Қуритиш тeхнологик жараёнлари - Oziq-ovqat texnologiyasi - Referatlar

Қуритиш тeхнологик жараёнлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

148.5 KB

Ko'chirib olish

Қуритиш тeхнологик жараёнлари Режа: 1.Мева-сабзавотларни қуритишда технологик жараёнлар тавсифи. 2.Хом ашёни танлашнинг назарий асослари. 3.Қуритишбоп сабзавот ва мевалар. 4.Хом ашёни қабул қилиш, саралаш, ювиш ва қуритишга тайёрлаш. 5.Хом ашёга турли моддалар билан (ош тузи, олтингугурт, қайноқ ишқор ва б.) беришнинг моҳияти. 6.Қуритиладиган маҳсулотни жойлаштириш тартиби.

Мева-сабзавотларни қуритишда технологик жараёнлар тавсифи. Қуритиш пункитининг ишини ташкил қилиш учун бир неча қоидаларга риоя қилиш лозим. Булар қуйидагилардан иборатдир: қуритиш пункти фермадан камида 5 км узоқда бўлиши шарт. Ундан ташқари серқатнов кўчалардан ҳам узоқроқ бўлиши мақсадга мувофиқ-дир; 1 тонна сақланадиган маҳсулот учун 4 тонна сув кераклигини унит- маслик даркор. Қуритиш пунктлари боғ ва токзорларга яқин жойда бўлади. Уларнинг майдончалари яхши шиббаланган ҳамда офтоб тушадиган бўлиши лозим. Майдонча самонли лой билан суваб қўйилади ёки 5-7 см қалинликда бетон ётқизилган бўлса янада яхшироқдир. Майдон сатҳи қуритиладиган мева-нинг тури, ҳажми, ҳар бир квадрат метрга тушадиган миқдори ҳамда об-ҳаво шароитига боғлиқдир. Ҳаво иссиқ ва қуруқ туманларда кичикроқ, нам ва салқинроқ жойларда каттароқ майдонча қурилиши лозим. Ҳар бир квадрат метрда тилимлаб кесилган олмадан 3-5 кг, бутунлигича қурити-ладиган нокдан 14-16, иккига ёки тўртга бўлинган нок 10-12, олхўридан 14-16, олча ва гилосдан 8-10, иккига бўлинган ўрик ва шафтолидан 12-10, узумдан 12-14 кг. қуритса бўлади. Тилимлаб кесилган олма ўрта ҳи-собда 4-8, иккига ажратилган ўрик 4-7, бутунлигича қўйилган ўрик 8-15, иккига ажратилган шафтоли 7-12, иккига ёки тўртга бўлинган нок 8-20, ишқор эритмаси билан ишланган 10-15, дориланмаган олхўри 30 кун, ол-ча 7-13, дориланмаган узум 20-25, ишқор билан дориланган узум эса 5-8 кунда тайёр бўлади. Майдонлардаги сўкчаклар шарқдан ғарбга қаратиб ўрнатилади. Ҳўл мева сўкчакларда ҳар икки томонга қия қилиб қўйилади. Ҳар икки сўкчак орасида эни 0,8 метрли йўлак қолдирилади, ишлар механизациялашти-рилган тақдирда бу оралиқнинг эни 1,5 метр бўлади. Майдончада қабул қилиш, вақтинча сақлаш, навларга ажратиш, тўғ- раш, идишларга жойлаш ва сояки майиз учун бостирмалар қурилган бўла-ди. Ҳовузда сув тиндирилади. Булардан ташқари қуритиш пунктида мева-ларни тўғраш ва навларга ажратиш учун столлар, тарози, бочка ва қозон бўлиши

лозим. Қу-ритиш майдончасида дудлаш камералари ва тайёр маҳсулотни вақтинча сақлайдиган омборлар ҳам бўлади. Шунингдек пунктда челаклар, саватлар, пичоқ, курси, ёқилғи, дудлайдиган олтингугурт ёки пўлат баллонларга солинган тайёр сульфит ангидриди муҳайё этилиши ке-рак. Мева ва узум тахтадан ясалган махсус идишларда қуритилади. Уларнинг сатҳи 60-90 см. икки четида баландлиги 5 см. ли рейка бўлади. Улар штабел орасидан шамол ўтиб туриши учун ёрдам беради. Қуритиш пунктида мева ва узумни сульфит ангидрид билан ишлаш учун майдонча ажратилади. Бу мақсадда қутилардан фойдаланилса ҳам бўлади. Дудлаш қутисининг узунлиги 105-110 см, эни 105-110 ва баландлиги 95-110 см. ли фанердан ясалади. Аслида ҳар бир камеранинг узунлиги 3,5 м эни 3,5 м ва баландлиги 2,5 метр келадиган иккита хонадан иборат, ҳаж-ми 27-30 кубметр бўлади. Мева ва узумни қайноқ ишқор эритмасига ботириб олиш учун печкалар қурилиб, уларнинг ҳар бирига 300-400 л сув сиғадиган иккита чўян қозон ўрнатилади. Бу қозонлар галма-гал ишлатиб турилади. Академик Р. Р. Шредер номли илмий тадқиқот институтининг Самарқанд филиали жуда тежамли оловхона лойиҳасини тавсия қилди. Унга сунъий усулда шамол бериб турилади. Ҳатто тошкўмир чангини ҳам ёқиш мумкин. 100 тонна мева ва узумни қуритиш учун ўрта ҳисобда қуйидагилар бўлиши лозим:  0,6 га қуритиш майдончаси;  5-6 минг дона сатҳи 60х90 см. ли тахта идишлар;  ҳажми 100х100 см. ли 10-12 та дудлаш қутиси ёки сиғими 27-30 куб-метр келадиган (3,5х3,5х2,5 метр) дудлаш камераси;  ишқор эритмасига ботириб олиш учун 300-400 л сув сиғадиган қозон- хона;  меваларни навларга ажратиш ва тўғраш учун ишлатиладиган 5-6 та стол ёки 2-3 тасмали транспортёр ва унинг ёнига қўйиладиган 10-12 метр узунликдаги стол;

 200-250 кг каустик сода;  150-180 кг олтингугурт. Хом ашёга қўйиладиган талаблар. Туршак ва майизнинг сифати кўп жиҳатдан хом ашёга боғлиқ. Фақат стандарт талабларига жавоб беради-ган мевани қуритиш мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Маҳсулотнинг нави ва турига нисбатан қўйиладиган талаблар ҳам ҳар хилдир. Ноз-неъматлар уринмаган, чиримаган, таркибидаги ҳар хил зарур моддалари, айниқса кислоталари ва қанд моддалари етарли бўлиши зарур. Қанд миқдори узум- нинг майиз тайёрлашдаги асосий кўрсатгичидир. Масалан, қанд моддаси кишмиш навларида камида 23-25 фоиз бўлиши лозим. Қуруқ моддаси етарли бўлмаган узумнинг майизи сифатсиз бўлади. Хом ашёнинг конди-ция талабларига мос бўлиши юқори сифатли маҳсулот олиш учун етарли бўлмай, бундан ташқари нави ва ҳосилнинг қайси туманда етиштирилган-лигига ҳам боғлиқ. Масалан, узумнинг бир қанча навларида қанд моддаси етарли бўлсада, аммо эти қаттиқлигидан уларни қуритиб бўлмайди. Бун-дай узумлар шарбат ва вино учун ярайди. Шунингдек айни бир навнинг ўзи турли шароитда ҳар хил ҳосил беради. Масалан, Қашқадарёда узум-нинг “Гермиён”, “Қарши”, “Каттақўрғон” ва “Султони” навлари етиштирилади. Аммо Самарқанд вилоятида етиштирилган “Каттақўрғон” ва “Султони” навли майизнинг сифати бирмунча пастроқ бўлади. Ҳосилни ўз вақтида ва тўғри йиғиб олиш, ташиш ва қуритишга тайёрлаш усуллари сифатли қоқи ва майиз олишда, маҳсулот таннархини ка- майтиришда катта аҳамиятга эга. Қуритиладиган мева ва узумнинг сифати кўп жиҳатдан унинг етилмаганлигига боғлиқдир. Барвақт узилган ҳосилнинг мазаси, ранги, вазни талабга жавоб бермайди. Шу сабабли улар-дан сифатсиз қоқи ва майиз олинади. Кеч узилганлари нобуд бўлади. Олча, гилос, шафтоли, ўрик, олхўри каби данакли мевалар кеч узилса нозик бўлиб қолади, уларни ташиш анча қийинлашади. Бундан ташқари маҳсулот сифати ҳам айнийди, хушбўй бўлмайди. Шу сабабли узиш муддатлари уларга қўйилган талаблар ва қандай мақсадда ишлатилишига қараб белгиланади.

Хом ашёни танлашнинг назарий асослари. Физиологик етилганлиги мева этига қараб аниқланади. Умуман ҳосил қандай мақсадда ишлатилишига қараб техник етуклик даврида ёки истеъ-мол қилиш учун яроқли даражада бўлган чоғда узилади. Масалан, узумда ундан ҳар хил маҳсулот (винолар, кишмиш ёки майиз) олиш учун етарли кислота, қанд ва бошқа моддалар тўпланган бўлса у техник жиҳатдан етилган деб ҳисобланади. Майиз қилинадиган узум қанд моддаси энг юқо-ри 24-25 фоизга етганда, дисерт винолар тайёрлаш учун камида 22 фоизга, хўраки (столовой) винолар тайёрлаш учун эса 17-20 фоизга етганда узилади. Демак, саноат талабларига мос бўлган мева ва узумлар техник жиҳатдан етилган ҳисобланади. Ҳўллигида истеъмол қилишга яроқли да-ражада етилган мевалар яхши пишган, ўз навига хос маза, ҳид ва рангги ҳамда этининг консистенциясига эга бўлади. Кейинроқ эти юмшаб, мазаси қочади. Ҳосил фақат ҳаво қуруқ ва очиқ кунларда узилади. Узишни шудринг кўтарилган пайтдан бошлаб, кечқурун шудринг тушгунча тамомлаш лозим. Дарахтлардаги меваларнинг сифати, катта -кичиклиги ва ранги бир хил бўлмайди. Баъзилари офтоб тушиб турган ва бақувват шохларда етилади, шох-шабба орасида қолганлари кечроқ пишади. Агар тўла пишиб етилиши кутиб турилса, ҳосил тўкила бошлаши мумкин. Натижада мевалар шикастланади ва нави паст бўлиб қолади. Шу сабабли танлаб узиш керак. Бу усулда бир неча марта узилади. Биринчи узишда фақат яхши пишган, катталиги ва ранги ўз навига хослари терилади. Бироз вақт ўтгач (уруғли мевалар 10-15 кундан сўнг, данаклилари 2-3 кундан кейин) ик-кинчи марта узилади. Бу юмуш тўғри уюштирилса, олинган хом ашё юқо-ри сифатли бўлади. Меваларни узиш вақтида уринтириб қўйилса, улар-нинг пўсти шикастланади, устида доғлар пайдо бўлади. Шикастланган меваларда микробиологик жараёнлар бошланади, шираси оқади, қуруқ моддалар анча камайиб қолади. Шу сабабли қоқиш тавсия этилмайди. Фақат қўлда териб олиш лозим. Албатта банди билан бирга узиб олиниши керак. Акс ҳолда банди олинган жойи шикастланади ва шу жойидан чирийди. Қўлда узилган

мева эҳтиёткорлик билан махсус саватларга солинади. Данакли меваларни ҳам уринтирмай, эзмай узиш керак. Узумнинг майизбоп навлари таркибидаги қанд моддаси 23-25 фоизга, бошқа навлари эса 23 фоизга етганда узилади. Майиз қилинадиган узумни бир идишдан иккинчисига тўкиб уринтириш ярамайди. узум узишда боғ қайчиси ёки пичоқ ишлатилади. Касалланган, уринган бошлар алоҳида идишга солинади. Бошқа жойларга жўнатиладиган хўраки навларни узганда ғужумлар устидаги ғуборни сақлаб қолиш катта аҳамиятга эга. Чунки ғубор кетганини узоқ вақт сақлаб бўлмайди. Ҳосилни узаётганда узум бошларини идишга зарб билан ташлаш ярамайди. Уни эҳтиёт қилиб, тоза саватга оҳиста солиш керак. Сават тўлган ҳамон узум 35-40 кг ли идишга солинади ва жўнатилади. Мева солинган сават ва қутилар боғ қатор ораларида қатнаб турган ав- томашиналар олдига келтирилиб бир-бирига тираб ортилади. Хом ашё ши- кастланмай, эҳтиёт қилиб ташилади. Ортиқча маҳсулот келтириш тавсия қилинмайди. Хом ашёни навларга ажратиш . Меваларни қанчалик пишганлиги, ран-ги, шакли, катта-кичиклигига қараб хиллаш  навларга ажратиш деб аталади. Бу ишқор эритмасида ишланадиган (бланшировка қилинадиган) хом ашёнинг, айниқса олхўри ва шафтолининг эзилиб кетмаслигига, Эритманинг тўғри концентрациясини танлаб олиш ва у билан меваларни пўстидан ажратишга ҳамда олтингугурт билан тўғри дудлашга ёрдам беради. Жиддий эътибор бериб навларга ажратилса бир хилда ва сифатли маҳсулот олиш ҳамда барча технологик жараёнларни мақсадга мувофиқ равишда амалга ошириш мумкин. Хом ашёни навлаш билан бирга, айни вақтда кондицияга мос келмаганлари (чириган, эзилган, касаллик ёки ҳашоратлардан зарарланганла- ри) ажратиб олинади. Бу иш четига рейка қоқилган столларда бажарилади. Агар тасмали транспортёр бўлса иш янада самарали бўлади. Тасмани секундига 0,12-0,13 метр тезликда ҳаракат қилдириш керак. Транспортёрнинг

ҳар икки томонида хиллаш учун тасманинг эни 0,8 метр бўлиши лозим. Тасманинг узунлиги ҳар бир ишчининг бир сменада бажарадиган иш меъёрига, уларнинг сонига ва иш жойининг кенглигига қараб белгила-нади. Агар қўшимча равишда ўрнатиладиган, сатҳи 1,5 метрли столлардан фойдаланиладиган бўлса, транспортёр тасмасининг узунлиги ҳам шунга яраша узайтирилади. Мевани катта-кичиклигига қараб қўлда ёки ҳар хил конструкцияли калибрлаш машиналарида хилланади. Машина поғонали айланма валикдан иборат. Унинг диаметрини ўзгартириш мумкин. Валик билан ёнма-ён тасмали транспортёр бор. Мевалар бункерга солинади, сўнгра тасмали транспортёр орқали валик атрофидан ўтади. Валик билан транспортёр тасмаси ўртасидаги тешикларига келиб ўз ҳажмига яраша тешикдан бункерга тушиб кетади. Бундай машина бир соатда 1400 кг олхўри, 2000 кг олмани ажратади. Машина маҳсулотни 5 хилга ажратиб беради ва 2 киловат электр қуввати сарфлайди. Валикли-тасмали машинанинг тузилиши оддий бўлиб, уни ишлатиш учун юқори малакали ходимлар талаб қилинмайди. Катта-кичиклиги, ранги, етилиш даражасига қараб сараланган хом ашё кейинчалик навларга ажратилади. Хом ашёни қабул қилиш, саралаш, ювиш ва қуритишга тайёрлаш. Мева-сабзавотларни қуритиш саноатининг асосий хом ашёсига қуйидагилар киради: картошка, яшил нўхат, сабзи, лавлаги, карам, пиёз, ден- гиз сув ўтлари, олма, нок, беҳи, ўрик, шафтоли, субтропик хурма ва бошқалар. Хом ашёларни қуритишга тайёрлаш учун қуйидаги ишлар амалга оширилади: С абзи, картошка ва лавлагини қуритишдан аввал қуйидаги ишлар амал- га оширилади, ювиш, калибрлаш, тозалаш (механик усулда, иссиқ сув би-лан, иссиқ буғ билан, буғ ва ишқор аралашмаси билан ва бошқалар), ке-сиш, бланширлаш ва сульфитация ишлари бажарилади. Қуритиш тартибига қараб юқоридаги жараёнларнинг ўрни алмашиши ҳам мумкин.

Карам сараланади, ўзагидан ажратилади, ташқи кўк баргларидан тозаланади, инспекцияланади, кесилади, бланширланади ва натрий бисульфит билан ишланади. Пиёз калибрланади, инспекцияланади, пўстидан тозаланади, думчаси ва томири кесилади, ювилади, айлана ҳолида кесилади ва натрий бисульфит билан ишлов берилади. Олма, беҳи ва ноклар инспекцияланади, калибрланади, ювилади, пўсти- дан тозаланади, уруғ камераси олиб ташланади, кесилади, сульфит ёки лимон кислота эритмаси билан ишлов берилади. Ўрик сараланади, калибрланади, ювилади, бўлинади ва сульфит кислота эритмаси билан ишлов берилади. Қуритишнинг илмий асосланган режимларини танлашда, қуритиш жара-ёнини тадқиқ этишда ва иссиқлик ҳисобларини бажаришда, албатта тепло-физик (иссиқлик физикаси) тавсифларини билиш талаб этилади, булар: солиштирма иссиқлик сиғими, иссиқлик ўтказувчанлик ва ҳарорат ўтказувчанликлардир. Солиштирма иссиқлик сиғими - масса бирлигидаги модданинг ҳароратини 1 градусга ошириш учун керак бўладиган иссиқлик миқдоридир. Барча озиқ-овқат маҳсулотларининг солиштирма иссиқлик сиғими С м [ кЖ / (кг · К) ] аддитивлик қоидасига бўйсинади: С кур (100 - w°) Қ C н о ·w° C кур ·100 Қ C н о ·w с С м = ——————————— = —————————‚ 100 100 Қ w с бу ерда, С кур ва С н о — сув ва материаллар қуруқ моддасининг солиштирма иссиқлик сиғими. Сувнинг солиштирма иссиқлик сиғими С н о = 4,1868 кЖ / (кг · К) га тенг. w°— материаллар намлиги, w с — материалларнинг нам тутиши. Озиқ-овқат маҳсулотларининг солиштирма иссиқлик сиғими қуйидаги-ча [ кЖ / (кг · К) да ]: картошка, сабзи, яшил нўхат, лавлаги, олма,

беҳи, нок ва ўрикники — 1,424; карам, пиёзники — 1,382; қайнатилган нўхат ва ёрманики — 1,550; қуритилган сутники — 1,256. Озиқ-овқат маҳсулотлари қуритилганда уларнинг солиштирма иссиқлик сиғими камаяди, аммо ҳарорати оширилганда эса кўпаяди. Иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти --- иссиқлик алмашиниш юзаси бирлигидан (1 м 2 ) вақт бирлиги давомида (  ) изотермик юзага нор-мал бўлган 1 м узунликка тўғри келган температураларнинг 1  С га паса-йиши вақтида иссиқлик ўтказувчанлик йўли билан берилган иссиқлик миқ-дорини белгилайди: Q·    F·  ·  бу ерда,  иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти, Вт  м · К) ; Q— ўзати- лаётган иссиқлик миқдори, Ж / кг; F— иссиқлик алмашиниш юзаси, м 2 ;  вақт, с;  ҳароратлар фарқи, К;  — чизиқли ўлчам, м. Иссиқлик ўтказувчанлик коэффициентининг қиймати модданинг тузили-ши ва унинг физик-кимёвий хоссаларига, ҳарорат ва бошқа бир қатор катталикларга боғлиқ. Намлик ва ҳароратнинг ошиши билан иссиқлик ўт- казувчанлик ошади. Ҳарорат ўтказувчанлик коэффициенти жисмнинг иссиқлик ўтказиш қобилиятини белгилайди. Унинг ўлчов бирлиги, м 2 / с.  а = —— с  Текширувлардан маълумки, барча озиқ-овқат маҳсулотларининг ҳарорат ўтказувчанлик коэффициентининг қиймати ҳарорат кўтарилиши билан ошади. Крахмални клейстеризациялашда ҳароратга боғлиқ ҳолда, унинг ҳарорат ўтказувчанлик коэффициенти 1,5 - 3,3 марта ошади. Карам ва картошканинг ҳарорат ўтказувчанлик коэффициентининг намлик тутивчанлигига боғлиқлиги қуйидаги тенглама орқали ифодаланади:

а · 10 8    ·w с , бу ерда,  ва   мос равишдаги коэффициентлар, картошка учун  8,7 ва 0,0085; карам учун  Т  С да 8,2 ва 0,0024; Т  55  С да 8,6 ва 0,04; Т  65  С да 10 ва 0,0043. Мева-сабзавот ва картошкаларни саноат қурилмаларида қуритганимизда уларнинг ҳажми 3 - 4 мартага камаяди. Қуритишбоп сабзавот ва мевалар . Хом ашёга қўйиладиган талаблар . Туршак ва майизнинг сифати ва чиқиш миқдори кўп жиҳатдан хом ашёга боғлиқ. Фақат стандарт талабларига жавоб берадиган меваларни қуритиш мақ-садга мувофиқ ҳисобланади. Хом ашёнинг тур ва навларига қўйи-ладиган талаблар ҳар хилдир. Хом ашё уринмаган, чиримаган, иримаган, таркибидаги зарур моддалари, айниқса қанд ва кислоталари етарли бўлиши зарур. Узумдан майиз олиш қанд миқдори асосий кўрсаткичдир. Масалан, қанд моддаси кишмиш навларида камида 23–25, майизбоп навларида 22–23 фоиз бўлиши лозим. Қуруқ, моддаси етарли бўлмаган узумнинг майизи сифатсиз бўлади. Хом ашёнинг барча талабларга мос келиши юқори сифатли қуритилган маҳсулот олиш учун етарли бўлмай, бундан ташқари нави ва ҳосилнинг қайси туманда етиштирилишига ҳам боғлиқ. Масалан, узумнинг баъзи навларида қанд моддаси етарли бўлсада, аммо уларнинг эти қаттиқлигидан яхши қуритиб бўлмайди. Бундай узумлар шарбат ва мусаллас учун ярайди. Шунингдек, айнан ҳар бир нав турли шароитда ҳар хил ўсади. Масалан, Қашқадарёда узумнинг «Қарши», «Каттақўрғон», «Султони» навлари етиштирилади. Аммо Самарқанд вилоятида етиштирилган, «Каттақўр ғ он» ва «Султони» навларидан олинган майизнинг сифати бир мунча паст бўлади. Ҳ осилни ўз вақтида йиғиб олиш, ташиш ва қуритишга тайёрлаш усулларини тўғри ташкил этиш сифатли қоқи ва майиз олиш гаровидир. Қуритилган маҳсулот таннархини камайтириш катта аҳамиятга эга. Қуритиладиган мева ва узумнинг сифати кўп жиҳатдан унинг етилишига боғлиқ. Барвақт узулган ҳосилнинг таъми, ранги, вазни талабга жавоб

бермайди. Шу сабабли улардан сифатсиз қоқи ва майиз олинади. Кеч узилганлари эса нобуд бўлади. Олча, гилос, шафтоли, ўрик, олхўри каби данакли мевалар кеч узилса нозик бўлиб қолади, уларни ташиш анча мушкуллашади. Бундан ташқари хом ашёнинг сифати ва хушбўйлиги йўқолади. Шу сабабли ҳосилни узиш муддатлари уларни қандай мақсадда ишлатилишига қараб белгиланади. Физиологик етилганлиги мева этига қараб аниқланади. Умуман ҳосил қайта ишланишига қараб, техник етуклик даврида ёки истеъмол қилиш даражасида бўлган чоғда узилади. Масалан, узумдан ҳар хил маҳсулотлар майиз, кишмиш, мусаллас олиш учун талабга жавоб берадиган етарли миқдорда қанд, кислота ва бошқа моддалар тўпланган бўлса, у техник жиҳатдан етилган ҳисобланади. Майиз қилинадиган узумда қанд моддаси энг юқори 24–25, дессерт винолар тайёрлаш учун камида 22, хўраки (столовий) винолар тайёрлаш учун эса 17–20 фоизга етилганда узилади. Ҳ ўллигида истеъмолга яроқли даражада етилган мевалар яхши етилган, ўз навига хос таъм, ҳид ва рангга ҳамда зич этга эга бўлади. Кейинроқ эса эти юмшаб, мазаси қочади. Ҳ осил фақат ҳаво қуруқ ва очиқ кунларда узилади. Дарахтлардаги меваларнинг сифати, катта - кичиклиги ва ранги ҳар хил бўлади. Баъзилари қуёш тушиб турган ва бақувват шохларда яхши етилади, шох-шабба орасида қолганлари кечроқ пишади. Агар ҳосилни тўла пишиб етилиши кутиб турилса, мевалар тўкила бошлайди. Натижада мевалар шикастланади ва нави паст бўлиб қолади. Шу сабабли танлаб узиш керак. Бу усулда бир неча марта узилади. Биринчи узишда фақат яхши пишган, катталиги ва ранги ўз навига хос мевалар терилади. Меваларни узиш вақтида уринтириб қўйилса, уларнинг пўсти шикастланади, устида доғлар пайдо бўлади. Узумнинг майизбоп навлари таркибидаги қанд моддаси 23–25, бошқа навлари эса 23 фоизга етганда узилади. Майиз қилинадиган узумни бир идишдан иккинчисига ағдариш ярамайди. Узум узишда боғ қайчиси ёки пичоқ ишлатилади. Касалланган, уринган бошлар алоҳида идишга солинади.

Мева солинган сават ва қутичалар боғ қатор ораларида қатнаб турган транспортлар олдига келтирилиб, бир-бирига тахланади. Хом ашё шикастланмай, эҳтиёт қилиб ташилади. Ортиқча маҳсулот келтириш тавсия қилинмайди. Хом ашёга турли моддалар билан (ош тузи, олтингугурт, қайноқ ишқор ва б.) ишлов беришнинг моҳияти. Қуритиш майдончасига олиб келинган маҳсулот ювилиб, тозаланади ва тўрғалади. Шунингдек бланширланиб, олтингугурт билан ишлов берилади. Хом ашёларга механик ишлов бериш. Маҳсулотларни кесиш ва тозалаш уларнинг структурасини унчалик ўзгартирмайди. Маҳсулотларнинг пўстини ва истеъмол қилиб бўлмайдиган қисмларини ажратиш, уларни майдалаш иссиқлик агентлари билан контакт юзасини оширади, ҳамда бланширлаш ва қуритиш жараёнини тезлаштиради. Сульфитация . Сақлаш ва қуритиш жараёнида маҳсулотларни қорайи- шидан ҳимоялаш учун сульфитация қилинади.Маҳсулотларни сульфитация қилиш учун 0,1 – 0,5 % ли натрий сульфит ( Nа 2 SO 3 ), натрий бисульфит ( NаHSO 3 ) ёки натрий пиросульфит ( Nа 2 S 2 O 5 ) эритмаларига 2 – 3 минут да- вомида ботирилади. Баъзи ҳолларда 20 – 30 секунд давомида шу эритма- ларнинг бирида ювилади. Картошка – тозалангандан ва бланширланган-дан сўнг, карам ва сабзи – бланширлангандан сўнг, олма, беҳи, нок ва ўриклар – кесилганидан сўнг сульфитация қилинади. Сульфит кислота ва унинг тузларининг эритмаси кучли қайтарувчи бў-либ, оксидловчи ферментларнинг активлигини сусайтиради ва фермента- тив қорайиш жараёнини тўхтатади. Маҳсулотлар сульфитация қилинганда рангги ва аскорбин кислота миқ-дори яхши сақланади, аммо маълум бир миқдорда В 1 витамин парчалана-ди, пиёзларда эса SO 2 нинг эфир мойлари билан ўзаро таъсирлашуви на-тижасида таъмининг аччиқлиги ва ҳиди йўқолади.

Қуритилган маҳсулотлардаги SO 2 нинг миқдори қуйидаги қийматдан ош-маслиги лозим (% ҳисобида): картошкада – 0,04; карамда – 0,06; қолган маҳсулотларда эса – 0,01. Иссиклик ишлови (бланширлаш). Пиёз, хурма, олма, нок, беҳи ва ўриклар қуритишдан аввал бланширланмайди. Картошка, сабзи, лавлаги, карам ва яшил нўхат қуритишдан аввал бланширланади. Бу маҳсулотларни бланширлашдан мақсад уларнинг сақ- ланувчанлигини яхшилаш ва оксидлаш-қайтариш хусусиятларига эга бўл-ган ферментларнинг активлигини сусайтиришдан иборатдир. Бунинг нати- жасида маҳсулотларнинг консистенцияси, хўш бўйлиги, ранги ва таъми сақлаб қолинади, ҳамда хом ашё қорайишининг олди олинади. Бланширлаш режими иссиқликка бардошли пероксидаза ферментини инактивациялаш орқали аниқланади. Уни инактивация қилиш учун мар- каздаги ҳарорат 88 ° С га яқин бўлиши лозим. Бланширлаш режими заррачаларнинг ўлчамига, жараённинг давомий-лигига, муҳит турига ва ҳароратга боғлиқдир. Кесилган картошка ва саб-завотлар сув ва буғ бланширователида бланширланади. Бланширлаш 3 – 8 минут давомида 94 – 100 ° С ҳароратда олиб борилади. Иссиқ сув билан бланширланганда, буғ билан бланширланганга қараганда кўп миқдорда сувда эрувчан моддалар йўқолади. Маҳсуло тлар Қури тиш ҳарорати, ° С Қуритишдан олдинги тайёргарлик Қуритиш давомида (минутда) қолган намлик миқдори,% гача 1 00 5 0 3 0 2 0 1 0 Картош ка 10х10х1 0 мм 120 100 80 И шлов берилмасдан Бланширланиб Ишлов берилмасдан 2 2,5 2 7 2 4 1 5 0 4 5 3,5 6 6 6 6 3 7 7 - 8 0 9 6 -

Яшил нўхат Лавлаги 10х10х1 0 мм Карам Сабзи 10х10х1 0 мм 110 90 120 80 140 80 120 Бланширланиб Ишлов берилмасдан Бланширланиб Ишлов берилмасдан Бланширланиб Ишлов берилмасдан Бланширланиб Ишлов берилмасдан Бланширланиб Ишлов берилмасдан Бланширланиб Ишлов берилмасдан Бланширланиб Ишлов берилмасдан Бланширланиб Ишлов берилмасдан Бланширланиб 7 3 3 3 9 3 8 9 ,5 1 0,5 1 2,5 1 7 1 8 2 1 3 1,53 8 1 1,5 9 3 2 2 5 2 4 6 7 8 0 7 8 1 5 1 9,5 2 2,5 2 7,5 2 4,5 2 9 4 6,5 6 1 1 4 1 0,5 3 8 2 8 9 1 9 2 9 5 - - - - 3 1 3 4 5 9,5 8 3 1 5 1 1,5 4 0 3 2 3 3,5 3 - - - - - - - 3 6 4 0 - - 1 6 1 2 4 8 3 9 3 7 3 7 - - - - - - - 4 3 4 7 - - - - - - 4 5 4 2

1 1 9 9 2 8 2 7 2,5 Эслатма: Юқорида кўрсатилган барча маҳсулотлар мавҳум қайнаш қатламида қуритилган. Барча маҳсулотларнинг бошланғич намликни тутиши бирхилдир. Иссиқ ҳавонинг намлиги, ҳарорат ва қуритиш тезлиги барчаси учун бирхилдир. Қуритиш жараёнини тўғри ташкил қилиш учун хом ашёнинг биокимёвий, физик-кимёвий таркибини яхши билиш лозимдир. Картошка энг асосий озиқ-овқат маҳсулотларидан бири ҳисобланади. Уни қуритилган ҳолда ишлаб чиқариш йил сайин кўпаймоқда. Картошканинг кимёвий таркиби унинг сортига, етиштирилган жойининг иқлимий шароитларига ва агротехник ишлов берилишига қараб бир-оз ўзгариб туради. Картошка тугунагининг 75 % и истеъмолга яроқлидир. Картошканинг ейишга яроқли қисмида ўртача ҳисобда (умумий оғирлигига нисбатан % да): сув – 75; оқсил – 2; ёғ – 0,4; моно – ва дисахаридлар – 1,3; крахмал – 16; клетчатка – 1; органик кислоталар – 0,11; минерал мод- далар – 1,1. Картошканинг 100 грамм ейишга яроқли қисмидаги минерал моддалар, витаминлар ва аминокислоталар миқдори (мг да): натрий – 28; калий – 565; магний – 23; кальций – 10; фосфор – 58; темир – 0,9;  – каро-тин – 0,02; В 1 – 0,12; В 2 – 0,07; РР – 1,3; С – 20; аминокислоталарнинг уму-мий миқдори – 1892, шундан алмашмайдиганлари: валина – 122; изолейцин – 86; лейцин – 128; лизин – 135; метионин – 26; треонин – 97; триптофан – 28; фенилаланин – 98. Картошканинг энергетик қиммати – 343 кЖ. Актив кислоталиги – рН 5,8 – 6,2. Картошканинг уюм ҳолидаги зичлиги 650 – 730 кг / м 3 , ишқаланиш коэффиценти темир ва ёғочда 0,36, бетонда 0,39.

Қизил сабзи юқори қандлилиги ва яхши қайнаши билан фарқ қилади. Кальций,фосфор ва темир тузларининг ҳамда каротиннинг манбаи бўлиб хизмат қилади. Таркибида каротиноид пигментининг борлиги учун қиз-ғиш- сариқ ранг ҳосил қилади. Қуритиш учун қуйидаги сортлардан фойда- ланилади: Нантская, Шантане, Несравненная, Юбилейная ва бошқалар. Сабзининг ейишга яроқли қисмида ўртача ҳисобда (умумий оғирлигига нисбатан % да): сув – 88,5; оқсил – 1,3; ёғлар – 0,1; моно – ва дисахарид-лар – 7; крахмал – 0,1; клетчатка – 1,2; органик кислоталар – 0,13; кул – 1. С абзининг 100 грамм ейишга яроқли қисмидаги минерал моддалар ва ви-таминлар миқдори (мг да): натрий – 21; калий – 200; кальций – 51; магний – 38; фосфор – 55; темир – 0,7;  – каротин – 9; В 1 – 0,07; РР – 1; С – 5; Е – 0,63. Актив кислоталиги – рН – 5,8 – 6,3. Сабзининг зичлиги 970 – 1000 кг / м 3 , уюм ҳолидаги зичлиги 650 кг / м 3 , 100 гр сабзининг энергетик қиммати 137 кЖ ни ташкил этади. Лавлаги нинг Бордо, Египет, Несравненная навлари қуритишда фой- даланилади. Унинг кимёвий таркиби қуйидагича (умумий оғирлигига нисбатан % да): сув – 86,5; оқсил – 1,5; моно – ва дисахаридлар – 9; крахмал – 0,1; клетчатка – 0,9; органик кислоталар – 0,15; кул – 1,0. Минерал моддалар ва витаминлар (100 грамм ейишга яроқли қисмида мг.да): натрий – 86; калий – 288; кальций – 37; магний – 43; фосфор – 43; темир – 1,4;  – каротин – 0,1; В 1 – 0,02; В 2 – 0,04; РР – 0,2; С – 10. Лавлагининг ейишга яроқли қисми 75 – 80 % ни ташкил этади; 100гр ейишга яроқли қисмининг энергетик қиммати 172 кЖ ни ташкил этади. Лавлаги-нинг уюм ҳолидаги зичлиги 650 – 780 кг / м 3 , ўртача зичлиги 1016 кг / м 3 . Карам нинг ейишга яроқли қисми 80 % ни ташкил этади. Унинг кимёвий таркиби: сув – 90; оқсил – 1,8; ёғлар – 0,1; моно – ва дисахаридлар – 4,6; крахмал – 0,1; клетчатка – 1; органик кислоталар – 0,26; кул – 0,7.

Минерал моддалар ва витаминлар (100гр. ейишга яроқли қисмида мг.да): натрий – 13; калий – 185; кальций – 48; фосфор – 31; магний – 16; темир – 0,06; витамин С – 45; В 1 – 0,03; В 2 – 0,04; РР – 0,14; Е – 0,06. 100 гр. карамнинг энергетик қиммати 133 кЖ ни ташкил этади. Муз- лаш ҳарорати минус 2 – 3 ° С; уюм ҳолидаги зичлиги 650 кг / м 3 . Пиёз нинг қуритиш учун аччиқ навлари танланади. Пиёзнинг ўртача кимёвий таркиби (умумий оғирлигига нисбатан % да): сув – 86; оқсил – 1.4; моно – ва дисахаридлар – 9; крахмал – 0,1; органик кислоталар – 0,14; клетчатка – 0,7; кул – 1,0.Минерал моддалар ва витаминлар (100 гр. пиёз-да мг.да): натрий – 18; калий – 175; кальций – 31; магний – 14; фосфор – 58; темир – 0,8; В 1 – 0,05; В 2 – 0,02; РР – 0,2; С – 10; Е – 0,2. 100 гр. пиёзнинг энергетик қиммати 172 кЖ. Пиёз фитонцид активликка эгадир; 100 гр. пиёзда ўзига хос таъм ва ҳид берувчи 60 мг.гача эфир мойи бор. Баъзи бир қуритиладиган меваларнинг ўртача кимёвий таркиби қуйидаги жадвалда келтирилган. № Кимёвий таркиби (уму-мий оғирлигига нисбатан % да) Олма Нок Ўрик 1 Сув 86,5 87,5 86 2 Оқсил 0,4 0,4 0,9 3 Моно- ва дисахаридлар 3 9 9 4 Крахмал 0,8 0,5 5 Клетчатка 0,6 0,6 0,8 6 Органик кислоталар 0,7 0,3 1,3 7 Кул 0,5 0,7 0,7 100 гр. ейишга яроқли қисмидаги минерал моддалар ва витаминларнинг миқдори (мг.да). № Минерал моддалар ва витаминлар Олма Нок Ўрик 1 Натрий 26 14 30

2 Калий 248 155 305 3 Кальций 16 19 28 4 Магний 9 12 19 5 Фосфор 11 16 26 6 Темир 0,6 0,45 0,65 7  – каротин 0,3 0,01 1,6 8 В 1 0,03 0,02 0,03 9 В 2 0,02 0,03 0,06 1 0 РР 0,3 0,1 0,7 1 1 Е 0,36 0,95 1 2 С 16 5 10 Олманинг қуритиш учун нордон ва ширин-нордон навли меваларидан фойдаланилади. Олманинг зичлиги 660 – 860 кг / м 3 , уюм ҳолидаги зичлиги 585 – 650 кг / м 3 .

Фойдаланилган адабиёт лар : 1. Бўриев Х.Ч., Ризаев Р. Мева, узум маҳсулотларни биокимёси ва технологияси. – Т.: Меҳнат, 2000. 2. Бўриев Х. Ч., Жўраев Р., Алимов О. Мева сабзавотларни сақлаш ва даслабки ишлов бериш. – Т.: Меҳнат, 2002. 3. Шаумаров Х.Б. Исламов С.Я. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини сақлаш ва бирламчи қайта ишлаш технологияси. – Тошкент, 2011. 4. Широков Е.П., Полегаев В. Технология хранения и переработки продукции растениеводства с оснавами стандартизации. – М.: Агропромиздат, 2000. 5. Широков Е.П. Практикум по хранению и переработки плодов и овощей. – М.: Колос, 1989. Интернет сайтлари 1. http://www. сушка плодов 2. http://www. сушка овошей 3. http://www. сушка пряностей 4. http://www. хранение сушен ых продуктов

O'xshashlar

Қуритиш аппаратлари

Қуритиш усуллари

Қуритиш аппаратлари 2

Субтропик мeваларни қуритиш

Сабзавот маҳсулотларини қуритиш