Kommunikativ va ijtimoiy-perseptiv psixologik maslahat bo'yicha amaliy tavsiyalar - Psixologiya - Referatlar

Kommunikativ va ijtimoiy-perseptiv psixologik maslahat bo'yicha amaliy tavsiyalar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

85.5 KB

Ko'chirib olish

Kommunikativ va ijtimoiy-perseptiv psixologik maslahat bo'yicha amaliy tavsiyalar Reja: 1. O'ziga e'tibor qaratishni, odamlarda yaxshi taassurot uyg'otishni bilmaslik 2. Maqtashni va ularga to'g'ri javob qaytarishni bilmaslik 3. Odamlarning ijtimoiy rollarini aniq tushunish va baholashni bilmaslik

Munosabatlar eng qulay shakli deganda odamlar o'rtasida simpatiya, hurmat, tan olish, shaxsan yoqtirish, ishonch kabi yaxshi shaxsiy munosabatlar o'rnatishga yordam beradigan shakli tushuniladi. To'g'ri munosabatlar shaklini o'zlashtinshda qiyinchilik his etishning bir necha sabablari bo'Iishi mumkin. Bunday sabablarni ikki asosiy - ichki va tashqi guruhlarga ajratish mumkin. Ichki sabablarga masalan, shu insonda odamlarga qiziqishi yo'qligi yoki bo'sh rivojlanganligi, o'ziga ishonchsizligi, rad etilishdan qo'rqishi, odamlar bilan emotsional ijobiy munosabatlarda bo'la olmasligi, o'z vaqtida kerakli so'zlar va xulqi shaklini topa olmasligi kiradi. Mumkin bo'lgan tashqi sabablar qatoriga muloqot uchun vaziyat noqulayligini, bir-biri bilan muloqotda bo'layotgan odamlarning salbiy individual xususiyatlarini kiritish mumkin. Ushbu bobda biz asosan, ichki xususiyatli sabablarni tahlil qilish va yo'qotishni ко 'rib chiqamiz. Odamlarga qiziqish yo'qligi. Odamlarga qiziqish yo'qligi muammosi — bu motivatsion xususiyatdagi asosiy muammo hisoblanadi. U shu odamning boshqalarga munosabatiga taalluqli bo'ladi, shu bilan birga muammo odamlarga qiziqishi bo'lmagan, shaxsiy munosabatlarga intilmagan odamlarga emas, balki shunday qiziqishga ega bo'lgan va u bilan yaxshi shaxsiy aloqalar o'rnatishga intilmayotgan odamlarga ham taalluqli. Lekin oqibatda bunday xulqidan bu odamning o'zi ham zarar ko'radi, chunki vaqt o'tishi bilan o'zining psixologik rivojlanishi uchun zarur bo'lgan axborotlarni boshqa odamlardan olmay qo'yadi. U qiyin vaziyatlarda boshqa odamlar tomonidan zarur bo'lgan emotsional madad olishdan mahrum bo'ladi. Buni u awal tushunmasligi mumkin yoki tushunganida kech bo'lgan bo'ladi. Demak, ushbu muammolar bo'yicha psixologik maslahat o'tkazishda psixolog oldida ikki tomonlama masala yuzaga keladi. Bir tomondan u mijozga unda odamlarga qiziqish yo'qligi yoki yetarlicha rivojlanmaganligi uning o'ziga zarar keltirishini anglab yetishiga yordam berishi kerak. Boshqa tomondan maslahatchi mijozga bundan unga yaqin odamlari ham zarar ko'rayotganlarini tushuntirish kerak. Maria shu ikki masalalardan qay birini birinchi hal etishni tanlash mijoz uchun ushbu holatda ancha muhimroq ekanligiga bog'liq bo'ladi:

boshqa odamlar uchun yaxshilik qilishlari kerakmi yoki o'zi psixologik rivojlanmoqchimi? Mijoz bilan shaxsiy suhbatlashish boshida psixolog-maslahatchi mana shuni bilib olishi kerak, undan keyingina psixolog maslahatning asosiy qismiga kirishishi mumkin. Yaqin odamlarga qiziqishi yo'qligi muammosi bilan murojaat qilgan mijozlarga quyidagilarni tavsiya etish mumkin: 1. Mijozga atrofdagi odamlarga qiziqishi unga nima berishi mumkinligi tushuntiriladi. Birinchidan, mana shu qiziqish sababli odamning hayoti yanada mazmunli bo'ladi. Ikkinchidan, o'zining ijobiy sifatlariga odam asosan, boshqa odamlarga taqlid qilish yo'li bilan ega bo'ladi va ularga qiziqish odamni shaxs sifatida boyitadi. Boshqa odamlarni kuzatib, ularga taqlid qilib, shaxsning o'zi yanada rivojlanib boradi. Uchinchidan, odamlarning bir-biriga qiziqishlari ulami yanada bir- birlariga yaqin bo'lishlariga olib keladi. Shu bilan bizni tushunishlariga ishonsak, demak, o'z hayotimizda qiyin paytlarda boshqa odamlar yordamiga ishonsak bo'ladi. Aksincha, odamlarga qiziqish yo'qligi o'zimizni psixologik yaqinlik holatiga, boshqa odamlarning qiziqmay qo'yishlariga olib keladi. Bularni mijozga to'la tushuntirib, psixolog-maslahatchi faqat shaxsiy muammosini yaxshiroq va chuqurroq tushunishiga yordam beradi. Mijozda odamlar bilan iloji boricha ko'proq qiziqish ehtiyojini shakllantiradi, shu bilan hamkorlikka ma'lum motivatsion ijobiy ko'rsatmani yaratadi. 2. Maslahatchi odamda boshqa odamlarga qiziqish yuzaga kelishi yoki kuchayishini qanday qilib amalga oshirishni puxta o'ylab olishi kerak. Bunga psixolog-maslahatchining quyidagi harakatlari yordamida erishish mumkin: Birinchidan , mijozga boshqa odamlarga qiziqish nimadan iborat ekanligini , bunday qiziqish qanday foyda keltirishi mumkinligini ko ' rsatishi kerak . Ikkinchidan , mijozga o ' z atrofidagi odamlarda qiziqish uyg ' otishi mumkin bo ' lgan uslublar va vositalarni unga aytib berish kerak . Keyin odamlarning bir-biriga qiziqishi bir tomonlama emas, balki ikki tomonlama ekanligini tushunib odamlar uchun u qiziqarliligini ko'rib, boshqa odamlarga qiziqa boshlaydi. Uchinchidan, ko'rsatilayotgan odamlarga qiziqishi ular tomonidan ijobiy qabul qilinishi kerak.

Bu shunday qiziqishga ega bo'lgan shaxsning odamlarga qiziqishi shaxsan unga foyda keltirayotganligini tushunish kerakligini anglatadi. Awalo buning uchun quyidagi ikki ishni bajarish yetarli bo'ladi: odamning boshqa odamlarga qiziqishi shaxsan unga qanday foyda keltirishini anglab yetishiga erishish va boshqa odamlar tomonidan o'ziga qiziqishlariga erishish mumkin bo'lgan usullarni ko'rsatish. O'ziga e'tibor qaratishni, odamlarda yaxshi taassurot uyg'otishni bilmaslik. Dardini aytish bosqichida mijoz psixolog- maslahatchiga shikoyat qilib uning uchun muhim bo'lgan odamlar unga yetarlicha e'tibor bermayotganliklarini, asosiysi - bu odamlar unga ijobiy qiziqib qolishlari uchun nima qilishni bilmasligini aytadi. Oqibatda mijoz o'ziga e'tiborni qaratishni xohlaydi, lekin shunday qila olmasligi, odamlarda yaxshi taassurot qoldira olmasligidan iborat. Bunday imkoniyatlar obyektiv va subyektiv sabablarga moslashgan bo'lishi mumkin. Birinchi holatda (obyektiv sabablar) bu odam uning shaxsidan qat'iy nazar atrofdagi odamlar tomonidan diqqatga sazovor emas va bu to'g'ri emas, u shunday diqqatga munosib, lekin unga bog'liq bo'Imagan holatlar shunday bo'lishiga xalaqit qiladi. Ikkinchi holatda (subyektiv sabablar) boshqa odamlar tomonidan unga e'tibor qilmasliklariga shikoyati odatda asossiz bo'ladi va shaxsiy xususiyatlari bilan bog'liq emas. Aniqrog'i, aksincha bu odamdagi mavjud kamchiliklar odamlarni unga e'tibor berishlariga to'sqinlik qilishi mumkin. U esa bu kamchiliklarni sezmaydi, lekin baribir ular tomonidan e'tibor qaratishlarini xohlaydi. Odam boshqa odamlar tomonidan e'tibor kutmaydi, lekin bu e'tibor unga zarur bo'lgan holatlar ham bo'lishi mumkin. U odamlarning alohida hurmat-e'tiborlarida bo'lishi, mana shu mazmunda boshqa odamlar orasida yaxshi tomonga ajralib turishni xohlaydi. Shu kabi va boshqa holatlarda psixolog-maslahatchi taklif etadigan tavsiyalar turlicha bo'lishi mumkin. Birinchi navbatda boshqa odamlar tomonidan unga e'tibor qaratilmasligiga mijozning shikoyati obyektiv asoslangan bo'lganida ham yetarlicha e'tibor bermasligi sabablari mijozning o'zi va unga bog'liq bo'lmagan bo'lishi mumkinligini aytib o'tamiz. Uning shaxsiy psixologiyasi va xulqi bilan yoki unga bog'liq bo'lmagan yuzaga kelayotgan vaziyatlar bilan bog'liq

bo'lishi mumkin. Mana shu yerda mijozga taklif etilayotgan yuzaga kelgan vaziyatni o'zgartirish bo'yicha tavsiyalar turlicha bo'lishi mumkin. Mana shulardan kelib chiqib, ushbu masala bo'yicha maslahatlar o'tkazayotgan psixolog hal etishi kerak bo'lgan birinchi masala atrofdagi odamlarning mijozga yetarlicha e'tiborsizliklari sabablarini aniqlab olishdan iborat bo'Iadi: 1. Atrofdagi odamlarning mijozga e'tiborlari yetarlicha emasligiga shikoyati obyektiv va uning shaxsiy xususiyatlariga bog'liq. 2. Atrofdagi odamlarning mijozga e'tibori yetarli emasligiga mijozning shikoyati asosli, lekin unga bog'liq bo'lmagan yuzaga kelgan vaziyatlarga bog'liq. 3. Mijozga yetarlicha e'tibor bermasligiga shikoyati subyektiv xususiyatga ega va aslida to'la asosli emas. Mana shu har bir holatlarda psixolog-malahatchining mijozga beradigan amaliy tavsiyalari qanday bo'lishi mumkin? 1-holat. Mijoz bilan suhbatlashganda atrofdagi odamlar uchun uni unchalik yoqtirmasliklariga sabab bo'lishi mumkin bo'lgan uning individual xususiyatlariga e'tibor berish kerak. Birinchi navbatda iloji boricha mijozning o'zi unga e'tibor qaratishlariga harakat qilayaptimi yoki atrofdagi odamlar unga e'tibor qaratishlarini kutib o'tiribdimi, shuni bilib olish kerak. Agarda u kutib o'tirgan bo'lsa, mijozga odamlar bilan munosabatlarga va ularning diqqatini o'ziga qaratishga o'zi harakat qilishi kerakligini tavsiya etish mumkin. Bu yerda albatta, qo'yilgan maqsadga erishish vositasini tanlash ham ahamiyatga ega. Masalan, odob yoki axloq doirasida yuzaga kelgan qoidalarni buzadigan ekstravagant, oliftagarchilik diqqatni jalb etish vositalaridan foydalanish tavsiya etilmaydi. Bunday vositalar vaqtinchalik odamga e'tibor jalb qilishga qodir bo'lsa ham lekin oqibatda, odamlarni etiborini yo'qotishga sabab bo'lishi mumkin, chunki buni madaniyatsizlik yoki tarbiyasizlik beigisi deb baholaydi. Keyin yoki yuqorida aytilganlar bilan birga mijozda odamlarni o'zidan itarishi mumkin bo'lgan nimasi borligini aniqlab olish zarur. Agarda mijozning bunday sifatlari bo'lsa, unda birinchi navbatda ular qandayligini va sabablarini tushunib olish zarur. Ushbu masalani hal etishga mijozda o'ziga go'yo tashqaridan qaragandek bo'lish imkonini yaratib berish kerak, buning uchun esa mijozning

odamlar bilan muloqotlari vaziyatini videoga yozib olish kerak bo'Iadi. Bu video tasmani psixolog-maslahatchi mijoz bilan birgalikda ко 'rib, unga o'z xulqini tushunib olishiga va odamlar bilan munosabatlar usullari va o'zini tutishidagi shaxsiy kamchiliklarini go'yo tashqaridan ko'rishda yordam beradi. Shundan keyin psixolog-maslahatchi aniqlagan va mijozning o'zi tan olgan kamchiliklarni qanday qilib amaliy yo'qotish mumkinligini aytish kerak. Agarda zarur bo'lsa maslahatchi mana shu kamchiliklarni yo'qotishda mijozga amaliy yordam ko'rsatishga tayyor bo'lishi yoki mijozga yordam so'rab boshqa mutaxassisga murojaat etishni tavsiya qilishi kerak. 2-holat. Birinchi navbatda e'tiborini odamlar bilan munosabatlarda tushib qolgan vaziyatga qaratish va mijozga boshqa odamlar tomonidan e'tibor qaratilishiga yordam bera oladigan qilib uni o'zgartirish usulini topish kerak. Agar iloji bo'lsa masalan, odamlar bilan munosabatlarda mijozga o'zining eng yaxshi sifatlarini namoyon etish va shu bilan atrofdagilar e'tiborini o'ziga jalb eta oladigan qilib vaziyatni tanlash kerak. Shu bilan birga mijoz o'zini yaxshi tuta olmaydigan vaziyatlarga tushib qolmaslikka harakat qilishi kerak. 3-holat. Agarda mijozning unga boshqa odamlar tomonidan e'tibor bermasliklariga shikoyati subyektiv va haddan tashqarr bo'lsa, ya'ni u o'zi munosib bo'lmagan e'tiborni talab etayotgan bo'lsa bunday holatda psixolog- maslahatchining birinchi bo'lib bajara- digan ishi — bu mijozning odamlar tomonidan e'tiborsizlikka shaxsiy shikoyatlari asossiz ekanligini unga tushuntirishdan iborat. Bu ishni odob doirasidan cheklanmagan holda, quyidagi usullardan foydalanib amalga oshirish kerak: 1. U nima uchun shaxsan unga atrofdagi odamlar yetarlicha e'tibor qaratmaydilar deb hisoblashini tushuntirib berishini iltimos qilinadi. 2. Mijozdan birmuncha vaqt atrofdagi odamlarni kuzatishni va uning fikricha, ulardan qaysi biriga undan ko'ra ko'proq e'tibor qaratilishini va nima uchunligini aytib berishni iltimos qilinadi. Boshqa odamlar tomonidan e'tiborsizlikka uning shikoyatlari haddan tashqari ekanligini aniqlashga imkon beruvchi mijoz to'g'risidagi foydali ma'lumotlarni

uning xulqini, ayniqsa, xarakterida mayjud bo'lgan aksentuatsiyalarni o'rganish yo'li bilan olish mumkin. Gap shundaki, xarakteri xususiyatlari yaqqol namoyon bo'lib turadiganlari orasida o'z-o'zidan boshqalar e'tiboriga odamning asossiz shikoyatlarini keltirib chiqaradiganlari bor. Bularga asosan gipertoniklik va asabiylik kiradi. Agarda mijozning xarakterida mana shunday kamchiliklar borligi aniqlansa, unda mijozning atrofdagilar e'tiborsizliklariga shikoyati haqiqatan haddan tashqari va asosan subyektiv xususiyatga ega deb hisoblashga psixolog-maslahatchi uchun yetarlicha asos bo'la oladi. Ushbu holatda muammoni amaliy hal etish mijozning atrofdagi odamlarga nisbatan xulqida mana shu xarakteri xususiyatlarini iloji boricha kamaytirish yoki umuman, yo'qotishdan iborat bo'Iadi. Maqtashni va ularga to'g'ri javob qaytarishni bilmaslik Mana shulami bilmaslik ko'pincha odamni noqulay ahvolga solib qo'yadi, ayniqsa, shunga munosib bo'lgan odamlarga maqtov so'zlarini aytishni bilmagan hollarda yuz beradi. Uning sha'niga biron-bir yoqimli maqtov so'zlari aytilganida u esa bunga nima deb javob qaytarishi kerakligini bilmaganda ham deyarli xuddi shunday noqulay vaziyat yuzaga keladi. U uyaladi, tortinadi, o'zini yo'qotish bilan birga noqulaylik his etadi. Natijada u bilan munosabatda bo'lgan odamlar bu holni noto'g'ri tushungan holda bu odamni ular bilan gaplashgisi kelmayapti deb, noto'g'ri o'ylaydilar. Bu — juda jiddiy muammo, shaxslararo munosabatlarni qiyinlashtiradi va bunga odatda ko'pchilik odamlar, duch keladilar. Shaxslararo munosabatlar masalasi bo'yicha psixologik maslahatga murqjaat etganlar orasida ular ko'p bo'Iadi, ular hatto o'zlariga xos bo'lgan muammo sifatida tushunmaydilar. Mijozning bu muammosini tezlikda aniqlab va o'z vaqtida hal etilmasa boshqa, shaxslararo munosabatlarda jiddiy muammolar kelib chiqishi mumkin. Odamning hayotida yuzaga keladigan ushbu muammoni hal etish amaliy qiyinchiliklari bir necha turlicha sabablar bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Ulardan ko'p uchraydiganlari va muhimlari quyidagilar: - mijoz agarda ularga xushomad so ' zlarini aytsa atrofdagilar ko ' zi oldida kulgili

va noqulay ko ' rinishdan qo ' rqishi ; - boshqa odamlarga maqtov so ' zlari aytish istagi mijozda bo ' lmasligi ; - bunday istak mijozda bor, lekin buni amalda bajara olishni bilmasligi; - mijozning o'z psixofizik holatini ular vaziyatga mos keladigan qilib boshqarishni bilmasligi; - mijozning o'z ishiga aytilgan maqtovlarga nima deb javob berishi yoki buni bajarishni bilmasligi. Aytib o'tilgan barcha sabablar bir-biri bilan bog'liq, bir vaqtda, har qanday birlikda mavjud bo'lishi va ta'sir ko'rsatishi mumkin hamda bu sabablarni yo'qotish uchun odatda kompleks yondashish talab etiladi. Biroq uni hal etish bo'yicha amaliy tavsiyalar to'g'risida gap borganida ularning har birini alohida ko'rib chiqish mumkin, mana shu ishni bajaramiz. Birinchi sababni - atrofdagi odamlar ko'zi oldida kulgili bo'lib ko'rinishdan qo'rqishini quyidagicha yo'qotish mumkin. Birinchidan, mijozga u yaxshi biladigan odamlarni birmuncha vaqt davomida diqqat bilan kuzatishni taklif etiladi. Bu odamlar boshqalarga maqtov so'zlarini aytishni biladigan yoki o'z sha'niga aytilgan maqtovlarga to'g'ri javob qaytarishni biladigan odamlar bo'lishi kerak. Bu yerda mijoz quyidagi savolga javob berishi kerak bo'Iadi-. Haqiqatdan ham bu odamlar maqtov so'zlari aytganlarida yoki ularga javob qaytarganlarida kulgili ko'rinadilarmi? Keyin mijozning o'zi boshqa odamlarga bir necha maqtov so'zlari aytishini va ular bunga qanday javob qaytarishlarini diqqat bilan kuzatishni taklif etilsa yaxshi bo'Iadi. Bu yerda munosabatlar bo'yicha sheriklar yoki ularning xulqlarini tashqaridan kuzatgan odamga yuqorida aytilgan savolni qo'yish mumkin: mijoz o'zi maqtov so'zlari aytayotganida yoki ularga javob qaytarayotganida kulgili ko'rinadimi? Mana shunday o'zi ustida, nisbatan oddiy ijtimoiy-psixologik tajriba o'tkazish natijasida mijoz kulgili bo'lib ko'rinishdan qo'rqishi bekor bo'lib chiqqanligiga ishonch hosil qilishiga imkon beradi. lkkinchi sababni odamlarga yoqimli gaplar aytish istagi yo'qligini birinchisiga qaraganda yo'qotish qiyinroq, lekin buni ham amalga oshirsa bo'ladi, asosiysi — bujuda zarur. Gap shundaki, shunday istakning

bo'lmasligi odatda bu odamning boshqalarga yomon munosabati bilan bog'liq bo'ladi. Agarda uning o'zi odamlarga munosabatlarini o'zgartira olmasa, unda odamlar tomonidan o'ziga yaxshi munosabatlar kutish mumkin emas. Bunday muammoga duch kelganida psixolog-maslahatchi birinchi navbatda odamlarga o'z munosabatini o'zgartirmasa, u odamlar bilan o'zaro munosabatlari yaxshilanishini kutmasa ham bo'lishini mijozga tushuntirishi, uni ishontirishi kerak. Ba'zan bu masalada mijozni faqat gap bilan ishontirish kamlik qiladi va boshqa ancha muhimroq asoslar topish kerak bo'ladi. Masalan, mijozga o'z xulqini tashqaridan namoyish etish ulardan biri bo'lishi mumkin. Agarda mijoz boshqa odamlarga nisbatan o'zini qanday tutayotganligini tashqaridan ko'rsa, bu o'z xulqida o'zgartirish kiritish kerakligiga uni ishontirishda har qanday so'zlardan ko'ra foydaliroq bo'ladi. Ushbu holatda mijozning muammosi mohiyati va muhimligini unga namoyish etish uchun yuqorida aytilgan sabablardan birinchisini yo'qotish uchun uslublar foydali bo'lishi mumkin. Bundan tashqari odamlarga yaxshi gaplar aytish istagi nima bilandir qo'llab-quwatlanishi kerak, masalan, unga aytilgan aniq so'zlarga yaxshi javob qaytarish mana shunday qo'llab-quwatlash bo'lishi mumkin. Bunday javoblarni sezishi va mijoz tomonidan to'g'ri baholanishi uchun mijozni o'zining munosabatlar bo'yicha sherigini diqqat bilan kuzatish va sherigi so'zlari hamda harakatlariga ijobiy yoki salbiy javob qaytarayotganini bildiruvchi holatlarini qayd etishga o'rgatish zarur. Uchinchi, odamlarga maqtov so'zlari aytishni bilmaslik oldingilariga qaraganda ancha oson yo'qotilishi mumkin. Lekin bu odam haqiqatda uni yo'qotishni xohlashi sharti bilan oson bo'ladi. Bu masalani hal etishning oson yo'li psixolog-maslahatchini yanglishtirmasligi va mijozni xotirjam qilmasligi kerak. Bu sababni yo'qotish uchun juda katta kuch va vaqt talab etiladi. Bu birinchidan, odam o'zida mavjud, iliq so'zlarni aytishga xalaqit qiluvchi psixologik to'siqlarni yo'qotishi, ikkinchidan, odamlarga qanday qilib va qanday sharoitda gapirish kerakligini aniq bilishi, uchinchidan, buning uchun kerak bo'lgan xulqi verbal shakllarini o'zlashtirib olishi va nihoyat to'rtinchidan, o'zlashtirgan masalasini ko'nikmaga, ya'ni avtomatik yuzaga kelgan reaksiyalarni kommunikativ vaziyatga almashtirishi kerak. Bularning barchasi haqiqatda sodir

bo'lishi uchun mijoz o'z ustida ishlashi uchun uch-to'rt oydan to bir yilgacha vaqt sarflashi kerak bo'ladi. Agarda bu ishda unga psixolog-maslahatchi yoki biror-bir boshqa tajribali amaliy psixolog doimo yordam bersa yaxshi bo'ladi. Agarda mijozning o'zi maxsus tayyorgarlikdan o'tsa va keyin egallagan bilimlarini odamlar bilan munosabatlarda amaliy malaka va ko'nikmalarga aylantirsa, undan ham yaxshi bo'ladi. Yuqorida ko'rsatilgan sabablardan oxirgisi — mijozning o'zini, o'zining psixofizik holatini boshqarishni bilmasligi yo'qotilishi eng qiyin bo'lganlardan biri hisoblanadi. Bu sabab odamning temperamenti bilan bog'liqligi, u esa butun hayoti davomida deyarli o'zgarmasligi bilan bog'liqdir. Uning asosiy xususiyatlaridan biri emotsionallik hisoblanadi. Bundan tashqari odamning shaxslararo munosabatla- jarayonida yuzaga kelgan vaziyatga emotsional reaksiyasi odatda, avtomatik bo'ladi va ongi bilan nazorat qilishi qiyin bo'ladi. Ular odatda, darhol anglab yetilmagan holda yuzaga keladi va vaziyatning o'zi tushunib yetgunicha va u bilan bog'liq muammoning oqilona yechimi topilgunicha amalga oshadi. Shunga qaramasdan bu yerda ham masalan, autotrening yordamida yuksak natijalarga erishish mumkin bo'ladi. Shuning uchun o'zini, o'z emotsiyalarini boshqara olmasligiga shikoyat qilgan mijozga autotreningda taqdim etilgan o'zini boshqarish texnikasini egallab olishini (mustaqil yoki psixolog-ttener yordamida) tavsiya etish mumkin. Odamlarning ijtimoiy rollarini aniq tushunish va baholashni bilmaslik Shaxslararo munosabatlar doirasida odamlar bir-birlari bilan munosabatda bo'lganlarida rolli o'zaro aloqalar ma'lum qoidalarini buzishlari natijasida ko'plab muammolar kelib chiqadi. Bu qoidalardan ba'zilarini misol tariqasida keltiramiz: 1. Agarda shaxslararo munosabatlarda inson ma ' lum rolni o ' ziga olgan bo ' lsa , o ' z suhbatdoshiga mos bo ' lgan rolni o ' ziga olishi kerak . Aks holda munosabatlarda bo ' lgan suhbatdoshlarning rollari mos kelmaganda , ular o ' rtasida yaxshi o ' zaro aloqalar hosil bo ' Imaydi va ular bir - birlarini tushunishlari qiyin bo ' ladi ; 2. Sherigi bilan munosabatlarda bir-birini tushunishga erishish uchun har bir inson quyidagi usullardan biridan foydalanishi lozim:

- ushbu rolni qabul qilishi va unga moslashishi kerak; - boshqa odamning rolini uning shaxsiy roliga mos keladigan qilib o'zgartirishga harakat qilishi kerak; - harakatlarning mana shu ikki usuli o'rtasida kelishishni topish, ya'ni sherigi rolini o'zgartira turib, bir vaqtning o'zida o'zining shaxsiy rolini ham o'zgartirishi kerak. 3. Munosabatlar jarayoni ishtirokchisi sifatida odam o'zining rolini anglab yetishi kerak hamda boshqa odamlar rollarini bilib olishi kerak; 4. Faqat juda iloji bo'lmagan hollardagina u bilan munosabatda bo'lgan odamning rolini o'zgartirishga harakat qilish kerak. Boshqa ko'pchilik hollarda esa boshqalarning roli qanday bo'lsa shundayligicha qabul qilishga va iloji boricha unga moslashishga harakat qilish kerak. Mijozni qabul qilganda va u bilan psixodiagnostik suhbat o'tkazganda psixolog-maslahatchi oldida muhim masala turadi: shu mijozning yuqorida ifoda etilgan qoidalarga mos kelishini va amal qilishi darajasini aniqlab olish kerak. Agarda ulardan barchasi yoki ba'zilari buzilishi aniqlansa, unda bu mijozda haqiqatan ham muammolar borligini anglatadi. Afsuski, bu maqsad uchun to'g'ridan to'g'ri mos keladigan va ushbu vaziyatda mijozning rolini har tomonlama baholashga imkon beruvchi maxsus psixologik testlar mayjud emas, shuning uchun psixolog-maslahatchi yaqin bo'lgan ma'Iumotlarga tayanishiga, mijoz bilan shaxsiy suhbati davomida uning xulqini kuzatishi natijalariga va mijozning unga beriigan savollarga javobiariga tayanishiga to'g'ri keladi. Bu savollar orasida misol uchun quyidagilar bo'lishi mumkin: - Boshqa odamlar bilan munosabatlardagi o'z rolingizni siz ancha aniq belgilab bera olasizmi? - Siz nima deb o'ylaysiz, bu va atrofdagi odamlar sizdan kutgan rollarni qanchalik yaxshi ijro etasiz? - Siz bilan munosabatlarda boshqa odamlar o'ziga oladigan rollari har doim ham sizni qoniqtiradimi? - Agarda odamlarning rollari sizni nima uchundir qoniqtirmasa, ularni siz

o'zgartira olishga erisha olasizmi? Bir necha turli rolli psixologik nazariyalar mavjudligini ham esda tutish kerak va mijozning rolli xulqini tushunayotganda psixolog- maslahatchi mana shu barcha nazariyalarga tayanishi kerak. Mana shu mazmunda endi ish boshlayotgan psixolog- maslahatchini ushbu masalani amaliy hal eta boshlaganida odatiy xatolarga yo'l qo'ymasligi kerak. Shunday qilib, birinchi xato— bu masalani oddiy deb tushunish. Tajribasiz psixolog-maslahatchiga roli xulqini baholash va tushunib olish uchun rollar ijtimoiy psixologik nazariyalarini yaxshi bilish shart emas. Afsuski, tajriba va turmush tasawurlariga asoslangan tushuntirish yetarlicha aniq emas, ilmiy jihatdan to'la asoslanmagan bo'lishi mumkin. Ikkinchi odatiy xato faqat rollar bir nazariyasini bilib va boshqa nazariyalar to'g'risida tasawurga ega bo'lmay maslahatchi faqat unga tayanishidan iborat. Sunday hollarda u taklif etgan tushuntirishlar va xulosalari bir tomonlamaligi, cheklangan bo'lib qolishi xavfli ravishda yuzaga keladi. Shunday holatda tushuntirishdan avval xato, lekin ancha yumshoq shaklda takrorlanadi. Mana shu barcha xatolar yuzaga kelishi mumkinligini kamaytirish uchun psixolog-maslahatchi rollar barcha nazariyalarini bilishi va o'z xulosalarida ularga tayanishi kerak bo'ladi, chunki ulardan har birida ma'lum haqiqat bor. Odamning o'zi va boshqa odamlar qabul qilgan rollarini to'g'ri tushunishga va baholashga odamni qanday o'rgatish mumkin? Bu ishni bajarish mumkin, lekin albatta, quyidagi shartlarga amal qilish kerak bo'ladi: — agarda shu inson atrofdagi od3mlar bilan shaxslararo munosabatlarida ishtirok etadigan rollarni bilsa; - agarda bir-biri bilan munosabatlarda o'zini va boshqa odamlarni kuzatib yetarlicha tajribalar ya'ni odamlarning kommunikativ rollarini uning o'zi to'g'ri tushuna va baholay oladigan imkon beruvchi tajriba orttira tflsa. Ko'rsatilgan shartlardan birinchisiga boshqa odamlar bilan munosabatlarda odam ko'proq o'ziga oladigan rollar to'g'risida mijozga gapirib berib amal qilish

mumkin bo'ladi. Shu bilan bir vaqtda mijozga kerakli ilmiy va ilmiy-ommabop adabiyotlarni topib, mustaqil tanishib chiqishni tavsiya etish mumkin. Shartlardan ikkinchisi deyarli, xuddi shu yo'l bilan amalga oshiriladi. Uchinchi shart to'g'risida gapirsak, mijoz bilan oz vaqt davomida ishlar o'tkazib, boshqa odamlar bilan munosabatlarda uning rolini baholab va buni o'zicha hamda boshqa odamlavga nisbatan uning o'zi bajarishini taklif etib erishish mumkin bo'ladi.

Adabiyotlar ro‘yxati: 1. Karimov I.A. Barkamol avlod – O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. T. 1997. 2. Munavvarov A. K. Pedagogika. T.1996. 3. Mahkamov U. Axloq-odob saboqlari. T. 1994. 4. Nishonaliyev U., Tursunov I. Pedagogika kursi. T. 1996. 5. Pedagogika. O‘quv qullanma. T. 1996. 6. G‘aybullayev N.R. va boshqalar. Pedagogika. Universitetlar uchun dastur. T. 1996. 7. G‘oziyev E. Pedagogik psixologiya asoslari. T. 1997. 8. G‘aybullayev N., Yodgorov R., Mamatqulova R., Toshmurodova K. Pedagogika. T. 2000.

O'xshashlar

Shaxslararo muammolar bo'yicha psixologik maslahat va amaliy tavsiyalar

Amaliy munosabatlarda o'zini boshqarish muammolari bo'yicha amaliy tavsiyalar

Psixologik maslahat

Maslahat berish amalivotida bolani psixologik tekshiruv tekshiruv vazifalari va umumiy tavsiyalar

Psixologik maslahat nima