Psixologik maslahat nima - Psixologiya - Referatlar

Psixologik maslahat nima

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

83 KB

Ko'chirib olish

Psixologik maslahat nima Psixologik maslahat deb muhtoj bo'lganlarga maslahat va tavsiyalar sifatida mutaxassis psixolog tomonidan bevosita beriladigan psixologik yordam ko'rsatish bilan bog'liq bo'lgan amaliy psixologiyaning alohida sohasiga aytiladi. Ular psixolog tomonidan mijoz hayotida duch kelgan muammoni dastlab o'rganib chiqish va shaxsiy suhbat asosida beriladi. Ko'pincha psixologik maslahat oldindan belgilangan soatda, buning uchun maxsus jihozlangan xonada, odatda begona odamlardan xoli va yakkama-yakka, yuzma- yuz o'tkaziladi. Psixologik maslahat birsoatdan uch soatgacha davom etadigan psixologning mijoz bilan shaxsiy suhbati shaklida o'tkaziladi. Mana shu suhbat davomida mijoz o'z muammolari, o'zi to'g'risida gapirib beradi. Psixolog o'z navbatida muammoning mohiyatini tushunib yetish, bu muammoni o'zi uchun ham, mijoz uchun ham oydinlashtirishga harakat qilib diqqat bilan tinglaydi, maslahatlar davomida mijozningshaxsibaholanadi, uning shaxsiy xususiyatlarini hisobga olib mijozga uning muammosini qanday qilib amaliy hal etish bo'yicha ilmiy, asosli tavsiyalar beriladi. Psixolog-maslahatchi tomonidan mijozga beriladigan maslahat va takliflar ko'p hollarda mijoz psixolog-maslahatchi yordamisiz o'z muammosini o'zi to'la hal eta olishiga qaratilgan bo'ladi. Psixologik maslahat — bu inson hayotida yuzaga keladigan barcha psixologik muammolarni hal eta olishiga, ishonchiga asoslangan odamlarga amaliy psixologik yordam ko'rsatish uchun yuzaga kelgan amaliyotdir. Lekin mijoz har doim ham uning muammosi mohiyati nimadan iborat ekanligini va o'zining kuchi va imkoniyatlariga tayanib, uni qanday qilib hal etishni aniq bilmaydi va tushunmaydi. Professional tayyorlangan psixolog-maslahatchi mana shu bo'yicha unga yordam ko'rsatishi kerak. Psixologik maslahatning asosiy vazifasi mana shundan iborat. Maslahat berish davomida psixolog odatda qisqa vaqt ichida mijoz muammosini amaliy hal etish usulini topish va aniq ifoda etish uchun qaratilgan

maxsus ish uslublari va unga ta'sir ko'rsatish metodlarini qo'llaydi. Shu bilan birga ushbu yechim mijoz amalga oshirishi uchun tushunarli va mumkin bo'ladigan qilib amalga oshiriladi. Psixolog-maslahatchining mijoz bilan uchrashuvi ko'pincha bir-ikki uchrashuv bilan cheklanmaydi. Ko'pchilik hollarda mijoz bilan uch marta va undan ko'p uchrashib ancha uzoq muddat davomida maslahat berib borish talab e t i l a d i . Bunday uzoq muddatli maslahatlarning zarurligi quyidagi odatiy hollarda yuzaga keladi: - Mijozning muammosi shunday murakkab bo'ladi-ki, bir-ikki soat davomida uni tushunib olish deyarli mumkin emas. Mijozning bir emas, baiki bir necha muammolari mavjud, ularning har birini hal etish alohida maslahatni talab etadi; - Taklif etilayotgan muammoning yechimi mijoz tomonidan darhol va to'la mustaqil amalga oshirilishi mumkin emas va maslahatchi tomonidan qo'shimcha yordam ko'rsatishni talab etadi. - Mijozning individual xususiyatlari sababli psixolog-maslahatchi uning muammosini darhol va qo'shimcha yordamsiz hal eta olishiga to'la ishonmaydi. Agarda mijoz o'ziga yetarlicha ishonmasa, o'z hayajonlari va xulqini boshqara olmasa, agarda uning intellektual rivojlanish darajasi qiyin vaziyatlarda oqilona, to'g'ri yechimni mustaqil qabul qilish uchun yetarli bo'lmaganda bunday hollar uchrab turadi. Kim, qachon va nima uchun psixolog-maslahatchiga murojaat etadi? Ko'pincha aholining o'rta qatlami deb ataluvchi jismoniy va sog'lomlik holati bo'yicha yuksak xavf zonasida bo'lgan odamlar psixolog- maslahatchiga murojaat etadilar. Yuksak xavf zonasi deganda nerv, psixik hamda jismoniy kasallanishi oson bo'lgan odamlar va haqiqatdan ham kasal bo'lib qolishlari mumkin bo'lgan vaziyatlar tushuniladi. Boshqa, jismoniy va psixik jihatdan kuchli, ancha sog'lom odamlar bunday vaziyatlardan faqatgina toliqish yoki noqulaylikni his etish bilan chiqib ketadilar. Psixologik maslahatga murojaat etuvchilar - bu odatda hayotga yetarlicha yaxshi moslashib olmagan va o'z ishida unchalik band bo'lmagan odamlar bo'ladi, chunki psixologning to'la, batafsil maslahatini olish uchun vaqt talab etiladi.

Psixolog-maslahatchiga hayotda va hammadan ham ko'p yordam so'rab murojaat etuvchilar orasida ko'plab omadsiz odamlar bor, aynan omadsizlik o'zini jismoniy nosog'lom deb o'ylovchi mana shu odamlar psixolog tomonidan yordam kutishga majbur etadi. Psixolog-maslahatchiga murojaat etuvchilar orasida u yoki bu emotsional chetlanishga ega odamlar uchraydi, bu chetlanishlar o'z navbatida ko'plab ruhsizlik holati va umidsizlik oqibati hisoblanadi. Bu odamlar qachon psixologdan faol yordam izlashni boshlaydilar. Bu odatda ularda muammo paydo bo'lishi bilan darhol sodir bo'Imaydi, baiki ularning hayotida eng og'ir damlar boshlanganida murojaat etadilar. Odam nima qilishni bilmaganida, yoki o'z muammosini mustaqil hal etish uchun uning imkoniyatlari qolmaganda psixolog- maslahatchiga yordam so'rab keladi. Ruhiy holati yomon bo'lganida, uning xayolida u bilan yoki unga yaqin odamlar bilan qandaydir qo'rqinchli holat sodir bo'layotgandek, yomon oqibatlarga olib kelishi mumkindek tuyulganda odam yordam so'rab psixologga murojaat etishi mumkin. Odamlar psixoiog-maslahatchidan nimani kutishadi? Nima uchun unga murojaat etishadi? Bu savollarga quyidagicha javob berish mumkin: 1. Ba'zi mijozlar o'z muammolarini umuman qanday hal etishni biladilar va psixoiog- maslahatchidan faqat ruhiy madad izlab boradilar. 2. Boshqalari muammoni qanday qilib hal etishni bilmaydilar va maslahat so'rab boradilar. 3. O'zlariga to'la ishonmaydigantaryoki o'z muammolarini hal etish uchun mavjud imkoniyatlaridan qaysi birini tanlashni bilmaydiganlar. Ularni ishontirish va ularning faolliklarini kerakli tomonga yo'naltirish kerak. 4. Bu ko'pincha bir o'zi yakka bo'lgan odamlar - shunchaki kirn bilandir yurakdan gaplashib olish kerak, ularda odatda jiddiy psixologik muammolar bo'Imaydi, lekin vaqti-vaqti bilan diqqat bilan eshitadigan va mehribon suhbatdoshga juda muhtoj bo'ladilar. Psixologik maslahat mijozlari orasida shunchaki qiziquvchanlik yoki shunchaki u bilan bahslashish istagi psixolog-maslahatchiga olib keladiganlari ham uchrab turadi. Ba'zilar haqiqatan ham psixolog-maslahatchi nima ekanligini va u nima bilan shug'ullanishini bilishni xohlaydilar, boshqalar oldindan ular bekorchi ish bilan shug'ullanadi, deb

ishonadilar va psixolog-maslahatchini noqulay holatga solib, uni bunga ishontirishga harakat qiladilar. Psixolog-maslahatchining pozitsiyasi u barcha mijozlarni qabul qilishi, ular nima uchun kelganliklari, kayfiyatlari qandayligi va maqsadlari qandayligidan q a t ' i nazar" ularga diqqat bilan, mehribonlik bilan munosabatda bo'lishlaridan iborat. Bu professional psixolog uchun faqat o'z obro'si va mavqeini saqlab qolish uchungina emas, balki u kabi o'zining professional odob qoidalari bo'yicha unga murojaat etganlar va yordamga muhtojlarga, shu jumladan maslahatlar davomida o'zini aytarli odobsiz tutganlarga ham yordam ko'rsatishga majbur. Psixologik maslahat odamlarga amaliy psixologik yordam ko'rsatishningboshqa turlaridan nimasi bilan farq qiladi? Masalan, individual va guruhiy psixoterapiyadan farqli ravishda, u psixolog- maslahatchining mijoz bilan shaxsiy aloqalari nisbatan qisqa vaqtligi va epizodik xususiyatini nazarda tutadi. Individual va guruhiy psixoterapiyaning har xil turlari odatda psixologning mijoz bilan ancha uzoq muddatli — bir necha haftalardan, to bir necha oylargacha va hatto bir necha yillargacha muntazam aloqasini, mijoz bilan ishlashda ko'p soatlar sarflashga mo'ljallangan. Psixoterapiyada (psixologik maslahat amaliyotidan farqli ravishda) mijozni psixologik muammolardan xalos etishda psixolog faol rol o'ynaydi. Aynan u muammom hal etishga qaratilgan faol harakatlarni amalga oshiradi. Mijozning o'zi esa asosan passiv rol o'ynaydi, ya'ni shunchaki psixoterapevt ta'sir ko'rsatishini qabul qiladi va ularga javoban harakat qiladi. Psixologik maslahatda vaziyat boshqacha bo'Iadi: bu yerda psixolog-maslahatchi asosan faqat maslahat beradi, ularni amalga oshirish esa mijozning ishi bo'lib qoladi, faollik rolini u o'zida saqlab qoladi. Amaliy psixologik ishlar boshqa turlarida maslahat berishdan farqli ravishda olib boriladigan psixoterapevtik amaliyot bevosita shaxsiy aloqalarni, psixolog va mijozning o'zaro munosabatlarini, hatto mijoz o'z muammosini hal etayotgan davrda ham o'zaro aloqalarini ko'zda tutadi. Psixologik maslahatda mijoz bilan ish boshlanishida psixodiagnostika iloji boricha kam bo'lishi va asosan

psixolog-maslahatchiik maslahat davomida mijoz xulqini kuzatish natijalariga tayanishi kerak. Psixodiagnostika maxsus psixologik testlardan foydalanmay bevosita mijozdan olinadigan ma'lumotlarni umumlashtirish va tahlil qilishni o'z ichiga oladi. Psixokorreksion ishlarda psixodiagnostika ancha katta rol o'ynaydi. Odatda maslahatlareng boshida o'tkaziladi va unga ancha ko'p vaqt ajratiladi. Mijoz bilan ishlash yakuniy natijalari uchun psixolog-maslahatchi to'g'ridan to'g'ri professional javobgar hisoblanmaydi. (Mijoz uning maslahatlaridan foydalanishi yoki foydalanmasligi uchun maslahatchi javobgar emas.) Maslahatchi faqat mijozning muammosi to'g'risidagi o'zining xulosasini to'g'riligi va mijozga berilayotgan amaliy maslahatning samaraliligi uchun javob beradi. Psixoterapevtik amaliyotning boshqa turlarida psixolog mijoz bilan o'z ishlari yakuniy natijalari uchun shaxsan javobgar, chunki uning o'zi mijozning psixologiyasi va xulqini tuzatish bilan shug'ullanadi, uning o'zi o'z xulosa va tavsiyalarini amalga oshiradi. Amaliy korreksiya (tuzatish) bilan shug'ullanuvchi psixoterapevt esa uning metodlarini professional egallagan bo'lishi kerak, chunki uning ishining asosiy qismi shu metodlarni qo'llashdan iborat bo'Iadi. Psixologik maslahatning maqsad va vazifalari Maslahat berish psixologik amaliyotning asosiy turi sifatida quyidagi maqsadlarni ko'zlaydi: 1. Munozarada yuzaga kelgan muammoni zudlik bilan hal etishda unga yordam ko'rsatish. Odamlarda ko'pincha darhol aralashish, kechiktirilmaydigan yechimlarni talab etuvchi, mijoz hal etish uchun ko'p vaqt, kuch va vositalarni sarflash imkoniyatiga ega bo'lmagan yechimlarni talab etuvchi muammolar yuzaga keladi. Bunday muammolarni odatda operativ deb ataydilar va kerakli yechimlar ham shunday deb ataladi. Operativ muammolarni hal etishda og'zaki maslahat shaklida zudlik bilan psixologik yordam olish juda muhim hisoblanadi. Bolaning ota-onasi bilan o'zaro munosabatlarda jiddiy nizolar yuzaga kelishi, ularning vaqtida hal etilmasligi bolajismoniy va psixik sog'lig'igajuda katta salbiy ta'sir

etishi mumkin. Biror-bir tashkilot ishchisida ham keskin, darhol hal etilishi kerak bo'lgan muammo paydo bo'lishi mumkin. Masalan, yaqin kunlarga belgilangan o'zining bevosita boshlig'i bilan qisqa vaqtli uchrashuv vaqtida ular o'rtasidagi munosabatlardagi muammoni hal etish zarurbo'Iadi. Misol: oilada eri yoki xotinida kutilmaganda oralaridagi munosabat yoki qarindoshlardan bin bilan munosabati keskin yomonlashadi. Mana shu sababli oilada og'ir oqibatlarga olib kelishi mumkin bo'lgan keskin vaziyat yuzaga kelishi mumkin. 2. Mijozga psixologning doimiy aralashishisiz o'zi mustaqil hal eta oladigan masalalarni yechishda, ya'ni odatda maxsus professional psixologik biiimlar kerak bo'lmagan faqatgina muloqot, sog'lom mazmunga asoslangan hayotiy maslahat kerak bo'lgan masalalarni hal etishda yordam ko'rsatish. Masalan, mijoz uchun mehnat va dam olish qulay kun tartibini tanlab olishi, turli faoliyatlar o'rtasida vaqtni to'g'ri taqsimlash shunday masalalar hisoblanishi mumkin. 3. Mijozga aslida uzoq vaqt davomida ozmi-ko'pmi doimiy psixoterapevtik ta'sir ko'rsatish kerak bo'lgan, lekin u yoki bu sabablar oqibatida ushbu vaziyatda bunday imkoniyati bo'lmagan holatida vaqtinchalik yordam ko'rsatish bunday holatda psixologik maslahatdan mijoz duch kelgan muammoning yanada og'irlashishiga yo'l qo'ymaydigan, salbiy jarayonlarning tez rivojlanishini oldini oluvchi mijozga vaqtinchalik operativ yordam ko'rsatish vositasi sifatida foydalanish mumkin. Mijozda kutilmaganda depressiya holati yuzaga kelishi shunday muammoga misol bo'lishi mumkin. 4. Mijoz o'z muammosini to'g'ri tushunib, umuman uni o'zi hal etishga tayyor bo'lgan, lekin biror narsadan shubhalangan, o'zining to'g'ri yo'l tutayotganiga to'la ishonchi bo'lmagan hoilarda, psixolog-maslahatchi muloqot natijasida ular tomonidan professional va ruhiy qo'llab-quvvatlanadi, bu esa unda o'ziga ishonchini kuchaytiradi. 5. Maslahat olishdan boshqa hech qanday imkoniyati bo'lmaganda mijozga yordam ko'rsatish. Bunday holatda psixolog- mutaxassis mijozga psixologik maslahat berar ekan, aslida u ancha to'la va uzoq vaqtli psixokorreksion yoki psixoterapevtik yordamga muhtojligini tushuntirishga harakat qiladi.

6. Psixologik maslahat mijozga psixologik yordam ko'rsatish boshqa turlari o'rniga emas, balki faqat psixolog emas, uning o'zi ham yuzaga kelgan muammoni hal etish bilan shug'ullanishini ko'zda tutib ular bilan birgalikda, qo'shimcha mashg'ulot sifatida olib boriladi. 7. Psixolog-maslahatchida tayyor yechim bo'lmagan, chunki vaziyat uning imkoniyati doirasidan chiqqan, mijozga qanday bo'lsa ham mayli juda oz va samarasi yetarli bo'lmagan yordam ko'rsatish kerak bo'lgan hoilarda, psixologik maslahat quyidagi asosiy vazifalarni hal etadi: A) Mijoz duch kelgan muammoni aniqlashtirish, tushunib olish. A) Mijozda yuzaga kelgan muammoning mohiyati to'g'risida, uning jiddiyligi darajasi haqida unga tushuntirib berish, mijozni muammo bilan tanishtirish. D) Mijoz paydo bo'lgan muammoni mustaqil hal eta olishi mumkinligini aniqiash maqsadida psixolog-maslahatchining mijoz shaxsini o'rganishi. E) Mijoz muammosini hal etishni eng yaxshi yo'lini ko'rsatish bo'yicha mijozga maslahat va tavsiyalarni aniq ifoda etish. F) Mijoz o'z imkoniyatlarini hal etishga kirishgan holatida mijozga qo'shimcha amaliy maslahatlar sifatida kundalik yordam ko'rsatish. G) Mijozga kelajakdashu kabi muammolami yuzaga kelishining oldini olishni o'rgatish, psixoprofilaktik vazifasi. H) Psixolog-maslahatchi mijozga uning o'zi qo'llashi mumkin bo'lgan oddiy, hayotiy zarur psixologik bilim va malakalarni berish. Aytib o'tilgan vazifalarni har birini ko'rib chiqamiz. Muammoni aniqlashtirish mijozni diqqat bilan tinglab, uni bir qancha vaqt kuzatib psixolog-maslahatchi uning muammosi mohiyati aslida nimadan iborat ekanligi to'g'risidagi xulosaga kelishidan iborat bo'ladi. Ba'zida uning xulosalari mijozning fikri bilan mos keladi, ba'zan esa umuman mos kelmaydi.

Xulosalar mos kelmagan holda psixolog-maslahatchi mijozga u maslahatni nima uchun dastavval mijozning o'zi o'ylagan, undan farq qiluvchi aynan mana shu xulosaga kdganligini tushuntiradi. Shunday tushuntirish davomida psixolog-maslahatchi uning muammosi nimadan iborat ekanligini dalil, asoslar bilan tushuntirish bilan birga nima uchun ushbu muammo yuzaga kelganligini va uni qanday qilib amaliy hal etish mumkinligini ham ko'rsatib beradi. Keyin, mantiqiy zarur va odatda avvalgisi bilan birga amalga oshiriladigan qadam — bu mijoz shaxsini psixologik o'rganish hisoblanadi. Buni o'rganmay turib birinchidan - mijozning o'z muammosini to'la, chuqur tushunib yetishga, ikkinchidan - uni hal etishda mijozning faol ishtirok etishiga tayanib bo'lmaydi. Maslahat olib borishda mana shu ishni bajarib psixolog mijozga uning muammosini tushuntirish, shu bilan birga uning individual xususiyatlarini hisobga olish imkoniyatiga ega bo'ladi. Shundan keyin psixolog-maslahatchi muammoning mohiyatini o'zi tushunishi va mijoz individualVigini hisobga olib, uni hal etish bo'yicha tavsiyalarni ifoda etib beradi. Bunday tavsiyalar qisqacha, oddiy va mijoz tushunadigan bo'lishi kerak. Har doim ham mijoz psixolog-maslahatchidan olgan maslahat va tavsiyalarini amalga oshirishga kirisha olmaydi. Ko'pincha o'zining tajribasizligi yoki bilmasligi sababli xatoga yo'l qo'yadi va psixolog-maslahatchi tomonidan kundalik yordamga muhtoj bo'ladi. Psixolog-maslahatchi esa mijozni tinglab, o'zi va u uchun muammoni aniqlashtirib, uni to'g'ri hal etish bo'yicha tavsiyalar taklif etib, o'zining professional burchini to'la bajardi, deb o'ylashi kerak emas. Mijozning olgan maslahat va tavsiyalarini xatosiz amalga oshirishni ta'minlash ham psixolog- maslahatchining vazifasi hisoblanadi. To'g'ri mijoz psixolog-maslahatchidan olgan tavsiyalarni bajarishni xohlamasligi ham mumkin. Odamlar hayotlarida duch keladigan muammolar shunday bo'ladi-ki, ular takroran yuzaga keladi, ularni bir marotaba hal qilinishi ular kelajakda yana bir bor yuzaga kelmasligiga to'la kafolat bo'la olmaydi. Shuning uchun mijoz bilan maslahat berish ishlarini olib borganda kelajakda bunday muammolar yuzaga kelmasligiga harakat qilish kerak. Xususan mana shu psixoprofilaktikaning vazifalaridan biri hisoblanadi. Uni hal etib

psixolog-maslahatchi mijozning o'zi o'z harakatlari bilan hayotida kelajakda shunga o'xshash muammo takror yuzaga kelishining oldini olish va hal qila olishga erishadi. Mijoz psixoprofilaktik masalani mustaqil hal qilishga qodir bo'lishi hamda o'ziga o'zi zarur yordamni ko'rsata oladigan bo'lishi uchun psixolog-maslahatchi ba'zida ixtiyoriy ravishda uning uchun kasbiy zarur bo'lmagan vazifani oladi: mijozga foydali bo'lgan oddiy psixologik bilimlar beradi. Psixologik maslahat turlari Turli odamlar psixologik maslahatga muhtoj bo'lganligi va turli masalalarda ular yordam so'rab murojaat etganliklari sababli psixologik maslahatni mijozlar individual xususiyatlariga va muammolariga qarab turlarga ajratish mumkin. Birinchi navbatda intim-shaxsiy deb ataluvchi psixologik maslahatni ajratib ko'rsatamiz, ko'pchilik odamlarda ko'pincha mana shunday maslahatga talab yuzaga keladi. Ushbu turga shaxs sifatida odamga chuqur ta'sir ko'rsatadigan, unda kuchli hayajonlar uyg'otadigan, atrofdagi odamlardan yashiriladigan masalalar bo'yicha maslahatlarni kiritish mumkin. Bular odam nima bo'lsa ham ularni yo'qotishni xohlaydigan psixologik yoki xulqi muammolari, shaxslararo munosabatlar bilan bog'liq muammolar, turli qo'rqinchlar, muvaffaqiyatsizliklar, shifokor aralashuvini talab etmaydigan psixogen kasalliklar va boshqalar. Bunga odamning o'zidan o'zi qoniqmasligini intim, masalan jinsiy muammolami ham kiritish mumkin. Keyingi ahamiyati bo'yicha va hayotda ko'p uchraydigan psixologik maslahatning keyingi tori - oilaviy maslahat hisoblanadi. Bunga odamning o'z oilasida yuzaga keladigan masalalar bo'yicha maslahatlarni kiritish mumkin. Bular xususan bo'lajak turmush o'rtog'ini tanlash, oilada o'zaro munosabatlarni to'g'ri tashkil etish va boshqarish, oilaviy munosabatlarda bo'lishi mumkin bo'lgan nizolaming oldini olish va bartaraf qilish, er-xotinlarning qarindoshlari bilan munosabatlari, kundalik oilaviy muammolar bo'lishi mumkin. Maslahatlarning uchinchi turi - psixologik-pedagogik maslahatdan iborat. Bunga maslahatchining mijoz bilan bolalarni tarbiyalash va o'qitishni, biror ishga o'rgatish hamda kattaiaming pedagogik malakasini oshirishni, pedagogik rahbarlik, bolalar va kattalar guruhlari, jamoalarni boshqarishni kiritish mumkin.

Psixologik-pedagogik maslahatning eng ko'p tarqalgan to'rtinchi turi — amaliy maslahatlar. U o'z navbatida odamlar faoliyati turlari necha xil bo'lsa, shuncha turlariga ega bo'ladi. Umuman olganda, odamlarning amaliy ish bilan bog'liq muammolarini hal etish amaliy maslahat deb ataladi. Bunga inson uchun kasb tanlashni, odamda qobiliyatlarini rivojlantirish, uning mehnatini tashkil qilish, ish bajarish qobiliyatini oshirish, ish bo'yicha muzokaralar olib borish masalalarini kiritish mumkin. Aytib o'tilgan psixologik maslahat turlarining har biri boshqasi bilan o'xshashdir, masalan har xil faoliyat turlarida bir turli vaziyatlarda o'zining psixologik talqin qilinishi bo'yicha bir xil muammolar yuzaga kelishi mumkin. Lekin shu bilan birga psixologik maslahatlar aytib o'tilgan har bir turida o'zining xususiyatlari mavjud. Ularni ko'rib chiqamiz. Intim-shaxsiy maslahatlar odatda begona shaxslardan sir tutilishini va shu bilan bir vaqtda maslahatchi va mijoz muloqotlari uchun ochiq bo'lishini, ular o'rtasida o'zaro ishonchli munosabatlarni talab etadi. Bunday psixologik maslahat alohida vaziyat yaratilishini talab etadi, chunki ko'nglidagini ochiq aytishni, tavbani eslatadi. Maslahatning bu turi bevosita taalluqli bo'lgan muammolari tabiati bo'yicha vaqti-vaqti bilan yoki qisqa vaqtli bo'lishi mumkin emas. U birinchidan — psixolog- maslahatchining hamda mijozning katta psixologik tayyorgarligini, ikkinchidan - psixolog- maslahatchining mijoz bilan uzoq vaqt, odatda oson bo'lmaydigan suhbatini, uchinchidan - mijozda paydo bo'lgan muammoni hal etish uchun ancha uzoq vaqtni ko'zda tutadi. Uzoq vaqt talab e t i l i s h i intim-shaxsiy xususiyatdagi muammolar darhol hal etilmasligi bilan bog'liq. Oilaviy maslahat o'z navbatida psixolog-maslahatchi oilaviy muammoning mohiyatini, ularni hal etish usullarini bilishni, iloji bo'lsa shaxsiy oilaviy hayotida ularni bilishni talab etadi. Oilasi bo'lmagan odamlar oilaviy maslahatlar bilan muvaffaqiyatli shug'ullanishlari qiyin bo'ladi, aksi ham bo'lishi mumkin. Oila qurishga yoki oilani saqlab qolishga urinmagan inson yaxshi psixolog-maslahatchi bo'lishi qiyin. Uning shaxsiy tajribasi odamlarga salbiy mazmunda foydali bo'lishi

mumkin. Oilaviy munosabatlarda salbiy hayotiy tajribaga ega odam boshqalarga oilaviy hayotda nimalarga yo'l qo'ymaslikni aytib berishi mumkin, lekin oilani saqlab qolish va o'zaro munosabatlarni yaxshilash yo'llarini ko'rsata olmayapti. Biroq bu qoidada ham o'zgacha holatlar bo'lishi mumkin. Psixologik amaliyotda oilaviy hayotda o'zlari ko'p marta muvaffaqiyatsizlikka uchragan odamlar ham oilaviy masalalar bo'yicha yaxshi psixolog-maslahatchi bo'lib chiqqanlari ma'lum. Psixologik-pedagogik maslahat berish o'z navbatida maslahatchining pedagogik ma'lumotga, o'qitish, odamlarni tarbiyalash tajribasiga ega bo'lishini talab qiladi. Sobiq o'qituvchi va tarbiyachilar pedagogik ish tajribasi hamda kerakli ma'lumotga ega bo'lib, odatda psixologik-pedagogik masalalar bo'yicha yaxshi psixolog-maslahatchi bo'lib chiqadilar. Psixologik-pedagogik maslahatga nisbatan aytilgan gaplar amaliy maslahatga ham taalluqiidir. Bu ish bilan psixologik maslahat olib bormoqchi bo'lgan faoliyat sohasini shaxsiy tajribasi orqali yaxshi bilgan odamlar shug'ullanishlari mumkin. Psixologik maslahatning samarali ho 'I ish sharti Psixologik maslahat keraklicha muvaffaqiyatli bo'lishi uchun, ya'ni iloji boricha ijobiy natijalarga erishish uchun maslahat berish jarayonida qator shartlarga amal qilish kerak. Ushbu shartiar mohiyatini ochib beramiz va tushuntirib beramiz. 1-shart. Psixologga yordam so'rab murojaat etayotgan odam psixologik xususiyatdan xayoliy emas, balki haqiqiy muammoga hamda uni iloji boricha tezroq hal etish yaqqol ifodalangan istakka ega bo'lishi kerak. Yuqorida biz ba'zi odamlar nima bo'lsa ham hal qilishni istaydigan murakkab muammolari bo'lgani uchun emas, aslida psixolog-maslahatchiga masalan, shunchaki qiziqqanliklaridan va o'z holatlarini o'zgartirish kerakligidan bir maqsad bilan kelishlarini aytib o'tgan edik. Psixolog-maslahatchi bunday odamlarga to'g'ridan to'g'ri qandaydir yordam ko'rsatishi qiyin bo'ladi, faqat ularning izzat-nafslarini (ambitsiya) va o'zlariga ishonchlarini, kekkayishlarini biroz pasaytirishi mumkin. Agarda odamda haqiqiy muammo mavjud bo'lsa, lekin uni to'la anglab yeta olmayotgan bo'lsa, buning oqibatida undan xoli bo'lish istagi bo'lmasa, unda

bunday odamga psixolog-maslahatchi faqalgina mijoz bilan suhbati natijasida u o'zining muammosini anglab yetib va undan iloji boricha tezroq xoli bo'lish istagi paydo bo'lgan holatdagina yordam bera oladi. Agarda mijoz o'z muammosini yaxshi tushunsa, lekin o'z psixologiyasini, o'z xulqini o'zgartirishni xohlamasa unda bunday odamga hatto tajribali psixolog-maslahatchi ham yordam bera olishi qiyin bo'ladi. 2-shart. Mijoz yordam so'rab murojaat etgan psixolog-psixolog- maslahatchiik maslahat o'tkazish tajribasiga va kerakli kasbiy psixologik tayyorgarlikka ega bo'lishi kerak. Shu sababli psixologik maslahat shifokor amaliyotiga o'xshab ketadi. Psixolog-maslahatchidan shifokor kabi birinchi navbatda mijozga zarar yetkazib qo'ymasligi va maslahat muvaffaqiyatli o'tishi uchun qo'lidan kelgan barcha harakatlarni qilishi talab etiladi. 3-shart. Psixologik maslahat uchun sarflanadigan vaqt ancha uzoq davom etadigan bo'lishi kerak. Bu vaqt davomida psixolog- maslahatchi mijozni bezovta qilayotgan muammoni oxirigacha tushunib olishi va muammoni hal etishning eng to'g'ri yo'lini topishi hamda mijozning o'zi bilan bu muammoni muvaffaqiyatli hal etishi kerak. Bu yerda muammoni hal etish uchun yo'naltirilgan harakatlarni nazorat qilish, olingan natijalarga baho berish va boshlangan ishni oxirigacha yetkazish, ya'ni mijozni ham psixolog- maslahatchini ham to'la qoniqtiradigan natijaga erishish uchun kerak bo'lgan vaqt ham ko'zda tutiladi. Ba'zan psixologik muammoni hal etish maslahatdan ijobiy natija olinmagandek yoki olingan natija mijoz kutgandek emasday tuyuladi. Psixologesa o'zi tomonidan ish to'g'ri bajarilgan va kerakli natija yaqqol ko'rinib turibdi, deb ishonishi mumkin. Bunda psixolog-maslahatchi oldida qo'shimcha, mijozga muammo ancha' qoniqarli hal etilganligini isbotlash vazifasf yuzaga kefadi. Ba'zan, esa aksincha bo'ladi, mijoz ish yaxshi Bajattldi deb o'ylaydf, psixolog-maslahatchi esa boshlangan ish hali oxiriga yetkazilmagan deb hisoblaydi. Ushbu holatda psixolog-maslahatchi bunga mijozni ishontirishga va muammo to'la hal etilishi uchun qo'lidan kelgan barcha ishlarni amalga oshirishga harakat qilishi talab etiladi.

Agarda psixologik maslahat muddatdan oldin, ya'ni kerakli natija olishdan oldin to'xtatilgan bo'lsa, bunda psixolog-maslahatchi bu haqida mijozni ogohlantirishi kerak. 4-shart. Mijoz psixolog-maslahatchidan olgan tavsiyalariga to'la amal qilishi kerak. Aks holda mijozning muammosi hal etilishi qiyin bo'ladi va maslahatchining tavsiyalari uning uchun harakat qilishga ko'rsatma emas, balki faqatgina tilakligicha qoladi. 5-shart. Psixologik maslahat qulay sharoitlarda o'tkazilishi kerak. Bu vaziyat qanday bo'lishi kerakligi to'g'risida keyinchalik to'xtalib o'tamiz. Hozir esa ko'pchilik hollarda psixologik maslahat maxfiylik holatida o'tkazilishi kerakligini, u psixolog- maslahatchi va mijozni uzoqlashtirishi emas, balki yaqinlashtirishi kerakligini, mijozdagi keskinlikni yo'qotish psixolog-maslahatchi bilan ochiq-oydin munosabatda bo'lishga imkon beradigan bo'lishi kerakligini aytib o'tamiz.

Adabiyotlar: 1. Umumiy psixologiya A.V.P е trovskiy tahririda, Toshk е nt 1992 yil, 53–62 b е tlar. 2. Kazakov V.G., Kondrat е va L.L. Psixologiya, M. 1989, 282–316 b. 3. M.V., Domash е nko I.A. Atlas po psixologii, M. 1990, 27–42 b. 4. N е mov R.S. Psixologiya, M. 1990, 12–17 b е tlar (rus tilida) 5.G`ozi е v E. Psixologiya, T. 1994, 13–31 b е tlar. www.arxiv.uz www.referat.arxiv.uz

O'xshashlar

Psixologik maslahat

Psixologik maslahat haqida nizom

Psixologik maslahat fanining predmeti. Psixologik maslahat haqida Nizomning qabul qilinishi

Psixologik maslahat ishlarini tashkil etish

Shaxslararo muammolar bo'yicha psixologik maslahat va amaliy tavsiyalar