Yorma texnologiyasi - Oziq-ovqat texnologiyasi - Referatlar

Yorma texnologiyasi

Yuklangan vaqt:

05.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

60.5 KB

Ko'chirib olish

Yorma texnologiyasi Reja: 1. Yorma mahsulotlari texnologiyasi. 2. Omixta yem texnologiyasi. 3. Yorma mahsulotlarining sifat ko‘rsatkichlari va ularni saqlash.

Yorma mahsulotlari texnologiyasi. Yorma – bu donni po‘sti, aleyron qobig‘i, murtagidan maxsus ishlov berib ajratish asosida olingan butun holdagi yoki maydalangan don mahsulotidir. Yormalar boshoqli g‘alla ekinlari, grechixa va dukkakli o‘simliklarning donlaridan olinadi. Ahamiyati va ishlab chiqarish hajmi bo‘yicha yormalar don mahsulotlari orasida ikkinchi o‘rinni egallaydi. Yormalarning sifatiga ularning tabiiy xususiyatlari va yorma ishlab chiqarish texnologik jarayonlari katta ta’sir ko‘rsatadi. Yorma ishlab chiqarish. Yorma ishlab chiqarish quyidagi jarayonlarni o‘z ichiga oladi: donni begona aralashmalardan tozalash, gidrotermik ishlov berish, donni saralash, oqlash, tozalash va silliqlash (donga sayqal berish). Donni begona aralashmalardan tozalash elaklarda elash yoki magnitli moslamalardan o‘tkazish yo‘li bilan olib boriladi. Gidrotermik ishlov berish. Grechixa po‘stlog‘ining yaxshiroq shilinishini ta’minlash maqsadida bug‘ bilan bosim ostida namlanadi va keyin esa 12-14 % namlik qolguncha quritiladi. Bunday ishlov berish natijasida donning to‘yimlilik qiymati, saqlashga chidamliligi ortadi va yorma tez pishish xususiyatiga ega bo‘ladi. Gidrotermik ishlov berish yormaning ozuqaviy qiymatiga bir xil ta’sir ko‘rsatmaydi. Bir tomondan, suv bilan suvda eruvchi vitaminlar va mineral moddalarning bir qismi endospermaga o‘tadi, yormaning taom tayyorlash uchun zarur bo‘lgan xususiyatlari yaxshilanadi, fermentlarning qisman inaktivatsiyaga uchrashi natijasida yog‘larning gidrolizlanishi va oksidlanishi sekinlashadi, ikkinchi tomondan esa gidrotermik ishlov berish oqsillar aminokislota tuzumining o‘zgarishini, tokoferal, xlorofill, karotinoidlarning parchalanishini vujudga keltiradi. Shuningdek, gidrotermik ishlov berish yormalar rangining o‘zgarishini ham keltirib chiqaradi. Bunday o‘zgarish, ayniqsa guruch yormasi olishda yaqqol seziladi. Masalan, hatto uncha yuqori bo‘lmagan haroratda guruchlar bug‘ bilan ishlansa ularning endospermasi sariq tusga kirib qoladi. Shu sababli ham guruch

yormalari olishda gidrotermik ishlov berish jarayoni o‘tkazilmaydi. Bug‘ bilan ishlov berilgan don darhol quritiladi va sovutiladi. So‘ngra donlar saralanadi. Donni o‘lchamlari bo‘yicha saralash ko‘zchalari yuqoridan pastga qarab 0,2- 0,5 mm ga kamayib boruvchi maxsus elaklarda elash yo‘li bilan olib boriladi. O‘lchamlari bir xil bo‘lgan donlarning po‘stlog‘i yaxshi tozalanadi, don maydalanib ketmaydi, natijada butun holda chiqadigan yormalarning miqdori ortadi. Keyin esa saralangan donlar po‘stlog‘idan tozalanadi. Po‘stlog‘idan tozalash (shelusheniye) – bu jarayon natijasida don gul po‘stlog‘i, meva qobig‘i (bug‘doy, makkajo‘xori, grechixa) va urug‘ qobiqlaridan (gorox) tozalanadi. Bu jarayon uzluksiz harakatlanuvchi don oqlash mashinalari yordamida yoki valsli stanoklarda olib boriladi. Yorma ishlab chiqarishga mo‘ljallangan donlar anatomik tuzilishi, qobig‘ining mag‘iziga mustahkam birikkanligi darajasi, endospermasining shishasimonligi va boshqa ko‘rsatkichlari bilan bir-biridan ma’lum darajada farq qiladi. Donning po‘stlog‘ini shilish jarayonining sifatli o‘tkazilishiga donning turi katta ta’sir ko‘rsatadi. Shu sababli ham bu jarayonni har bir don uchun alohidaalohida o‘tkazish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Donni po‘stlog‘idan tozalash jarayoni po‘stloqdan butunlay tozalashni va donning minimal darajada maydalanishini ta’minlashi kerak. Qayta ishlanayotgan xom ashyoni don oqlash mashinalaridan o‘tkazilgandan keyin po‘stlog‘idan tozalangan don, maydalangan don, po‘stlog‘i shilinmasdan qolgan butun don, po‘stloq va garddan iborat murakkab aralashma hosil bo‘ladi. Shu sababli bu murakkab aralashma bir necha xil elaklarda elanib, ular bir-biridan ajratiladi. Ba’zi bir yormalarni ishlab chiqarishda oqlangan donning sirtidan po‘stlari, murtagidan tozalash uchun va ma’lum bir dumaloq yoki oval shakl berish uchun maxsus moslamalar yordamida shilib ishlanadi. Bunday ishlov berish natijasida donning sirti yaltiramaydi va g‘abir-budir bo‘lib qoladi. Ba’zi bir yormalarni (guruch, no‘xat) ishlab chiqarishda donning sirtini yaltiratish uchun, ya’ni unga chiroyli tus berish uchun yana maxsus moslamalarda pardozlanib, donni aleyron qavatidan ham to‘la tozalanadi. Bunday ishlov berishni

sayqal berish, pardozlash (polirovka) deb yuritiladi. Sirtiga pardoz berib ishlangan donlar faqat donning endosperma qismidan tashkil topgan bo‘ladi. Bunday donlarning biologik qiymati nisbatan past bo‘lsada, ular yaxshi hazm bo‘ladi va tez pishadi. Tozalangandan va sayqallangandan keyin yorma maxsus moslamalarda elanib gard, mayda va metall aralashmalardan ajratilib qoplarga joylanadi. Ishlov berganda to‘liq qiymatli yormalarning chiqish darajasi donning pishib yetilganlik darajasi va endospermaning konsistensiyasiga bog‘liq bo‘ladi. Katta, to‘la yetishgan donlarda mayda, puch donlarga qaraganda po‘stloq kam bo‘ladi, shu sababli bunday donlardan ko‘proq yorma chiqadi. Puch donlarga ishlov berish qiyinchilik bilan o‘tkaziladi, shu sababli ularning sirtida ma’lum darajada po‘stloqlar shilinmasdan qolishi mumkin. Bunday yormalarda hazm bo‘lmaydigan uglevodlar ko‘p miqdorni tashkil qiladi, tez pishmaydi va ulardan tayyorlangan ovqatlarning sifati ham birmuncha past bo‘ladi. Donning konsistensiyasi ham ma’lum darajada yormaning chiqish miqdoriga ma’lum darajada ta’sir ko‘rsatadi. Shishasimon donlarning endospermasi mustahkam, ishlov berilganda uqalanib ketmaydi. Bu esa ko‘proq miqdorda butun shakldagi yormalarning chiqishini ta’minlaydi. Shu sababli sirtiga pardoz berilgan guruch yormalari faqat endospermasi shishasimon guruchlardan olinadi. Omixta yem texnologiyasi. Chorvachilikning muhim omili-mustahkam oziqa bazasini yaratishdir. Bunda omixta yemga alohida ahamiyat beriladi. Omixta yemdan foydalanish go‘sht, sut, tuxum va boshqa mahsulotlarni ishlab chiqarishni oshirish, tannarxini pasaytirish imkonini beradi. Omixta yem fizik holatiga ko‘ra sochiluvchan, briketlangan, donador va galet ko‘rinishidagi turlarga bo‘linadi. Sochiluvchan omixta yem bir xil maydalangan mahsulotdir. Briketlangan omixta yem to‘g‘riburchak prizma shakliga ega bo‘lib, uzunligi 160-170 mm, kengligi 70-80 mm, balanligi 30600 mm ni tashkil qiladi.

Donador (granulali) omixta yem ma’lum diametr va balandligi uncha katta bo‘lmagan silindr shaklida granula deb ataluvchi oquvchan massadan iborat. Galetlar teshikli to‘rtburchak kulcha shakliga ega. Ular tarkibi va oziqaviy qiymati bo‘yicha ratsionli va konsentratli omixta yemlarga bo‘linadi. Omixta yem va uning tarkibiy qismlarining oziqaviy qiymatini belgilash uchun «oziqa birligi» iborasi ishlatiladi. U namligi 13%, hajmiy massasi 450-480 g/m3 bo‘lgan 1 kg sulining oziqa qiymatiga ekvivalentdir. Omixta yem ishlab chiqarishda qo‘llaniladigan xomashyo tavsifi. Omixta yem ishlab chiqarish uchun turli-tuman xomashyolar qo‘llaniladi. Ularga boshoqli va dukkakli ekinlar donlari, ba’zi oziqabop o‘tlarning urug‘lari; turli oziqovqat ishlab chiqarish korxonalarining chiqindilari, hayvonlardan kelib chiqadigan oziqalar, mineral oziqalar va boshqalar kiradi. Turli ekin donlari va urug‘lar hamda un va yorma ishlab chiqarish sanoati chiqindilari omixta yemning asosiy tashkil qiluvchi qismlari hisoblanadi. Turli omixta yem tarkibiga aralashma yoki alohida-alohida ko‘rinishda 10-50% suli, 30- 50% arpa, 20-35% makkajo‘xori, 15-30% javdar, 20-30 % bug‘doy qo‘shilishi mumkin. Yorma mahsulotlarining sifat ko‘rsatkichlari va ularni saqlash Hamma yorma turlari uchun umumiy sifat ko‘rsatkichlariga rangi, hidi, ta’mi, namligi, begona aralashmalar miqdori, yaxshi sifatli donlar miqdori, kata- kichikligi, metall aralashmalar miqdori, shuningdek ombor zararkunandalari bilan zararlanganlik darajasi kabi ko‘rsatkichlar kiradi. Makkajo‘xori va maniy yormasida esa qo‘shimcha kul moddasining miqdori ham aniqlanadi. Yormalarning organolentik ko‘rsatkichlariga rangi, hidi va ta’mi kabi ko‘rsatkichlari kiradi. Yormalarning rangi har xil yormalarda turli xil bo‘lib, bu asosan don po‘stlog‘i va endospermasida bo‘ladigan pigmentlar turiga bog‘liqdir. Yangi, sifatli yormalar aynan shu yorma tipiga xos rangga ega bo‘lishi kerak. Masalan,

tariqdan olinadigan psheno yormasi uchun xarakterli rang sariq bo‘lsa, guruch uchun esa oq rang hisoblanadi. Yorma olishda qo‘llaniladigan texnologik jarayonlar ham ularning sifatiga ma’lum darajada ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, gidrotermik ishlov berish natijasida grechixa yormasida och-qo‘ng‘ir yoki qo‘ng‘ir rang hosil bo‘ladi. Donning yetilish darajasi va donni saqlash jarayonida bo‘ladigan o‘zgarishlar hm uning rangiga ta’sir ko‘rsatadi. Yaxshi yetilmagan dondan olingan yormalarning rangi yashilroq bo‘ladi. Uzoq saqlash tufayli qoraygan donlardan yormalarning rangi ham qora- qo‘ng‘ir yoki sariq tusli bo‘ladi. Hid ko‘rsatkichi ham yormalarning asosiy organoleptik ko‘rsatkichlari-dan biri hisoblanadi. Yormalarda hid kam seziluvchan bo‘lsada, yangi, sifat-li yormalar o‘ziga xos yoqimli hidga ega bo‘ladi. Yormalarda bo‘rsiq yoki mog‘or bosgan hidlarning bo‘lishi ularning eskirganligi yoki buzilganligidan dalolat beradi. Yormalarga yot hidlar ularda uchraydigan hid beruvchi begona aralashmalardan ham o‘tishi mumkin. Umuman yormalarda bo‘rsiq, mog‘or va boshqa begona hidlar bo‘lishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Ta’m ko‘rsatkichi ham yormalar uchun eng muhim ko‘rsatkichdir. Yaxshi sifatli, yangi yormaning ta’mi biz oz shirinroq bo‘ladi. Agar yormada taxirroq yoki nordonroq ta’m bo‘lsa, bu uning eskirganligidan dalolat beradi. Bunday nuqsonli yormalarni sotishga ruxsat etilmaydi. Faqat suli yormasida kam darajada achchiqroq ta’m bo‘lishiga yo‘l qo‘yiladi. Yormalarning fizik-kimyoviy ko‘rsatkichlari va bu ko‘rsatkichlarning yormalarning sifatini baholashdagi ahamiyati Namlik yormaning ozuqaviy qiymatiga va saqlanishiga ta’sir ko‘rsatuvchi asosiy omillardan biri hisoblanadi. Yormalarda namlik ularning turiga qarab 12% dan 17% gacha oraliqda bo‘ladi. Uzoq saqlashga mo‘ljallangan yormalarda esa namlik to‘g‘ridan-to‘g‘ri iste’molga jo‘natiladigan yormalardagiga nisbatan 1,01,5% kam bo‘lishi maqsadga muvofiq hisoblanadi. Masalan, uzoq saqlashga mo‘ljallangan guruch yormala-rida namlik 14% dan oshmasligi talab etilsa,

to‘g‘ridan-to‘g‘ri iste’molga yuboriladigan guruch yormalarida esa bu ko‘rsatkichning 15,5% gacha bo‘lishiga yo‘l qo‘yiladi. Yormalarning fizik-kimyoviy ko‘rsatkichlaridan begona aralashmalar miqdori ham muhim sanaladi. Begona aralashmalar yormalarning organoleptik ko‘rsatkichlarini pasaytiradi. Begona aralashmalarga aynigan, oqlanmay qolgan donlar, iflos qilinadigan aralashmalardan (tuproq, qum, poya bo‘lakchalari, gul po‘choq zarralari, zararkunanda yovvoyi o‘tlarning urug‘lari) va zararli aralashmalar (qorakuya, zamburug‘, achchiqmiya) kabi aralashmalar kiradi. Yormalar massasida mineral aralashmalar 0,05% dan, zararli aralashmalar miqdori 0,02% dan, oqlanmay qolgan donlar miqdori esa 0,7% dan oshmasligi maxsus standartlarda ko‘rsatib o‘tilgan. Sifatli don miqdori ham yorma partiyasida to‘liq qiymatli yormalarning foizlardagi miqdorini belgilovchi asosiy ko‘rsatkichlardan biri hisoblanadi. Begona aralashmalar yormalarda sifatli donlarning foiz miqdorini kamaytirib yuboradi. Sifatli don va begona aralashmalar miq-doriga qarab psheno, grechixa, guruch va suli yormalari (maydalangan bundan mustasno) tovar sortlariga bo‘linadi. Masalan, grechixa yormasining 1-chi navida sifatli donlar miqdori 99,2% dan, 2-chi navida esa 98,4% dan kam bo‘lmasligi grechixa yormasi standartlarida ko‘rsatilgan. Katta-kichikligi va to‘laligi ham donning asosiy ko‘rsatkichlaridan biri hisoblanadi. Yirikligi va to‘laligi bo‘yicha (perlovka, bug‘doy va makkajo‘xori yormalari) besh nomerga, maydalangan arpa yormasi esa uch nomerga bo‘linadi. Bu ko‘rsatkich yormalarni maxsus elaklarda elash asosida aniqlanadi. Yormalarning yirikligi va bir xilligi ularning qanchalik darajada oshpazlikka yaroqliligidan dalolat beradi. Yormalarda kul moddasiga qarab bilvosita ulardagi po‘stloq qismi-ning miqdori to‘g‘risida xulosa qilish mumkin. Kul moddasi miqdori suli, makkajo‘xori, maniy yormalarining sifatini xarakterlovchi ko‘rsatkichlar-dan hisoblanadi. Yormalarda metall aralashmalar miqdori ham ularning sifatiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Ularda metall aralashmalar miqdori 1 kg yormada 3 mg dan oshmasligi belgilab qo‘yilgan.

Yormalarning ombor zararkunandalari bilan zararlanishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Yuqori keltirilgan talablardan birontasiga javob bermaydigan yormalar standart talabiga javob bermagan deb topiladi va iste’molchilarga sotishga ruxsat etilmaydi. Yormalarni saqlash jarayonida bo‘ladigan o‘zgarishlar va ularning yormalar sifatiga ta’siri Yorma mahsulotlarini saqlash jarayonida bo‘ladigan o‘zgarishlar unlarni saqlash jarayonida bo‘ladigan o‘zgarishlardan ma’lum darajada farq qiladi. Yorma zarrachalari un zarrachalaridan o‘lchamlari bo‘yicha birmuncha katta bo‘lganligi sababli, biokimyoviy jarayonlar ularda nisbatan sekin boradi. Ikkinchidan, yorma ishlab chiqarishda o‘tkaziladigan gidrotermik ishlov berish fermentlarni inaktivatsiyaga, kraxmal va oqsillarni esa denaturatsiyaga olib borishi sababli biokimyoviy jarayonlarning tabiiy o‘tishini buzadi. Yormalarni saqlash jarayonida unlarni saqlash jarayonida bo‘ladigan yetilish davri kuzatilmaydi. Yorma birmuncha vaqt dastlabki sifatini saqlab turadi, keyin esa ularning sifati sekin-asta pasayib boradi. Yormalarni saqlaganda avvalo, ularning organoleptik ko‘rsatkichlaridan hidi va ta’mi o‘zgaradi. Ma’lumki, yangi yormalar o‘ziga xos seziluvchan hid va ta’mga ega bo‘ladi. Lekin, saqlana borgan sari ularning o‘ziga xos yoqimli hidining seziluvchanligi pasaya boradi. Yorma rangining o‘zgarishi esa ular tarkibida bo‘ladigan rang beruvchi moddalar (pigmentlar)ga bog‘liq. Avvalo, yormalar po‘slog‘ida uchraydigan xlorofill pigmentlari parchalanadi. Shuningdek, tariq va mannaya krupada bo‘ladigan karotinoid pigmentlari ham parchalanishi natijasida bu yormalar biroz oqarib qoladi. Yormalar rangining o‘zgarishini keltirib chiqaradigan asosiy omillar harorat va quyosh nuri ta’siri hisoblanadi. Yormalarni saqlaganda ularda kechadigan jarayonlardan yana biri yormaning achishi hisoblanadi. Achish jarayoni ketayotgan yormadan tayyorlangan taomlar achchiq ta’m hosil qiladi. Bunday achchiq ta’m ko‘pincha suli, tariq, makkajo‘xori va guruch yormalarini saqlaganda paydo bo‘ladi. Ko‘pgina tadqiqotchilarning fikricha yormalarda achchiq ta’m ularning oksidlanishi natijasida vujudga keladi.

Yormalarni saqlaganda ba’zan ularda nordon hid va ta’mning paydo bo‘lishi ham kuzatiladi. Ayniqsa, grechixa, arpa va bug‘doy yormalarida nordonlashish jarayoni tez boradi. Ma’lumki, don va donni qayta ishlab olingan mahsulotlarning suvli suspenziyasida nordonlik reaksiyasi kuzatiladi. Bu asosan yormalarda kam darajada organik kislotalarning, erkin aminokislotalarining, nordon fosfatlarning va suvda eruvchan oqsillarning borligi bilan izohlanadi. Yormalarni saqlash jarayonida fitoza fermenti ta’sirida fitin gidrolizlanib fosfat kislotasini hosil qiladi, fosfatlar esa parchalanadi. Shuningdek, yog‘larning gidrolizlanishi natijasida hosil bo‘ladigan erkin yog‘ kislotalari ham yormalarning nordonligining oshishiga sabab bo‘ladi. Umuman olganda, saqlash jarayonida yormalarning sifati pasayadi. Tadqiqot natijalari shundan dalolat beradiki, yormalarni uzoq saqlaganda suvda va tuzda eruvchan oqsillarning hissasi va oqsillarga fermentlarning ta’sir qilish darajasi ham sezilarli darajada kamayadi. Bu o‘zgarish oqibatida yormalarning pishirilganda bo‘kish darajasi ham bir muncha kamayib ketadi. Yormalarni 200S va havoning nisbiy namligi 50-60 % bo‘lgan sharoitda saqlaganda, ularning saqlanish muddati yormalarning turiga qarab 4 oydan 15 oygacha qilib belgilangan.

Adabiyotlar: 1. O’zlem Tokuso’g’lu. Barry G.Swanson. «Inproving Food Quality with Novel Food Processing Technogies». Edited by.Taylor end Francis Group. 2015. p. 485. 2. Food and raw materials. Kemeraovo institute of food science and texnology. 2015, p. 145. 3. Vasiyev M.G‘., Dadayev Q.O. va boshqalar. Oziq-ovqat texnologiyasi asoslari. –T.: “Voris-Nashriyot”, 2012. - 400 b. 4. Yo’ldoshev N., Kadirxodjayeva N. Ishlab chiqarish tehnologiyalari. Darslik 2014yil.- 350 bet. 5. Adizov R.T., G‘afforov A.X. Xusenov S.Y. Donni tozalash va maydalash texnologiyasi. –T.:” TURON-IQBOL” nashriyoti, 2006. -184 b. 6. Amonova Z.M. Sut va sut mahsulotlari texnologiyasi. –T.: Cho‘lpon, 2004. 132 b. 7. Boboyev S.D., Adizov R.T., Ergasheva X.B. Omixta yem ishlab chiqarish.- T.: O‘zbekiston, 2003. -280 b.

O'xshashlar

Yorma ishlab chiqarish texnologiyasi

Oraliq yorma mahsulotlarini sifati bo’yicha ajratish. Yorma zavodlarida donning qobiini ajratuvchi mashinalar

Non texnologiyasi

Sut texnologiyasi

Margarinlar texnologiyasi