Ruhiy kasalliklar ruhiy kasalliklarda uchraydigan belgilar - Psixologiya - Referatlar

Ruhiy kasalliklar ruhiy kasalliklarda uchraydigan belgilar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

97.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Ruhiy kasalliklar ruhiy kasalliklarda uchraydigan belgilar 2. Psixonevrologik yordamni tashkil etish shifoxonalarda va psixonevrologik dispanserda ruhiy kasalliklarni davolash, nazorat qilish hamda parvarish qilish

www.arxiv.uz Bilish faoliyatining buzilishi. Bilish faoliya ti 3 qismdan iborat: idrok, xotira va tafakkur. Idrokning buzilishi ikki xil bo`lib, bular illuziya va gallutsinatsiya. Illuziya – bu aniq narsalarni noto`g`ri idrok etish. Illuziyalar ko`ruv, eshituv, hid bilish, taktil va ta`m bilish illuziyalariga bo`linadi. Illuziya sog`lom odamda ham uchraydi. Masalan, shisha idishdagi suvga solingan qoshiq xuddi singandek ko`rinadi. Ko`ruv illuziyasida uyda osilib turgan to`n odam bo`lib ko`rinadi va h. k. Illuziyalar ko`pincha, yuqumli kasalliklar bilan og`rigan bemorlarda, turli xil zaharlanishlar oqibatida va juda jismoniy toliqqan odamlarda ham uchraydi. Gallutsinatsiya – yo`q narsalarni bor deb idrok etish. Illuziyalarda chindan ham bor narsalar boshqacha bo`lib idrok etilsa, gallutsinatsiyalarda bemor yo`q narsalarni ko`radi, eshitadi, hidlaydi, sezadi. Ko`ruv gallutsinatsiyasida bemorlarning ko`ziga odamlar, hayvonlar har xil mahluqlar ko`rinishida aks etadi. Eshituv gallutsinatsiyasida bemorning qulog`ida har xil tovushlar eshitiladi. Hid bilish gallutsinatsiyasida bemorning dimog`iga qo`lansa hidlar kiradi va bemor burun teshiklarini yopib oladi. Ko`ruv gallutsinatsiyasi o`tkir psixozlarda, yuqumli kasalliklarda, ichkilik vasvasalarida uchraydi. Hid bilish va eshituv gallutsinatsiyalari esa shizofreniyaning boshlang`ich davrida kuzatiladi. Xotiraning buzilishi. Xotira hayot tajribasida esda qolgan ma`lumotlarni esda saqlash va takror aytib berishdir. Xotiraning buzilishi 3 ta: a) gipomneziya – xotiraning susayishi, bunda o`tmishdagi va yaqin vaqtdagi voqealar eslab qolinmaydi; b) gipermneziya – ancha vaqt o`tgan voqealarni xotirada saqlab qolish; d) amneziya – xotiraning yo`qolishi yoki eslay olmaslik. Retrograd amneziyada bemorlar kasallikdan oldin bo`lib o`tgan voqealarni eslay olmaydilar. Bu holat, ko`pincha, bosh miya lat yeyishi, chayqalishidan keyin kelib chiqadi. Anterograd amneziyada kasallik boshlangandan keyin ro`y bergan hodisalar bemor xotirasidan tushib qoladi va kundalik voqealarni eslab qola olmaydi. Konfabulatsiya – xotiradan ko`tarilgan voqelikni uydirma hodisalar bilan to`ldirish. Bemor ilgari hech qachon qilmagan ishlar bilan shug`ullanishini aytadi. Bemor 3 oyga yaqin shifoxonada yotgan bo`lsada, ikki kun ilgari chet el safaridan qaytib keldim, deb uydirma va yolg`on gaplari bilan ishontirishga harakat qiladi. Xotiraning bunday buzilishlari bosh miyaning organik kasalliklarida uchraydi (bosh miya qon tomirlari aterosklerozi, bosh miya zaxmi va h. k.). Tafakkurning buzilishi. Tafakkur (fikrlash)ning buzilishi xilmaxil bo`lib, uning tezlashuvi va sekinlashuvi kuzatiladi. Tafakkurning tezlashuvi moniakal-depressiv psixozning moniakal bosqichida bo`ladi. Bunda bemorning fikrlashi shu qadar tezlashib ketadiki, u fikrlarni so`z bilan ifodalashga ulgura olmay qoladi. Natijada, ba`zi so`z va jumlalarni tushirib gapiradi. Bunda bemorning gapirgan gaplarini tushunish qiyin bo`lib qoladi. Moniakal-depressiv psixozning depressiv

www.arxiv.uz bosqichida tafakkurning sekinlashuvi kuzatiladi. Bunda bemorning tafakkuriga biror tushuncha chuqur o`rnashib qoladi. Bemor qisqa jumlalar bilan sekin-sekin cho`zib gapiradi. Xayoldan ketmaydigan holatlar. Xayoldan ketmaydigan, miyaga o`rnashib qolgan xotiralar vahimalar, shubha va istaklar hamda xatti-harakatlar shaklida namoyon bo`ladi. Bularning keraksizligini bemor biladi, lekin ulardan qutula olishning ilojini topa olmaydi. Bemor fikrlarini band qilib qo`yadigan holatlar nevrozlar, psixasteniya va shizofreniya kasalliklarida uchraydi. 1. Fobiyalar – miyaga o`rnashib qolgan vahimalar. Bemor biror kasallik bilan og`rib qolishdan qo`rqish, ochiq joylarda yurishdan va yopiq binolar ichida yurishdan qo`rqish, quturish kasalligi bilan og`rib qolishdan qo`rqish natijasida quturgan it tishlab oladi, deb vahimaga tushib yuradi. 2. Miyaga o`rnashib qolgan shubhalar. Bemor biror joyga ketayotib eshiklar yopildimi, chiroq o`chirildimi deb shubha qilaveradi. 3. Miyaga o`rnashib qolgan istaklar. Bunday bemorlar ko`p qavatli bino derazasidan o`zini tashlab yuborgisi kelaveradi, o`tib ketayotgan mashinalarga qo`lini tekkizmoqchi bo`laveradi. Bunda bemor bu istaklarning noto`g`ri ekanligini tushunadi va ularni bajarmaydi, lekin bu xayollardan qutula olmaydi. 4. Miyaga o`rnashib qolgan xatti-harakatlar. Bunda bemorlar ba`zi xatti-harakatlarni qilaveradi. U uylarning derazasini, simyog`ochlarni sanab chiqadi, o`tib ketayotgan mashinalarning raqamlarini bir-biriga qo`shib yuraveradi. Bunday xatti-harakatlar ba`zan yo`talish, ko`zlarni mahkam yumib olish va qo`llarni tez- tez yuvish bilan ifodalanadi. O`ta qimmatli fikrlar . Bu fikrlar real aniq shart-sharoitlar asosida paydo bo`ladi, lekin bemor fikriga to`g`ri kelmaydi. Bemor o`z xotinini menga xiyonat qilayapti yoki o`g`lim yomon ish bilan shug`ullanayapti, deb o`ylaydi. O`ta qimmatli fikrlar odamni hayajonga solib, butun fikrlarini egallab oladi va uni diqqinafas qilib qo`yadi. Bunday fikrlar aniq bor, real faktlar tufayli kelib chiqadigan bo`lishi bilan vasvasalardan farq qiladi. Vaqt o`tishi bilan bu fikrlar asta-sekinlik bilan yo`qoladi. Vasvasalar – kasallik tufayli bemor xayolida aqlga to`g`ri kelmaydigan noto`g`ri fikrlar, tanqid, nasihat qilish yo`li bilan tuzatib bo`lmaydigan alahlashdir. Vasvasalar boshlansa, bemorni nohaq ekanligiga ishontirishga har qancha urinib ko`rilmasin, o`sha fikrdan qaytarib bo`lmaydi. Vasvasalar bu ruhiy kasalliklar belgisidir. U quyidagi turlarga bo`linadi: 1) ta`qib vasvasasi – bemor orqamdan odam tushgan, u derazadan qarab turibdi, ko`chadan ketayotganimda poylab yurishadi, deb o`ylaydi. Bunday bemor ta`qibdan qochib, boshqa shaharlarga ko`chib ketadi; 2) jismoniy ta`sir vasvasasi – bunday bemor men maxsus mashinalardan berilayotgan nurlar yoki radioto`lqinlar ta`sirida qoldim, bular salomatligimga zarar keltirayapti, deb da`vo qiladi; 3) munosabat vasvasasi – bemor atrofdagi hodisa va narsalarning menga aloqasi bor, deb da`vo qiladi. Biror odam gaplashayotgan yoki kulayotgan bo`lsa, u kishi faqat mening ustimdan gapirayapti yoki kulayapti, deb o`ylaydi; 4) zaharlanish vasvasasi – bunda bemor atrofdagi odamlar ovqatimga zahar solib qo`yishadi, deb o`ylaydi va ovqatni yemay qo`yadi; 5) ipoxondrik vasvasa – bunday bemorlar o`zini og`ir kasallikka uchragan, deb hisoblaydilar. Bemorlar oshqozonim chirib borayapti yoki ichagimga suyak qadalib qoldi, deb da`vo qiladilar. Bu xil vasvasa shizofreniya kasalligida uchraydi; 6)

www.arxiv.uz ulug`vorlik va buyuklik vasvasasi – bunda bemorlar o`zlarini ulug` lashkarboshi, olim yoki kashfiyotchi, o`zini bir talay puli, tillasi bor odamday badavlat hisoblaydilar; 7) ziyonzahmat vasvasasi – bunda bemorlar meni o`g`ri urib ketadi, deb ishonishadi, shundan keyin bemorlar buyumlarini bekitib yurishadi. Natijada, bemorlarning xotirasi buzilib, yashirib qo`yilgan buyumlarini joyini topolmaydi. Natijada bemorlarda vasvasa kuchayib ketadi. Bunday bemorlar shifoxonada o`rin-to`shaklarini yig`ishtirib, tugun qilib, o`g`irlab ketishidan qo`rqib yuradilar; 8) o`z- o`zini ayblash vasvasasi – bemorlar o`zini jinoyatchi, deb hisoblaydilar. Jamiyatga, oilaga katta ziyon yetkazib qo`ydim, deb hisoblaydilar. Aqlpastlik yoki tentaklik. Aqlpastlik yoki tentaklik tafakkurning buzilishi bo`lib, bunda odamning hodisalar o`rtasidagi bog`lanishni tushunish qobiliyati pasayib ketadi. Asosiy narsani ikkinchi darajali masaladan farq qila olmay qoladi. O`zining yurish-turishiga, fikrlariga tanqidiy baho berolmaydi. Xotira susayib, tafakkur qilish pasayib ketadi. Xulq-atvor ancha pasayib ketgan bo`ladi. Aqlpastlik ikki turga bo`linadi. 1. Tug`ma aqlpastlik (oligofreniya) – genetik o`zgarishlar tufayli bolaning ona qornida zararlanishi, go`daklik davrida kasal bo`lib qolishi natijasida bosh miyaning yetarlicha rivojlanmay qolishidan kelib chiqadi. 2. Turmushda orttirilgan aqlpastlik (demensiya) – katta yoshda bosh miyaning organik kasallikka uchrashi natijasida, bosh miyaning shikastlanishi, qarilik psixozi, bosh miya qon tomirlari aterosklerozi va boshqa kasalliklar sababli paydo bo`ladi. Bunday bemorlarning fikrlash doirasi past bo`lib, ular atrofdagi vaziyatga to`g`ri baho berolmaydilar. His-tuyg`uning buzilishi. His-tuyg`u (emotsiya) – shodlanish, xursand bo`lish, nafratlanish, xafa bo`lish, qo`rquv g`azablanish kabil holatlardir. His-tuyg`u ikki turga bo`linadi. Salbiy va ijobiy histuyg` ular. His-tuyg`ularni to`lib-toshib namoyon qilish affekt deyiladi. Affekt vaqtida odamning es-hushi ham kirarli-chiqarli bo`lib turadigan bo`lsa, buni patologik affekt deyiladi. Mana shunday holatda odam og`ir jinoyatlar qilib qo`yishi mumkin. Bemorning mimikasi (yuzning imo-ishorasi) aytayotgan gapso`zlari, harakatlariga, moddalar almashinuvida ro`y bergan o`zgarishlarga, vegetativ reaksiyalarga qarab, his-tuyg`ular holati to`g`risida fikr yuritiladi. His-tuyg`ularda qondagi qand miqdori oshadi, qonning yopishqoqligi o`zgarib qoladi, ichki a`zolarning qon tomirlari kengayadi yoki torayadi, yurak urishi tezlashadi. His- tuyg`u po`stloqosti tugunlari bilan idora qilinadi. Turli ruhiy kasalliklarda his-tuyg`uning kuchayishi yoki sekinlashuvi kuzatiladi. Eyforiya, depressiya, hayajonlanish, vahimaga tushish holatlari kuchaygan his-tuyg`ularga kiradi. Beparvolik, g`amginlik, loqaydlik emotsiyaning sekinlashuviga kiradi. Eyforiyada odamning kayfiyati yaxshi, har doim kulib, quvnabshodlanib, har narsadan ko`ngli to`lib yuradi. Depressiyada esa bemor ko`ngli g`am-g`ussaga botgan, harakatlari sustlashib qolgan, hamma narsalardan xafa bo`lib, kayfiyati yomonlashib yuradi. Bular moniakaldepressiv psixoz kasalligida uchraydi. Iroda faoliyatining buzilishi. Odamning ongli ravishda va ma`lum bir maqsad bilan qiladigan xatti-harakatlari irodaga zo`r berishdir. Ruhiy kasallarda iroda jarayonlarining buzilishi ikki turga

www.arxiv.uz bo`linadi. Bular: iroda (harakat) faoliyatining kuchayishi va susayishi. Moniakal holatda iroda faolligining kuchayishi, asosan, nutq va harakat qo`zg`alishi bilan namoyon bo`ladi. Bunda bemorlar ongli ravishda ko`p ishlarni amalga oshirishga harakat qiladilar, lekin bularni bajarishga jismoniy kuchlari yetmaydi. Nutq va harakat qo`zg`alishlari shizofreniyada ham kuzatiladi. Moniakal-depressiv psixozning depressiv shaklida iroda faolligi sekinlashadi. Bunda bemorlar bir necha soatlab bir maromda o`tiradilar, hech narsa bilan ishlari bo`lmaydi. Bemorlar suhbat vaqtida asta-sekin qisqa jumlalar bilan javob berishadi. Iroda faolligining pasayib qolishi bosh miyaning organik kasalliklarida uchraydi (bosh miya o`smasi, bosh miya aterosklerozi va boshq.). Iroda faolligining susayishi stupor deb ataladi. Bunda harakat va nutqning sekinlashuvi, hatto tildan qolish (mutizm) darajasiga boradi. Bunda bemor topshiriqlarni umuman bajarmaydi, ularni eshitishni ham istamaydi (masalan, bemor qo`lini ko`tarib qotib turadi, to mushaklar bo`shashib o`zi tushib ketmaguncha). Iroda buzilishlari nevrasteniya va shizofreniya kasalliklarida uchraydi. Marazm – ruhiy va jismoniy kuch-quvvatdan qolish (ma`naviy tushkunlik), aql kamayishi, tashqi muhit bilan bog`lanish xususiyatlarining yo`qolishi, o`z-o`ziga xizmat ko`rsata olmaslik, so`zlashish, intilish va tushunchalarning yo`qolishi bilan kechadigan og`ir bir ahvol. Rivojlangan turlarida aql shunday darajada kamayadiki, hatto bemorlar oq-qorani, toza-iflosni, yaqin va uzoq tanishlarini ajratib ololmaydilar, ochko`z, uyatsiz bo`lib qoladilar. Bemorlarda tashqi va ichki a`zolarda ham o`zgarishlar kuzatiladi, suyaklar mo`rt bo`lib qoladi, terida yaralar paydo bo`ladi. Ruhiy kasalliklarning asosiy sindromlari Es-hushning buzilishi. Ong bosh miya po`stlog`ining eng zo`r faolligi natijasidir. Ongi sog`lom kishilar atrof-muhitni va o`z xattiharakatlarini, vaqtni to`g`ri baholaydilar. 1. Karaxtlik holati. Karaxtlik (gangib qolish) holatida bosh miya po`stlog`ining tormozlanishi natijasida atrofdagi ta`sirlarga kuchsiz javob reaksiyasi paydo bo`ladi. Javob olish uchun esa ancha kuchli ta`sir o`tkazish kerak yoki savolni bir necha marta qaytarish kerak. Bemor bunda sust javob beradi, harakatlari, imo-ishoralari kam bo`ladi. Oldingi bo`lib o`tgan voqealarni qiynalib esga oladi, qisqa-qisqa gapiradi. Karaxtlik holati bir necha daqiqadan bir necha soatgacha va bundan ham uzoqroq cho`zilishi mumkin. Karaxtlik holati bosh miya shikastlanganida, miya o`smasida, uremiya, qandli diabet, zotiljam, tif va boshqa kasalliklarda uchraydi. Mana shu holat o`tib ketganidan keyin bemorlar o`zlariga nima bo`lganligi to`g`risida qisqacha so`zlab berishlari mumkin. 2. Dovdirash alomati (sopor), bunda bemorning es-hushi kirarlichiqarli bo`lib turadi va bu alomat birdan paydo bo`lib, birdan barham topadi. Bu ongning torayib qolishi bilan cheklanadi. Bemorlar o`zlari turgan sharoitga beparvo bo`ladilar, chaqirgan odamga javob bermaydilar, og`riqlarga kuchsiz javob beradilar. Esning kirar-chiqar bo`lib turishi bir necha daqiqadan bir necha kungacha va hatto bir necha haftagacha davom etishi mumkin. Bunda bemorlar nima bo`lganligini aytib berolmaydilar. Bu holat tutqanoq, isteriya va bosh miya shikastlanishida kuzatiladi. 3. Delirioz holati, bunda bosh miya po`stlog`ida to`liq bo`lmagan tormozlanish bo`ladi.

www.arxiv.uz Bemorlar besaranjom bo`lib qoladilar. Bu holatda es-hush aynib, gallutsinatsiya va illuziyalar aralash bo`lib turadi. Bemorning ko`ziga vahimali manzaralar ko`rinadi, atrofdagi narsalarni tanimaydi. Delirioz holatidan so`ng bemorlar ko`rgan narsalarining ayrimlarini eslaydilar. Delirioz holati bir necha soatdan bir necha kungacha davom etadi, bu holat kechga borib zo`rayadi. Es-hushning delirioz holati turli yuqumli kasalliklarda, shikastlanishlarda va zaharlanishlarda kuzatiladi. 4. Oneyroid holati, bunda es-hush buzilib, odam xayolga botgandek yoki tush ko`rayotgandek bo`lib qoladi. Delirioz holatidan farq qilib, bu holatda bemorlarning kechinmalari bilan yurish- turishlari o`rtasida bog`lanish bo`lmaydi. Bemorlar o`zlarini boshqa sayyoralarda, boshqa dunyoda yurgandek his qiladilar. O`zlarini bir vaqtning o`zida bir necha joyda his qiladilar. Bemorning o`zi xonada yotgan bo`lsa ham men Amerikada yuribman, deb boshqalarni ishontiradi. Bemor o`rniga yotishdan bosh tortadi, qarshilik qiladi. Bu holat bir hafta va bir necha oygacha davom etishi mumkin. Bu holat shizofreniya kasalligida kuzatiladi. 5. Amentiv holat, bunda bemor atrofdagi vaziyatni mutlaqo anglamaydi, o`zining kimligini bilmaydi. Bosh miya po`stlog`ida qo`zg`alish va tormozlanish jarayonlarining izdan chiqishi oqibatida amentiv holat yuz beradi. Bu holat bir necha haftagacha cho`ziladi, u o`tib ketgandan keyin to`la amneziya kuzatiladi. Bu holat turli yuqumli kasalliklarda, zaharlanish va asab tizimi qattiq holdan toygan vaqtlarda kuzatiladi. 6. Komatoz holati, bunda bemor behush bo`lib, savollarga mutlaqo javob bermaydi, og`riq ta`sirlariga javob reaksiyasi bo`lmaydi. Ko`z qorachiqlari kengaygan, yorug`likka reaksiyasi bo`lmaydi. Bu holat bosh miya po`stlog`ining chuqur tormozlanishi natijasida paydo bo`ladi. Harakatning buzilishi. Stupor – bemorlar harakat qilmasdan, bir joyda qotib qolishadi. Stupor quyidagi turlarga bo`linadi: A. Depressiv stupor – bu moniakal-depressiv psixozning depressiv shaklida kuzatiladi. Bemorlar biror ish yoki harakatni bajara olmaydigan bo`lib qoladilar, savollarga qiyinchilik bilan javob berishadi. Bunday bemorlarga ovqat yedirib qo`yishga to`g`ri keladi. Bemor yuzida g`amginlik, xafachilik, ma`yuslik ifodasi bo`ladi, bu holat yurak siqilishi bilan almashinib turadi. B. Psixogen stupor, bunda bemorlar qimirlamay, indamasdan o`tiradilar; uzoq vaqt hech kim bilan gaplashmasdan, savollarga javob bermasdan jim yuradilar. Bemorlarda stuporning keltirib chiqargan so`zlarni eshitib qolsa, unda kuchli emotsional holat: kuchli hayajonlanish, yig`lash, qizarish yoki oqarish alomatlari yuz beradi. D. Katatonik stupor, bu shizofreniya kasalligida uchraydi. Bunda bemorlar mutlaqo qimirlamay qo`yishadi, ba`zi hollarda mushaklar tonusi pasayadi. Bunga bo`shang stupor deyiladi. Bemor tanasiga biror holat berib qo`yilsa, shu holatda uzoq vaqt qotib turaveradi, buni o`zgartirish qiyin bo`ladi. Bemorlar stupor vaqtida ovqat yemay qo`yadilar, shuning uchun hamshiralar bemorga zond orqali ovqat berib turishlari kerak. Stupor bosh miya po`stlog`ining h arakatlantiruvchi bo`limlarida miyaning po`stloqosti va miya

www.arxiv.uz ustunida tormozlanish oqibatida paydo bo`ladi. Harakat-qo`zg`alib turuvchi holatlar uch turga bo`linadi: A. Moniakal qo`zg`alishda bemor tinmay harakat qiladi. Bunda bemorning xatti-harakatlari ma`lum maqsadga qaratilgan bo`lsada, lekin ularning diqqat-e`tibori hamisha chalg`iyveradi; bemorlar bironta ham ishni oxirigacha yetkaza olmaydilar, ular juda ko`p va tez gapirishadi, ayrim so`z va jumlalarni tushirib qoldirishadi. Bemorlarning juda ko`p gapirishi natijasida ovozi bo`g`ilib qoladi. Atrofdagi kishilarga doimo har xil savollar va takliflar bilan murojaat qilishadi. Bu holat moniakal-depressiv psixozda kuzatiladi. B. Katatonik qo`zg`alishda bemorlar hech bir maqsadsiz harakat qiladilar, harakatlari bir xil, ularni nima maqsadda qilayotganini tushunib bo`lmaydi. Masalan, bemor oyoqlarini mutlaqo qimirlatmagani holda qo`llari bilan harakat qilib, aftini burib turaveradi, ayrim so`zlarni baqirib-chaqirib aytadi. Bemorning gaplari ma`nosiz bo`ladi. Bu holat shizofreniya kasalligida uchraydi. D. Gebefren qo`zg`alish , bunda bemor har xil qiliqlar qilib, aftini burishtiradi, o`zidan o`zi kulaveradi, gaplarining ko`pi safsatadan iborat bo`lib, so`zlarni buzib gapiradi. Bu holat shizofreniya kasalligida kuzatiladi. His-tuyg`uning buzilishi. His-tuyg`u (emotsiya) buzilishi uch turga bo`linadi: 1. Moniakal holatida bemorlar kayflari chog` bo`lib yuradilar, doimo xushchaqchaq, xursand, o`zlaridan o`zlari mamnun bo`ladilar. Bemorlar o`zlariga yuqori baho berib yuboradilar, har qanday ishlarni yengil va oson deb bilishadi. Tasavvurlar tez-tez almashinib turadi. Bemorlar qo`zg`alish holatida juda kam uxlashadi, shu bilan birga, charchoqni sezishmaydi, serharakat bo`lib qolishadi. His-tuyg`uning shunday yengil darajada buzilishi gipomoniakal alomat deyiladi. Bu holat moniakal-depressiv psixoz kasalligida uchraydi. 2. Depressiv alomatda bemorlarning harakatlari kam, nutqi sekin, sust bo`lib, dunyo ko`ziga qorong`u bo`lib ko`rinadi. Bunday holatda bemorlarda o`zini o`zi ayblash fikrlari paydo bo`lib, ovqat yeyishdan bosh tortib, yaxshi uxlay olmaydilar. Bunday bemorlar o`zini o`ldirishgacha yetib boradi. Depressiv alomatda g`amginlik holati ertalab kuchli bo`ladi, kechqurun bemorlarning ahvoli biroz yaxshilanadi. 3. Xavotirga soladigan depressiv alomat – bemorlarda ma`yuslik ustiga qanday bo`lmasin biror falokatni kutib, xavotirga tushish qo`shiladi. Bemor besaranjom bo`lib, hadeb gapiraveradi. Biror ish bilan shug`ullana olmaydi, ovqat yemay qo`yadi, uxlay olmaydi. Bunday bemorlar xavotirga tushib, o`z-o`zini o`ldirishgacha yetib boradilar. Bu holat presenil psixoz kasalligida kuzatiladi. Talvasa alomatlari. Talvasa xuruji 2 xil bo`ladi: 1. Epilepsiya (quyanchiq) talvasalari – bunday talvasa epileptik tutqanoq deb ataladi. Boshqa kasalliklar – bosh miya jarohatlari, bosh miya qon tomir aterosklerozi, bolalar bosh miya falajligi, miya zaxmida kuzatiladigan tutqanoqlar – epileptiform tutqanoq yoki epileptic turdagi tutqanoq deb ataladi. Epilepsiya tutqanog`i va epileptform tutqanoq xuruji tutib qolgan vaqtda bemor to`satdan o`zidan ketib,

www.arxiv.uz yiqilib tushadi, rangi oqarib, so`ngra ko`karadi. Bemor birdan hushidan ketadi va tonik, keyin klonik qaltirash xuruji boshlanadi. Bunda bemorning butun tanasidagi mushaklar vaqt-vaqti bilan qisqarib-bo`shashib turadi. Tonik talvasada mushaklar uzoq tortishsa, klonik talvasada esa mushaklar vaqt-vaqti bilan qisqarib, bo`shashib turaveradi. Bemordagi bu holat – tonik talvasa 30–40 soniyadan so`ng, klonik talvasa bilan almashinadi. Klonik talvasa 1–5 daqiqa davom etadi va shu bilan tutqanoq xuruji tugaydi. Shundan so`ng bemor uxlab qoladi yoki karaxt bo`lib, qayerda yotgani, nima bo`lganligini anglab yetmaydi. Bunda bemorlarning asab tizimini tekshirib ko`rganimizda ko`z qorachiqlarning yorug`likka javob reaksiyasi bo`lmaydi, reflekslar yo`qoladi. Bemorlar tutqanoq xuruji vaqtida yiqilib, har xil shikastlanishlar olishi mumkin. 2. Isterik talvasalar – bu bemorlar biror tashqi ta`sirga uchrashi natijasida kelib chiqadi. Bu tutqanoq epilepsiya tutqanog`iga qaraganda sekinroq bo`ladi. Bemor xuruj paytida qulay joyga yiqiladi. Bunda bemorning hech yeri shikastlanmasdan, es-hushini batamom yo`qotmasdan yiqiladi. Bemorlarni tekshirganimizda ko`z qorachig`i yorug`likka javob beradi, reflekslar chaqiriladi. Bunday xuruj soatlab davom etishi mumkin, epilepsiya xuruji uzoq davom etmaydi. Isterik talvasada epileptic tutqanoqdagi kabi oldi n tonik, keyin klonik tortishishlar bo`lmaydi. Ba`zan ongi torayadi, lekin isteriya xurujida bemor atrofdagilar diqqat-e`tiborini sezsa, isteriya uzoq vaqtgacha cho`zilishi mumkin. Korsakov (amnestik yoki xotiraning buzilishi) alomati, bemorlarda o`tmishdagi hodisalar xotirada saqlanib qolgani holda, hozir bo`lib turgan hodisalarning esdan chiqib qolishi bilan xarakterlanadi. Bemorning xotirasi pasayib ketadi, bugun nima ovqat yegani, kim bilan uchrashganini mutlaqo eslay olmaydi. Berilgan savollarga javob qaytarmaydi, eshitgan savollarini tez unutadi. Bunda bemorlar bir necha daqiqa nima ish qilib turganini esdan chiqarib qo`yishadi. Bu alomat bosh miya aterosklerozi, qarilik psixozi, bosh miya shikastlanishi, yuqumli kasalliklar va zaharlanishlarda kuzatiladi. Gallutsinator-paranoid alomat, bunda bemorlarda gallutsinatsiya va vasvasalar bo`lib turadi. Bemorlar ko`pincha kimdir ularni ta`qib qilayotganini, ularga ta`sir ko`rsatayotganini aytishadi. Masalan, bemor devor orqasida boshqa odamlar uni o`ldirish rejasi to`g`risida gapirayotganini eshitadi. Ba`zan bemorlar bundan qochishga urinishadi, eshiklarni bekitib olishadi, boshqalarni yordamga baqirib chaqirishadi. Bu holat shizofreniya, alkogol psixozlari, bosh miya zaxmi va boshqa kasalliklarda uchraydi. Aqli pastlik (tentaklik, esi pastlik) alomati, bunda bemorlarda aqliy qobiliyatning pasayishi, xotiraning susayishi kuzatiladi. Bemorlar yangi ma`lumotlarni qabul qila olmaydilar, eskilarini esa unutib yuboradilar. Zehn va farosat juda pasayib ketadi. Bemorlar oddiy turmush masalalarini ham yecha olmaydilar. Mana shular tufayli ularning yurish-turishi va qiliqlari bema`ni bo`lib qoladi. Bular bosh miyaning organik kasalliklarida uchraydi.

www.arxiv.uz Nevrasteniya alomati (nevrotik, astenik) – bunda bemorlar tashqi ta`sirlardan juda bo`shashib, holdan toyadigan bo`lib qolishadi. Tashqi ta`sirlar (ovoz, yorug`lik, issiq-sovuq)ga ortiqcha sezuvchanlik, har qanday hodisalardan ta`sirlanish (xafachilik yoki xursand bo`lish), jismoniy toliqish oqibatida paydo bo`ladi. Bu holatga tushgan bemorlar tajang, betoqat, tez charchab qolish, xotiraning susayishi, asabiylashish, jismoniy toliqish, ish va aqlning pasayishi va ruhiyatning tez-tez o`zgarib turishi bilan xarakterlanadi. Bunda bemorning uyqusi buzilib turadi, tezda uxlay olmaydi, barvaqt uyg`onib ketadi; bemorning uyqusi yuzaki, uyqudan keyin odam o`zini dam olgandek sezmaydi. Kunduz kunlari bemor bo`shashib, mudrab yuradi. Bunda bemorda bosh og`rishi, salga terlash, holsizlik, ishtahaning yo`qolishi kuzatiladi. Bu holat yuqumli kasalliklar, turli xil zaharlanishlardan so`ng va bosh miya aterosklerozi, shizofreniya, surunkali kasalliklar hamda nevrasteniyada kuzatiladi. Ipoxondrik (miyadan ketmaydigan) alomatlar, bunda bemorlar o`z salomatligining ahvolidan xavotirlanib, o`zlaridagi yo`q kasalliklarni topib, davolanmasam, o`lib qolaman, deb o`ylashadi. Bemorlar ko`pincha qorin va yuragi og`rib turishidan noliydi va kayfiyati buzilib yuradi. Shifokor siz sog`lomsiz, hech qanday kasalligingiz yo`q, deb aytsa ham ular ishonishmaydi yoki boshqa shifokorga borib uchrashadi. Ular bu kasallik to`g`risida turli xil kitoblarni o`qib chiqishadi. Miyadan ketmaydigan o`rinsiz shubha, xavotir va qo`rqinchli fikrlar – dismorfofobiya deb ataladi. Isteriya alomati, bunda bemorlar qattiq ovoz bilan yig`lab yoki kulib, atrofdagilar diqqatini tortishga harakat qiladilar. Bu holat tezlik bilan ikkinchi bir holatga o`tib turadi. Bemorlar o`zlarining xattiharakatlarida aql-idrok bilan ish ko`rmay, balki his-tuyg`ulariga qarab ish ko`rishadi. Bemorlar o`zlariga ko`proq e`tibor berish, atrofdagilardan ajralib turish va ko`zga tashlanishga harakat qiladilar. Bunday bemorlar xomxayol bo`lishga moyil bo`lishadi. Tashqi ta`sirlar tufayli talvasa xurujlari tutib turishi mumkin. Bu holat kalla bosh miya jarohatlarida, shizofreniya va zaharlanishlardan keyin kuzatiladi. Bu alomat bosh miya po`stloqosti sohasining zaiflashuvi natijasida kelib chiqadi. Kandinskiy-Klerambo alomati (ruhiy avtomatizm, tashqi ta`sir, yotsirash, qamrab olish alomatlari) – o`z shaxsiy ruhiy jarayonlarning o`zligiga yoki o`z shaxsiga tegishlikning yo`qolishi. Ruhiy va jismoniy ta`sir vasvasaligi bilan birga namoyon bo`ladi. Ruhiy avtomatizm 3 turga bo`linadi: assotsiativ – bu turga mentizm – boshqarib bo`lmaydigan, ixtiyordan tashqari sodir bo`ladigan fikrlar, o`ylar, xayollarning beto`xtov oqishi mansubdir. Xayollar, fikrlar mazmuni juda og`ir bo`lib, ulardan bemorlar qutula olmaydilar, xayol va fikrlarni miyada yig`ib ololmaydilar. Ba`zan bemorlar ko`z oldiga har xil xayollarni keltirib, xuddi ko`rib turgandek bo`ladilar. Bu fikran ko`rinishlarning mazmuni o`ylangan xayollar mazmuniga mos keladi: fikr ochiqlik belgisi – bemorga atrofdagi odamlar uning fikrlarini bo`layotgandek tuyuladi; fikrlar jarangdorligi belgisi – bunda bemorning fikrlari ichki nutqqa aylanadi. Bemorning xayol, fikrlari baland tovush bilan chiqayotganday bo`lib, bemorga atrofdagilar ularni eshitayotganday tuyuladi.

www.arxiv.uz Mayl buzilishlari. Mayl instinktiv (tug`ma his-tuyg`u)lar asosida paydo bo`ladi va shakllanadi. Instinktiv xulq (ovqat qidirish, tashnalikni qondirish, jinsiy juft qidirish) va instinktiv harakatlar (ovqatlanish, ichish, jinsiy aloqalar) tafovut qilinadi. Faqat instinktiv harakatlar, ya`ni tugallash aktlari instinktiv hisoblanadi. Mayl – hayotiy muhim sharoitlarni istashga va ulardan qochishga undaydigan holat bo`lib, u shu sharoitlarda instinktiv harakat bilan yuzaga chiqa olishi mumkin. Mayl qandaydir bir tug`ma holat emas. Mayl vaqt-vaqti bilan paydo bo`ladi va yo`qoladi. Maylning belgilari shakli har xil va ko`pincha maylning qondirish tabiatiga bog`liq bo`ladi. Asosiy mayl – ochlik, tashnalik, jinsiy mayl. Eng oddiy ehtiyojlar: uyquga, harakatga bo`lgan ehtiyojlar va boshqalar. Mayl buzilishlari turli-tuman bo`lib, ayniqsa, ovqatga bo`lgan mayl buzilishlari ko`proq uchraydi. Ishtahaning turg`un bo`lmasligi ovqatdan bosh tortish bilan kechadi, bu maylning susayishi bemorni juda holdan toydiradi, bunga anoreksiya deyiladi. Ovqatdan butunlay bosh tortishda zaharlanish vasvasa g`oyalariga yoki shu ovqat yeb bo`lmaydigan mahsulotlardan tayyorlangan, deb ishonch hosil qilishlari mumkin. Ovqatdan bosh tortish depressiv holatlarda stupor, isteriyaning har xil turlarida uchraydi. Shuni e`tiborga olish kerakki, ko`p hollarda anoreksiya himoya qiluvchi fiziologik holat bo`lib, organizm uning yordamida kasalliklarga moslashadi va uni yengadi. Psixonevrologik yordamni tashkil etish Shifoxonalarda va psixonevrologik dispanserda ruhiy kasalliklarni davolash, nazorat qilish hamda parvarish qilish O`zbekiston Respublikasining «Psixiatriya yordami to`g`risida» gi 2000-yil 31-avgustda chiqarilgan qonunining maqsadi aholiga psixiatriya yordami ko`rsatishni yaxshilashdan iborat. Qonunda ruhiy holati buzilgan shaxslarga nisbatan tibbiy tekshiruvdan o`tkazish, ularni profilaktika qilish, tashxis qo`yish, davolash, parvarish qilish va tibbiy-ijtimoiy tiklash ta`kidlangan. Ruhiy holati buzilgan shaxslarga psixiatriya yordami ko`rsatish davlat tomonidan kafolatlangan. Bularga shoshilinch psixiatriya yordami, kasalxonadan tashqari va statsionar sharoitda maslahat berish, tashxis qo`yish, davolash, psixoprofilaktika va tiklash yordamlari kiradi. Ruhiy holati buzilgan nogironlar va qariyalarni ijtimoiy-maishiy joylashtirish, parvarish qilish, voyaga yetmaganlarni umumiy va kasb-hunar ta`limi olishini tashkil etish, mehnat terapiyasi uchun davolash ishlab chiqarish korxonalariga ishga joylashtirish qonunda belgilab qo`yilgan. Yana qonunda belgilab qo`yilganki, ruhiy holati buzilgan bemorlarning tashxisi, davolanishi va ruhiy sog`lig`i to`g`risidagi boshqa ma`lumotlar shifokor va hamshiralar tomonidan sir saqlanishi lozim. Psixonevrologiya dispanserlari quyidagilar bilan shug`ullanadi. Davolash profilaktika ishlari, bemorlarga ijtimoiy-huquqiy yordamini ko`rsatish va aholi o`rtasida psixogigiyena hamda sanitariyamaorif ishlarini tashkil etish.

www.arxiv.uz Dispanserda bemorlar ambulatoriya yo`li bilan hamda uyda zarur davolash-profilaktika yordami olishadi. Dispanserning boshqa shifoxonalardan farqi shuki, yordam so`rab kelgan har bir kishi, agar unda biror ruhiy kasallik belgilari topilsa, faol hisobga olinadi. Chunki kasal kishi qayta tekshirishga kelmay qolishi mumkin. Bunda dispenser shifokori bemorning kelishini kutib turmasdan, o`zi uning uyiga boradi va uyda davolashni tashkil etadi. Agar bemorni shifoxonada davolash zaruriyati tug`ilsa, uni borib joylashtirib keladi. Shuning uchun dispanser shifoxona bilan doimo aloqada bo`ladi. Shifoxonadan chiqqan bemorlarning tibbiy hujjatlari ularning turarjoylaridagi uchastka psixiatrlariga yuboriladi. Shu yo`l bilan bemorlar hisobga olinadi. Statsionardan chiqqanda, bemorlarga tutilgan kasallik varaqasidan ko`chirma olinib, kasallik tashxisi va davo choralaridan tashqari, bemorni keyinchalik qanday kuzatib borish, ambulatoriya yo`li bilan davolash yoki ishga joylashtirish tavsiya etiladi. Ruhiy kasalliklar bilan og`rigan bemorlarning hammasi dispenser hisobida turadi. Chunki psixiatrlar bemorlarni doim kuzatib boradilar va ko`rsatmalar beradilar. Shifokor buyurgan davolarni hamshiralar muntazam amalga oshirib borishlari, bemorlarning ahvolini nazorat qilishlari zarur. Hamshiralar bemordagi barcha o`zgarishlar haqidagi kerakli ma`lumotlarni uning qarindoshlaridan yoki qo`shnilaridan olib turadilar. Bular bemorning ahvolini yaxshilashga yordam berishda muhim o`rin egallaydi. Dispanserda dori-darmon bilan davolash, psixoterapiya va fizioterapiya usullaridan tashqari mehnat bilan davolash usullaridan ham keng foydalaniladi. Bunda bemorlarni hamshiralar har kuni kuzatib boradilar. Ahvoli yaxshilanib qolgan bemorlar o`zlarining ish joylariga qaytishlari yoki o`zlariga yoqadigan kasbni egallashlari mumkin. Asab-ruhiy kasalliklarning oldini olish maqsadida psixonevrologiya dispanserining shifokor va hamshiralari aholi o`rtasida, bemorlar va ularning qarindoshlari orasida sanitariya maorifi ishlarini olib borishlari kerak. Dispanserda bemorlarga ijtimoiyhuquqiy yordam ko`rsatiladi. Ishga joylashtirishda ularga yordam berish, nafaqa oladigan bo`lsa, TM EK (tibbiy mehnat ekspertiza komissiyasi) dan qayta tekshiruvdan o`tkazish va kerakli muddatgacha uzaytirish lozim bo`lsa, yordam beradilar. Qonun oldida javob berolmaydigan ruhiy bemorlarning manfaatlari va huquqlarini himoya qilish uchun vasiylikni rasmiylashtirish hamda vasiy tayinlashda dispanser shifokorlari ishtirok etishadi. Uy sharoitidagu bemorlarni uchastka psixiatr hamshiralari muntazam kuzatib borishadi. Viloyat dispanserlari tuman aholisiga davolash-profilaktika yordamini ko`rsatadi. Shuning uchun shifokor va hamshiralar tumanlarga chiqib, QS hA (qishloq shifokorlik ambulatoriyasi), QS hP (qishloq shifokorlik punkti) aholisiga yordam berishlari, ular o`rtasida ruhiy kasallarni erta aniqlash, davolash, oldini olish choralarini ko`rish, ruhiy kasallar atrofdagilar uchun xavf-xatar tug`dirsalar, ularni darhol statsionarga yotqizishni ta`minlashlari zarur. Bunday bemorlar depressiv kasallar bo`lib, ularda o`z-o`zini o`ldirish fikrlari paydo bo`ladi. Presenil psixozlari, shizofreniyaning ba`zi shakllari ichkilik jonsarakligida kuzatiladi. Bunday bemorlarni uyda qoldirish xavfli, chunki ularda ta`qib, zaharlanish, jismoniy ta`sir vasvasasi bo`lib, o`zlariga yoki atrofdagi kishilarga jarohat yetkazishlari mumkin.

www.arxiv.uz Bemorlarga yo`llanmani psixiatr yoki shoshilinch hollarda boshqa shifokorlar va hamshiralar beradi. Yo`llanmada bemorning nima uchun shifoxonaga joylashtirilishi ko`rsatiladi. Bemorning ahvoli to`g`risida qisqacha yozib beriladi. Bemor shifoxonaning qabul bo`limida shifokor tomonidan psixonevrologik tekshirishdan o`tkaziladi. Hozirgi vaqtda ruhiy kasalliklarni davolashda aralash bo`lim tashkil etilgan. Turli ruhiy holatlardagi bemorlar uchun alohida xonalar ajratilgan. Og`ir somatik kasalligi bor ruhiy bemorlarga yoki jismoniy ahvoli og`ir, doimiy parvarishga muhtoj bemorlar, qarilik psixozlariga uchragan bemorlar shu bo`limga joylashtiriladi. Alkogolizm va toksikomaniyalarga qarshi kurashni yanada kuchaytirish maqsadida so`nggi yillarda narkologiya xizmati tashkil etilgan. Bu kasallikka chalingan bemorlarni ambulatoriyada davolab boriladi. Ularni hisobga oladigan narkologiya dispanserlari va bemorlarni statsionar sharoitida davolaydigan narkologiya shifoxonalari tashkil etilgan. Ruhiy kasalliklarga chalingan bemorlarni parvarish qilish - Psixonevrologiya xizmatida ishlaydigan hamshiralarning ishlari boshqa shifoxonadagi xodimlardan farq qiladi. Bu yerda ko`pgina bemorlar o`zlarining kasal ekanliklarini tushunmaydilar, ba`zilari esa o`zlarini umuman kasal, deb hisoblamaydilar. Ba`zi bemorlar eshushi aynib, ko`p harakatlar qilishadi. Bunda hamshiralar hushyor, sabr-toqatli, shirinso`z, yaxshi muomalali bo`lishlari lozim. Ruhiy kasallarni parvarish qilish, ularni kuzatib borish, kerakli joyda yordam berish hamshiralarning asosiy vazifalaridan biridir. Hamshiralar bemorlarning ism, familiyasi, qaysi xonada yotganligini, bo`limdagi bemorlar sonini, ba`zi bemorlarning bo`limda nima sababdan yo`qligini yaxshi bilishlari kerak. Alohida kuzatuv ostidagi bemorlarga ko`proq e`tiborni jalb qilishlari lozim. Hamshiralar shifokor buyruqlarini o`z vaqtida bajarishlari shart. Tibbiyot hamshiralari ozoda va o`zlariga qarab yurishlari kerak, xalati toza va yaxshi dazmollangan, hamma tugmalari qadalgan bo`lishi lozim. Boshga oq ro`mol o`rab, sochlarini ro`mol tagiga olishlari va zirak, taqinchoqlar, to`g`nag`ich taqib yurishlari mumkin emas. Bemorlar bezovta bo`lib qolganda hamshiralar navbatchi shifokorni chaqirib, ko`rsatishlari kerak. Hamshiralar o`zlaricha dorilar berishlari mumkin emas. Bemorlar oldida boshqa bemor sog`ligini muhokama qilish, uning kasalligi haqida gapirish, bemorlar ustidan kulish, hazil qilish mumkin emas. Bemorlarni aldash yo`li bilan statsionarga yotqizish mumkin emas, chunki bemorlar keyinchalik hamshiralarga ishonmay qo`yadilar, bemorlar to`g`risida ma`lumot olish qiyin bo`ladi. Bemorlar bilan muomala qilishda ehtiyot bo`lish kerak, chunki vasvasa holatiga tushib qolgan bemorlar shifoxona xodimlari bilan janjallashib qolishlari mumkm. Bemorning haroratini o`lchashda ehtiyot bo`lish lozim, bemor o`zini termometr bilan jarohatlashi yoki yutib yuborishi mumkin. Hamshiralar dori berganda bemor uni ichib bo`lmagunicha, uning oldidan ketmasliklari kerak. Chunki ular dorilarni yig`ib, birdan ichib yuborishlari mumkin. Shuning uchun bemorlarning narsalarini va o`rin-to`shaklarini ko`zdan kechirish shart. Ba`zi bemorlar o`zini o`ldirishni o`ylab, shisha bo`laklarini, mix, metall parchalarini yig`ib yuradilar. Ovqat vaqtida bemorga pichoq, sanchqi berilmaydi, faqat qoshiqdan foydalaniladi.

www.arxiv.uz Pichoq va boshqa o`tkir narsalar qulflab, bekitib qo`yiladi. Ovqatlana olmaydigan, yaxshi yutolmaydigan bemorlarni shoshmasdan, kam-kam ovqatlantirish, asosan, suyuq ovqat berib turish kerak. Ichagini bo`shatish uchun tozalovchi huqna qilib turish kerak. Uzoq to`shakda yotgan bemorning tanasini haftada birikki marta tekshirib turish zarur. Chunki dumg`aza, dumba sohalarida yotoq yaralar paydo bo`lishi mumkin. Ovqatdan bo`yin tovlaydigan bemorlarga nasihat qilish lozim, ko`ndirilgandan keyin, bemor o`zi ovqat yeya boshlaydi. Ko`pincha nahorga 12–16 TB miqdorda insulin yuborilganda bemorda ochlik hissi zo`rayadi. Ovqatlantirishning iloji bo`lmasa zond orqali, sun`iy yo`l bilan ovqatlantirish lozim. Buning uchun quyidagilarni tayyorlab qo`yish kerak: 1) rezina zond (teshigining diametri 0,5 sm); 2) zondning ochiq ichiga kiydiradigan voronka; 3) zondga surtiladigan vazelin yoki glitserin; 4) 500 g sut, 2 ta tuxum, 50 g qand, 30 g sariyog`, 10 g tuz va vitamindan iborat ovqat aralashmasi. Bu aralashma iliq bo`lishi kerak; 5) 2 stakan qaynagan suv yoki choy; 6) toza rezina ballon, gugurt, og`iz kengaytirgich. Hamma narsalar taxtlangandan keyin, bemor kushetkaga chalqancha yotqiziladi. Zondning uchiga vazelin surtib burun orqali kiritiladi. Zond oshqozonga yetishi uchun 50 sm ichkariga kirgizish kerak yoki kindikdan burungacha zondni o`lchab olish kerak. Ovqat aralashmasini yuborishdan oldin zond oshqozonda turganligini bilish uchun yonib turgan alanga lipillamay qolishiga e`tibor berish kerak. Zond orqali havo yuborilsa, oshqozon sohasida shovqin eshitiladi. Ovqat berishdan oldin voronkaga yarim stakan suv yoki choy quyiladi. Keyin ovqat aralashmasi yuboriladi. Ovqat berib bo`lgandan keyin bemorni kuzatib turish kerak. Chunki bemor o`zini qustirishi mumkin. Qusmaydigan bo`lishi uchun 0,1 % li atropin 1,0 ml teri orasiga ovqatdan 10–15 daqiqa oldin qilinadi. Agar zondni burun orqali berishning iloji bo`lmasa (burun qiyshiqligi, poliplar), uni og`izdan solish kerak. Zondni tishlari bilan qisib olmasligi uchun oldinroq og`iz kengaytirgich qo`yish tavsiya etiladi. Harakat qo`zg`alishlarida 2,5 % li aminazin 200–400 mg kuniga mushak orasiga, triftazin, galopridol, tizersin buyuriladi. 25 % li magneziy sulfat 5–10,0 ml, 10 % li geksenal 10,0 ml tomir ichiga sekin yuboriladi. Hamshiralar bemor bezovtalanib qolganda, sanitar qanday ushlab turishini ko`rsatib berishlari kerak. Hamshiralar doimo kundalik yozib borishlari shart. Bunda bemorlarni kun bo`yi kuzatib, ahvollaridagi o`zgarishlarni yozib boriladi.

O'xshashlar

Ichki kasalliklar va yuqumli kasalliklarda uchraydigan ruhiy o`zgarishlar. Tug`uruqdan keyingi psixozlar

Epilepsiya, bosh miya jarohatida uchraydigan ruhiy o`zgarishlar, bemorlarni parvarish qilish xususiyatlari

Psixika va kasalliklar

Alkogolizm, alkogol psixozlar

Bolalar xulq-atvorining formalari psixopatik