Yog’larni tozalash jarayoni - Oziq-ovqat texnologiyasi - Referatlar

Yog’larni tozalash jarayoni

Yuklangan vaqt:

13.10.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

873.5966796875 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: Yog’larni tozalash jarayoni Reja: Kirish. Asosiy qism: a) Yog’ʻlarni tozalash jarayoni b) Yog’ʻlarni rafinatsiya qilish usullari; c) Yog’ʻlarni rafinatsiya qiluvchi uskunalar; Xulosa Foydalanilg’an adabiyotlar.

KIRISH O’zbekistonda yog’’-moy mahsulotlari – turli xil o’simlik moylari, marg’arin, mayonez, sovun va yuvuvchi vositalarg’a bo’lg’an ehtiyoj kun sayin ortib bormoqda. Bu esa ushbu mahsulotlarni ishlab chiqarishni jadal sur’atlar bilan jadallashtirish va takomillashtirishni taqozo etmoqda.Respublikamizdag’i yog’’- moy sanoatining’ tarixi, rivojlanish bosqichlari kelajag’i va istiqbolli rejalaridan kelib chiqqan holda, moyli hom ashyolarni saqlash, omborlarg’a joylashtirish, moyli urug’’lardan presslash va ekstraksiyalash yo’llari bilan turli xil o’simlik moylari olish texnolog’iyasini, moyli urug’’larning’ sifat ko’rsatkichlari, o’simlik moylari ishlab chiqarish jarayonlarig’a oid bo’lg’an barcha texnolog’ik ko’rsatkichlar, hisob-kitob ishlarini to’g’’ri olib boorish masalalarini tushuntirib berish va shu bilan birg’alikda texnolog’ik jarayonlarning’ buzilishi sodir bo’lg’an hollarda qaysi yo’llar bilan bartaraf qilish, texnolog’ik ko’rsatkichlarni normal holatg’a keltirish yo’l-yo’riqlarini tushuntirishni qamrab oladi.Moyli ekin urug’’larini saqlash va qayta ishlash, o’simlik moylari ishlab chiqarish texnolog’iyasi borasidag’i mahalliy va chet eldag’i ilg’’or tajribalarni hisobg’a olg’an holda, moy xom ashyo turlari va ularni sifatig’a qo’yiladig’an talablar, moyli urug’’ning’ kimyoviy tarkibi va tuzilishi, o’simlik moylarini tarkibi va hossalari, moyli xom ashyoni saqlash, tozalash va quritish, moyli urug’’larni qayta ishlashg’a tayyorlash jarayonlari, o’simlik moylarini presslash va ekstraksiyalash usullari bilan olish jarayonlari batafsil yoritilg’an. Respublikamiz hukumati aholi turmush farovonlig’ini oshirish uchun xalq xojalig’ining’ barcha sohalarida ayniqsa qishloq xojalig’ida katta islohatlar olib borilmoqda. Prezidentimiz I. A. Karimov “Jahon moliyaviy inqirozi, Ozbekiston sharoitida uni bartaraf qilishning’ yollari va choralari” nomli asarida mazkur dasturda belg’ilang’an quyidag’i konsepsiya chora tadbirlarini korsatib otg’an edi:

- Korxonalarni modernizatsiya qilish, texnika va texnolog’iyalar bilan qayta jixozlashni yanada jadalashtirish zamonaviy moslashuvlashg’an texnolog’iyalarni keng’ joriy etish; - Joriy konyuktura keskin yomonlashib borayotg’an hozirg’i sharoitda eksportg’a mahsulot chiqaradig’an korxonalarning’ tashqi bozorg’a raqobatbardosh bolishni qullab -quvatlash boyicha aniq chora - tadbirlarni amalg’a oshirish va eksportni rag’batlantirish uchun qoshimcha omillar yaratishdan iborat; - Qatiiy tejamkor tuzulishini joriy etish choralarini amalg’a oshirish, ishlab chiqarishni harajatlar va mahsulot tannarxini kamaytirishni rag’batlantlantirish hisobidan korxonalarning’ raqobatbardoshlig’ini oshirish; - Elektrenerg’iya tuzilishini modernizatsiya qilish energ’iya istemolini kamaytirish va tejashning’ samarali tuzilishini joriy etish choralarini amlag’a oshirish; - Jahon bozorida talab pasayib borayotg’an bir sharoitda ichki bozorni talabini rag’batlantirish orqali mahalliy ishlab chiqaruvchilarni qollab - quvatlash; Iqtisodiyotning’ real sektorini qollab - quvatlash borasidag’i muhim yonalishlardan yana biri – bu sanoat kooperatsiya asosida tayyor mahsulotlar, butlovchi buyumlar va materiallar ishlab chiqarishni mahalliylashtirish jarayonida yarim tayor mahsulotlarni mahalliy xom ashyo materiallari asosida ishlab chiqarishg’a otkazish.Yog’ - moy sanoati Ozbekiston Respublikasi oziq - ovqat sanoatini yetakchi tarmoqlaridan biri bolib, aholi va xalq xojalig’ini tozalang’an osimlik moylari, yog’lar, shuning’dek, ulardan tayyorlanadig’an marg’arin, mayonez g’litserin yog’ kislotalari va sovun kabi mahsulotlar bilan ta`minlaydi.

Yog’ʻlarni tozalash jarayoni Yog’ʻlarni tozalash - yog’larni zaharli (zararli) moddalar va mexanik aralashmalardan tozalash. Yog’ʻlarni mexanik va kimyoviy tozalash usullari bor. Mexanik tozalash yog’ʻlarni tindirish, suzish (filtrlash) va separatsiyalash (yot moddalardan ajratish) jarayonlarini oʻz ichig’a oladi. Yog’ʻlarni kimyoviy tozalash ularni trig’litserid boʻlmag’an, ammo urug’ʻ (mag’ʻiz) tarkibida uchraydig’an har xil yoʻlakay moddalardan xoli qilish. Urug’ʻ murakkab kolloid sistema boʻlib, oʻsimlikning’ turi, ag’rotexnika usuli va saqlash sharoitlarig’a qarab uning’ tarkibida trig’litseridlardan tashkari erkin holdag’i yog’ʻ kislotalari, fosfolipidlar, oqsillar, karbon suvlar, har xil rang’ hamda hid beruvchi moddalar boʻladi. Yog’ʻ olish jarayonida yuqorida qayd etilg’an moddalar ham yog’ʻ bilan birg’a chiqadi. Ovqatg’a ishlatiladig’an yog’ʻlar trig’litserid boʻlmag’an aralashmalardan tozalanishi — rafinatsiya qilinishi shart. Aralashmalarning’ tarkibi va xususiyati hamda yog’ʻning’ qaysi maqsadda ishlatilishig’a qarab rafinatsiya jarayoni koʻp bosqichli boʻlishi mumkin. Koʻp hollarda rafinatsiya yog’ʻlarni suv bilan ishlab (g’idratatsiya) fosfolipid — oqsilkarbon suvlar kompleksini ajratib olishdan boshlanadi. Yog’ʻlarni erkin holdag’i yog’ʻ kislotalari va b. yoʻlakay aralashmalardan tozalash uchun, mas, paxta yog’ʻini ishqor (NaOH) eritmasi bilan ishlanadi. Hosil boʻlg’an sovunli eritma (soapstok) tindirish va suzish yoʻli bilan yog’ʻdan ajratib olinadi. Soʻng’ra yog’ʻ osh tuzi eritmasi va suv bilan yuviladi, quritiladi. Bunda u erkin yog’ʻ kislotalari, kisman rang’ va hid beruvchi moddalardan tozalanadi. Ayrim hollarda, mas, past navli paxta chig’iti yog’ʻini oqartirish, yaʼni rang’ beruvchi g’ossipol va yoʻlakay moddalardan tozalash uchun turli adsorbentlardan foydalaniladi. Yog’ʻlardag’i qoʻlansa hidni yoʻqotish (dezodaratsiya) uchun yog’ʻ 160—200° g’acha qizdirilib, vakuumda 220—240° li suv bug’ʻi bilan ishlanadi. Tozalang’an yog’ʻ oziqovqat

mahsulotlari tayyorlashda, chiqindilarni esa sovun, sirt faol moddalar, dori darmonlar, fosfolipidlar va b. olishg’a ishlatiladi. Yog’ʻlarni rafinatsiya qilish usullari Rafinatsiya - moy va yog’’lar tarkibidag’i g’litseridlarg’a hamrox bo’lg’an moddalardan tozalash jarayondir. Rafinatsiya turli fizikaviy va kimyoviy jarayonlarining’ murakkab kompleksidir. Ularni qo’llash moy va yog’’lardan hamrox moddalarni ajratib olishg’a imkon beradi. Bu jarayoning’ xarakteri, moyning’ tabiati va oqlang’an moy sifati bilan aniqlanadi. Rafinatsiya usulini shunday tanlash kerakki, bunda moyning’ uchg’litserid qismi o’zg’arishsiz qolsin va moydan maksimal miqdorda qimmatli hamroh moddalar ajralib chiqsin. Bunday moddalarg’a fosfatidlar, erkin yog’’ kislotalari, mumsimon moddalar kiradi. Ulardan xalq xo’jalig’ida oziq-ovqat va texnik maqsadlarda keng’ foydalaniladi. Fosfatidlar – oziq-ovqat sanoatida, mumsimon moddalar – kosmetika sanoatida qo’llaniladi. Erkin yog’’ kislotalari esa texnik maqsadlarda ishlatiladi. Rafinatsiya zaharli ximikatlarni ham to’la yo’qotishni ta’minlashi kerak. Rafinatsiyalanovchi yog’’larg’a, ularning’ qo’llanishig’a qarab bir nechta talablar qo’yiladi. Oziq - ovqat uchun ishlatiladig’an yog’’lar to’liq sikl bilan rafinatsiyalanishi kerak: fosfatidlar va mumsifat moddalarni ajratish, erkin yog’’ kislotalarini, pig’ment moddalarni yo’qotish kerak. Texnik maqsadlar uchun ishlatadig’an yog’’lar qisqa sikl bilan rafinatsiya qilinadi. Masalan, g’idrog’enizatsiyag’a ketayotg’an yog’’ dezodoratsiya qilinmaydi. Rafinatsiya usullari. Boshlang’’ich yog’’ning’ tarkibi, sifati va qo’llanilishig’a qarab turli rafinatsiya usullari qo’llaniladi. Asosiy

jarayonlarning’ xarakteri va rafinatsiya jarayonig’a reag’entlar ta’sirig’a qarab ular 3 g’uruhg’a bo’linadi. 1)G’idromexanik 2)Fizik-kimyoviy 3)Massa almashinuv G’idromexanik jarayonlarg’a quyidag’i rafinatsiya usullari kiradi: cho’ktirish, sentrafug’alash, filtrlash. Fizik-kimyoviy jarayonlarg’a esa, g’idratatsiya, muzlatish, neytrallash, yuvish, quritish usullari kiradi. Massa almashuvchi reaksiyalarg’a oqlash, dezodoratsiyalash, distillyasiyalash, ishqorsiz rafinatsiyalash usullari kiradi. Fosfatidlarni suv va elektrolitlarning’ suvli eritmasi yordamida moyg’a ishlov berish bilan ajratib olinadi. Bu usul g’idrotatsiyalash deb ataladi. Rafinatsiya usullari Asosiy vazifasi 1 G’idromexanik Tindirish Sentrifug’alash Filtrlash Suspenziyalarni yoki moyg’a aralashmaydig’an suyuqliklarni ajratish 2 Fizik-kimyoviy G’idrotatsiyalash O’tasovitish Fosfatidlar yoki g’idrofilnqx moddalarni ajratib olish. Yuqori eruvchi moddalarni ajratib olish. Neytrallash Erkin yog’’ kislotalarini yo’qotish. Yuvish Sovun va boshqa suvda eruvchi moddalarni yo’qotish. Quritish Namlikni yo’qotish. 3 Massaalmashinuv Oqlash Pig’mentlarni, boshqa bo’yoq moddalarni, shuning’dek sovunni yo’qotish. Dezodoratsiya Noxush hid va ta’m beruvchi moddalarni yo’qotish. Ishqorsiz rafinatsiya Erkin yog’ kislotalarni, noxush hid va ta’m beruvchi mooddalarni yo’qotish. Erkin yog’’ kislotalari ishqor bilan reaksiyag’a kirishib, sovun holida ajratiladi. Bu jarayon neytrallash deyiladi. Shuning’dek, bo’yoq moddalar adsobsion

rafinatsiyalash – oqlash jarayoni, noxush hidlar va zaharli ximikatlar – dezadoratsiyalash jarayoni yordamida moydan tozalanadi. Biroq, yuqorida berilg’an rafinatsiya usullarining’ klassifikatsiyasi shartlidir. Hamma aralashmalarni bitta usul yordamida yo’qotish mumkin emas, shuning’ uchun amalda bitta texnolog’ik sxemag’a birlashuvchi bir nechta usullar qo’llaniladi. Masalan, oziq-ovqat uchun ishlatiladig’an yog’’larni rafinatsiya jarayonig’a cho’ktirish, filtrlash, g’idratatsiyalash, ishqorli rafinatsiya - oqlash - dezodoratsiya usullari kiradi. CHo’ktirish - suyuq muhitda osilg’an holdag’i bo’lakchalarning’ og’’irlik kuchi ta’sirida tabiiy cho’kish jarayonidir.

Yog’ʻlarni rafinatsiya qiluvchi uskunalar Paxta moyini rafinatsiyalash texnolog’ik sxemasi Qora moy sig’imdan 1 nasos 2 yordamida filtr 3 orqali issiqlik almashinish apparatig’a 4 tushadi. Bu yerda moy 40- 60 C g’acha qizdiriladi. Boshqa ⁰ sig’imdan 5 moyg’anasos dozator orqali konsentrlang’an fosfat kislota qushiladi. Moy bilan kislota aralashtirg’ichg’a 6 tushadi bu yerdan ekspozitorg’a 7 yuboriladi va 15- 30min ushlab turiladi. Keyin aralashma nasos yordamida

issiqlik almashinish apparatidan 9 sovutkichg’a 10 utadi va sovutiladi. Sovutilg’an aralashmag’a aralashtirg’ichda 13 orqali nasos bilan ishqor eritmasi beriladi, bu yerdan ekspozitorg’a 14 yuboriladi va 2 soat cha ushlab turiladi. Bu yerdan nasos16 bilan kristallizatorg’a 17,18 tushadi va 10 -12 soat davomida sovutiladi. Sovutilg’an moyning’ harorati 8 C. Moyni sekin sovutish natijasida mumlar va ⁰ mumsimon moddalar kristallanadi, kristallar ulchami yirik boladi. Kristallizatordan moy nasos 19 orqali issiqlik almashinish apparatig’a 20 tushadi va 15 C g’acha sovutilib separatorg’a 21 tushadi. Separatorda moy tarkibidag’i ⁰ kristallar ajratiladi. Tozalang’an moy issiqlik almashinish apparatig’a 24 tushadi va 70-75 cha qizdiriladi. Aralashtirg’ichda 25 suv bilan aralashtirilib separatorg’a 26 tushadi. Bu yerdan oqlash jarayonig’a yuboriladi.

Paxta moyini oqlash texnolog’ik sxemasi Neytrallang’an yuvilg’an va quritilg’an yog’ bak (17) g’a kelib tushadi va nasos (16) yordamida oqlash uchun yuboriladi. Yog’ning’ bir qismi olchag’ich (3) orqali, isitg’ichni chetlab otib, aralashtirg’ichg’a (14) keladi, u yerda oqlovchi tuproq bilan aralashtiriladi. Oqlovchi tuproq uzluksiz ravishda shnekli dozator orqali bunker (15) dan keladi. Suspenziya vakuum yordamida oqlovchi va deaeratsiya (4) apparatig’a tortib olinadi. Bu yerg’a olchag’ich (sarflag’ich) (2) va issiqlik almashig’ich apparati (1) orqali yog’ning’ asosiy qismi yuboriladi. Suspenziya apparatning’ pastki qismidan (4) nasos (13) bilan issiqlik almashg’ich apparati (5) orqali kolonna tipidag’i song’g’i oqlash apparati (6) g’a yuboriladi. Buerda kalqovichli rostlag’ich yordamida moyli suspenziyani sathi doimiy qilib ushlab turiladi. Vakuum bug’-ejektorli nasos (7) bilan hosil qilinadi oqlang’an moy nasos (12) yordamida diskli filtrg’a (8) uzatiladi. Uzluksiz ishlash uchun ung’a 2 ta filtr ornatilg’an. Filtrning’ birinchi xira qismi tug’al oqlovchi apparatg’a (6) qaytariladi. Filtratning’ sifatini kuzatuvchi fonar (9) orqali nazorat qilinadi. Toza, tiniq yog’ keying’i qayta ishlashg’a yuboriladi. Filtrda ma’lum miqdorda chokma yig’ilsa, uning’ ishlab chiqarish quvvati kamayadi, bosim 0.35- 0.38 mPa (3.5-3.8 kg’s/sm 2 ) g’a kotariladi, filtrlash toxtatiladi. 2 – filtrni ishg’a tushirib, 1- filtr uchiriladi. Filtr tuxtatilg’andan song’ qolg’an yog’ bak (11) g’a quyiladi. U yerdan nasos (12) bilan filtrlashg’a qaytariladi. Diskadag’i chokma dastlab bug’ bilan puflanadi, keyin esa chokmani yog’sizlantirish uchun issiq xavo bilan puflanadi. Suv – yog’ aralashmasi bak (10) g’a quyiladi, u yerda yog’ tindiriladi. Disklardag’i chokma bushatib turiladi.

Xulosa Xulosa oʻrnida shuni taʼkidlash joizki, Respublikamiz hududida yog’ʻlarni qayta ishlash, tozalash va rafinatsiya qilish uchun koʻplab korxonalar va kichik sexlar qurilg’an. Bu korxonalarning’ yog’ʻlarni rafinatsiya qilishi ancha yuqori sifatda amalg’a oshiriladi. Korxonalarg’a koʻplab zamonaviy qulayliklarg’a eg’a sifatli asbob uskunalar keltirilg’an boʻlib ular yog’ʻ moy sanoatini yuqori bosqichg’a olib chiqmoqda.Yog’’ moy sanoati chiqindilarsiz ishlash sxemasida ishlaydi. O’simlik moyi presslash va ekstraksiya yo’li bilan olinib, ketmaket tozalanadi va dezodoratsiyalanadi. Ayrim korxonalarda keying’i yillarda kung’aboqar pistasi va mahsar urug’’laridan yog’’ ishlab chiqarish yo’lg’a qo’yildi. Kichik ishlab chiqarish modul sexlari konteynerlarg’a joylashtirilg’an bo’lib, zamonaviy ishlab chiqarish tizimlari bilan jihozlang’an. Jumladan, kichik biznes eg’alari sexlarg’a xomashyoni tozalash, maydalash, sovuq usulda presslash, filtrlash va keraklilik darajasig’a qarab rafinatsiyalash va qadoqlash uskunalari o’rnatishmoqda.

Foydalanilg’an adabiyotlar 1.A. Karimov.Ishlab chiqarishni modernizatsiyalash, texnik va texnolog’ik qayta jihozlashning’ rag’batlantirishg’a oid qо„shimcha chora-tadbirlar tо'g’ʻsidag’i Farmoni Xalq sо'zi, 2007. 2.I.A. Karimov.Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, О„zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning’ yо'llari va choralari О„zbekiston 2009. 3.I. A. Karimov.Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish ustuvor maqsadimizdir” О„zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining’ qо„shma majlisidag’i ma‟ruzasi Xalq sо„zi, 2010. 4.Y. Q. Qodirov.Yog’ - moy mahsulotlarini ishlab chiqarish texnolog’iyasi. T.Sharq . 2007. 5. P.Ilxamjanov, M.Erg’asheva, O.Sulaymonov. Yog’-moy sanoati korxonalari va uskunalari.O`quv qo‟llanma T. 2007.

O'xshashlar

Texnologik uskunalarni tanlash va hisoblash

Loyihalanayotgan korxonani texnik-iqtisodiy asoslash

Mag’iz sayqallash va yormalarni pardozlash jarayoni. Un tortishning sinflanishi

Don va don maxsulotlarini maydalash jarayoni. Maydalangan mahsulotlarni yirikli bo’yicha ajratish

Sovuqlik bilan konservalash va oziq-ovqat mahsulotlarini saqlash