logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Oziq-ovqat texnologiyasi
  4. Sovuqlik bilan konservalash va oziq-ovqat mahsulotlarini saqlash

Sovuqlik bilan konservalash va oziq-ovqat mahsulotlarini saqlash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

86.5 KB
Ko'chirib olish
Sovuqli k bilan k onservalas h va oziq-ovqat mahsulotlarini saqlas h Reja : 1. Mahsulotlarni konservalash. 2. Mahsulotlarni sov i tish. 3. Mahsulotlarni muzlatish. 4. Mahsulotlarni saqlash. 5. Mahsulotlarni er itish. Barcha oziq-ovqat ma h sulotlarini saqlanish muddatiga ko’ra ikki guruhga bo’lish mumkin; oddiy sharoitlarda, uzoq muddat saqlash davomida aynimaydigan ma h sulotlar (un, shakar, yorma ) va tez ayn a i y digan ma h sulotlar (parranda va mol go’shti, baliq, sut, sabzavot va boshqalar). Tez ayna i ydigan mahsulotlarni saqlash davomida ularning mazasi, hidi, rangi o’zgaradi. Mahsulotlarning aynishiga turli faktorlar sababchidir (masalan, quyosh nuri, havo tarkibidagi kislorod miqdori, nisbiy namlikning haddan ortiq darajada past yoki yuqoriligi). Eng ko’p ta’sir etuvchi faktor bu – mikroorganizm va to’qima fermentlaridir. To’qima fermentlari oqsil, uglevodorodlarni kimyoviy-biologik o’zgartiradi, yog’larni gidrolizlantiradi va boshqa xil o’zgarishlarga sabab bo’ladi. Mahsulotlar uzoq saqlash davomida aynimasligi uchun maxsus ishlanadi – konservalanadi. К onservalashning asosiy vazifasi mikroorganizm va to’qima fermentlarining aynitish ta’sirini sekinlatishdir. К onservalash usullari ichida (pasterizatsiya, sterilizatsiya, quritish, tuzlash, dudlash va boshqalar) eng samaralisi sovuqlik bilan ishlashdir. Sovuqlik mahsulotning asl holini eng kam darajada o’zgartiradi. Harorat o’zgarishi natijasida mahsulot tarkibi va xususiyatlarining tadqiqoti, saqlanishning eng maqbul sovitish rejimini tanlash kabi masalalar oziq-ovqat texnologiyasining sovuqlik texnologiyasi bo’limida o’rganiladi. 1. К onservalash Sovuqlik bilan konservalash mikroorganizm va to’qima fermentlarining faoliyatining harorat pasayishida kamayishiga asoslangan. Harorat pasayishi ayrim mahsulotlarning nafas olish va yetilishini hamda mikroorganizmlarning ta’sirini sekinlashtiradi. Mahsulotlar sovuqlik bilan ishlanish haroratiga ko’ra quyidagilarga shartli ravishda bo’linadi: sovitiluvchi mahsulotlar – yadro harorati 0 – 4 o C, muzlatilgan mahsulotlar – harorati -6 o C, defrostatsiya, ya’ni batamom eritilgan mahsulotlar. Mahsulotlarni sovitishda harorat asosiy o’rinni egallaydi. Muzlatishda, bundan tashqari, to’qimalarning suvsizlanishi ham sodir bo’ladi, unda suv qattiq holatga o’tadi. Havoning yetarli darajada namlikka ega emasligi go’sht, baliq, ko’katlarning sifatini yomonlashtiradi: mahsulot quriydi, so’liydi. Turli mikroorganizmlarning sovuqlikka chidamliligi turlichadir. Mog’or zamburug’lari va achitqi (droja) sovuqqa juda chidamli bo’lsa, bakteriyalar sovuqlikni ko’tara olmaydi: ular yashayotgan muhit muzlatilganda, modda almashinuvi va to’qima strukturasi zararlanishi natijasida halok bo’ladi. Bakteriyalarning ayrim turlari -5 – -8 o C da 10 – 14 oy mobaynida butkul halok bo’ladi va shundan so’ng oddiy sharoitlarda umuman rivojlanmaydi. Boshqa xil bakteriyalar esa 5 – 6 kundan so’ng yana ko’payib, yashay boshlaydi. Mikroorganizmlar muzlatilganda 90 – 99% to’qimalar halok bo’ladi. К asallik qo’zg’atuvchi bakteriyalar bir necha soat davomida suyuq azot haroratidagi (-150 o C) sovuqlikka bardosh bera oladi. Sovuqda saqlash samaradorligi keltirilayotgan mahsulotlarning bakteriya bilan zararlanganligi hamda sovitgich kameralarining yomon sanitar holatdaligi (mog’or bosganligi) tufayli pasayadi. Mog’or zamburug’ining o’sishi -9 o C da to’xtasada, lekin eritishda haroratning ko’tarilishi bilan ular “tiriladi” va ajralayotgan fermentlar vositasida mahsulotni aynita boshlaydi. Juda past haroratlarda ham (-80 o C) fermentlar faoliyati to’xtamaydi, faqatgina bir necha marotaba muzlatish va eritish amalga oshirilgandagina faollik keskin pasayadi. Mog’or bosishining oldini olish uchun sovitgich kameralari mikrobiologik nazorat qilinishi, sanitariya qoidalariga va texnologik ko’rsatmalarga qat’iy amal etilishi lozim. Oziq-ovqat mahsulotlarining saqlash muddatini uzaytiruvchi yordamchi vositalarga ularni ultrabinafsha nurlar, ozon, karbonat angidrid, antibiotik bilan qayta ishlash, hamda maxsus idish va o’rash materiallarini ishlatish kiradi. Ultrabinafsha nurlarining konservalash xususiyati ularning mikroorganizmlarni o’ldirish imkoniga asoslangan. Ultrabinafsha nurlarining ta’siri kichik musbat haroratlarda katta bo’lib, manfiy haroratlarda nurlanish unumi juda kam. Nurlanish davomiyligi ko’p faktorlarga, birinchi navbatda mahsulot turi va holatiga bog’liq. К o’pgina mahsulotlar nurlanish natijasida bakteriostatik xususiyatlarni egallaydi, ya’ni ma’lum vaqt davomida mikroorganizmlarni siqadi, yo’q qiladi, natijada mahsulotlarning saqlanish muddati uzayadi. Sovitish kameralarini, idish, qurilmalarni ham ultrabinafsha nurlar bilan ishlash tez buziluvchi mahsulotlarning saqlanish muddatini uzaytiradi. Oziq-ovqat mahsulotlarini sovuqlik va ionlovchi nurlar bilan ishlash (radiopasterizatsiya) nisbatan yangi va kelajagi porloq usullardan hisoblanadi. Radiopasterizatsiya mikroorganizmlarning tirik hujayralarini o’ldiradi va fermentlash jarayonlari sezilarli darajada sekinlashadi. К arbonat angidrid va havo aralashmasi muhitida mahsulotlarni saqlash mikroorganizmlarni, ayniqsa, mog’or va bakteriyalarni halok etadi. К arbonat angidrid gazining mavjudligi yog’ va kamera havosidagi kislorodning kamayishiga sabab bo’ladi. Bunda yog’ va yog’li mahsulotlarning oksidlanishi sekinlashadi, meva-sabzavotlardagi mikroorganizmlarning faoliyati kamayadi. Bu gazdan to’g’ri foydalanilganda mahsulotlarning saqlanish muddati 1,5 – 3 barobarga uzayadi. Odatda, mahsulotlar maxsus konteyner, paket yoki boshqa xil taraga joylashtiriladi va ularga karbonat angidrid ballondan uzatiladi yoki quruq muz holatida beriladi. Mahsulot karbonat angidrid muhitida saqlanishi natijasida undan karbonat angidrid gazi ajraladi, ya’ni desorbsiya jarayoni sodir bo’ladi. Oziq-ovqat yog’lari va yog’li mahsulotlar sifatini saqlash maqsadida ularga oksidlanishning oldini oluvchi moddalar (fenolli antiokislitellar, nefalin) kam miqdorda (mahsulot massasining yuzdan va hatto mingdan bir ulushi %) qo’shilishi mumkin. Oziq-ovqat mahsulotlarini sovitgichlarda saqlash uchun ularni qabul qilishdan avval kameralarda ozon vositasida dezinfeksiyalanadi. Bunda bir necha kun davomida kameralar yoqimsiz hidlar va mikroorganizmlardan tozalanadi. Ozon konsentratsiyasi 2 mg/m 3 dan oshganda odam uchun zararli hisoblanadi, shuning uchun kameralarni tozalash xizmatchi xodimlar yo’qligida yoki ularga maxsus xavfsizlik niqoblari tarqatilgandan so’nggina amalga oshiriladi. Ozon statsionar yoki harakatlanuvchi qurilmalarda yuqori kuchlanishli elektr tokining razryadlanishidan olinadi. Oziq-ovqat mahsulotlarini saqlashda idish va o’rovchi materiallar muhim ahamiyatga ega. Polimer materiallardan tayyorlangan idishlar eng istiqbollidir. 2. Sovitish. Sovitish texnologiyasida mahsulotlarni saqlash uchun sovitish keng qo’llaniladi. Bunda asosiy parametrlar bo’lib mahsulotning so’nggi harorati va ularni sovitish tezligi hisoblanadi. So’nggi harorat mahsulot turi, uning dastlabki ahvoliga bog’liq bo’lib, odatda 0 – 4 o C atrofida bo’ladi. Sovitish tezligi ham mahsulot turiga bog’liq. Tezlik yetarli darajada katta bo’lmasa, mahsulotning mikroorganizmlar va fermentlanish ta’sirida aynishi sodir bo’laveradi. Tajribalarning ko’rsatishicha, yangi keltirilgan mahsulotlar qanchalik tez va chuqur sovitilsa, ularning dastlabki sifati va massasi shunchalik yaxshi saqlanadi. Mahsulotlarni sovituvchi muhit sifatida havo, sovuq suv yoki namakob, muz yoki qor ishlatilishi mumkin. Havo vositasida sovitish. Havo eng keng tarqalgan sovitish agenti. U hidsiz, mahsulotlarga zararsiz (tarkibidagi kislorodning oksidlash xususiyati bundan mustasno). Havo vositasida sovitishning kamchiligiga konservalash jarayonining sekinligi, mahsulot yuzasidan namlikning bug’lanishi, buning oqibatida mahsulot vaznining kamayishi kiradi. Issiqlik almashinish jarayonini jadallashtirish uchun havo harakati tezligi oshiriladi hamda havo va sovitiluvchi mahsulot o’rtasidagi haroratlar farqi orttiriladi. Buning uchun havo sovitgichlar, ventilyatorlar, batareyalar ishlatiladi. Sovuq suv yoki namokob vositasida sovitish. Bu usul kontaktli yoki kontaktsiz bo’lishi mumkin. К ontaktli sovitishda mahsulot suyuq sovitish muhitiga joylashtiriladi, bunda sovish havo muhitidagiga nisbatan jadal boradi, chunki havoga nisbatan suyuqlikka issiqlik berish koeffitsiyenti ancha katta. Lekin bunday sovitishda mahsulot o’zining tashqi ko’rinishini o’zgartiradi, cho’kadi va h.k. К ontaktsiz sovitishda mahsulot namlikka bardoshli qobiq ichiga solinadi, natijada issiqlik berish pasayadi va texnologik jarayon murakkablashadi, suyuq sovitish muhitidan foydalanish keng tarqalmagan. So’nggi vaqtlarda parranda go’shtini 4 – 6 o C gacha sovitish uchun sovuq (muzdek) suvdan foydanilyapti. Parranda go’shti suvli vannaga solinadi, yoki forsunka yordamida suv purkaladi. Baliqni sovitish uchun muz hamda sovuq suyuq muhitlar – suv, 2 – 4% li osh tuzining suvdagi eritmasi, yoki 3 – 4% tuzli dengiz suvi ishlatiladi. Meva-sabzavotlarni sovitish uchun sovuq havo, suv, qor-muz massasi hamda maxsus vakuum kameralar ishlatiladi. Meva-sabzavot tarkibidan havo so’rib olinganda, ularning ichki issiqligi hisobiga namlik bug’lanadi va ular tezda soviydi. Fermalarda sut bevosita yoki bilvosita sovitish mashinalari, tank-sovitgichlar vositasida sovitiladi. Zavodlarga keltirilgan sut saqlash oldidan 4 – 5 o C gacha plastinali issiqlik almashinish apparatlarida sovitiladi. Bu apparatlarda ikki kanal bor: birida sut, ikkinchisida sovituvchi suv yoki namokob oqadi. Yog’, pishloq, smetana, qatiq, kefir kabi sut mahsulotlari ishlab chiqarish jarayoni yoki tayyor holatida sovitiladi. Bunda sutni sovitishdagi qurilmalarning o’zi yoki sovitish kameralari ishlatiladi. 3. Muzlatish. Muzlatish mahsulot to’qimalaridagi suyuqlikni qattiq faza – muz, yax holatiga o’tkazishdir. Bunda ko’plab mikroorganizmlar faoliyati cheklanadi va uzoq muddat davomida mahsulot sifati o’zgarmaydi. Har bir mahsulot turi uchun ma’lum bir muzlash va saqlash sharoitlari tanlanadi, chunki suvni muzga aylantirish uning sifatining bir oz yomonlashuviga sabab bo’ladi. Oziq-ovqat mahsulotlari to’qimalaridagi tuz va qand eritmalari suvga nisbatan past haroratlarda (ayrim hollarda -60 o C da) muzlaydi. -4 o C da go’sht, baliq, tuxum tarkibidagi suvning 4 3 qismi va meva, kartoshkalardagi suvning 2 1 qismi muzlashi aniqlangan. Haroratning keyingi pasayishlarida muzlaydigan suv miqdori keskin kamayadi. So’nggi o’rtacha (mahsulot hajmi bo’yicha) harorat, muzlatish davomiyligi va tezligi mahsulotning muzlatilganligini ko’rsatuvchi asosiy parametrlardir. Muzlatish tezligi muz kristallarining o’lchamiga va muzning mahsulot tanasida taqsimlanish zichligiga ta’sir qiladi; tezlik jarayonni iqtisodiy xarakterlaydi va mexanizatsiyalash, avtomatlashtirish imkoniyatlarini ko’rsatadi. Muzlatish tezligi issiqlik o’tkazuvchi muhitning harorati pasayishi, muzlatilayotgan mahsulotning qalinligi kamayishi va uning yuzasida issiqlik berish koeffitsienti ortishi bilan ko’payadi. Mahsulot turi va holatini e’tiborga olgan holda muzlatish jarayoni tezda oshiriladi. Mahsulotlar kontaktli va kontaktsiz usulda turli muhitlarda muzlatiladi: havoda, suyuq sovuqlik tashuvchilarda -20  -50 o C da qaynovchi sovitish agentlarida. Havoda kontaktli muzlatish. Bu usul keng tarqalgan bo’lib, havo tabiiy (kameralarda) va majburiy harakatlanishi (tunnel muzlatgichlar, gravitatsion- konveyerli va flyuidizatsion muzlatish apparatlari) mumkin. Havo erkin harakatlanuvchi usulining afzalligi uning soddaligidadir, chunki bunda maxsus qurilma va moslamalarga ehtiyoj yo’q. Asosiy kamchiligi jarayonning uzoq davom etishi (48 soatgacha), demakki, muzlatilgan mahsulot sifatining pastligidir. Hozirgi davrda havoda muzlatishning asosiy usuli muzlatish qurilmasida sovuq havoning tezkor oqimini hosil qilishdir. Bu mahsulot turi va apparat konstruksiyasiga bog’liq holda muzlatish vaqtini sezilarli qisqartiradi (masalan: meva-sabzavotlar uchun muzlatish vaqti 0,1-2 soat). Muzlatishning turli usullari uchun maxsus apparatlar mavjud bo’lib, har biri ma’lum bir shakldagi, tarkib va strukturadagi mahsulotlar uchun mo’ljallangan. Havo oqimi muzlatilayotgan mahsulot sirtini yuvib o’tib (zich mahsulot qatlami hosil qilinishi sababli), yoki mahsulot tanasi orqali o’tib muzlatishi mumkin. Ikkinchi usulda havoning ma’lum tezligida mahsulot muallaq holda bo’lishi mumkin. Bunday holda muzlatish flyuidizatsion muzlatish deyiladi. U muzlatish jarayonini ancha jadallashtiradi. Mahsulotlar muallaq holda muzlatiluvchi apparatlar flyuidizatsion muzlatish apparatlari deyiladi. Havo apparatlarida muzlatish jarayonini havo haroratini pasaytirish va tezligini oshirish bilan jadallashtirish mumkin. Ikkala usul ham sovitish mashinasi va ventilyator energetik ko’rsatkichlariga bog’liq holda optimal qiymatlarga ega. Flyuidizatsion muzlatish apparatlari mahsulotni transportirovka qilishga ko’ra lotokli va konveyerli turlarga bo’linadi. Lotokli apparatlarda muzlatiluvchi mahsulot havo harakati va lotok yoki tirgovichning nishabi hisobiga harakatlanadi. Mahsulotning konveyerli apparatlarda harakatlanishi to’rli konveyer yordamida amalga oshiriladi. Lotokli apparatlar konstruksiyasi sodda, lekin ularni mayda mahsulotlarni muzlatish uchun ishlatish mumkin. Yirik mahsulotlarni (shaftoli, olxo’ri, pomidor va boshqalar) muzlatishda havo harakati katta qiymatga ega bo’lishi kerak. Bu esa iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq emas. Yirik mahsulotlarni havo oqimida qisman flyuidizatsiya usuli yordamida muzlatish lozim. Lotokli flyuidizatsion muzlatish apparatlariga meva-sabzavot uchun mo’ljallangan AZF-1 (Bolgariya) qurilmasi misol bo’ladi. Mahsulot turiga ko’ra unumdorligi 400-500 kg/ soat; muzlash vaqti 5  25 min. Qurilmani oddiy rejimda (flyudizasiyasiz) ham ishlatsa bo’ladi. К onveyerli flyuidizatsion tezmuzlatgichi korpus, to’rtta havo sovitgich (vozduxooxladitel) va ventilyatorlar, turli konveyer, kamera, yuklash va tushirish qurilmalaridan iborat. Flyuidizatsion muzlatgichlarning oddiylariga nisbatan afzalliklari muzlatish vaqtining qisqaligi va muzlatilgan mahsulot sifatining yuqoriligidir. Asosiy kamchiliklar – kam qo’llanilishi va energiya sarfining yuqoriligidir. Suyuq muhitda kontaktli muzlatish. Mahsulotlarni kontaktli muzlatish uchun suyuq muhitlarga tuz eritmalari misol bo’la oladi (osh tuzi). Bir qator afzallik tomonlari bilan birga (soddaligi va arzonligi, jaranyonning tezkorligi va mahsulot vaznining yo’qolmasligi), muzlatishning bu usuli kamchiliklarga ham ega (tuzning mahsulot tomonidan so’rilishi va buning natijasida rangi, tashqi ko’rinishining o’zgarishi). Bu usul baliq mahsulotlarini muzlatishda keng qo’llanilib, go’sht muzlatishda foydanilmaydi, chunki go’sht qorayib ketadi. Tuz diffuziyasini (muzlatuvchi mahsulotga kirishi, singishi) kamaytiruvchi - nam havo bilan muzlatish usuli yaratilgan bo’lib, u ikki bosqichda amalga oshiriladi. Baliq dastlab namakobda 2  3 o C gacha sovitilib, so’ngra undan tuz plyonkasi yuvib tashlanadi va havo apparati vositasida tez muzlatiladi. Bu usulning kamchiligi baliqdan tuzni yuvib tushirishga energiya sarflanishi va tuz diffuziyasining deyarli kamaymasligidir. So’nggi vaqtlarda tuz diffuziyasini bartaraf etish uchun mahsulot plyonka bilan qadoqlanmoqda. Lekin, bu holda issiqlik almashinishiga bo’lgan termik qarshilik oshib ketadi va muzlatish texnologiyasi murakkablashadi. Qaynayotgan sovitish agenti bilan muzlatish. Bu usul kontaktli va kontaktsiz bo’ladi. К ontaktsiz muzlatish ko’pincha tez muzlatish apparatlarida amalga oshiriladi. G’ovak metall plitalar orasiga mahsulot joylashtiriladi. Ichkarida esa sovitish agenti “qaynaydi”. К ontaktli muzlatishda suyuq azot yoki freonlar (xladon) ishlatiladi. Suyuq azot jarayonning tezligini oshiradi, mahsulotni muzlatish texnologiyasini soddalashtiradi. Suyuq freonlar muzlatish uchun juda bop, lekin tarkibida ftor bo’lmasligi lozim (tarkibida ftor bo’lgan freonlarni “freon- frizant” deb “freon-sovitish agentidan” farqlaydilar). Oziq-ovqat mahsulotlarini muzlatishning asosiy va eng keng tarqalgan vositasi mashinali muzlatish qurilmalari  muzlatish kameralari va muzlatish apparatlari hisoblanadi. Muzlatish kameralari qalin, puxta, issiqlik izolyatsiyali sovitgich kameralaridir. Bevosita sovitish kameralarining batareyalari nisbatan past havo haroratlarini hosil qilishga mo’ljallangan (30 o C atrofida), qo’shimcha sirkulyatsiya ventilyatorlar yordamida amalga oshiriladi. Mahsulotni joylash va tashish uchun kameralarda turli xil qurilmalar o’rnatiladi. Muzlatish kameralarining asosiy kamchiligi mahsulotni davriy ravishda yuklash va tushirishdir. Muzlatish apparatlari havo bilan sovituvchi bo’lishi mumkin, bunda mahsulot sovuq havo oqimida jadal muzlaydi. 4. Saqlash. Yuqorida ko’rib o’tilgan mahsulotlarni sovitish va muzlatish jarayonlari sovuqlikda saqlashga tayyorgarlik bosqichlari hisoblanadi. Mahsulotlar sovitilgan (muzlatilgan) kameralarning o’zida saqlanadi yoki maxsus saqlash kameralariga jo’natiladi. Har bir mahsulot uchun optimal saqlash harorat rejimlari aniqlangan: saqlash muddati uzaygan sari harorat shunchalik pasaytirilishi lozim. Ma’lum haroratda saqlashning chegaraviy muddati deb shunga aytiladi, bu muddat nihoyasida mahsulot hidlanadi, rangi, tashqi ko’rinishi yomonlashadi. Tez buziluvchi mahsulotlar saqlanganda quyidagi shartlar bajarilishi lozim: mahsulot yaxshi sifatli, GOST talablariga javob berishi, kameralar toza (vaqti- vaqti bilan dezinfeksiya qilinishi), harorat, nisbiy namlik va havo tezligi o’zgarmasligi. Sovitish kameralarida mahsulotlarni saqlash mobaynida ular tarkibidagi suv bug’lanadi, u esa mahsulotni quritadi. Ya’ni, massasi kamayadi, sifati yomonlashadi, kameraga issiqlik oqimi kirishi natijasida mahsulot qurishini kamaytirish uchun devorga issiqlik izolyatsiyasi qoplanadi, tashqi devorlarda “havo rubashkasi” qilinadi, hamda mahsulotlar zich taxlanadi yoki havo sun’iy namlanadi (havo bilan sovitishda). Sovitilgan, o’ta sovitilgan, muzlash holigacha va muzlatilgan mahsulotlarni saqlash sharoitlari turlichadir. Sovitilgan mahsulotlarni saqlash. Mahsulotlarni sovitilgan holda saqlash muddatlari asosan ularning xususiyatlari va haroratiga bog’liq. Harorat ko’pincha - 1,5  -10 O C oralig’ida olinadi. Saqlash davrida havo harorati o’zgarmasligi lozim, chunki uning o’zgarishi namlikning mahsulot yuzida kondensatsiyalanishiga sabab bo’ladi, bu esa mog’or va mikroorganizmlar rivojlanishiga qulay sharoitlar yaratadi. Mahsulotlar shtabellarda devor va kamera jihozlaridan ma’lum masofa uzoqlikda joylashtiriladi. Yog’och, plastmassa, kartondan yasalgan idish havo almashinishiga, mahsulotdan issiqlik tez olinishiga to’sqinlik qilmasligi lozim. Turli xilda taglik va konteynerlardan foydalanish, yuklash-tushirish va transport ishlari mexanizatsiyalash imkonini beradi. Mahsulotlarni saqlash rejimlari Xalqaro sovuqlik instituti (XSI) tavsiyasiga ko’ra tanlanadi. Masalan: mol go’shtining (o’ralmagan) -4 o C da saqlanish muddati 10  15 kun, -1,5  0 o C da э sa 3  5 hafta. Sovitilgan go’shtni saqlash kamerasidagi havoning nisbiy namligi 85-95%, baliq mahsulotlari uchun 100% bo’lishi kerak (tuzlangan baliq mahsulotlari uchun ruxsat etilgan nisbiy namlik 75-90% quritilgan, o’ralmaganlari uchun esa  50% atrofida). O’ta sovitilgan va muzlashga yaqin holatdagi mahsulotlarni saqlash. Bular sovitilgan mahsulotlarga nisbatan uzoq saqlanishi mumkin. Masalan, muzlashga yaqin holatdagi go’shtning saqlanish muddati o’rtacha 2 barobarga uzayadi. -2  - 3 o C da bir oy mobaynida 1,5 m balandli shtabellarda saqlangan bunday go’sht sovitilgan go’shtlardan farq qiladi. Muzlatishga yaqin holatni o’rtacha hajmiy harorati -1,2 o C bo’lguncha amalga oshirgan ma’qul. Buning natijasida 4 sm qalinlikdagi muzlash holiga yaqin bo’lgan qatlam go’shtni shtabellarda tashish va saqlash imkonini beradi. Baliq 0  -5 o C da muzlashga yaqin holatga erishadi. Muzlashga yaqin holatdagi go’sht -2 o C da 20 sutkadan ortiq saqlanmaydi. Tovuq tuxumlarini -2  -2,5 o C da muzlash holatiga yaqinlashtirib saqlanadi. XSI ko’rsatishicha, muzlashga yaqin holdagi jo’jalarning (t=-2 0 C) saqlanish muddati 3  4 hafta, +4 o C da bir hafta. Muzlatilgan mahsulotlarni saqlash. Muzlatilgan mahsulotlarni saqlashda yetarli darajada past harorat ushlab turiladi. Sovitilgan mahsulotdagiga nisbatan bu haroratda fermentlanish jarayoni sezilarli sekinlashadi va mikroflora faoliyati to’xtaydi. Saqlash muddatini uzaytirish uchun turli vositalarni qo’llashga (masalan: rostlanuvchi gaz muhiti va boshqalar) ehtiyoj qolmaydi va asosiy faktor harorat hisoblanadi. XSI muzlatilgan mahsulotlarni -12 o C dan yuqori bo’lmagan haroratda va havoning nisbiy namligi 95% dan kam bo’lmaganda saqlashni tavsiya etadi. Saqlash muddatlari harorat rejimlariga bog’liq. Masalan, parranda go’shtini -12 o C da 3 oy, -18 o C da 6  8 oy saqlash mumkin. Go’sht mahsulotlari korxonalarida, texnologik ko’rsatmalarga ko’ra, kamera havosi tezligi kichik qilib olinadi (-0,2  -0,3 m/s). Saqlash muddatini uzaytirish uchun pastroq haroratlar olinadi (-25 o C). Muzlagan baliq -18  -30 o C, baliqning yog’li turlari -30  -35 o C da saqlanadi. - 15  -20 o C haroratli havoda muzlatilgan baliqni saqlash muddati: osetr va losos turlari uchun 3  8 oy, treska uchun 7  9 oy, seld uchun 2  5 oy. Muzqaymoq -20 o C da saqlanadi, ko’pgina turlari uchun saqlash muddati bir oydan, (sutli turi) uch oy muddatgacha (plombir) hisoblanadi. Savdo tarmoqlarida muzqaymoqni -12 o C dan yuqori bo’lmagan haroratda saqlash mumkin. Muzlatilgan mahsulotlar vannali shtabellarda hamda o’ralgan hollarda saqlanadi. 5. Eritish. Ayrim mahsulotlar (tuxum, meva-sabzavot, bankali konservalar va boshqalar) sovuq havodan issiq havoga o’tganida “terlamasligi”, ya’ni ular sirtida havo namligi kondensatsiyalanmasligi uchun eritiladi (defrostatsiya). К ondensat mikroorganizmlar rivojlanishi uchun qulay sharoit yaratadi. Ayrim mahsulotlar uchun (sariyog’, smetana, baliq mahsulotlari) ular yuzasida kondensatsiyalangan namlik xavfsizdir. Eritish konditsiyalangan havo kuchli sirkulyasiya qilinadigan maxsus kameralarda – defrosterlarda 30  40 soat amalga oshiriladi. Defrosterdagi havo harorati mahsulotnikidan 2  3 o C yuqori, nisbiy namlik esa 80% atrofida ushlanadi. Eritishning oxirgi harorati tashqi havoning harorati va nisbiy namligiga bog’liq: agar havo quruq bo’lsa (nisbiy namlik 40-50%), u holda bu harorat 4  5 o C pastroq, agar havo nam bo’lsa – 2  3 o C pastroq bo’lishi zarur. Mahsulotlarni iste’mol qilish yoki qayta ishlashdan oldin eritiladi. Mahsulotdagi muz kristallari suyuqlanadi va muzlatishdan oldingi holatga o’tadi. Eritishning ikki usuli: yuzali va ichki isitish mavjud. Yuza isitishda eritish uchun energiya mahsulot yuzasidan olinadi, issiqlik tashuvchi sifatida havo, bug’- havo aralashmasi, suyuqliklar (suv, namokob) ishlatiladi. Ichki isitishda issiqlik energiyasi mahsulot ichida ajratiladi. Havoda deyarli barcha mahsulot eritiladi. Eritish kameralari konditsioner yoki kaloriferlar va havo kanallari sistemalari bilan ta’minlanadi. Sirkulyatsiya qilinuvchi havo harorati asta-sekin oshirilib boriladi, bunda harorat mahsulotnikidan doimiy ravishda 5  6 o C yuqori bo’lishi zarur. Mahsulot yadrosidagi harorat 0 o C ga yetganda eritish to’xtatiladi. Mahsulotlar (masalan: mol, parranda go’shtlari, baliq) suv bilan sug’orish yoki unga tushirish yo’llari bilan eritilishi mumkin. Suv bilan eritishda jarayonning davom etish vaqti qisqaradi va namlik bug’lanishi sababli vazn yo’qotish bo’lmaydi. Ichki isitish usulida havo yoki suvda eritishga nisbatan ko’p energiya sarflanadi, lekin juda oddiy, gigiyenik va texnologik qulay. Bu usul asosan taomlarni eritish, qizitish va tayyorlashda keng qo’llaniladi. Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Головкин Н.А., Холодильная технология пищевых продуктов, - М.: Легкая и пищевая промышленность, 1984 – 240 с. (17-27 betlar ). 2. Орипов Р., Сулаймонов И., Умурзоšов Э. Šишлоš хœжалик маќсулотларини саšлаш ва šайта ишлаш технологияси, - Т.: Меќнат, 1991. – 296 б. (95-177 betlar ). 3. Юсупбеков Н.Р., Нурмуќамедов Х.С., Зокиров С.Г. «Кимёвий технология асосий жараён ва šурилмалари». – Т.: Шарš – 2003. – 644 б. (554-561 betlar).

O'xshashlar

Oziq-ovqat mahsulotlarini konservalashning ahamiyati va usullari
Oziq-ovqat maxsulotlari texnologiyalarining ilmiy asoslari
Oziq-ovqat maxsulotlarini ishlab chiqarishning xom ashyolari
Oziq-ovqat sanoatining bugungi kundagi asosiy vazifalari
Oziq-ovqat sanoati texnologiyasi fanining predmeti, ahamiyati va vazifalari