Ichki kasalliklar va yuqumli kasalliklarda uchraydigan ruhiy o`zgarishlar. Tug`uruqdan keyingi psixozlar - Psixologiya - Referatlar

Ichki kasalliklar va yuqumli kasalliklarda uchraydigan ruhiy o`zgarishlar. Tug`uruqdan keyingi psixozlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

64.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Ichki kasalliklar va yuqumli kasalliklarda uchraydigan ruhiy o`zgarishlar. 2. Tug`uruqdan keyingi psixozlar

www.arxiv.uz Ba`zi somatik va yuqumli kasalliklar, zaharlanishlar, alkogolizm ruhiy o`zgarishlar bilan davom etadi. Somatik kasallikka aloqador ruhiy o`zgarishlar, asosiy kasallikning xarakteriga bog`liq bo`ladi. Bu emotsional alomatlar (depressiya, xavotirlanish, vahimaga tushish, tajanglik, eyforiya bilan o`tadigan nevrozsimon kasalliklar) va eshushning turli darajada buzilishi (karaxtlik, amensiya, deliriy, sopor, koma) hamda tutqanoq xurujiga o`xshash holatlar namoyon bo`ladi. Bularning kelib chiqishida umumiy somatik kasalliklar, yuqumli kasalliklar va zaharlanishlar muhim ahamiyatga ega. Bunday psixozlar Surunkal i kasalliklar, yuqumli kasalliklar, zaharlanish, alkogolizm va bemorning jinsi, yoshi, kasallikning og`irlik darajasiga bog`liq bo`ladi. Klinik manzarasi. Simptomatik psixozlar o`tkir va uzoq muddat davom etadigan turlarga bo`linadi. O`tkir psixozlardan keyin, ko`pincha asoratlar qolmaydi. Uzoq muddatli turida esa sog`ayishdan keyin qoldiqlar – psixoorganik asoratlar qolishi mumkin. O`tkir simptomatik psixozlar qisqa vaqt davom etadi. Bunda astenik buzilishlar (bosh og`riq, lohaslik, harakat bezovtaligi, vahima, ruhiy tushkunlik, uyqu buzilishi, giperesteziya) kuzatiladi. O`tkir psixoz bir necha soatdan bir necha kungacha davom etadi va karaxtlik, deliriy, amensiya, oneyroid, tutqanoq alomatlari bilan davom etadi. Oneyroid alomatlarida ko`pincha, ko`rish illuziyasi va gallutsinatsiyasi bo`ladi. Bunda katatonik alomatlar bo`lmaydi. Eshitish gallutsinozida tovush ta`siridan ko`ruv, vahimalar paydo bo`lib, bemor o`zini yo`qotib qo`yadi. Bularning ta`siridan bemorlar o`ziga va atrofdagi kishilarga xavf solishlari mumkin. O`tkir psixoz o`tib ketganidan so`ng serebrasteniya alomati – tez charchash, toliqish, jahl chiqishi, ish qobiliyatining pasayishi, uyquning buzilishi, kayfiyatning yomonlashuvi, giperesteziya belgilari kuzatiladi. Uzoq muddatli simptomatik psixozlar 2 haftadan 2–3 oygacha saqlanib turadi. O`tish alomatlari uzoq vaqt davomli astenik holatlar bilan tugaydi yoki psixoorganik alomatga o`tishi mumkin. Uzoq muddatli simptomatik psixozlarning quyidagi turlari bor: 1. Depressiyalar – kechqurunlari kuchayadi, astenik holat bilan birga davom etadi. Bemorda ko`pincha, kechqurun va tunda qisqa vaqtli deliriy holatlari paydo bo`ladi. 2. Depressiv vasvasa holatlari , bemorlarni kuchli vahima, qo`rquv bosadi. Bundan tashqari, ayblash, ta`na qilish, vasvasa g`oyalari, illuziya va eshitish gallutsinatsiyasi bo`lib turadi. 3. Gallutsinator-paranoid holatlar. Bunda ta`qib qilish, vasvasa, eshitish gallutsinatsiyasi va illuziyalari, atrofdagi kishilarni yolg`on bilish bilan boradigan o`tkir paranoid holatlar bo`ladi. Bular apatik stupor (qimirlamay qolish, hamma narsalarga befarq qarash) bilan almashinib turadi. Agar bemor o`z turish joyini o`zgartirsa, bu buzilishlar o`tib ketadi.

www.arxiv.uz 4. Moniakal holatlar – bu o`zgarishlar harakatsiz maniya, eyforiya va astenik buzilishlar bilan birga namoyon bo`ladi. Moniakal holatlar avj olganda, soxta paralitik alomatlar paydo bo`ladi. Bulardan tashqari, Korsakov alomati va konfabulyoz holatlari kuzatiladi. Korsakov alomati o`tganidan so`ng bemor xotirasi tiklanadi. 5. Konfabuloz holatda bemor xotirasi va es-hushi joyida bo`ladi. Bu holat birdan boshlanib, birdan tugaydi. Bemorlar haqiqatda bo`lmagan voqea va hodisalar haqida gapiradilar. Bu holat tugaganidan so`ng bemorlar o`zlariga nisbatan tanqidiy munosabatda bo`ladilar. Uzoq vaqtga cho`zilgan psixozlardan keyin asteniya holati paydo bo`ladi. Og`ir yuqumli kasalliklardan va zaharlanishlardan, moddalar almashinuvi buzilishi bilan o`tadigan somatik kasallarda psixoorganik alomatlar paydo bo`ladi. Bu alomatlar har xil astenik eyforiya, apatiya tariqasida namoyon bo`ladi. Yurak kasali bilan og`rigan bemorlarda ularning kayfiyati buzilib, xavotirlik, besaranjomlik, vahima hissi paydo bo`ladi. Bemorning es-hushi buzilib, gallutsinatsiyalar bo`lib turadi. Bemorning ahvoli yaxshilanishi bilan bu holatlar yo`qoladi. Revmatizm bilan og`rigan bemorlarda esa asab-ruhiy sohasida o`zgarishlarkuzatiladi. Bunday bemor tajang, sabrsiz, salga yig`layveradi, uyqusi buzilib turadi, es-hushi aynib, tez-tez gallutsinatsiyalar bo`lib turadi. Xavfli o`smalar bilan og`rigan bemorlarda amentiv holatlar yoki deliriy paydo bo`ladi. Bu holat ko`pincha bemor holdan ketgan paytlarda, kasallik og`irlashgan vaqtlarda namoyon bo`ladi. Me`da-ichak yo`li kasallarida esa tez charchash, uyquchanlik, tajanglik, lanjlik qayd qilinadi. Gijja invaziyasida, ko`pincha bolalarda tutqanoq xurujlari, eshushning vaqt-vaqti bilan aynib turishi, o`zidan ketib qolish holatlari kuzatiladi. Depressiya holatlari ko`pincha surunkali somatik kasalliklarda uchraydi. Bunda bemorda suisidal (o`zini o`zi o`ldirish) harakatlari paydo bo`ladi. Yuqumli kasalliklar (tif, bezgak, zotiljam) bemorlarda ruhiy o`zgarishlar bilan davom etadi. Bunda deliriy holati paydo bo`ladi, bemorning es- hushi aynib, vaqtni bilmaydi, lekin o`zining kimligini biladi. Bemorda ko`ruv gallutsinatsiyasi va illuziyasi paydo bo`ladi. Bemorning ko`ziga har xil vahimali narsalar ko`rinadi. O`tkir yuqumli kasalliklar bilan og`rigan bemorlarning es-hushi aynib, illuziya, gallutsinatsiya va alahsirab, har xil gaplar aytish bilan davom etadigan amentiv holat (esning birdan kirar-chiqar bo`lib qolishi) boshlanishi mumkin. Bunda bemor o`zining qayerdaligini, ismi va familiyasini ham aytib bera olmaydi. Tug`uruq psixozlari. Tug`uruqdan keyin ko`proq amensiya, katatonik va maniya belgilari uchraydi. Og`ir hollarda qonda biokimyoviy o`zgarishlar – giperazotemiya, albuminuriya, qon bosimining ko`tarilishi kuzatiladi. Tug`uruqdan keyin bemorlarda shizofreniya yoki maniakal- depressiv psixozlar va boshqa kasalliklar kelib chiqadi yoki birinchi marta tug`uruqdan keyin paydo bo`ladi. Hozirgi vaqtda tug`uruqdan keyingi psixozlar juda ham kam uchraydi. Bunday paytlarda bemorlar hamma vaqt hamshiralarning kuzatuvida bo`lishlari, hech qachon bir o`zini tashlab ketmasliklari kerak. Agar tug`uruqdan keyin psixozlar kuzatilsa, tezda psixiatr shifokorni chaqirib, psixiatriya shifoxonasiga o`tkazish tavsiya etiladi.

www.arxiv.uz Davosi. Birinchi simptomatik psixozning sababi bo`lgan asosiy somatik kasallikni davolash zarur. O`tkir simptomatik psixozlar somatic shifoxonada psixiatr kuzatuvi ostida davolanishi kerak. Bemorni boshqalardan ajratib qo`yish, nazorat qilib turish zarur. Uzoq vaqt cho`ziladigan psixozlar esa ruhiy kasalliklar shifoxonasida davolanishi lozim. O`tkir simptomatik psixozlarda neyroleptiklar – aminazin, kofein, kordiamin bilan birga harakat qo`zg`alishlarida diazepam, leponeks buyuriladi. Bemorlarga quvvatga kirgizuvchi dorilar – 40 % li glukoza, askorbin kislotasi, nikotin kislotasi, magneziy sulfat, natriy xlor tomir ichiga yuboriladi. Delirioz, amentiv, gallutsinator paranoidlarida aminazinni kuniga 300–400 mg gacha berish zarur. Depressiv holatlarda amitriptillin, harakatsiz o`tadigan depressiyada melipramin buyuriladi. Uzoq vaqt cho`ziladigan simptomatik psixozlarda frenolon, melliril, teralin, bular kor qilmasa, aminazin, galaperidol tavsiya etiladi. Hamma psixotrop dorilar oz- ozdan berilib, keyin asta-sekinlik bilan dozasi oshirib boriladi. Shizofreniya yunoncha so`zdan olingan bo`lib, ruhning parchalanishi yoki bo`linishi degan ma`noni bildiradi. Shveysariyalik olim Bleyler bu kasallikning klinik manzarasini aniqlagan, shuning uchun Bleyler kasalligi deb ataladi. Shizofreniya ko`p uchraydigan ruhiy kasalliklardan biri bo`lib, aholi o`rtasida 1–2 % gacha uchraydi; ko`proq 15–35 yoshdan boshlanadi. Kasallikni keltirib chiqaruvchi sabablardan biri virusli infeksiya va bosh miya jarohatlarining asoratlari natijasida yuzaga keladi. Bundan tashqari, irsiy omillar ham muhim o`rin egallaydi. Kasallikda bosh miya po`stlog`i tormozlanishi natijasida qo`zg`aluvchanlik ortadi. Bunda po`stloqosti sohasi nazoratdan chiqib, qo`zg`aluvchanlik holati yuzaga keladi. Bosh miyaning bunday o`zgarishlariga asab hujayralarining zaifligi va oqsil almashinuvining buzilishlari sabab bo`ladi. Kasallik ko`pincha astenik o`zgarishlar bilan boshlanadi. Bular darmon qurishi, xavotirlanish, tez charchab qolish, atrofdagilarga shubha bilan qarash, yoqtirmaslik va har xil xatti-harakatlar qilish bilan davom etadi. Shizofreniyaning klinik kechishi xilma-xil bo`ladi. 1. To`xtovsiz davom etib turadigan shakli. Bunda klinik belgilar asta-sekin kuchayib, zo`rayib borish bilan o`tadi. Bunda bemorning ahvoli yaxshilanib qolganini ko`rsatadigan belgilar bo`lmaydi. Kasallik davomida nevrozsimon vasvasali gallutsinator, gebefrenik va katatonik alomatlar kuzatiladi. 2. Vaqt-vaqti bilan bo`lib turadigan yoki sust kechuvchi shaklida kasallik to`satdan qisqa muddatda psixozlar boshlanib qoladi. Bundan keyin yana musaffolik davri boshlanadi. Bu shaklida shaxsiyat astasekin o`zgarib boradi. Bu shakl ko`proq o`smirlik davridan boshlanadi. Dastlab asabiylashish, ortiqcha fikrlash va miyadan ketmaydigan xayollar paydo bo`lishi bilan kechadi. 3. Xurujsimon-progrediyent shakli – bunda kasallik xurujlar bilan bo`lib turadi va uzoqroq davom etadi. Xurujlar o`tib ketgandan so`ng, kasallik belgilari susayib qoladi va yo`qolib ketadi. Bu shaklida shaxsiyat o`zgarib, aqlpastlik tobora zo`rayib boradi. Kasallik vasvasalar va gallutsinatsiyalar bilan kechadi. Bu shakli 25 yosh va undan katta yoshdagilarda uchraydi.

www.arxiv.uz Shizofreniyada bemorlar fikrlari sayoz, nutq va yozuvi maqsadsiz, tartibsiz bo`ladi. Fikrlash qobiliyati pasayadi, bemorlar ezma, quruq safsataboz bo`lib qoladi. Avval nevrozsimon o`zgarishlar paydo bo`lib, bemorning kayfiyati o`zgarib turadi. Bunday bemorlar biror sabab bo`lmasdan, har joyi og`rib turishidan, tez charchab qolishidan shikoyat qiladi. Bemorning yurish-turishi va xatti- harakatlarida beparvolik, xudbinlik, kamgaplik kuzatiladi va unda atrofdagilardan qochib yurishga moyillik bo`ladi. Shizofreniyaning oddiy turida bemor beparvo, kamgap, serjahl va kamharakat bo`lib qoladi. Bu turda yakka qolish, xonalardan chiqmay, bir o`zi o`tirish istagi ko`proq bo`ladi. Kasallik o`smirlik davrida boshlanadi va sust kechadi. Bunda gallutsinatsiyalar va vasvasalar bo`lmaydi. Bu turda bemorlar aytilgan gaplarning teskarisini bajarishga harakat qiladilar. Masalan, og`zingni och desa, u og`zini yopib oladi. Bunday holatga negativizm deyiladi. Shizofreniyaning katatonik turida bemorlar harakatida katatonik qotib qolish yoki katatonik qo`zg`aluvchanlik bo`ladi. Bemorlar bir joyda qimirlamasdan qotib turadi va bitta so`z yoki harakatni hadeb takrorlayveradi. Bemor so`zlarni, jumlalarni baqirib aytadi, gaplariga tushunib bo`lmaydi. Bemor oyoq-qo`llarini bukkan holda, gavdaga yaqinlashtirib oladi va uzoq vaqt shunday tinch gapirmay o`tiradi, bu mutizm deb ataladi. Shizofreniyaning paranoid turida bemorlar hech kimning gapiga ishonmaydi, hammaga shubha bilan qaraydi. O`ziga qarshi tashqaridan jismoniy ta`sirlarni sezgandek bo`ladi. Bunday bemorlar, odamlar meni o`ldiradi, ovqatimni zaharlab qo`yadi, deb shubha bilan yurishadi. Ba`zi bemorlar esa menga mashinalar radioto`lqin yuborayapti, deb o`ylashadi. Bu turdagi vasvasalar ko`proq 20–30 yoshdan boshlab uchraydi. Ipoxondrik vasvasalarga chalingan bemor o`zining ichki a`zolarida o`zgarishlar sezadi. Bularga yuragim urishdan to`xtab qoldi yoki ichagim yorilib ketgan, deb takrorlayveradi. Kasallikning bu turida tez-tez gallutsinatsiyalar bo`lib turadi. Bemorlar turli ovozlar, buyruqlarni eshitib, ularni bajarmoqchi bo`ladilar, bu Kandinskiy- Klerambo alomati deb ataladi. Shizofreniyaning gebefrenik turi, bunda bemor quruq safsatabozlik, mantiqsiz qiliqlar qiladi. Bemorlar aftini burishtirib, so`zlarini, qiliqlarini sun`iy takrorlab turadi. Shizofreniyaning bir turi ikkinchi bir turiga almashib turadi. Gebefrenik turi va oddiy turlari og`irroq, katatonik turi esa yengil kechadi. Davolash usullari. Shizofreniyani davolashda insulin, sulfazin, aminazin va gipnoz usullari keng qo`llaniladi. Insulin terapiya moddalar almashinuvi orqali ma`lum o`zgarish yasab, zaharlanishni kamaytirishdan iborat. Insulin bilan davolashni boshlashdan oldin bemorlardan nahorda qon olib, qondagi qand miqdori tekshiriladi. Organizmga yuborilgan insulin qondagi qand miqdorini kamaytirib yuboradi. Me`yorda qondagi qand miqdori nahorda aniqlanganda, 9,0–11,0 g/1 yoki 3,3–5,5 mmol/1 ga teng bo`ladi. Insulin yuborilganda, qondagi qand miqdori anchagina kamayib ketadi, bu shok holati deb ataladi yoki gipoglikemik koma holati boshlanadi. Shokni keltirib chiqaruvchi

www.arxiv.uz o`rtacha insulin dozasi 80–100 tb ni tashkil etadi. Ba`zi hollarda, 30 tb miqdorda insulin yuborilganda ham shok holati boshlanadi yoki 150–180 tb miqdorda insulin yuborilganda ham shok holati qayt etilmaydi. Shok holatini paydo qilish uchun esa asta-sekinlik bilan insulin dozasini oshirib borish tavsiya etiladi. Insulin teri ostiga avval 4–8 tb dan boshlab, har kuni 4 tb dan ko`tarib borish kerak. Bemorda shok holati paydo bo`lmaguncha, insulin dozasini oshirib boriladi. Qaysi dozada shok holati boshlansa, shu dozada to`xtatiladi. Davo kursi 25–30 insulin shokidan iborat. Shok holatiga tushganda, bemorlar tashqi ta`sirotlarga javob reaksiyasi ko`rsata olmaydilar. Bemorlarning ko`z qorachiqlari kengaygan bo`ladi, badani terlaydi, ular 30–40 daqiqa shok holatida ushlab turiladi. Keyin esa 40 % 30–40 ml glukoza eritmasi tomir ichiga asta-sekin yuboriladi va shok holatidan chiqariladi. Glukoza eritmasi yuborilgandan keyin bemor o`ziga kelib, 1–2 daqiqa ichida es-hushi joyida bo`lgandan keyin, 100–200 g qand eritib nonushta qildiriladi. Agar bemorga glukoza eritmasi yuborilgandan keyin 20–30 daqiqa davomida o`ziga kelmasa, yana tomir ichiga 40 % li 30–40 ml glukoza eritmasi yuborish kerak. Ba`zan teri ostiga 0,1 % li 0,5–0,7 ml adrenalin eritmasidan inyeksiya qilinadi. Shok holatidan keyin bemorning ichki kiyimi almashtiriladi. Agar bemorning tomir ichiga glukoza eritmasini yuborishning iloji bo`lmasa, unda qand sharbatini zond orqali yuborish tavsiya etiladi. Insulin shok holati boshlanishi oldidan ba`zi bemorlarda gavda, qo`1-oyoqlarda va yuzdagi mushaklarda uchish, tortishib turish va epileptiform tutqanoq kuzatilishi mumkin. Bundan tashqari, kunning ikkinchi yarmida shok holati takroranishi mumkin. Shuning uchun hamshiralar har doim bemorlarning ahvolini nazorat qilib turishlari, ovqatlantirish va birinchi tibbiy yordam ko`rsatishga tayyor turishlari kerak. Neyroleptiklar bilan davolash. Katatonik va katatonik-paranoid holatlarda neyroleptiklar: majeptil (kuniga 60–80 mg dan), leponeks (kuniga 200–400 mg dan), ko`p miqdorda aminazin, stelazin, galoperidol dorilari beriladi. Qo`rquv effekti psixomotor qo`zg`alish bilan boradigan o`tkir paranoid holatlarda tomir ichiga galoperidol stelazin, tizersin bilan birga yuboriladi. Kasallikning surunkali kechishida, ya`ni vasvasalar kuchayib, klinik belgilar murakkablashib borayotganda stelazin (kuniga 40–80 mg dan), galoperidol (20–40 mg dan), etaperazin (150– 200 mg dan) uzoq vaqt beriladi. Odatda, 2–3 neyroleptiklar birgalikda, tomir ichiga va mushak orasiga qilinadi, keyinchalik ichishga buyuriladi. Rispolept (risperidon) kuniga 2–4 mg dan 1–12 haftagacha, 2,5 % li aminazin 1,0 m/o yoki ichish uchun buyuriladi. O`rtacha bir kunlik dozasi 300 mg dan iborat, davolash muddati 2–3 oygacha cho`ziladi. Aminazin olgan bemorlarning qon bosimi doimo o`lchab turiladi. Aminazin olgandan keyin ba`zi bemorlarning qon bosimi birdan tushib ketadi. Bunga ortostatik kollaps deb ataladi. Bunday paytda bemorlarni o`rniga yotqizib, 25 % li kordiamin 1,0–2,0 ml teri ostiga yoki 0,1 % li adrenalin 0,5–1,0 ml tomir ichiga yuborish kerak. Davolash kursini dastlabki davrida bemorlar o`rindan turmasliklari kerak. Bemorlarning qon bosimi har kuni o`lchab turiladi. Aminazin tabletkasi 25 mg dan 150–175 mg gacha (bir kunlik dozasi). Vasvasa holatlarida

www.arxiv.uz triftazin 1–5 mg va galoperidol 20–80 mg dan asta-sekin oshirib, 100 mg gacha (bir kunlik dozasi) 3–4 mahal beriladi. Davoni kasallik belgilari yo`qolguncha yoki ancha kamayib qolguncha shunday dozada davom ettirish kerak. Keyinchalik dozani 1–5 mg gacha kamaytirib borish kerak. Ruhiy qo`zg`alishlarni bartaraf etish uchun shu dorilardan mushak orasiga yoki tomir ichiga inyeksiya qilinadi. Vasvasa boshlanib, ko`ngilda xavotirlik paydo bo`lganda, tizersin 12–50 mg gacha (bir kunlik dozasi 100–400 mg gacha) buyuriladi. Depressiv alomatlarga qarshi amitriptilin va mellipramin buyuriladi. Miyadan ketmaydigan holatlarga – nozepam, seduksen, elenium va triftazin beriladi. Ipoxondrik belgilarda – seduksen, tazepam, fenazepam qo`llaniladi. Irim-sirim harakatlari bo`lsa, uzoq ta`sir etuvchi neyroleptiklar – 2,5 % li modditen depo 1,0–2,0 ml dan oyiga 2–3 marta inyeksiya qilib turiladi. Isterik belgilarda sonapaks, teralin dorilari qo`llaniladi. Maniakal-depressiv psixoz- Maniakal-depressiv psixozlar yosh odamlarda va ko`proq ayollarda uchraydi. Kasallik moniakal va depressiv xurujlar bilan kechadi hamda bu xurujlar takrorlanib turadi. Maniakal xuruj depressiv xuruj bilan almashinib turadi. Kasallikning bir necha kundan bir necha yilgacha davom etadigan musaffolik davri bo`ladi. Xuruj 2 oydan 10 oygacha davom etadi. Kasallik depressiv xurujlar bilan boshlanadi. U bosh miya po`stloqosti sohasi – gipotalamusda qo`zg`aluvchanlik to`xtab sezuvchanlik oshishi, vegetativ o`zgarishlar natijasida yuzaga keladi. Natijada, organizmda uglevod almashinuvi buzilib, qondagi qand miqdori oshadi, sut kislota kamayadi va yog` almashinuvi kuchayadi. Maniakal (kayfiyatning ko`tarilishi) shaklida atrofdagi narsalar bemorlarning ko`ziga yaxshi bo`lib ko`rinadi. Bemorlarning kayfi chog` bo`lib, hamma narsalarga qiziqadi, hamma ishlarga aralashib yuradi. Ba`zi bemorlar savollarni ko`p beradigan bo`ladi, ko`p gapiradi. Bemorlar o`zlarining qobiliyatlariga ortiqcha baho beradilar. Masalan, tibbiyotga aloqasi bo`lmay turib, o`zlarining davolash usullarini taklif etadi. Bunday bemorlar o`z yoshiga to`g`ri kelmaydigan qiliqlarni qiladilar. Ayol bemorlar yoshlari keksa bo`lsa ham lablarini qizil rangga bo`yab, yoshlarning qiliqlarini qilishadi. Maniakal holatda bemor ko`p gapirishidan so`z va jumlalarni tushirib qoldiradi. Bunday bemorlarning gaplariga tushunish qiyin bo`ladi. Ayrim bemorlar maqsadsiz harakat qilishadi, bironta ishni ham oxirigacha yetkazishmaydi. Kasallikning bu shaklida bemorlar kam uxlaydilar, 2–3 soatgacha charchoqni bilmaydilar, serjahl bo`lib, salga janjal qilaveradilar. Maniakal shakl quyidagi turlarga ega: 1. Xu s h c h a q c h a q l i k m a n i y a s i, bunda bemorlarda xushchaqchaqlik, eyforiya (kayfi chog`lik) va o`zini katta tutish holatlari kuzatiladi. 2. F i k r o ` z g a r u v c h a n l i k m a n i y a s i, tasavvur, idrok etish va fikrlash qobiliyatining o`zgarib turish holatlari kuzatiladi.

www.arxiv.uz 3. E k s p a n s i v m a n i y a s i, bunda bemorlar sababsiz ko`plab mablag` ishlatadilar va quruq va`dalar berib, pullarni bekorga sarflaydilar. 4. A s a b i y l a s h i s h m a n i y a s i, bunda bemorlarning jahli tez bo`lib, ular atrofdagilar bilan sababsiz urishib, ko`proq janjallashib turadilar. Depressiv (tushkunlik) shaklida bemorlarning kayfiyati pasaygan, g`amgin, har qanday tashqi ta`sirotlar ularning ko`nglini ko`tarmaydi. Bemorlar sekin ovoz bilan ohista gapiradilar, ko`p vaqt boshni egib, g`amgin bo`lib o`tiradilar. Bemorlarning yaqin kishilariga nisbatan munosabati o`zgarib, loqayd, beparvo bo`lib qoladilar. Depressiv holatda bemorlarda vasvasa paydo bo`lib, o`zini o`zi ayblashga tushadi va o`z hayotini ko`zdan kechirib, yolg`iz o`zini aybdor, deb hisoblaydi. Bunday bemorlar o`zini o`zi o`ldirishgacha borib yetadi. Shuning uchun bunday bemorlarni shifoxonaga yotqizib, kuzatib turish kerak. Depressiv shaklning quyidagi turlari bor: – melanxoliya turida bemorlarning kayfiyati pasaygan, g`amginlik holatlari kuzatiladi; – ajitirlangan melanxoliya turida esa bemor o`zini g`amgin sezsada, u tormozlanmagan, balki qo`zg`algan bo`ladi. Bunday bemorlarda o`zini o`zi o`ldirish hissiyoti kuchli bo`ladi; – ipoxondrik turida – bemorlar tanalarida jismoniy yetishmovchilik va og`riq sezadilar. Tanadagi og`riqdan qutulish chorasini izlab, tanalariga har xil shikastlar yetkazadilar; – vegetativ turi – bemorlarda vegetativ nevrotik buzilishlar kuzatiladi. Maniakal shaklini davolash. Bemorlarda qattiq qo`zg`alish davrida neyroleptiklar: xlorprotiksen 150–300 mg, aminazin 300–600 mg gacha, tizersin 150–300 mg, galoperidol 30–60 mg, majeptil 40–70 mg beriladi. Bezovtalik, qo`zg`alish kamayganida neyroleptiklar dozasini kamaytirish kerak. Davolash muddati 2–3 oyga cho`ziladi. Litiy karbonat (kuniga 900–2100 mg) bu qo`zg`alishlarda yordam beradi. Qo`zg`alishlar kamayganda, litiy karbonat miqdori haftasiga 300 mg dan kamaytirib boriladi. Agar bezovtalik, qo`zg`alishlar kamroq kuzatilsa, neyroleptiklar va litiy tuzlari kam miqdorda beriladi. Maniakal holatlar qaytarilmasligi uchun ko`proq litiy tuzlari ishlatiladi. Uning qondagi miqdori 0,6–0,7 mmol/1 ga teng. Depressiv shaklini davolash uchun bemorlar kayfiyatini ko`tarish maqsadida, mellipramin 100–300 mg, pirazidol 200–400 mg buyuriladi anafranil 100–200 mg. Kasallikning dastlabki 1–2 haftasida dorilar tomir ichiga tomchilatib yoki mushak orasiga yuboriladi. Agar depressiya holati affektiv hayajonlanish bilan kuzatilsa, bu vaqtda tinchlantiruvchi (sedativ) antidepressantlar: amitriptilin (kuniga 150– 300 mg) buyuriladi. Qo`zg`atuvchi antidepressantlar bemor ahvolini og`irlashtiradi. Hayajonlanishning yengil turida insidon va azafen dorilari beriladi. Agar hayajonlanish og`ir turda bo`lsa, tizersin 25–50 mg dan 75–100 mg gacha, kuniga 3–4 mahal beriladi. Dorilar ta`sir qilganda, bemorlar o`rinlarida yotishlari kerak, chunki bu dorilar qon bosimni pasaytirib yuboradi. Ipoxondrik va paranoid o`zgarishlarda amitriptilin, diazepam, elenium qo`llaniladi. Depressiv holatdagi bemorlar doim hamshiralar kuzatuvida turishi kerak. Bemorlar ovqat yemay qo`ygan hollarda hamshiralar ularni ovqatlantirishlari, agar iloji bo`lmasa, zond orqali

www.arxiv.uz ovqat berib turishlari kerak. Depressiya boshlanib, harakatlar kamayib qolsa, bularga mellipramin, tizersin 12–25 mg, teralin 25 mg gacha buyuriladi. Ajitirlangan depressiyada amitriptilin, nuredal beriladi. Depressiv holatlar qaytarilmasligi uchun antidepressantlar ko`p foyda bermaydi, shuning uchun litiy birikmalari tavsiya etiladi. Bu dorilar depressiya tugashi bilan tavsiya etiladi, chunki bemorga depressiya vaqtida berilsa, kasallik cho`zilib ketadi. Litiy karbonat 600–1800 mg dan, ovqatdan keyin, kuniga 3–4 mahal ichiriladi. Bu dorilar sedativ ta`sir ko`rsatib, xavotirga tushganda, bezovtalanganda va o`tkir psixotik holatlarda buyuriladi. Bunda bemorlarga 300–600 mg dan bir necha oygacha berib boriladi va qon zardobidagi litiy miqdori doimo tekshirib turiladi. Parvarish qilish. Depressiv holatlarda bemorlar muntazam hamshiralar kuzatuvida bo`lishlari lozim. Ularga muloyimlik, mehribonlik bilan muomala qilish kerak. Ba`zi bemorlar g`amginlik holatida bo`lsa, ularni bu holatdan chiqarish va o`zini o`zi o`ldirishga yo`l qo`ymashk chorasini topish zarur. Hamshira bemorlarning ovqat yegan yoki yemaganligini o`z vaqtida kuzatib turishi kerak.

O'xshashlar

Ruhiy kasalliklar ruhiy kasalliklarda uchraydigan belgilar

Epilepsiya, bosh miya jarohatida uchraydigan ruhiy o`zgarishlar, bemorlarni parvarish qilish xususiyatlari

Psixika va kasalliklar

Alkogolizm, alkogol psixozlar

Markaziy asab tizimining yuqumli kasalliklari meningitlar