logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Oziq-ovqat texnologiyasi
  4. Oziq-ovqat sanoati texnologiyasi fanining predmeti, ahamiyati va vazifalari

Oziq-ovqat sanoati texnologiyasi fanining predmeti, ahamiyati va vazifalari

Yuklangan vaqt:

05.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

54.5 KB
Ko'chirib olish
Oziq-ovqat sanoati texnologiyasi fanining predmeti, ahamiyati va vazifalari Reja: 1. 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishlari bo‘yicha Harakatlar Strategiyasida oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash masalalari. 2. Oziq-ovqat sanoati texnologiyasi fanining predmeti, ahamiyati va bugungi kundagi vazifalari. 3. Iste’mol tovarlari ishlab chiqarish korxonalarida yangi texnologiyalarni qo‘llash va ularning ahamiyati. 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishlari bo‘yicha Harakatlar Strategiyasida oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash masalalari Bizga ma’lumki XXI asrda insoniyat duch kelgan muammolardan biri-bu yer yuzi ahaolisining tez ko‘payib borayotgani bilan oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmining o‘sishi imkoniyatlarining cheklanganligi o‘rtasidagi tafovut natijasida vujudga kelayotgan sayyoramiz aholisining oziq-ovqatlarga bo‘lgan talabini qondirish muammosidir. Bu muammo bizning mamlakatimizni ham chetlab o‘tgan emas. Shu sababli mamlakatimiz mustaqillikka erishgan dastlabki kunlardanoq mamlakatimiz aholisini yetarli miqdorda oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlash borasida bir qator farmon va qarorlar, davlat dasturlari qabul qilindi hamda ularning izchil ijrosi ta’minlanmoqda. Fikrimizning dalili sifatida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2017 yil 7 fevraldagi qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi farmoni va shu asosda qabul qilingan “2017-2021 yillarda O‘zbekiston respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishlari bo‘yicha Harakatlar Strategiyasi ”ni keltirish mumkin. Mazkur strategiyaning uchinchi “Iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning ustuvor yo‘nalishlari” strategiyasida mamlakatimizni oziq- ovqat mahsulotlari bilan ta’minlashning asosini tashkil etuvchi soha hisoblangan qishloq xo‘jaligi sohasini ham tez sur’atlar bilan rivojlantirishga alohida e’tibor qaratilgan. Xususan ana shu uchinchi ustuvor yo‘nalishning “Qishloq xo‘jaligini modernizatsiya qilish va jadal rivojlantirish” uchinchi kichik bandida shunday deyilgan: “Tarkibiy o‘zgarishlarni chuqurlashtirish va qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini izchil rivojlantirish mamlakat oziq-ovqat xavfsizligini yanada mustahkamlash, ekologik toza mahsulotlar ishlab chiqarishni kengaytirish, agrar sektorning eksport salohiyatini sezilarli darajada oshirish, paxta va boshoqli don ekiladigan maydonlarni qisqartirish, bo‘shagan yerlarga kartoshka, sabzavot, ozuqa va yog‘ olinadigan ekinlarni ekish, shuningdek, yangi intensiv bog‘ va uzumzorlarni joylashtirish hisobiga ekin maydonlarini yanada optimallashtirish, fermer xo‘jaliklari, eng avvalo, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish bilan bir qatorda, qayta ishlash, tayyorlash, saqlash, sotish, quritish ishlari va xizmatlar ko‘rsatish bilan shug‘illanayotgan ko‘p tarmoqli fermer xo‘jaliklarini rag‘batlantirish va rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish kerak ”. Aholining oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlash davlat ahamiyatiga ega masala ekanligi Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev qayd etib 2018 yil 28 dekabrda Oliy Majlisga Murojaatnomasida “2019-2024 yillarda mamlakatda oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash milliy dasturi”ni ishlab chiqish bo‘yicha Vazirlar Maxkamasiga topshriq bergan edilar. Bugungi kunda bu dastur qabul qilinib, dastur asosida keng qamrovli ishlar amalga oshirilmoqda. “2019-2024 yillarda mamlakatda oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash milliy dasturi”ning maqsadi har bir insonning faol va sog‘lom hayoti uchun zarur bo‘lgan yetarli miqdordagi xavfsiz oziq-ovqat mahsulotlari uchun jismoniy va iqtisodiy imkoniyatga ega bo‘lishi, mahsulotlarning sifatini yaxshilash, narx barqarorligini ta’minlash, importga bog‘liqligini kamaytirish, to‘g‘ri va sog‘lom ovqatlanishni tartibga solish orqali aholining salomatligini ta’minlashdan iboratdir. Oziq-ovqat sanoati texnologiyasi fanining predmeti, ahamiyati va bugungi kundagi vazifalari Oziq-ovqat xom ashyolarini ishlab chiqarish, yetishtirish, ularni qayta ishlash, sifatini oshirish, tashish, aholiga yetkazib berish bugungi kun talabi darajasida amalga oshirishda nazariy va amaliy bilimlarni beradigan bir qancha fanlar qatorida “Oziq-ovqat sanoati texnologiyasi” fanining ham alohida o‘rni bor. Texnologiya atamasi fanga birinchi marta 1872 yilda kiritilgan bo‘lib, u grekcha “texnos”-san’at, hunar va “logos”-fan so‘zlaridan tashkil topgan. Demak uning lug‘aviy ma’nosi hunar o‘rgatuvchi fan degan ma’noni anglatadi. “Oziq-ovqat sanoati texnologiyasi” fanining obyekti bo‘lib, o‘simlik xomashyolari va hayvonot xomashyolari hisoblanadi. Bu fanning predmeti esa o‘simlik xomashyolari va hayvonot xomashyolarini qayta ishlashda qo‘llaniladigan texnologik jarayonlar hisoblanadi. Ikkinchidan, bu fanning predmeti sifatida o‘simlik xomashyolari va hayvonot xomashyolari qayta ishlash natijasida olinadigan inson ehtiyojini qondirish uchun zarur bo‘ladigan tayyor mahsulotlarning iste’mol qiymati ham qaralishi mumkin. Chunki xomashyolarga sanoatda ishlov berish natijasida ularning iste’mol qiymati shakllanadi. Umuman olganda bu fan har xil xomashyolardan keng miqyosda halq iste’mol tovarlari ishlab chiqarish jarayonlarini o‘rgatadi. Oziq-ovqat xomashyolariga qayta ishlov berishda boradigan jarayonlarni fizik- mexanik va kimyoviy jarayonlarga bo‘lish mumkin. Shu sababli ham ishlab chiqarishning barcha turlari ikkita katta texnologiyaga, ya’ni mexanik texnologiyaga va kimyoviy texnologiyalarga bo‘lib o‘rgatiladi. Sanoat tarmoqlarida qo‘llaniladigan texnologiyaning asosiy vazifalari qo‘yidagilardan iborat: a) texnologik jarayonlarning optimal variantlarini ishlab chiqish; b) kam mablag‘lar sarflash hisobiga mahsulot miqdori va sifatini oshiradigan asbob uskunalar, agregatlar yaratish; v) mahsulotlar tayyorlash uchun zarur bo‘ladigan xomashyolarning sifatini tekshirish va tanlash; g) jarayonlarning texnologik sxemasini tuzish; d) mazkur jarayonlarga mos keladigan texnik parametrlarni (harorat, bosim, siklning uzluksizligi) tanlash va boshqalar. Har qanday oziq-ovqat ishlab chiqarish korxonasining texnologik darajasi uning iqtisodiy ko‘rsatkichlariga ta’sir ko‘rsatadi. Shu sababli ham korxonaning iqtisodchilari hozirgi zamon texnologiyalari bo‘yicha yetarli darajada ma’lumotga ega bo‘lishi kerak. Respublikamiz mustaqilikka erishgandan so‘ng oziq-ovqat sanoatida chuqur tashkiliy va iqtisodiy o‘zgarishlar amalaga oshirildi. Ko‘pgina korxonalar davlat tasarrufidan chiqarilib, ochiq turdagi aksiyadorlik jamiyatlariga aylantirildi, tarmoq korxonalariga rahbarlik qilgan vazirliklar tugatilib “Oziq-ovqat sanoat” davlat aksiyadorlik konserni, “O‘zbekmevasabzavotxolding” kompaniyasi, “O‘zgo‘shtsanoat” davlat aksiyadorlik uyushmasi, “O‘zdonmahsulot”, “O‘zbaliq” davlat aksiyadorlik korporatsiyalari tashkil etildi. Mamlakatda amalga oshirilgan tub islohatlar tufayli oziq-ovqat sanoatida ham qator ijobiy yutuqlarga erishildi. Masalan, 2019 yilning yanvar holatiga ko‘ra, Respublika buyicha yog‘-moy, meva sabzavot konservalari, go‘sht, sut, qandolat, makaron mahsulotlari, chanqoqbosdi ichimliklar va boshqa oziq-ovqatlar ishlab- chiqaruvchi korxonalar soni 8927 taga yetdi. Mustaqillik yillarida bunday mahsulotlar ishlab chiqarishning o‘sish sur’atlari har yili 8-10 foizga oshirilishi natijasida ichki bozor ehtiyojlari asosan o‘zimizda tayyorlangan mahsulotlar hisobiga qondirilmoqda. Oziq-ovqat sanoati aholini oziqa mahsulotlariga bo‘lgan talabini qondirishga asoslangan korxonalarni o‘z ichiga oladi. Bu tarmoq boshqa tarmoqlarga qaraganda qishloq xo‘jaligi tarmog‘i bilan uzviy bog‘langan bo‘lib, u qishloq xo‘jaligi tarmog‘idan don, sut, kartoshka, qand lavlagi va boshqa mahsulotlarni oladi. Qishloq xo‘jaligi tarmog‘i agrosanoat kompleksining tarkibiga kiradi. Shuningdek, bu tarmoq mashinasozliq, energetika va boshqa sanoat tarmoqlari bilan o‘z aloqalarini o‘rnatgandir. Iste’mol tovarlari ishlab chiqarish korxonalarida yangi texnologiyalarni qo‘llash va ularning ahamiyati Ma’lumki, sanoat tarmoqlari texnologiyasi va oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish sohasiga ilmiy yangiliklarni joriy etish har bir biznesning iqtisodiy samaradorligining muhim shartidir. Innovatsiyalarni qo‘llash ko‘p holatlarda texnologik jarayonlarni intensifikatlashga samaradorligini oshirishga va tayyor mahsulotning sifatini yaxshilash, shuningdek xomashyodan ratsional foydalanishga yordam beradi. Elektrotexnika, kimyo, fizika va biologiya sohasidagi progressiv ishlanmalar go‘sht, sut, qandolat, meva-sabzavot, mahsulotlarini ishlab chiqarish va saqlashda keng qo‘llanilmoqda. Quyida ana shu ilg‘or texnologik usullar haqida ma’lumotlarni keltiramiz. Sun’iy dudlash usuli. Bu ishlanma tabiiy o‘tinning chala yonishidan hosil bo‘lgan tutun bilan dudlashga muqobil usulsifatida ishlab chiqilgan. Bu usulning asosiy afzalligi dudlash uchun sarf bo‘ladigan xarajatlarni va dudlash vaqtini tejalishidadir. Bunday dudlash uchun asosiy vosita koptil suyuqligi hisoblanadi. Koptil suyuqligi ziravorlar bilan birgalikda to‘g‘ridang‘to‘g‘ri go‘sht xomashyosiga qo‘shiladi. Bunda suyuqlikning go‘shti xom ashyoga singdirilishini tezlatish uchun elektr maydonidan foydalaniladi. Shunday qilib go‘sht mahsulotlarini klassik usulda dudlash uchun bir necha sutka zarur bo‘lsa, bu usulda dudlash uchun atigi 4-6 daqiqa yetarlidir. Mahsulotlarni radioaktiv nurlanish bilan ishlov berish. Bu usulni radurizatsiya usuli deb ham ataladi. Bu usuldan oziq-ovqat mahsulotlarida mavjud bo‘lgan patogen bakteriyalarning rivojlanishini susaytirish, mevalarning yetilishi jarayonlarini sekinlashtirish va ba’zi sabzavotlarning o‘sishini oldini olish uchun foydalaniladi. Shuningdek, bu usul mahsuldotlarni quritish va qoqlashda ham qo‘llaniladi. Radurizatsiya mahsulotlarga termik ishlov berishdagi singari mahsulotning tashqi ko‘rinishi va ta’m ko‘rsatkichlarini o‘zgartirmasdan ularning saqlanish muddatini oshiradi. Shu narsa juda muhimki, butun dunyo sog‘liqni saqlash tashkiloti va BMT tamonidan o‘tkazilgan ko‘pgina xalqaro tadqiqotlarda mahsulotning tashqi ko‘rinishi va ta’m ko‘rsatkichlarini o‘zgartirmasdan ularning saqlanish muddatini oshiradi. Shu narsa juda muhimki butun dunyo sog‘liqni saqlash tashkiloti va BMT tamonidan o‘tkazilgan ko‘pgina halqaro tadqiqotlarda bu usullarning inson organizmiga salbiy ta’siri yo‘qligi ko‘rsatib o‘tiladi. Ultrabinafsha nurlar bilan ishlov berish. Bu usul ko‘pincha sut mahsulotlari, suv va donador mahsulotlarda mavjud mikroorganizmlarni, xususan bakteriyalar, viruslar, drojlar, zambrug‘larning halokatiga yuz tutish uchun o‘tkaziladi. Ikkinchidan, bu usul bilan konvervalash atrof-muhitga ham salbiy ta’sir ko‘rsatmaydi. Eng asosiysi bu usul kimyoviy reagentlarni qo‘llashdagidan farq qilib, mahsulotlarda toksinlarni hosil qilmayda va ularning kimyoviy tarkibina ham deyarli o‘zgartirmaydi. Ultrabinafsha nurlarning samaraligi 265 nm (nano metr) to‘lqin uzunligida namoyon bo‘ladi. Ultrabinafsha nurlar xujayra membralari orqali o‘tib DNKni jarohatlaydi. Niderlandiya pishloq zavodida o‘tkazilgan oxirgi tadqiqotlar shundan dalolat beradiki, ultrabinafsha nurlar bilan ishlov berish termofil bakteriyalarning miqdorini 99,3% ga bakteriofaglarni esa 99,99 % ga kamaytirgan. Infraqizil (IK-nagrev) qizdirish. Bu usul oziq-ovqat mahsulotlarini pishirish, quritish, qovurish, dudlash va biokimyoviy jarayonlarni tezlashtirishda qo‘llaniladi. Bunday ishlov berishda mahsulotdagi vitaminlar boshqa biologik faol moddalar 80-90 foizga saqlanib qoladi. Shuningdek mahsulotlarning tabiiy rangi va ta’mi ham o‘zgarmasdan qoladi. Bu usul konservantlar va boshqa kimyoviy reagentlarda foydalanmaslik uchun imkoniyat yaratib beradi. Bu usul bilan quritilgan mahsulotlarni suvda ivitganda ular dastlabki organoleptik va fizik-kimyoviy xossalarini tiklaydi. Mahsulotlarni ultrayuqori (UVCH) juda yuqori chastotali (SVCH) toklar yordamida konservalash. Bunday ishlov berish o‘zgaruvchan tokning yuqori chastotali elektromagnit maydoniga joylashtirilgan mahsulotning zaryadlangan qismlarining tez harakati natijasida haroratning 100° S va undan yuqori haroratgacha ko‘tarilishiga asoslanadi.Bunday ishlov berishning issiklik yordamida strilizatsiya qilishdan frqi shundaki, bunda mahsulotning hamma qismlarida harorat birdaniga ko‘tariladi va va haroratning tezligi mahsulotning issiqlik o‘tkazuvchanligiga bog‘liq bo‘lmaydi. Ikkinchidan, mikroorganizmlarning halokati bu usulda tezroq ro‘y beradi. Shuningdek, so‘nggi yillarda oziq-ovqat mahsulotlariga boyituvchi xomashyolar qo‘shib organoliptik va fizik-kimyoviy ko‘rsatkichlarini yaxshilash borasida ham ko‘plab ishlar amalga oshirilmoqda. Adabiyotlar: 1. O’zlem Tokuso’g’lu. Barry G.Swanson. «Inproving Food Quality with Novel Food Processing Technogies». Edited by.Taylor end Francis Group. 2015. p. 485. 2. Food and raw materials. Kemeraovo institute of food science and texnology. 2015, p. 145. 3. Васиев М.Ғ., Дадаев Қ.О. ва бошқалар. Озиқ-овқат технологияси асослари. –Т.: “Ворис-Нашриёт”, 2012. - 400 б. 4.Yo’ldoshev N., Kadirxodjayeva N. Ishlab chiqarish tehnologiyalari. Darslik. 2014yil.- 350 bet. 5. Адизов Р.Т., Ғаффоров А.Х. Хусенов С.Й. Донни тозалаш ва майдалаш технологияси. –Т.:” ТУРОН-ИҚБОЛ” нашриёти, 2006. -184 б. 6. Амонова З.М. Сут ва сут маҳсулотлари технологияси. –Т.: Чўлпон, 2004. 132 б. 7. Бобоев С.Д., Адизов Р.Т., Эргашева Х.Б. Омихта ем ишлаб чиқариш.-Т.: Ўзбекистон, 2003. -280 б.

O'xshashlar

Oziq-ovqat mahsulotlarini konservalashning ahamiyati va usullari
Oziq-ovqat sanoatining bugungi kundagi asosiy vazifalari
Oziq-ovqat maxsulotlari texnologiyalarining ilmiy asoslari
Sovuqlik bilan konservalash va oziq-ovqat mahsulotlarini saqlash
Oziq-ovqat maxsulotlarini ishlab chiqarishning xom ashyolari