Yog`lar tarkibidagi yo`ldosh moddalar - Oziq-ovqat texnologiyasi - Referatlar

Yog`lar tarkibidagi yo`ldosh moddalar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

250.5 KB

Ko'chirib olish

Yog`lar tarkibidagi yo`ldosh moddalar Reja: 1. Yo`ldosh moddalarning eng keng tarqalgan muhim turlari. 2. Gossipol va uning analoglari. 3. Yog`lar ga hid va ta`m beruvchi yo`ldosh moddalar. 4. Steroidlar .

Tayanch so’z va iboralar: yo`ldosh moddalar, fosfolipidlar, mumlar, azotli asoslar, glitserofosfatidlar, karotinoidlar, provitamin, xlorofillar, gossipol, terpenlar, lipovitaminlar, steroidlar, xolesterin, sterinlar. Yo`ldosh moddalarning eng keng tarqalgan muhim turlari Yog`lar tarkibidagi yo`ldosh moddalar ko`p turli. Ammo yog`lar tarkibida ularning miqdori ko`p bo`lmaydi, odatda 3-4% gacha. Ba`zi suv hayvonlari yog`larida bir oz ko`proq uchrashi mumkin. Ba`zi o`simlik moylari faqat o`ziga xos yo`ldosh moddalarga ega bo`lganligi sababli (masalan, paxta moyida – gossipol, zig`ip moyida – sezamin va h.k.), bu yo`ldosh moddalar bor-yo`qligiga qarab moy turini ham aniqlash mumkin. Mumlar himoya rolini o`ynaydigan yo`ldosh moddalardir. O`simlik va hayvon organizmlari mumlari mavjuddir. Kimyoviy tabiati bo`yicha tabiiy mumlar yuqori molekulyar spirtlar va yog` kislotalarining efirlaridir. Ko`pgina mumlar xona haroratida qattiq yoki quyuq-qovushqoq moddalardir. Ular suvda erimaydi va ulardan hosil bo`ladigan qatlamlar suvni o`tkazmaydi. Ularning aynan shu xususiyati o`simlik va hayvonlar fiziologiyasida va ishlab chiqarishda juda katta ahamiyat kasb etadi. Mumlar ma`lum haroratdagi zichligi, nur sindirish ko`rsatkichi, suyuqlanish va qotish haroratlari, sovunlanish soni, iod soni kabi ko`rsatkichlari bilan xarakterlanadi. Yo`ldosh moddalarning eng keng tarqalgan va muhim guruhlaridan biri bu fosfolipidlardir. Fosfolipidlar molekulasini fosfor kislotasining nosimmetrik diefirlari sifatida tasvirlash mumkin:RO O P O RO    | |

b unda R – glitserin, diollar aminodiollarning atsilli, alkilli va alkenil-efirli hosilalari. R / – azotli asoslar, aminokislotalar, mioinozit, glitserin va h .k.lar. H ozirga q adar fosfolipidlarning umumlashgan klassifikatsiyasi mavjud emas. Amalda tarkibidagi fosfor kislotasi bilan eterifikatsiyalangan spirt tarkibiga q arab fosfolipidlarni guruhlarga bo`lish q ulaydir. Shunga asosan tabiiy fosfolipidlarni ikkita katta guruhga bo`lish mumkin: glitserofosfatidlar va sfingozinfosfatidlar ( h ayvon organizmi tarkibida). Glitserofosfatidlar kengro q tar q algan va k o` pro q o` rganilgan. Fosfolipidlar hujayralarda albatta uchraydigan komponent, ular o q sillar va uglevodlar bilan birgalikda hujayra membranalari tuzilishida ishtiro q etadi. Fosfolipidlar difillikni namoyon etadi va yaxshi emul’gatorlar hisoblanadi. Biz yuqorida atsilglitserinlarni rangsiz birikmalar sifatida tavsifladik. Ammo yog`larning rangiga sabab bo`ladigan shunday yo`ldosh moddalar borki, bular karatinoidlar, xlorofillar, gossipol va uning h osilalari, analoglari kabilardir. Karotinoidlar q iz g` ish – sari q rang beruvchi tabiiy pigmentlardir. Ularning uglevodorodli tarkibi C 40 N 56 , shuningdek kislorodli birikmalari h am bo`lishi mumkin (ksantofillar). Karotinoidlarning ya qq ol nomoyandasi (jami 100 ga ya q in karotinoidlar ma`lum)  -karotindir: Karotinoidlar rang berishiga sabab bo`ladigan guruh bu uzun qo`shbog`lar zanjiri (xromofor guruh) bo`lib, ma`lum sabablarga ko`ra bu zanjir uzilishi (buzilishi) rang yo`qolishiga olib keladi (masalan gidrogenizatsiyada). Karotinoidlar rang berish qobiliyatidan tashqari provitamin xususiyatiga ham egadir (organizmda vitamin A hosil qiladi). Karotinoidlardan olingan tabiiy bo`yoqlar muhit reaktsiyasi (RN) o`zgarishiga chidamli, ammo yorug`lik nuri, havo kislorodi va boshqa oksidlovchilar ta`sirida osonlikcha oksidlanadi. H 3 C CH 3 О карб окси л ) CH 3 С H 3 CH 3 С H 3 CH 3 CH 3 С H 3 Ch 3 С H 3 Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С CH 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С

Xlorofillar ham tabiiy pigmentlar bo`lib yashil rang berish xususiyatiga ega (masalan kanop, raps, masxar moylarida). Xlorofill ikki turdagi qattiq moddalar aralashmasidir. Ulardan biri a-xlorofill – ko`kimtir-yashil rang beruvchi (suyuqlanish harorati 117 0 C), ikkinchisi esa b- xlorofill – ochiq-yashil rang beruvchi (suyuqlanish harorati 120 0 C). O`simliklarning yashil barglarida a - xlorofill mikdori b- xlorofillarga nisbatan 3 baravar ortiq ekanligi aniqlangan. a – xlorofillning umumiy formulasi C 55 H 72 O 5 N 4 Mg, b – xlorofill formulasi esa - C 55 H 7 0 O 6 N 4 Mg. Xlorofillar yog`larda va erituvchilarda yaxshi eriydi. Gossipol va uning analoglari Paxta chigiti yadrosida sariq rangdan to to`q qo`ng`ir ranggacha tusga ega bo`lgan gossipol deb ataladigan yo`ldosh modda va uning analoglari uchraydi. Uning umumiy formulasi C 30 H 30 O 8 . Bu tarkibida ikki karbonil guruhi bo`lgan polifenol molekulasidir. Bu modda uch turdagi tautomer formalarda uchraydi: CH 3 С H 3 CH 3 С H 3 CH 3 CH 3 С H 3 Ch 3 С H 3 Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С CH 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 СO=Ch OH HO HC=O OH OHHO HO C 3 H 7 C 3 H 7CH 3 CH 3 (HO)HC OH OHHO HO C 3 H 7 C 3 H 7CH 3 CH 3O O CH(OH) (HO)HC OH OHHO HO C 3 H 7 C 3 H 7CH 3 CH 3O O CH(OH)

Gossipol kristallari qaysi polimorf modifikatsiyada ekanligiga qarab 184, 199 va 214 0 C da suyuqlanadi. Gossipol metanol, etanol, dietil efiri, atseton, xloroform, piridinda eriydi. Glitserinda, benzolda, petrol efirida (60-110 0 C da) yomon eriydi. 30-60 0 C dagi petrol efirida, suvda umuman erimaydi. Ul’trafiolet nurlari spektrida gossipolning uchta yutish maksimumlari bor: 237, 290 va 366 nm.dagi to`lqin uzunliklarida. Gossipol uzini kuchli dikarbon kislotasi sifatida namoyon q iladi va ish q oriy metallarning gidroksidlari bilan gossipolyatlar deb ataluvchi fenolyatlar hosil qiladi. Ish q oriy metallarning gossipolyatlari suvda eruvchan. Ular Feling eritmasini, kumush oksidining ammiakli eritmasini q aytaradi, aktiv antioksidant hisoblanadi. Q izdirilganda gossipol amin guruhiga ega bo`lgan birikmalar, masalan anilin, piridin bilan reaktsiyaga kirishadi va bu reaktsiyalardan gossipol mi q dorini tajribada ani q lashda foydalaniladi. Gossipol antranil kislotasi bilan moyda erimaydigan birikma hosil qiladi: CH 3 С H 3 CH 3 С H 3 CH 3 CH 3 С H 3 Ch 3 С H 3 Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С CH 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 СO=CH OH HO HC=O OH OHHO HO C 3 H 7 C 3 H 7CH 3 CH 3 +2 NH 2 COOH

Bu reaktsiyadan paxta moyidan gossipolni ajratib olishda foydalanishadi. Gossipol o q sillar bilan h am ta`sirlashib, moyda erimaydigan birikmalar hosil qilishi mumkin. Gossipol kuchsiz toksik modda, uning letal dozasi 2250-3340 mg/kg. Gossipol analoglari jumlasiga gossipurpurin, gossikaeruin va gossiful’vin kabilar kiradi. Yog`lar ga hid va ta`m beruvchi yo`ldosh moddalar Yog`larning hidi va ta`miga sabab bo`ladigan yo`ldosh moddalar quyidagilardir: to`yingan va to`yinmagan uglevodorodlar (jumladan terpenlar), to`yingan va to`yinmagan al’degidlar, ketonlar, spirtlar, uchuvchan yog` kislotalari, murakkab efirlar, tarkibida azot va oltingugurti bor ba`zi boshqa moddalar. CH 3 С H 3 CH 3 С H 3 CH 3 CH 3 С H 3 Ch 3 С H 3 Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С CH 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С Ch 3 С + 2H 2 OHOOC N=CH HC=N COOH OH OHHO HO C 3 H 7 C 3 H 7CH 3 CH 3

Odam organizmi fiziologiyasida katta rol’ o`ynaydigan lipovitaminlar (D, A, E, K, G) h am yog`larning yo`ldosh moddalari jumlasiga kiradi. Bu vitaminlar h a q ida ozi q -ov q at mahsulotlari xom-ashyosi va materiallari kursidan etarlicha ma`lumot berilgan. Steroidlar Steroidlar h a q ida q is q acha t o` xtalib o`tamiz. Ular tabiatda keng tar q algan va organizmda turli funktsiyalarni bajarishadi. Barcha steroidlar tsiklopentapergidrofenantrening h osilalaridir. Ularning umumiy tuzilishini q uyidagicha tasvirlash mumkin: bunda X (O H ; OR) Steroidlardan yuqori molekulyar tsiklik spirtlar - sterinlar va ularning murakkab efirlarini alohida ko`rsatib o`tamiz. Odatda sterinlar molekulasining 3 – atomida - O H gruppa, 17-atomida esa tarmoqlangan uglerod – uglerodli zanjir joylashgan bo`ladi (shtrixli aylanalar bilan belgilangan). Sterinlar suvda erimaydi, yog`larda juda yaxshi eriydi. 2 1 3 4 5 16 15Д 2 1 3 4 52 1 3 4 5 17 X CH 3 CH 3

Juda keng tarqalgan va katta fiziologik ahamiyatga ega bo`lgan sterinlardan biri bu xolesterindir: Bu modda h a q ida h am «Ozi q -ov q at kimyosi» va «Ozi q -ov q at mahsulotlari xom-ashyosi va materiallari» kursidan etarlicha ma`lumot berilgan. Ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo`lgan deyarli barcha yog` va moylar tarkibida ozmi-ko`pmi bu yo`ldosh moddalar uchraydi. Ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo`lgan yog` va moylar xarakteristikasiga alo h ida to`xtalib o`tmaymiz, chunki bu h a q da «Ozi q -ov q at mahsulotlari xom-ashyosi va materiallari» kursidan etarlicha ma`lumot berilgan. Ularning kimyoviy tarkibi esa malumotnomalarda va tegishli adabiyotlarda keltirilgan.

Foydalanilgan adabiyotlar r o` yxati : 1. B.N.Tyutyunnikov, F.F.Gladkiy i dr. - Ximiya jirov, Moskva, Kolos, 1992. - 448 s. 2. V.S.Stopskiy, V.V.Klyuchkin - Ximiya jirov i produktov pere rabotki jirovogo sirya, Moskva, Kolos, 1992. -286 s. 3. A.L.Markman - Ximiya lipidov, Tashkent AN UzSSR, 1973. -175 s. 4. Rukovodstvo po metodam issledovaniya, texnoximicheskomu kontrolyu i uchetu proizvodstva v maslojirovoy promishlennosti (pod.obsh.red.V.P.Rjexina i A.G.Sergeyeva), Leningrad, VNIIJ,1963-1969 gg,t.1...t.5, kniga 1 i 2. 5. N.S.Arutyunyan, YE.P.Kornena - Fosfolipidi rastitelnix ma sel. Moskva, Agropromizdat, 1986. -256 s. 6. N.V.Yevstigneyeva, YE.N.Zvonkova - Ximiya lipidov, Moskva, Xi miya, 1987 -296 s. 7. N.YE.Kucherenko, A.Vasilyev - Lipidi, Kiyev, 1985. -247 s. 8. A.P.Nechayev, T.V.Yeremenko - Organicheskaya ximiya, Moskva, Vis shaya shkola, 1985.-365c. 9. A.G.Vereshagin – Bioximiya glitseridov, Moskva, Nauka, 1972. -308 s. 10. N.S. Arutyunyan, YE.A. Arisheva – «Laboratorniy praktikum po ximii jirov», Moskva, Pishevaya promishlennost, 1979. – 176 s.

O'xshashlar

Yog`lar kimyosi fanining rivojlanish bosqichlari

Yog`lar, ularning klassifikatsiyasi, tarkibi va tavsifi

Yog`lar kimyosi fanining maqsadi va asosiy vazifalari.Lipidlar

Yog`larning tarkibi va sifatini analiz qilish

Atsilglitserinlar, ularning strukturasi, fizik xossalari