabatlarimiz yaxshilanishini hohlayman», «Menga ko’proq e’tibor berishini hohlayman» va hokazo. Sizning fikrlaringiz taxminan quyidagicha bo’lishini hohlayman: «Har kuni ertalab menga «Assalomu - alaykum» deyishini hohlayman» yoki «Menga yoqadigan sochlari tabiiy rangda bo’lishini hohlayman». Uchinchi bosqichda yonma - yon o’tirib 8 holatdan iborat umumiy kelishuvga keling. Bunda dastlabki to’rttasi erning xotiniga talablarini, keyingi to’rtta holat ayolning eriga bo’lgan talablarini aks ettiradi. Aksincha bo’lishi ham mumkin. Umumiy kelishuvni xonaning eng ko’rinadigan joyiga, masalan

www.arxiv.uz oshxonada ovqatlanish stolining tepasiga osib qo’ying. Bu kelishuvni tez-tez o’qib turing, muhokama qiling va u haqda o’ylang. Bunday kelishuv o’rtacha 3-4 oy devorda osiTo’g’ri liTo’g’ri turishi mumkin. Maktabda o’z-o’zini qanday topish mumkin? Hozirgi vaqtda maktablarda, listey va kollejlarda ikki yo’l bilan amaliy psixologiyaga kelgan psixologlar ishlashadi. Birinchilari universitetlarning psixologiya fakul’tetini bitirgan va ikkinchilari maktabda ma’lum vaqt o’qituvchi bo’lib ishlab, keyin amaliyotchi psixologlar fakul’tetini bitirib, keyin o’z maktablariga psixolog sifatida qaytib kelganlar. Bu ikki psixologlar guruhining qaysi biri mahsuldorroq degan savol Tug’ilsa iladi. Asosiy ma’lumotli psixologlar yaxshi kasbiy bilimga egalar psixologik metodlarni yaxshi biladilar. Lekin ular maktab hayotidagi ishning barcha xususiyatlaridan xabardor emaslar. Ikkinchi mutaxassislikni egallagan o’qituvchi psixologlar aksincha maktab va pedagogik amaliyot bilan yaxshi tanishlar, lekin psixologik bilimlar va psixologik ish ko’nikmalari etishmasliginii his qiladilar. Universitetlarning psixologiya fakul’tetlarini tugallagan psixologlar duch keladigan muammolar Psixologning shaxsiy va kasbiy moslashuvi Psixolog bitiruvchilar dastlab maktabga borganda, o’zlarini himoyasiz sezadilar, birinchi navbatda nima qilish kerakligani bilmaydilar o’zini qanday tutishini, kim bilan qanday gaplashishni bilmaydilar. Ular maktabda muammolarga ko’milib ketadilar, hammasini birdan bajarib, maktabga foydali ekanligini ko’rsatishga urinadilar, maktabda har kuni, dam olish kunlari, hatto kechalari ham

www.arxiv.uz qolib ketadilar, Natijada - zo’riqish, charchash, ish qobiliyatining pasayishi ko’zda tutiladi. Psixologning pedagogik jamoaga kirishishi muammosi Psixologlar o’qituvchilar bilan ijobiy munosabat o’rnatib, hamkorlik qilishga intiladilar, lekin buni qanday amalga oshirishni bilmaydilar: o’qituvchilar bilan do’stlashish kerakmi yoki ular bilan ma’lum masofani saqlash ma’qulligini bilmay boshlari qotadi. Yosh mutaxassislar nizoli vaziyatlarda ba’zan o’ziga ishonmaslikni his qiladilar, maktabda mavjud u yoki bu o’qituvchilar guruhining ta’siriga beriladilar. Maktab ma’muriyatiga ta’sir ko’rsatadigan qiyinchiliklar. Psixolog mutaxassislar mustaqil bo’lishga intilishadi, maktab ma’muriyati bilan hech qanday muammo bo’lmasligiga intilishadi. Bu ishning muvaffaqiyati faqatgina kasbiy bilimlarning mavjudligiga, yosh mutaxassislarda etishmaydigan boy hayotiy tajribaga ham boTo’g’ri liq. O’quvchilar bilan muloqat o’rnatishda «tarbiyasi qiyin» o’smirlar va yuqori sinf o’quvchilari bilan qiyinchiliklar mavjud bo’ladi. Bundan tashqari o’quvchilarning ota-onalariga ta’sir ko’rsatishida qulay holatni tanlash ham murakkab muammo hisoblanadi, chunki bu erda faqatgina maktab bilan boTo’g’ri liq muammolar bilan emas, oilaviy masalalar bilan ham shuTo’g’ri ullanishga To’g’ri ri keladi. «Kasbiy yolTo’g’ri izlikni» his qilish «Kasbiy yolTo’g’ri izlikni» his qilish psixologning o’z kasbiy jamiyatidan ajralishi, unga o’xshab fikrlaydigan, o’qituvchilarga qaraganda umumiy tilni tez topish mumkin bo’lgan hamkasblaridan uzoqlashishdir. Kasbiy aloqalarni

www.arxiv.uz yo’qotish yoki mutaxassisga agar u psixolog sifatida bir o’zi maktabda ishlayotgan bo’lsa qattiq ta’sir qiladi. Shaxsiy «etuklik» muammosi talabaning hayotidan tubdan farq qiluvchi «kattalar hayoti» dagi munosabatlarda tajriba to’plash ham yosh mutaxassis hayotida qiyinchilik bilan kechadi. Hayotiy vaqtlarni tashkil qilish muammosi Yosh mutaxassis «kattalar hayotiga» kirib maktab hayotidagi ishlar va paydo bo’lgan er (xotin), ota (ona) majburiyatlari orasida vaqt va kuchni har doim ham muvaffaqiyatli taqsimlay olmaydi. Natijada yosh mutaxassis hayotining u yoki bu sohasi jabrlanishi mumkin: yoki u ishga to’liq kirishish qobiliyatini yo’qotadi, yoki uning oilasida muammolar boshlanadi. Psixolog kasbini o’zlashtirib maktabga qaytib kelgan o’qituvchilar duch keladigan muammolar va qiyinchiliklar Kasbiy rolning o’zgarishi bilan boTo’g’ri liq bo’lgan sub’ektiv qiyinchiliklar. Maktabga psixolog bo’lib qaytib kelgan o’qituvchilar ichki yo’nalishlarini o’zgartirishlari pedagogik roldan psixologik rolga almashishlari zarur. Bu ikki rol nimasi bilan farq qiladi? 2- jadval. O’qituvchi va maktab psixologining kasbiy qarashlaridagi farqlar. O’qituvchining kasbiy roli Psixologning kasbiy roli. Kasbiy bilimlarning Mazmuni Umumiy pedagogik bilimlar. O’z fanini o’qitish metodikasini Umumiy psixologik bilimlar. O’quvchilarning yosh va individual

www.arxiv.uz bilish psixolo- gik xususiyatlari. Psixodiagnostika, psixokorrekstiya O’quvchiga munosabat O’rganuvchi, nazorat qiluvchi, baholovchi Tushunuvchi, yordam beruvchi O’qituvchilar bilan munosabat Ish bo’yicha ham kasblarning o’zaro munosabati Turli mutaxassislar-ning hamkorligiga asosla gan o’zaro munosa- batlar Ma’muriyatga munosabat Boshliqlarga bo’ysinish Mustaqillik va hamkorlikka intilish Tashqi belgilar O’ziga ishonch, o’quvchilarga hukmronlik qilish, qat’iylik, «o’qituvchilik ovozi» Hamdardlik, insoniy munosabatlarga tayyorgarlik, xulq- atvorda yumshoqlik Pedagogik jamoada obro’ga ega bo’lish muammosi O’qituvchilar o’zlarining sobiq hamkasblariga dastlab eskicha munosabatda bo’ladilar, psixologik bilimlarga nisbatan hech qanday obro’ni tan olmaydilar. Ular uchun kurslardan psixolog dimlomiga ega bo’lib qaytgan o’qituvchi «xuddi ularga o’xshash», «ularga o’xshab psixologik bilimlardan xabardor emas». Psixologning sobiq hamkasblari bilan munosabatlarni qayta qurish bir necha yillar davom etishi va oTo’g’ri ir kechishi mumkin: unga maslahatga kelishmaydi, treninglardagi uning fikriga ishonmaydi, seminar va lekstiyalarda tanqidiy fikr bildiradilar. Maktab ma’muriyati bilan o’zaro ta’sirlarni qayta qurish muammosi Ko’pgina maktab direktorlari eng yaxshi o’qituvchini amaliyotchi psixologlar tayyorlash fakultetiga o’qishga jo’natadi, lekin u diplomnli mutaxasis bo’lib qaytganda anchagacha unga bo’lgan munosabatini o’zgartira olmaydi. Direktor o’zining sobiq o’qituvchining unga bo’ysinishini talab qiladi, ish haqida hisobatlar so’raydi, maslahat berish yoki psixodiagnostik tadqiqot natijalari

www.arxiv.uz bo’yicha to’liq xabardor bo’lishini so’raydi. Agar psixolog tadqiqot natijalari haqida to’liq axborot bera olmasligini va yashirin ma’lumot mijoz va psixolog orasida qolishni ma’lum qilsa, yani birinchi bor nisbatan mustaqilligini e’lon qilsa, psixolog va direktor orasida keskin nizolar paydo bo’lishi mumkin. Bunday vaziyatlarda psixolog sabr - toqat bilan, munosabatlarni o’zgartirishi zarur (bo’ysunuvchi holatdan teng huqukli hamkorlik holatiga o’tishi lozim). O’quvchilar va ularning ota-onalari bilan yangi munosabatlarni o’rnatish O’quvchilar va ularning ota - onalari bilan yangi munosabatlarni o’rnatish uzoq jarayon hisoblanadi. Ko’pincha pedagogik faoliyat ko’nikmalari namoyon bo’ladi va psixolog maslahat berayotganda, suhbat vaqtida treninglarda o’qituvchi pozistiyasida o’zini namoyon qiladi. Bunday hollarda psixolog bo’lgan o’qituvchi psixolog kasbiy pozistiyasining xususiyatlarini o’zlashtirib o’z ustida ishlashi darkor. Bu vazifa amaliyotchi psixologlar fakultetida psixologik bilimlarni olish bilan hal qilinmaydi. Maxsus psixologik treninglarda ishtirok etish, tajribali psixologlar bilan doimiy muloqatda bo’lish, o’quvchilar va ota - onalar bilan munosabatlarni mustaqil o’zgartirishga intilish zarur. Maktabdagi faoliyatni qulay tashkil etish muammosi Psixolog kasbini egallagan sobiq o’qituvchi maktabiga qaytib, yana o’z fanidan dars bera boshlaydi, bunda pedagogik ish bilan psixolog funkstiyasini birga olib borishga harakat qiladi. Bu faqatgina charchashga olib keladiyu kasbni qayta o’zgartirish jarayonini sekinlashtiradi, o’qituvchilik kasbining ham psixolog kasbining ham sifatsiz bajarilishiga olib keladi, yoki o’qituvchilik, yoki psixolog kasbini tanlash maqsadga muvofiq. Bu kasblarni bir shaxs olib borishi mahsuldor bo’lmaydi. Oilaviy muammolar

www.arxiv.uz Psixolog kasbini egallagan sobiq o’qituvchining oilaviy munosabatlarni qayta qurishda qiyinchiliklar bo’lishi mumkin. Ko’pincha ayol turmush o’rtoTo’g’ri idan uning obro’sini tan olishini, ko’proq e’tibor berishlarini hohlaydi, uning aqliy va shaxsiy taraqqiyotiga ta’sir ko’rsatishga intiladi. Agar erkak oilaviy munosabatlarni o’zgartirishga tayyor bo’lmasa, oiladagi munosabatlar yomonlashishi mumkin. Maktab psixologdan nimalarni kutadi? Psixologlar maktabga kelgach, ular boshdan kechiradigan muammolar va qiyinchiliklar yanada chuqurlashadi, chunki maktab psixologga o’z talablarini qo’ya boshlaydi. Ilgari agar psixolog qanday vazifalarni bajarishni bilmasalar, hozirda vaziyat tubdan o’zgardi. Psixolog kasbi mashhur va obro’li kasblardan biri bo’lib qoldi, u haqda maktabda hamma biladi va psixologdan ko’p narsa kutadi. Maktab amaliy psixologga qanday talablar qo’yadi va undan nimalarni kutishi haqida to’xtalib o’taylik. Maktab sehrgar - psixologni kutadi O’qituvchilar va ma’muriyat psixolog maktabga kelishi bilan hamma narsa yaxshi bo’lib qoladi deb o’ylaydilar: o’quvchilar qiziqib o’qiy boshlaydilar, dars qoldirishni to’xtatadilar, o’qituvchilarni haqorat qilish va tanaffuslarda chiqishni to’xtatadilar, deb o’ylaydilar. O’qituvchilar pedagogik faoliyat bilan shuTo’g’ri ullanadilar. Maktabdagi nizolar, har qanday noma’qulchiliklar yo’qoladi. Ma’muriyat pedagogik jamoa bilan iliq munosabatlar o’rnatadilar. Ota - onalar bo’lsa, maktab va xususan, o’qituvchilardan minnatdor bo’ladi. Maktab psixologni «kuchli vazirlikning vakili» sifatida kutadi Psixolog maktabga kelgach, o’qituvchilar va ota - onalar butun sinfni buzayotgan to’polonchi o’quvchilar bilan, doimo norozi bo’lib yuqori tashkilotlarga shikoyat qiladigan ota- onalar bilan, bolalarga nisbatan salbiy

www.arxiv.uz agressiv munosabatda bo’ladigan o’qituvchilar bilan, hech kimni tan olishni istamaydigan, uning dastidan barcha iqtidorli o’qituvchilar maktabdan ketayotgan avtoritar direktor bilan shuTo’g’ri ullaning, «nimadir qiling» deb murojaat qila boshlaydilar. Maktab psixologni sudya sifatida kutadi Bu «psixolog kelgach nima To’g’ri ri, nima noTo’g’ri riligini kim aybdor, kim aybdor emasligini aytadi», degan fikrlarda ifodalanadi. Bunday vaziyatlarda psixologga turli iltimos va imkoniyatlar tushadi: aqlan orqada qolgan bolalar ro’yxatini berib, ularni tekshirib, boshqa maktabga o’tkazishni so’rashadi: o’qituvchilar nizoli guruhlarining peshqadamlari murojaat qilib, o’zlari tomonga oTo’g’ri dirmoqchi bo’ladilar: psixologga direktor ham o’zining «o’ng qo’li» qilish maqsadida yaqinlashadi: psixologga farzandlarini xafa qilgan o’qituvchilar ustidan shikoyat qilib ota-onalar murojaat qiladilar.

www.arxiv.uz Maktab psixologni gigienani saqlaydigan mutaxassis sifatida kutadi Maktab psixologi barcha muammolarni «tugatib», ularni ham tuzatishini kutadi. Bunday hollarda asosan psixologga o’quv tarbiya jarayonining mazmunini qayta o’zgartirish haqida To’g’ri oyalari mavjud pedagoglar ham murojaat qiladilar. Ular talim tarbiyaning turli innovastion konstepstiyalari bilan tanishlar, maktab ma’muriyati ularni qo’llab - quvvatlashmagan. Psixolog oldida bu kabi muammolarda «nima qilish kerak?» degan doimiy savol turadi. Maktabda o’z o’rnini qanday topish mumkin? Qanday qilib kasbiy obro’ga erishish mumkin, qanday qilib psixologlar maktabga kerakligini isbotlash, shaxsiy faoliyatda ko’rsatish mumkin? Psixolog siz o’zingizni kim deb his qilasiz? Maktab psixologlari xulq-atvorining turli usullarini taqqoslab, psixologlar namoyon qiladigan 8 xil xulq-atvor usullarini yoki ijtimoiy rollarni tavsiflash mumkin. Psixolog vositachi maktabda neytral holatni egallashga harakat qiladi. U o’z vazifasini urishib qolgan va nizolashayotganlarini yarashtirish, o’qituvchiga o’quvchisi nima uchun yomon o’qishi yoki dars qoldirishining ob’ektiv va sube’ktiv sabablarini tushuntirishga harakat qiladi: ota-onalarga o’qituvchilar bilan gaplashishni yoki direktor ta’sir ko’rsatishini va’da beradi. Murakkab vaziyatdagi har qanday holatda u vositachi uchinchi shaxs sifatida namoyon bo’ladi. Agar maktab hayoti kuchli nizoli muhitdan iborat bo’lsa, psixologning vositachi rolini bajarishi mahsuldor bo’ladi. Maktab psixologining vositachilik yarashtiruvchilik funkstiyasini bajarishda «barchasi yaxshi», qabilida bo’lmasdan vositachilik texnikalarining madaniyatli usullarini qo’llash yagona talab hisoblanadi. Psixolog-advokat barcha xafa bo’lgan kishilarga achinadi ularni himoya qilishga intiladi: adolatli baho qo’ymagan o’qituvchidan o’quvchini, farzandini

www.arxiv.uz maktabdan haydash bilan qo’rqitayotgan o’qituvchidan ota-onalarni, hukmron, qattiqqo’l direktordan o’qituvchini, aksincha o’zlarini «yulduzlar» deb hisoblovchi va ma’muriyatdan turli yangiliklarni talab qilayotgan o’zaro nizolashayotgan o’qituvchilardan direktorni himoya qiladi. Maktabda ko’pchilik xafa bo’lgan insonlarni himoya qilish mumkin, lekin har doim hamma shikoyat qiluvchilarni himoya qilish kerak emas. Avvalo, ota - onalar, o’quvchilar oldida uyalib qolmaslik uchun vaziyatni sinchiklab o’rganib chiqish zarur. Psixolog-do’st hamma bilan do’stlashadi, insoniy iliq munosabatlar o’rnatadi. Unga yordam uchun, hamdardlik, maslahat va gaplashish uchun murojaat qiladilar. U hammani birday qabul qiladi, u hamma bilan baxtli. Bunday psixolog maktabda hissiy peshqadam hisoblanadi. Psixolog-do’st maktabda hammani o’ziga jalb qiladi. Ayniqsa o’smirlar va ilk o’spirinlar va kattalar bilan do’stlashishga intilishadi. Ko’pincha bunday psixolog ish faoliyatida do’stlar to’garagi, keyinchalik yoshlar klubi tashkil etiladi. Psixolog xonasiga qiziqarli bo’lganligi, ya’ni uchrashuvlar, aloqalar o’rnatish mumkin bo’lganligi uchun tashrif buyurishadi. Psixolog - o’t o’chiruvchi maktabdagi «yonayotgan» nuqtalar bilan shuTo’g’ri ullanadi, bir yonTo’g’ri indan ikkinchisiga yuguradi. O’quvchi aksil ijtimoiy harakati uchun milistiyaning voyaga etmaganlar bo’limiga tushib qoladi - psixolog bir qancha vaqt faqat shu hodisa bilan shuTo’g’ri ullanadi. Ikkinchi sinf o’quvchisining avtomobil halokatidan onasi olamdan o’tdi, psixolog uning yonida bo’lib qayTo’g’ri uni engishga harakat qiladi. O’smir ota - onasining qattiq kaltaklaridan iztirob chekadi, psixolog uning oilasiga borib, oila boshliTo’g’ri iga qattiq «tarbiyaviy ta’sir» ning salbiy oqibatlarini tushuntiradi. Psixolog bunday vazifalarni bajarishi zarur. Lekin psixologning o’zi tezda charchaydi, uning ruhiy kuchlari qolmaydi. Shuning uchun unda yo’qotgan energiyasini to’ldirish, qayta tiklash uchun «kasbiy gigiena» usullarini yaxshi bilish lozim. Bu muammoni hal qilish ham mumkin: psixolog maktabda maxsus «o’t o’chiruvchi» komandani tashkil qilishi mumkin. Bunday komandaga boshiga oTo’g’ri ir ish tushganlarga yordam berishni istovchi o’qituvchilar kirishi mumkin.

www.arxiv.uz Psixolog-diagnost maktabda psixodiagnostik metodlarga qiziqadi. U doim turli sinf o’quvchilarida test sinovlarini o’tkazadi, har bir o’quvchiga individual karta to’ldiradi, unda test natijalarini aks ettiradi hamda o’quvchi taraqqiyoti dinamikasini tasvirlaydi. Shuni ta’kidlash joizki, psixodiagnostik ish doimo rivojlantiruvchi va psixokorrekstion ishlar bilan to’ldirilishi lozim. Agar maktabda ikki psixolog ishlasa nur ustiga nur. Ulardan biri diagnostik ishlar bilan, ikkinchisi korrekstion ishlar bilan shuTo’g’ri ullanadi. Birinchi psixolog olgan natijalar, ikkinchi psixologning tuzatish ishlari uchun negiz bo’ladi, ikkinchi psixologning psixokorrekstiya natijalari diagnostik materialni to’ldiradi. Psixolog - erudit maktabda psixologik seminarlar o’tkazish va lekstiyalar o’qish bilan shuTo’g’ri ullanadi. U o’qituvchilar orasida psixologik bilimlarni ommalashtirish bilan shuTo’g’ri ullanadi. Albatta, bunday ish maktab uchun zurur, faqat bu bilan chegaralanib qolmaslik zarur. Lekstiya va seminar ishlari psixodiagnostik tadqiqotlar va korrekstion mashTo’g’ri ulotlar bilan to’ldirilishi lozim. Psixolog - novator maktabga o’zining ta’lim va tarbiya haqidagi nazariyasi bilan keladi. Maktabni qayta qurish, ta’limning innovastion dasturlarini tatbiq qilish bilan shuTo’g’ri ullanadi. Ko’p o’tmasdan novatorlik faoliyatiga layoqatli o’qituvchilar darslarini tabiat qo’ynida dialog yoki bahs shaklida o’tkaza boshlaydilar. Maktabda o’qituvchilar va o’quvchilar o’z ma’ruzalari bilan chiqadigan ilmiy-amaliy anjumanlar tashkil etiladi, o’quvchilar uchun ularning qiziqishlari bo’yicha turli klublar tashkil qilinadi. Natijada qayta Tug’ilsa ilgan va yangilangan maktabda jo’shqin va qiziqarli hayot boshlanadi. Lekin ta’limning an’anaviy shakliga o’rganib qolgan o’qituvchilar psixolog novotorning faoliyatiga qarshi chiqadilar. Psixolog novotor qat’iy xarakter, maqsadga intiluvchanlik qobiliyatlarini namoyon qilishi zarur. Psixolog-messiya «qanday yangilik kerakligini» hammaga o’rgatadi, yangi hayotiy qadriyatlar uchun kurashadi. U qandaydir falsafiy yoki diniy yo’nalishga qiziqadi va o’zini boshqa insonlar uchun hayot o’qituvchisi deb hisoblaydi. Sekin-

www.arxiv.uz asta uning fikriga qo’shiladigan o’qituvchilar va o’quvchilar chiqadi. Bunday To’g’ri oyalarga berilgan psixolog o’zini To’g’ri amxo’r deb hisoblaydi, xatto o’zini yuqori tutadi. Agar direktor bunday psixologning fikrlarini qo’llab quvatlamasa, maktabda uni yoqtirishmasligi mumkin. Makbabda ishni nimadan boshlash kerak? Pedagogik xodimlar psixologiyadan xabardor bo’lganliklari uchun psixologga o’z talablari va iltimoslarini etkazadilar. Psixologning vazifasi shundan iboratki, o’quvchilar ota-onalar guruhlari psixologdan nimani hohlashini o’rganib maktabning ijtimoiy-psixologik kutilmalari kartasini tuzishi zarur. Bunda psixologga nisbatan u yoki bu kutilmalarni bayon etgan guruhlar va shaxslarni ajratish mumkin. Bu maqsad anketa va intervyu shaklida maxsus ijtimoiy- psixologik tadqiqot o’tkazish zarur. Agar psixolog anketa usulini tanlasa, biz ishlab chiqqan ota- onalar, maktab ma’muriyati, o’qituvchilar uchun anketadan foydalanishlari mumkin (1- ilovaga qarang) Anketa usulini qo’llaganda, psixolog tarqatgan barcha anketalarni qaytarib olmasligini hisobga olish zarur (respondentlarning ba’zilari anketani uyda qoldirib ketadi, ba’zilar javob berishdan bosh tortadilar). Sostiologlarning kuzatishlaricha, anketalarni tarqatganda ularni qaytarish hajmi 30% dan 92-98% gacha o’zgarib turadi. - Maktab kutilmalarini ijtimoiy-psixologik tadqiqot qilish natijalari psixologning o’z ishi uchun materialdir, ularni tarqatish, maktab ma’muriyatiga qayta ishlanmagan ochiq holda berish mumkin emas. Maktab ma’muriyati psixologdan qilingan ishlarning hisobotini olishi mumkin. Hisobotda aniq familiyalar ko’rsatilmasdan olingan natijalarning umumiy tahlili aks etadi. Maktab ma’muriyati, o’qituvchilar va ularning ota- onalari bilan maktabda intervyu o’tkazish mahsuldor usul hisoblanadi. Intervyu uchun psixolog tomonidan tayyorlanadigan savollar 1- ilovada berilgan anketadan foydalanishlari mumkin. Vaqt va kuch ketish bo’yicha psixolog ishining aralash varianti mahsuldor hisoblanadi (3-jadvalga qarang) 3-jadval. Maktab kutilmalarini o’rganishni ijtimoiy psixologik tashkil etish.

www.arxiv.uz Maktab xodimlari Ijtimoiy psixologik ma’lumotlarni yiTo’g’ri ish metodlari Direktor, ilmiy bo’lim mudiri alohida har bir inson bilan individual intervyu Maktab o’qituvchilari Har bir o’qituvchi bilan individual intervyu Kichik maktab yoshidagi o’quvchilar Guruhiy intervyu (tayanch savollar bo’yicha har bir sinf bilan alohida gaplashish) O’rta sinf o’quvchilari Guruhiy intervyu (sinflarda tayanch savollar bo’yicha bahs) o’quvchilarga individual maslahat Yuqori sinf o’quvchilari Guruhiy intervyu psixolog bilan alohida suhbatlashish hohlagan o’spiringa individual maslahat Barcha o’quvchilarning ota-onalari Anketa o’tkazish (ota-onalar majlisida psixolog tarqatadi va anketa maqsadini hamda olingan natijalar qaerlarda ishlatilishi tushuntiriladi. Psixolog bilan alohida suhbatlashishni hohlagan ota-onalarga individual maslahat. Masalan, Boshlang’ichsinflarning 8 o’qituvchisi psixologga quyidagicha kutilmani bildirishadi: birinchi sinf o’quvchilarining maktab hayotiga tezroq moslashtirish uchun yordamlashish zarurligini ta’kidlanadi. Bu maktabda Boshlang’ichsinf o’quvchilari jami 11 ta. Psixolog gorizontal bo’yicha bo’sh joyga: «Boshlang’ichsinf o’quvchilarining moslashishlariga yordam» deb belgilab, To’g’ri risiga 72,7% deb yozib quyadi. Maktab kutilmalari haqida ijtimoiy psixologik ma’lumotlarni yiTo’g’ri ish olingan ma’lumotlarni komp’yuter yordamida qayta ishlash tajribalarning ko’rsatishicha, 3- 3,5 oy vaqt oladi. Maktab kutilmalarini ijtimoiy-psixologik tadqiqot qilish natijasida maktab psixologi qanday natijalar oladi?

www.arxiv.uz Holatlar maktab Maktab direktori o’quv ishlari bo’yicha zavuch Ilmiy ishlar bo’yicha zavuch ,,,,,,,,,,,,,…..,… o’qituvchilar guruhlar Guruhlar o’quvchilar Boshlang’ichsinf o’quvchilari o’rta sinf o’quvchilari guruhlar guruhlar Yuqori sinf o’quvchilari guruhlar guruhlar Boshlang’ichsinf o’quvchilarining ota- onalari

www.arxiv.uz guruhlar guruhlar o’smirlarning ota- onalari guruhlar guruhlar yuqori sinf o’quvchilari ota- onalari guruhlar 1. U maktabdagi vaziyatlarda yo’nalish topish uchun o’ziga ishonch hosil qiladi. Psixolog maktab ma’muriyati, o’qituvchilar va ularning ota-onalari undan nima hohlashlarini, kutishlarini aniq biladi. 2. Maktab kutilmalari va rasmiy iltimoslar tuzilishini tahlil qilib, psixolog maktab jamoasi, ma’muriyati va o’qituvchilar, orasidagi munosabat tipli yosh davridagi o’quvchilarning holati o’quvchilar va o’qituvchilar orasidagi munosabat haqida umumiy tasavvurga ega bo’lishi mumkin. Ota-onalarning maktabga va o’qituvchilarga munosabatini ham aniqlash mumkin. 3. Maktab kutilmalarining tuzilishi maktabning psixolog bilan hamkorligi darajasini aks ettiradi. Agar maktab kutilmalarining ko’pchilik qismi psixologning kasbiy doirasidan chetda bo’lsa, maktabning psixologiyani tadbiq qilishga tayyor emasligidan dalolat beradi. Bunday hollarda psixolog maktabda psixologning funkstiyasi, roli, o’rni haqida qo’shimcha tushuntirish ishlarini olib boradi. 4. Ijtimoiy-psixologik so’rovnoma va anketa intervyu o’tkazish jarayonida psixolog ko’p insonlar bilan tanishadi. Psixolog bu insonlar haqida o’zining ijobiy

www.arxiv.uz va salbiy taasurotlarini tuzatadi. Bu esa kelajakda qaysi insonlarga suyanish mumkinligini tushunish imkonini beradi. Shunday qilib, maktab kutilmalarini ijtimoiy psixologik tadqiq qilish natijasida psixolog nafaqat maktabdagi turli fikrlar, qarashlar, baholar haqida emas, balki maktab psixologiyaga, xususan psixologga munosabati haqida bilib oladi. Psixolog tanlovni amalga oshiradi Psixolog maktab kutilmalarini ijtimoiy-psixologik tadqiq qilgandan so’ng psixolog o’z ishi uchun qanday metodikalardan foydalanishi, qanday yosh davri bilan ishlashni tanlaydi. Bunday hal qiluvchi qarorni qabul qilish uchun psixolog quyidagi harakatlarni amalga oshiradi. 1. Bildirilgan maktab kutilmalarining qaysi biri haqiqiy va asosiy hisoblanadi, qaysilari yo’q, degan savolga javob topishi zarur. Birinchi guruhga psixolog kasbi imkoniyatlari haqida tasavvurdan kelib chiqib, kutilmalarni kiritadi. Ikkinchi guruhga boshqa kasblar bilan qoniqtiriladigan kutilmalar kiradi. 2. Psixolog kasb imkoniyatlari bilan hal qilinadigan birinchi guruh kutilmalarini tahlil qilib psixolog 2 ta ro’yxat tuzadi, ro’yxatda kutilmalar ahamiyatiga ko’ra saralanadi. Birinchi ro’yxatda maktab kutilmalari maktabning ob’ektiv ehtiyojlariga ko’ra tuziladi. Bunda maktabda birinchi navbatda hal qilinishi zarur bo’lgan muammolar ro’yxat boshida turadi, ikkinchi ro’yxat u hal qila oladigan muammolardan boshlanib, hal qilinishiga ko’zi etmaydigan muammolar bilan tugallanadi. 3. Tuzilgan ikki ro’yxatni o’z oldingizga qo’ying. Maktabni qiziqtiradigan va siz hal qila oladigan muammoni toping. Bu muaamo ikki talabga javob berishi lozim: uning hal qilinishi maktab uchun zarur, hamda siz psixolog sifatida muvaffaqiyatli hal qilinishiga imkon hosil qilishingiz zarur. - Qoida: maktabda ishni ob’ektiv qiyin hal qilishga yillar kerak bo’ladigan, bir psixologning kuchi etmaydigan, balki mutaxassislar guruhi hal qiladigan

www.arxiv.uz muammolardan boshlamang. O’zingiz hal qilishingizga ishonmaydigan muammolardan boshlamang. Maktab uchun zarur bo’ladigan, o’z mahoratingizni, o’zingizga ishonchni hamda muvaffaqiyatlaringizni namoyon qila oladigan muammolardan boshlang. Bu xislatlar sizning ijtimoiy boyligingiz bo’lib qoladi va u doim sizni himoya qiladi. Siz boshqa psixologlar kabi yanglishganingizda ham, sizning ijtimoiy boyligingiz maktab tomonidan tanqid qilishingizdan asrab turadi. Ushbu qoidaning qat’iyligi psixologning maktabdagi faoliyatida Boshlang’ichdavr ma’suliyatli hisoblanadi. Dastlab ish boshlaganda siz xato qilishga yoki qurbingiz etmaydigan katta muammoni hal qilishga kirishganligingiz uchun muvaffaqiyatga erisha olmaganligingizni sabab qilishga haqqingiz yo’q. Sizga berilgan dastlabki baho uzoq vaqt esda qoladi. Vaqt o’tishi bilan sizning o’zingizga ishonmasligingiz, xatoga yo’l qo’yishingiz yo’qoladi tajriba to’playsiz, muvaffaqiyatga erishasiz, lekin maktabga kelganingizdagi baho, soyangizdek orqangizdan anchagacha ergashib yuradi. 4. Maktab kutilmalarini ijtimoiy psixologik tadqiq qilish jarayonida psixolog odamlarning psixologiya haqida nimalarni o’ylashi, psixologning maktabdagi ishi haqida hamma ma’lumot oladi. Respondentlaringizni ikki guruhga bo’ling. Birinchi guruhga psixologga ijobiy yondashadigan, uning maktabdagi rolini To’g’ri ri tushunadigan o’qituvchilar, ota-onalarni kiriting. Bu guruh psixologik bilimlar olishga, psixologik mashTo’g’ri ulotlarda ishtirok etishga ichdan tayyorlar. Ikkinchi guruhga psixologiyaga tanqidiy yondashadigan o’qituvchilar, o’quvchilar va ota-onalar kiradi. Bu guruhga psixologiyaga befarq qaraydigan yoki psixologiyani boshqa kasblar (vrach, narkolog, ruhoniy, va boshqa kasb) bilan almashtiradigan respondentlar kiradi. -Qoida. Ish faoliyatingizni birinchi guruh orasida boshlang. O’z kuchingizga to’liq ishonganingizda, maktabda siz haqingizda ijobiy fikr paydo bo’lgandagina ikkinchi guruh respondentlari bilan ham shuTo’g’ri ullanishingiz mumkin. Bu

www.arxiv.uz qoidaning muhimligi quyidagicha tushuntiriladi. Birinchidan, maktabda dastlab ish boshlashingizda, psixolog sifatida o’z kuchingizga to’liq ishonmaganingizda boshqa odamlarning qarshiligini engish bilan boTo’g’ri liq ortiqcha stressli hissiyot bilan to’ldirishning hojati yo’q. Ikkinchidan, psixologni ijobiy qabul qiladigan birinchi guruh sizni psixologik jihatdan qo’llab-quvatlaydilar. Siz o’zingizning foydangizni his qilasiz, o’z kuchingizga ishonch hosil qilasiz. Uchinchidan, ishingiz haqidagi birinchi guruh ishtirokchilari tarqatadigan ijobiy taqrizlar psixologning ijobiy imidjini shakllantiradi, bu esa albatta ikkinchi guruhdagi insonlarning fikriga ta’sir qiladi, ularning psixologiyaga qarashlarini salbiydan ijobiyga o’zgarishiga olib keladi. Maktabda pedagogik klub: uni qanday tashkil etish mumkin? Maktabda psixologiya va psixologlar haqida ancha xabardor bo’lishlariga qaramay, psixolog va o’qituvchilarning kasbiy hamkorligi muammo sifatida qolmoqda. Ko’pincha psixolog o’qituvchilarni «yuqori psixologiyaga» o’rgatmoqchi bo’ladi, o’qituvchi bo’lsa psixologiya bilan tanishgan, an’anaviy pedagogik jarayonga qaytadi, to’polonchi o’quvchilarga eski, sinalgan yo’lni yana qo’llaydi: ikki baho qo’yadi, o’quvchini yoki ota-onasini o’qituvchilar majlisiga chaqiradi. Psixolog o’z - kasbi ichida qolib ketadi. O’qituvchi esa psixologiyaga yaxshi narsa haqida orzu qilish mumkin bo’lgan, lekin hozircha maktablarda amalga oshirib bo’lmaydigan «san’at uchun san’at» sifatida munosabatda bo’ladi. Psixologning tasavvurida ham, psixologning ish metodida ham muhim o’zgarishlar ro’y bermaydi. O’qituvchi va psixolog orasida shaxslararo munosabat va ijodiy hamkorlik o’rnatish uchun mahsuldor tashkiliy usul bu klublardir. Klub tashkilotining afzalliklari quyidagilardan iborat: 1. Klubda norasmiy shaxslararo munosabatlarni shakllantirish va mustahkamlash imkoniyati vujudga keladi. Bunga tinch holat, majburlamasdan erkin ishtirok etish

www.arxiv.uz sharoiti, umumiy qiziqishlarni hisobga olgan holda muhokama uchun mavzu tanlash, muloqatning an’anaviy klub shakllari: choy tashkil etish, Tug’ilsa ilgan kunlarni bayram qilish va hokozolar imkon beradi. 2. O’quvchi va kattalarni klubdagi hissiy iliq muhit tortadi. Klubda hayotiy tajriba va fikr almashiniladi. 3. Bunday pedagogik klubda psixolog peshqadam sifatida o’zini ko’rsatishi maqsadga muvofiq. Klubning ish dasturi psixolog, o’qituvchilar, ota-onalarning o’zaro ta’siri natijasida, ularning qiziqishlari va imkoniyatlarini hisobga olgan holda tuziladi. Har bir mashTo’g’ri ulotdan so’ng ishtirokchilar keyingi mashTo’g’ri ulotda qaysi muammoni hal qilishlarini muhokama qilishlari mumkin. 4. Klub doimiy mazmunli uchrashuvlarni tashkil etish uchun sharoit yaratadi, shuning uchun klubdagi har bir mashTo’g’ri ulot ishtirokchilar bilan kelishilgan holda aniq mavzuda bo’lishi maqsadga muvofiq. 5. O’zaro ta’sirning klub shakli psixolog, pedagog va ota- onalar uchrashuvining doimiy bo’lishini ta’minlaydi. Klub ishining rivojlangan shakllarida psixologik mashTo’g’ri ulotlar shaklida (bahs psixotexnik seanslar, psixotreninglar,rivojlantiruvchi o’yinlar va hokozo) o’tkazilishi mumkin. «Ota-onalar va bolalar» nomli klub ham tashkil etish mumkin, bunda ota- onalar farzandlar tarbiyasi bo’yicha tajriba almashinadilar. Ota-onalar tajriba almashishining zarurligi quyidagicha tushuntiriladi, psixolog ota-onalar uchun muhim, foydali mutaxacsis, universitetni tugatgan ko’p «aqlli» bilimlarga ega shaxs hisoblanadi, lekin u «ota-onalarga o’xshamaydi. O’z farzandi bilan shaxslararo munosabatlar haqida gapirayotgan ota-ona esa ularga o’xshagan, ulardan hisoblanadi: Otalar va bolalar klubida psixolog tashkilotchi va ekspert sifatida ishtirok etishi mumkin, muhokamalarda faol ishtirok etmaydi. Bunday klubda ota-onalarning tajriba almashinuvi asosiy va muhim hisoblanadi. Maktab psixologining xonasi

www.arxiv.uz Psixolog direktorga avvalo o’z kabinetini tashkil etish bo’yicha murojaat etishi lozim. Maktabning tinchroq joyidan taxminan 10-12 kv. m. xonani egallashi zurur. Psixolog xonasi quyidagicha jihozlanish mumkin: mebellar (yozuv va jurnal stollar, ish stuli va 2 ta kreslo, kitob javoni va hokozolar): jihozlanish predmetlari (yumshoq rangli parda, chiroyli tabiat manzarasi tasvirlangan kartinkalar) telefon, (iloji boricha paralel emas), kompyuter, seyf (diagnostik metodikalarni va psixologik tadqiqot natijalarini saqlash uchun). Psixolog xonasida individual psixologik ishlar olib boriladi. (maslahat, psixoterapevtik tekshiruvlar va boshqalar) Guruhiy psixologik ishlarni tashkil etish uchun xona Psixolog o’zining xonasidan boshqa yana bir guruhiy mashTo’g’ri ulotlarni o’tkazish uchun maxsus xonaga ega bo’lishi kerak. Bunday xona 20- 24 kv. m. kattalikda bo’lishi maqsadga muvofiq. Dastlab ish boshlaganda, psixolog agar bo’sh bo’lsa majlislar zalidan foydalanishi mumkin. Keyinchalik guruhiy mashTo’g’ri ulotlar uchun alohida xonaning bo’lishi maqsadga muvofiq. Bunday xona quyidagicha jihozlanishi mumkin: 10 tacha kreslo, katta stol, devorda chiroyli gulli oboy, tabiat tasvirlangan kartinka (yoki fotooboy), akvarium. Audiokasetalar to’plami, vidiomagnitofon hamda vidio treninglar o’tkazish uchun maxsus apparatura tavsiya etiladi. Maktab psixologining o’zini reklama qilish Psixolog maktabda jon deb ishlab, o’zining ish vaqtini hamda ishdan bo’sh vaqtini maktabda o’tkazsa-da, ba’zan o’qituvchilarning «psixologimiz nima qilyapti?», «Psixolog maktabda bo’ladi-mi o’zi?» degan kinoyali gaplarini eshitish mumkin. Agar psixolog o’z faoliyatini o’zini reklama qilishdan boshlamasa, o’qituvchilarning bunday kinoyalarini ko’proq eshitish mumkin.

www.arxiv.uz Maktab psixologi o’zini doimo reklama qilishi zarur, ayniqsa ish faoliyatining boshlanishida reklama bilan faol shuTo’g’ri ullanish maqsadga muvofiq, o’zini-o’zi reklama qilish 4 asosiy bosqichdan iborat. O’zini-o’zi reklama qilishning birinchi bosqichi. Maktabda olib boriladigan ish rejasi va jadvalni ishlab chiqish maqsadga muvofiq. Psixolog darslarga qatnashadigan, o’qituvchilar bilan suhbatlashadigan, psixologik tadqiqotlar o’tkazadigan, maslahatlar beradigan va psixotreninglar o’tkazadigan kunlar va soatlarni aniq belgilab olishi zarur. Psixologning ish vaqti haqida kamida uchta joyda: psixolog xonasi eshigida, o’qituvchilar xonasida hamda maktabga kiraverishda ilingan bo’lishi maqsadga muvofiq. O’zini-o’zi reklama qilishning ikkinchi bosqichi - kichik va o’rta, katta sinf o’quvchilari bilan uchrashib psixologiya haqida ommaviy shaklda suhbat o’tkazish zarur. Psixologiya haqida hikoyalar o’quvchilar individual xususiyatlarni hisobga olgan holda tashkil etish kerak, masalan, Boshlang’ichsinf o’quvchilarida ko’rish illyuziyalari yoki guruhiy suggestiya fakti mavjudligini isbotlovchi tajribalarni o’tkazish mumkin. Psixologning Boshlang’ichsinf o’quvchilari bilan psixologiya haqida suhbatlashishidan asosiy maqsadi bolalarda psixologiyaga umumiy qiziqish uyTo’g’ri otishimiz zarur. Psixologik suhbatlar birinchi sinflarda 15- 20 daqiqa, uchinchi sinflarda 35- 40 daqiqa o’tkazilishi maqsadga movofiq. Psixologik suhbatlar e’tiborini tortadigan, qiziqarli, ko’rgazmali bo’lishi lozim. O’rta va yuqori sinflarda psixologiya haqida suhbatlar butunlay boshqacha o’tkazish maqsadga muvofiq. O’smir va o’spirinlar bilan muloqotda quyidagilarga e’tibor berish lozim. -Psixolog o’smir va o’spirinlarga ularning qiyinchiliklari va muammolarini hal qilishda qanday yordam ko’rsatish mumkinligi haqida to’liq gapirib berishi zarur. Psixolog yoshlarda o’ziga ishonch hosil qilishda har qanday holatda ham erkin muloqot qilishga o’rgatishda stressli vaziyatlarda qo’rqinch hissini engish

www.arxiv.uz o’qituvchilar, ota-onalar hamda do’stlari bilan munosabatlarni yaxshilashda yordam berishi mumkinligini aytadi. - Ikki har-xil kasblar-psixolog va psixiatriya kabi kasblarning farqi haqida maxsus to’xtalish zarur. Odatda maktablarda va hayotda odamlar psixiatr bu psixolog, psixolog bu psixiatr deb hisoblashadi. Maktabning hamma sinflarida, ayniqsa o’rta va yuqori sinflarda psixolog normal bolalar bilan ishlash, psixiatr bo’lsa - bu vrach oTo’g’ri ir kulfatni boshdan kechirgan insonlarga yordam beradi, kasal insonlarga yordam beradi, kasal insonlarni da’volaydi. Bolalar sizdan «psixoterapevt kim u psixologdan nimasi bilan farq qiladi?», «Nevropatolog va ekstrasens kim, psixologdan nimasi bilan farq qiladi?» kabi savollarni berishlari mumkin. Bunday savollarga javob berishga tayyor turing. O’smir va o’spirinlarda insonlarning kundalik hayotidagi maxsus faktlarni hikoya qilib berib, psixologiyaga qiziqtirishlarini orttirishlari mumkin. Bundan tashqari «o’yin testlaridan» foydalanib ham psixologiyaga qiziqishini orttirish mumkin. Bolalarga «O’zingizni boshqara olasizmi», «balki noyob odamdirsiz» kabi testlar doim qiziq. O’smir va o’spirinlar bilan psixologik suhbatlarni ularni individual maslahatga taklif qilish bilan tugallash zarur. Psixolog doimo ota-onalar majlislarida ishtirok etadi. Psixolog ota-onalar bilan suhbatda psixologning maktabdagi funkstiyasi nimadan iboratligi bilan tanishtiradi. O’z-o’zini reklama qilishning uchinchi bosqichida bolalarni oilada tarbiyalashning umumiy muammolari, oilaviy munosabatlardagi qiyinchiliklar va ularning bolaning psixik taaqqiyoti hamda o’qishdagi o’zlashtirishga ta’siri haqida gapirib beradi. Ota-onalar bilan suhbat savol - javob hamda hohlovchilarni psixologik maslahatga taklif etish bilan tugallanadi. Psixologning o’zini-o’zi reklama qilishning to’rtinchi bosqichida u o’qituvchilarga psixolog maktabda nima bilan foydaliligi haqida tushuntiradi, ma’ruza qiladi. Maktabdagi ish rejalari, To’g’ri oyalari haqida gapirib beradi

www.arxiv.uz (masalan, pedagogik klub tashkil etish haqida). O’qituvchilar oldida o’zini ijodiy hamkorlikka hamda mahsuldor dialogga intilishini namoyon qilishi zarur. Bulardan tashqari har bir chorak oxirida psixolog pedagogik yiTo’g’ri ilishlarda bajargan ishlari haqida hissobot berib boradi. Hisobot davrida qancha guruhiy mashTo’g’ri ulotlar o’tkazilgani (qachon qaerda), qancha individual maslahatlar berilgani, qancha maruzalar o’qilgani haqida to’liq hisobot berilishi zarur.

O'xshashlar

Kichik maktab yoshi psixologiyasi

PSIXOLOGIK KASBDA QANDAY QILIB OO’Z O’RNINI TOPISh MUMKIN

Bolaning maktab ta'limiga tayyorligi tushunchasi

Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan olib boriladigan rivojlantiruvchi ishlar muammosi

Kichik maktab yoshi davrining psixologik xususiyatlari