Shirinlik beruvchi moddalar - Oziq-ovqat texnologiyasi - Referatlar

Shirinlik beruvchi moddalar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

88.5 KB

Ko'chirib olish

Shirinlik beruvchi moddalar Reja: 1. Siklomat 2. Saxarin 3. Aspartam 4. Geksam 5. Fruktoza.

Istemolchi aspartam qatorida etiketkalarda boshqa yangi shirinlashtiruvchilarni nomini ko'rsa bo'ladi. Bu sukraloza (Ye955) va kaliy asetosulfam (Ye950). Sukraloza shakardan 600 marta shirin, K asetasulfam esa 200 martaga ruxsat etilgan bir kunlik istemol meyori-15 mgG'kg (tana og'irligiga nisbatan). U asosan aralashmali shirinlashtiruvchilarda ishlatiladi. Saxarozani o'rnini bosadigan shirinlashtiruvchi moddalar izlanishi natijalarida olimlar barcha o'simliklar yer mevalar va mevalarni o'rganib chiqishdi. Oddiy qarag'ay yelimidan olingan kanifoldan kislota va uning natriyli tuzi olindi, u shakardan 200 marta shirin lekin tami bemaza. Ba'zan gul ishqibozlarini uylarida steviya qizil o'simligini uchratsa bo'ladi. Bu o'simlikni qizig'i shundaki-uning barglarida shirin modda-stevnozid mavjud, uni ko'k choy sifatida ham ishlatsa bo'ladi. Kimdaki steviyani o'stirsa, uning barglarini choyga ozgina shakar qo'shib ichishi mumkin. Natural shirinlashtiruvchi deb digidroxolkon jogispereditni hisoblasa bo'ladi (Ye959). Bu modda naringin, achchiq glikozid greypfrut qobig'i modifikasiyasi natijasida hosil bo'lgan mahsulot hisoblanadi. Uning shirinligi dozirovkaga qarab 330 dan 2000 gacha o'zgarishi mumkin. Uning tami lonton ta'miga o'xshaydi. Aralashmali shirinlashtiruvchilar tarkibida qo'llaniladi. Tarkibiga shirin modda kiruvchi ko'pincha mevalar, yer mevalar o'tgan asrda topilgan, lekin ularni shirin ta'miga javob beruvchi kimyoviy bog'lar strukturasini topishga yaqinda erishildi. Shunday qilib monelin tuamatin (Ye957), mirokulin oqsillari topilgan. 1895 yili Nigeriyada Dioscoreophywym wmminli yer mevasidan monelin oqsili topilgan, u shakardan 1500-2000 marta shirinroq. Undan ham kuchli, 4000 martaga saxarozadan ham kuchli bu oqsil taumatin (Ye957).U Afrikada o'suvchi uchburchak shaklli ketemfe o'simligidan olingan. Eng qizig'i tuamatinning shirin ta'mi intensivligi oqsil alyuminiy ionlari bilan biriksa yana ham kuchayib boradi. Hosil bo'lgan mo'jiza talin nomini olgan, u saxarozadan 35000 marta shirin. Taumatinning shirinligi askarbin kislotasini qo'shilishi bilan 20 martaga ortadi. 1983 yili Yaponiyalik ximiklar patent olishgan. Tuamatinni kichkina parchasi bir qop shakarni o'rnini bosadi. Yana bir shirin oqsil mirakulin -

o'tgan asrda sunsepalum dulcificum daniellii qizil mevalaridan bargini ichgan insonlarni tam sezuvchanligi o'zgaradi. U sirkaga qo'shilsa, vinoning ta'miga o'xshab qoladi, limon sharbati shirinligiga aylanadi, bu effekt ko'p vaqt mobaynida saqlanib qoladi. 70-yillarda shirin moddalar ichida eng shirini bo'lgan modda sintezlangan. Bu modda dipeptid, u ikkita amikislotalar qoldiqlaridan-asparagin va amipolgalon kislotalaridan tuzilgan. Dipeptidda НООС -( Н 2 - СН (N Н 2 )- СО -NH-CH(COOH)2 aminamalon kislotasi qoldiqlarini, ikkita karboksil guruxi, murakkab efirli guruxlar bilan o'rni bosilgan. Bu moddani struktura formulasi. Bu modda nomi - L-alfa- asportil aminomalon kislotasini metilfenxilol efiri. U saxarozadan 33000 marta shirinroq va shirinligi bo'yicha ta'mi bilan birinchi va ikkinchi o'rinlarni bo'lishadi. Uni yaratgan Yaponiyalik olimlar depeptidni yaxna ichimliklar, djemlar, murabbo, povidlolar uchun ozuqaviy to'ldiruvchi sifatida qo'lash uchun patent olishgan. Shokoladni tami yaxshi bo'lishi uchun shu ozuqaviy to'ldiruvchidan bir necha milligram yetadi. Aralashmali shirnlashtiruvchilar va alohida shirinlashtiruvchilar har doim shakarni o'rnini bosgan bilan shirinlik ko'rsatgichlari talablariga javob bermaydi. Aralashmali shirinlashtiruvchilar qo'llanganda shirin tam sifatini yaxshilashga erishish mumkin. Tamni yaxshilashda bitta shirinlashtiruvchini o'rniga bir necha shirinlashtiruvchi modda qo'llansa sifatli sinergizm hosil bo'ladi. Misol uchun kaliy asetosulfam shirinligi tez seziladi, lekin uzoq vaqt saqlanib turmaydi, aspartamni shirinligi esa tez sezilmaydi, lekin ko'p vaqt mobaynida saqlanib turadi. Sinergizm-bu har xil shirinlashtiruvchi moddalarni aralashtirilganda ularning shirinligini kuchayishidir. Aspartam va asetasulfamni 320 mg aralashmasi, har bir shirinlashtiruvchi modda alohida bo'lgandagi 500 mg miqdoriga teng bo'ladi. Mahsulotlarni ishlab chiqaruvchilar shirinlashtiruvchilarni tayyor aralashmasidan foydalanadilar.

Misol “Megasvit” shirinlashtiruvchisi aspartam va saxarin aralashmasi hisoblanadi. ”Svitli”, “Ultra svitli”, “Slastii”, “Slamiks”, ”Slad” shirinlashtiruvchilari keng qo'llanilmoqda. Malumki konsetrasiyasi yuqori bo'lmagan shakar aralashmasi, misol uchun alkogolsiz ichimliklar mikroorganizmlar rivojlanishi uchun yaxshi muxit yaratib beradi. Bunday mahsulotlarda shakarni o'rniga shirinlashtiruvchi qo'llanilishi, qo'shimcha konservant effektini beradi, chunki mikroblar shirinlashtiruvchilar bilan oziqlanmaydi. Shirinlashtiruvchilarni djem, krem ishlab chiqarishda qo'lanilishi, qo'shimcha konservantlarni qo'llanilinishini talab qiladi. Siklomat: 1884 yili Amerikalik ximik Berlinerblau, o'zi bilmagan holda shirin modda topdi. Moddaga dulsin deb nom qo'yildi. U shakardan 200 martaga shirinroq bo'lib, yarim asr davomida qo'llanilgandan so'ng uni inson organizimi uchun xavfli ekanligi aniqlandi. C 6 Н 11 NH-SO 3 H C 6 Н 11 NH-SO 3 Na NH guruxini vodorodga almashtirsa yoki siklogeksan o'zagini modifikasiya qilinsa shirin tam yo'qoladi. Siklogeksan o'zagining gidrofoblik xususiyatlari OSO2-va-NH-guruxlarining suv molekulalari bilan vodorod bog'lalarini hosil qilish xususiyatlari bilan kompensasiya qilinadi, shuning uchun siklomatlar suvda eriydi. Siklomatlar ichimliklar va konditer mahsulotlar ishlab chiqishda qo'llaniladi. Ko'p vaqt mobaynida shirinlik birinchiligi, benzoldan sintez qilib olingan mahsulotlarga tegishli bo'lgan. XX-asrda Gollandiyada ximiklar m-nitroanilin hosilalari ustida ishlanganlar. Bu mahsulotlar shirin bo'lgan, shuningdek ularning shirinligi kuchayib so'ng pasayib boradi. Saxaringa qaraganda, alnoksilami nonitrobenzollar sof shirin tamga ega, og'izda bemaza tam sezilmaydi. Alnoksilaminonitrobenzollarga

shirinlik bo'yicha birinchilik 70-chi yillarda tegishli bo'lgan, lekin bu moddalar ham ozuqaviy maqsadlar uchun yaramadi. Siklomatni ishlatish 1970 yildan boshlab AQShda ta'qiqlangan. Uni ta'qiqlashga sabab kalamushlarni siklomat bilan boqilganda shishlar paydo bo'lgan. Siklomat 1937 yili topilgan. (Siklogeksilsulfamin kislotasi va uning kalsiy yoki natriyli tuzlari). 1950 yillarda ishlab chiqarishda qo'llana boshlangan. Uni saxarin kombinasiyasi bilan diyetik ovqatlarda ishlatilgan. 1959 yildan GRAS (umum tomonidan qabul qilingan xavfsiz moddalar) ro'yxatiga kiritilgan. Bu uni qo'shimcha tekshirish maqsadga muvofiq ekanligini bildiradi. 1937 yili siklomatni to'la qo'llash bo'yicha so'rovnoma berildi. FDA (oziq-ovqat va iyedikamentlar sifati masalasi bo'yicha federal boshqarma) bu mahsulot bezararligini isbotlovchi dalillar yo'qligi tufayli uni qo'llash ta'qiqlangan qo'shimcha qarorini kuchda qoldirdi. Natriy siklomat kanserogen hisoblanadi. U organizmda siklogeksilamingacha parchalanib turli shishlar hosil qiladi. 1980 yilda 1 kg massa uchun 4 mg ishlatishga ruxsat etildi. Bugungi kunda konserva sanoati uchun yangi shirinlik beruvchi moddalar- siklomatlar yoki siklogeksil sul'fomat-tuzlari, ya'ni siklogeksil sulfamin kislotasidan olinadi. Xozirgi vaktda eng ko'p ishlatiladigani natriy siklomat. Uning kimyoviy formulasi С 6 Н 11 NSO 3 Na molekulyar massasi 201,23. Oq kukun, hidsiz, spirt, benzin, xloroform va azotda erimaydi, suvda yaxshi eriydi. 25 С 0 suvda 21% siklomat eritmasini olish mumkin. Siklomatning suvli eritmasi neytral. (10% eritmaning pH = 5,5 - 7,5). Siklomat shirinligi shakarnikidan 30 - 40 marta yuqori. Agar uning eruvchanligi 25 0 C da 68 % ekanligini hisobga olsak, 2 - 2,5 % siklomat natriyni eritib, shakar beradigan shirinlikni olish mumkin. Bir-xil shirinlik beruvchi eritmasining yopishqoqligi shakarnikidan 5 marta kam. Uni truboprovoddan o'tkazish qulay. Yana bir afzalligi shakar 100 - 120 0 C erib karamelizasiyaga uchrasa siklomat 280 - 500 0 C parchalanadi. Bundan tashqari siklomat kislota ishqor ta'siriga chidamli va shirinligini yo'qotmaydi. Diabetiklar iste'mol qilishi mumkin.

Barcha shakar ishlatiladigan texnalogiyalarda 1 g siklomatni 30 - 40 g. shakar o'rnida qo'llasa bo'ladi. Siklomat studenlar qattiqligini biroz pasaytiradi. O'tkazilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki,kaliy siklomat tuzlari studenlar kattikligini pasaytirib, natriyli tuzlar kam ta'sir etadi. Shu bilan birga karragen qo'shib tayyorlangan studenlar mustaxkamligi pasaymaydi. Tekshirish o'tkazishda 30-40% siklomat va shakar, 50% dan to'la siklomat qo'shib studen tayyorlanadi. Siklomat qo'shilsa bakteriya va mikroflora u bilan oziqlanmaydi. Hamda mevalarning rangi va ta'mini saqlash davomida o'zgartirmaydi. Lekin siklomatni konservant sifatida ishlatib bo'lmaydi. Chunki u murabbo, djem, povidloda konservant bo'la olmaydi. Uni olish uchta kimyoviy jarayonni o'z ichiga oladi. 1) C 6 H 12 NH 2 +NH 2 SO 3 H=C 6 H 12 NH 2 SO 3 H 2) C 6 H 12 NH 2 NH 2 SO 3 H+C 6 H 12 NH 2 ==C 6 H 12 NHSO 3 HNH 2 C 6 N 12 +NH 3 3) C 6 H 12 NHSO 3 HNH 2 C 6 H 12 +NaOH== C 6 H 12 NHSO 3 Na+C 6 H 12 NH 2 +H 2 O Saxarin. Birinchi bor bu moddani 1879 yil amerikaliklar A. Gemsei va K.Falberg sintez qilishgan. Gemseining labaratoriyasida yosh Rossiyali emigrant Falberg tadqiqot ishlari olib borgan. U toluol sulfamid sintezi bilan shug'ullangan. Bir kuni u qo'lini yuvmasdan tushlik qilgani o'tirganda og'zida shirin ta'm sezgan. So'ngra labaratoriyaga qaytib, hamma reagentlarni tekshirishni boshlagan. Sintez mahsulotlaridan biri shirin ta'mga ega bo'lib chiqqan. Bu moddaga saxarin deb nom qo'yilgan. Saxarinni 80 yillar atrofida ishlab chiqarish yo'lga qo'yildi. Bu yillardavomida uni tekshirish natijalari ko'p marotaba muxokama qilindi. Siklomat singari saxarin

ham GRAS ga kiritilgan. U vaqtinchalik ishlatiladigan oziq-ovqat qo'shimchasi hisoblanadi. 1977 yilda Amerika kongressi uni ishlatishga marotoriy qabul qildi. Kaloriyasi bo'lmagan shirinlik beruvchi yagona moddani ta'qiqlab qo'yilayotganiga qarshi jamoatchilikning noroziligi esa milliy akademiyaning qaytadan saxarinni o'rganib chiqish vazifasini belgiladi. Olimlarning o'tkazgan tadqiqotlari shuni ko'rsatdiki, saxarin kalamushlar uchun eng past kanserogen hisoblanadi. Saxarinni kanserogenligi va epidemiologiya bo'yicha tekshirish 37 odam, 2500 kalamushda o'tkazildi. Bunda 7 kishi saxarinni ishlatish tarafdori bo'lgan bo'lsa 30 kishi qarshi ovoz berdi. Kalamushlarda esa uncha katta bo'lmagan lekin shish va siydik pufagida rakning asta sekin rivojlanganligi aniqlandi. Bundan keyingi keng ko'lamli tekshirish rak tadqiqoti bo'yicha, milliy institutda olib borilib, bunda 6000 kishi tekshirildi. Bugungi kunda vaqtinchalik me'yor ruxsat etilgan bo'lib, 1 kg massa uchun 2,5 mgni tashkil etadi. Saxarin kimyoviy formulasi quyidagicha С 6 Н 4 СО N Н SO 2 Na-benzoy kislotasining sulfimidi hisoblanadi. Saxarin suvda yaxshi eriydi, metalga xos ta'mga ega. Oziq-ovqat sanoatida uning natriyli tuzi ishlatilib, u suvda yaxshi eriydi. Uning shirinligi shakarnikidan 400-500 marta yuqori. Saxarinni ishlatish (vaqtinchalik qo'shimcha sifatida) quyidagi mahsulotlar uchun ruxsat etilgan. A) o'rik, gilos, anjir, shaftoli, nok kompotlari va meva kokteyllariga qo'shish. B) meva jelelarining 21 turiga. V) meva djemlarining 27 turiga. Saxarinni ananas soki, yangi yoki konservalangan olxo'ri, uzum mahsulotlariga ishlatish ruxsat etilmagan. Saxarindan tashqari konsentrlangan siroplarning

shirinligini oshirish uchun dul'sin yoki parafenil karbamid НОСН 2 ( СНОН ) 4 СН 2 ОН ishlatiladi. U shakardan 400 marta shirin va turli ta'mlar hosil qiladi. Bundan tashqari gliserin ham ko'p ishlatiladi. Uning shirinligi shakardan 2 marta kam. Saxarin natriy, kaliy va kalsiyli tuzlari ko'rinishida qo'llaniladi. FAO VOZ tomonidan ruxsat etilgan dozasi 1 kg massaga nisbatan 5 gdan iborat. Qandli diabet bilan kasallanganlar uchun shakarning o'rnini bosuvchi moddalar sifatida, diyetik pishloq tayyorlash uchun ichimliklar va saqich ishlab chiqarish uchun qo'llaniladi. Saxarin organizmda o'zlashtirilmaydi. 98 foizi siydik bilan chiqib ketadi va diyeta miqdorida zararli emas, lekin u biroz saxarozadan ajralib turadi, chunki metallik ta'miga ega. Aspartam . 1969 y Amerikali ximiklar R. Mazur va DJ Gilatter tasodifan juda ham shirin tamga egabo'lgan moddani topishdi. Bu moddani nomi dipeptid bo'lib, uning tuzilishi uncha murakkab emas. Aspartam Modda aspartam deb nom olgan. Aspartam (E951) shakardan (150-200 martaga) shirin bo'lishidan tashqari, uning shirin tamini kuchaytiradi, ayniqsa limon kislota ishtirokida. Aspartamning xosilalari ham shirin ta'mga ega, ular saxarozadan bir necha ming marta shirinroq. Yuqori namlik va haroratlarda oziq-ovqat mahsulotlarini

olishda aspartam dekstaperazimga aylanadi, buning natijasida aspartamning shirinligi ortib ketadi. Ba'zan “slastilin” nomli aspartam diabetiklar uchun qo'llaniladi. Shirinligi bo'yicha slastilin tabletkasi bir choy qoshiq shakar bilan teng. Insulin ishtirokisiz organizmda to'la xazm bo'ladi, odamningning qonidagi shakar darajasiga ta'siri yo'q. Slastilin bilan shirinlashtirilgan ichimliklarni qaynatish tavsiya etilmaydi. Ko'rsatilgan bir kunlik doza-40 mg/kg. Aspartam birinchi uglevod bo'lmagan shirinlik beruvchi modda bo'lib, uni 1974 yilda sintez qilingan va quruq aralashmalar komponenti sifatida tan olingan. Lekin keyingi vaqtdagi tekshiruvlar shuni ko'rsatdiki aspartam o'zi yoki glutamat bilan aralashgan holda aqliy qoloqlik, nerv sistemasining buzilishi, neyroendokrin sistema buzilishiga olib kelishi aniqlangan. Asp bo'lgan qiziqishning kattaligiga sabab uning shirinligidir. Uni energetik qiymati 4 kal/g. Aspartam asosan (- asparagin kislotasi va (-fenilalanindan iborat. Oziq-ovqat tayyorlashda qo'llaniladigan yuqori temperaturalar aspartamning parchalanishiga olib kelib, u aminokislota va dekstopiperazinga parchalanadi. Bunda parchalanish shirinlikni yo'qolishiga olib keladi va suyuq, nordon mahsulotlarda ishlatishni cheklaydi. Sog'liqni saqlash boshqarmasi, sog'liqni saqlash vazirligi aspartamni desert, aralashma, alkogolsiz ichimlik va saqichlarda ishlatilishiga ruxsat etishga tavsiya bergan. Lekin miyaga ta'sirini hisobga olib, aspartamni ishlatilgan mahsulotlar yorliqlarida ko'rsatishni zarur deb topdi. Geksam (siklam) kislotasi. Bu moddaning kimyoviy formulasi C 6 H 13 N О 5 . 1970 yillarda shirinlik beruvchi modda sifatida ishlatila boshlandi. U oq kukun bo'lib gigroskopik emas, sochuluvchan. Molekulyar massasi 179,2. Tovar mahsulotda 98% quruq modda bor. Suyuqlanish temperaturasi 76-82 0 C. Eruvchanligi (100 Gg/ml) 25 0 C suvda 13, spirtda 25, asetonda 16, gliserinda 9 gramm. Shakarga nisbatan 30 marta shirin va siklomatnikiga teng. Siklomat natriy, kalsiy va kaliydan farqli o'laroq mahsulotga ham shirin, ham nordon ta'm beradi. Shuning uchun uni shakar va kislota qo'shiladigan mahsulotlarga ishlatish mumkin.

Boshqa organik kislotalar bilan solishtirilganda 1,5 g geksan kislotasiga 1 g limon kislotasi qo'shgan bilan teng. Uni djem, povidlo, marmelad, puding ishlab chiqarishda qo'llash mumkin. Maltol. Uni 1894 yilda Germaniyada olindi. Dastlab undan hidni (aromat )ni kuchaytiruvchi sifatida foydalanildi. Asosiy fizik kimyoviy xossalari: Molekulyar massasi 126,11, suyuqlanish temperaturasi 161-162 0 C, sublimasiya boshlanish temperaturasi 93 0 C 1 g maltolni eritish uchun kerak bo'lgan suv miqdori, 15 0 C - 122 g, 20 0 C -95 g, 25 0 C -82 g, 100 0 C -10 g. U shuningdek spirtli, propilenglikol, xloroform, glisirin, polisorbatda eriydi. Sanoatda uni fermentativ jarayon yoki organik sintez yo'li bilan olinadi. U oq kukun, saqlashga chidamli 0.5% maltol eritmasida pH 3-8 bo'lib, 1 yil saqlaganda o'zgarish bo'lmaydi. Xozir undan shokoladlar uchun likyor, jele, djem, meva sharbati, muzqaymoqqa massasiga nisbatan 0,015 % qo'shish mumkin. Maltol qo'shilsa, u tayyor mahsulotning hidi va ta'mi, shirinligini kuchaytiradi. U shakar eritmasiga 75-150 mg/kg, 25-50 mg/kg qilib qo'shilsa shirinligi ko'payadi. Bugungi kunda uni turli konserva va oziq- ovqat mahsulotlariga 50 dan 250 mg/kg gacha qo'shilmoqda. Djem va boshqa oziq-ovqat maxsulotlariga qo'shiladigan maltol miqdori (mg/kg) Qulupnay, apelsin ................... 50-170. Jele ..................................... 75-150. Olma ..................................... 225 Qulupnay ............................... 150. Sirop .................................... 1300. Go'sht dukakli bilan sho'rva.......... 50. Quruq qo'ziqorinli sho'rva....... 130-350. Ko'k no'xotli quruq ................... 350-1500. Sabzavotli sho'rva...................... 1600-2500. Seldereyli sho'rva................... 800. Tomat .................................... 80.

Konsentrlangan bo'l'on............. 800. Tomat soki ............................. 800. Ketchup .................................. 100. Poliollar. Ksilit, mannit va sorbit. Ksilit (E967)- besh atomli spirt. Suvda, sirka kislotasida eriydigan rangsiz gigroskopik kristalllar ko'rinishida bo'ladi. Diabet bilan kasallanganlar uchun konditer mahsulotlari ishlab chiqarish uchun qo'llaniladi. Sutkalik me'yori 50 g. Ksilit ksilozani qaytarish natijasida olinadi: xom-ashyo vazifasini qishloq xo'jalik chiqindilari (makkajuxori, paxta sheluxasi) bajaradi. Ksilit o'simliklar dunyosida keng tarqalgan bo'lib ko'pchilik mamlakatlar sanoatida keng qo'llaniladi. Cheklangan klinik tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, ksilitdan foydalanish qandli diabetni davolashda, shuningdek, parxez uchun saxaroza bilan istemol qilinsa tishda kariyes hosil bo'lishini kamaytiradi. Ksilit rasmiy tarzda oziq-ovqat mahsulotlarida maxsus parxezlar uchun shirinlik beruvchi modda sifatida ishlatiladi, AQShda asosan saqich ishlab chiqarishda qo'llanib kelinmoqda. Ksilitni qo'llashda nazarda tutiladigan o'zgarishlar va AQShda odamlarda o'tkazilgan tadqiqotlarning natijasi yuzasidan Xattington tadqiqot markazi tomonidan chop etilgan hisobotdan so'ng to'xtatildi. Hisobotda kalamushlarni 10% va 20% ksilitli parxez bilan boqilganda siydik pufagida gipeppazin, metaplazin va nesoplazinning epitalayaga tarqalishi ortishi ko'rsatib o'tilgan. 2% li me'yorda ksilitli ovqat bilan boqilishi natijasida salbiy natija berdi. 10 va 20% ksilitli ovqat bilan boqilishi natijasida mikroskopik toshlar paydo bo'lishi kuzatildi. Mannit - olti atomli spirt bo'lib, sanoatda glyukoza yoki fruktoza eritmasini qaytarish yoki gidrogenizasiyalash yo'li bilan ishlab chiqariladi. Bu jarayon o'simlik va xayvon to'qimalarida tabiiy sharoitda sodir bo'ladi. Mannit oziq-ovqat va dorivor preparatlar resepturasida komponent sifatida qo'llaniladi. 1975 yillarda mannitning kunlik iste'moli axoli jon boshiga 20-30 mgni tashkil etgan. Uni oziq- ovqat mahsulotlarida, ya'ni konfet, saqich, konditer mahsulotlari, djem va jelelarda

qo'llanilishi, uni qabul qilganda tinchlantiruvchi xususiyati tufayli, 20 g atrofida cheklangan. Mannit saxarozadan ikki barobar kam shirinlik beradi. Mannit boshidanoq CRAS kategoriyasiga kiritilgan. 1972 yildan yana mannitga ijobiy baho berildi. FDA- 1973 yilda CRASga tasdiqlash taklifini kiritdi. Natijada birlashma mannitni vaqtinchalik ovqatga qo'shimcha sifatida qo'shishga ruxsat berdi. 1979 yili FASEB-SCOGS ( Amerika eksperemental biologiya jamiyatining xavfsix moddalarni tanlash bo'yicha qo'mitasi ) hisobotida, mannit mutagen va kanserogen, piratogen xususiyatga ega emasligi ma'lum qilingan. Kalamushlarda o'tkazilgan bir necha tadqiqotlar mannitning tish kariyesi bilan aloqadorligiga bag'ishlandi. Allison kalamushlarida olib borilgan tekshiruvlar shunday xulosaga olib keldiki, mannit saxaroza yoki dekstrin, glyukozaga qaraganda kariyesni oz darajada keltirib chiqarar ekan. Mannit inson organizmida adsorbsiyalanadi va metabolitlarga parchalanadi. U qondagi glyukoza miqdorini oshiradi va jigarda metabolizlanadi, ammo metabolizm jarayoni va miqyosi xali aniqlanmagan. Sorbit - (F420)- olti atomli spirt. Uzun kristalll modda, F shaklida bo'ladi, suvda yaxshi eriydi. Organizmda uglevodlarga o'xshab xazm bo'ladi. Ichakda sekin singishi natijasida V gurux vitaminlarini sintez qiluvchi bakteriyalarning o'sishiga yo'l qo'ymaydi, shuning uchun sorbit organizmdagi bu gurux vitaminlari bo'lgan tiamin, piridoksin, biotin sarfini pasaytiradi. Kunlik sorbit ist'yemol qilish me'yori - 40 g. Sutkali me'yorda 50 g va undan ortiq bo'lsa u quvvatsizlikka olib keladi.

Sorbit mannitdan yorug'likni polyarizasiyalashi bilan farq qiladi. Sanoatda sorbit glyukozani katalitik qaytarish yo'li bilan olinadi. U tabiiy holda mevalar va yer mevalar, hamda xayvon to'qimalaridagi boshqa poliollar bilan birgalikda uchraydi. Sorbit turli oziq-ovqat mahsulotlarida, ya'ni konfetlar, saqichlar, desert va ichimliklarda qo'llaniladi. Uning iste'mol qilinishiga har xil baho berilgan. 1970 yilda aholi boshiga kuniga 79 mgni tashkil etgan. Mannit singari sorbit ham saxarozadan ikki barobar kam shirinlik beradi, katta yoshdagi kishilar uchun 50 g miqdori ich yumshatuvchi xususiyatga egadir. Sorbit bilan boqish bo'yicha o'tkazilgan tadqiqotlar, chegaralangan miqdorda olib borildi, ammo salbiy oqibatlarga olib kelishi kuzatilmadi. Terratogenligi va mutagenligi to'g'risidagi izlanashlar ham asosan salbiy bo'ldi. Sorbitning metobolizmini Foster, Tomas va boshqalar chuqur o'rganganlar. Ma'lumki, sorbit odam organizmida glikolitik yo'l bilan absorbsiyalanadi va parchalanadi. Sorbit saxarozaga qaraganda ovqat xazm bo'lishida sekin va oz miqdorda absorbsiyalanadi va ovqatdan so'ng giperpeleinni oz chiqaradi. Biroq saxarozaning o'rnini bosish uchun iste'mol qilinishi, qandli deabet bilan kasallangan odamlar uchun kam miqdorda shirinlik va ich yumshatuvchi xususiyati bilan ahamiyatga molik. Fruktoza. Keyingi yillarda fruktoza monosaxaridiga alohida e'tibor berilmoqda. Levuloza yoki meva shakari deb ham ataluvchi fruktoza tabiatda shirin mevalar va asal tarkibida keng tarqalgan. U glyukoza bilan birgalikda saxaroza dasaxaridi molekulasining yarmini tashkil qiladi. Hozirgi paytda fruktozaga ahamiyat berilishining boisi, sog'lom ovqatlanish tarafdorlari orasida fruktozaning ommalashganligi va fruktozaga boy bo'lgan makkajo'xori patokasi olishning qulay usullari topilayotganidir. Fruktozani sanoat miqyosida ishlab chiqarish, saxarozani glyukoza va fruktozaga gidrolizlab, tarkibiy qismlarga ajratish jarayoni 1970 yilda rivojlangandan keyin mumkin bo'ldi. Shuningdek, fruktoza gidrolizlangan saxarozaning suvli ertmalaridan kristallab olinadi va oddiy qanddan qimmat turadi.

Shunga qaramasdan u yanada kengroq ommalashmoqda, chunki u tabiiy shirinlik beruvchi modda xamda tishlarning kariyesga uchrashiga kam ta'sir qiladi. Fruktozaning ommaviyligi mashhur bo'lgan “14 sutkalik fruktozali parxez” ga xam qisman bog'liq. Ma'lumotlarga ko'ra, fruktoza saxarozadan taxminan 70% shirinroq, ammo shirin ta'mni sezish pH, harorat, kontentrasiyaga bog'liq va mahsulotga qarab turlicha bo'ladi. Fruktozaning energetik qiymati saxarozanikidan kam deb aytilgan fikrlar unchalik ham to'g'ri emas, amalda bu farq katta emas. Fruktoza asosan oshqozon-ichak traktidan o'zgarmagan xolda qonga so'riladi. Aytishlaricha qandli diabetga uchraganlar uchun ham, sog'lom kishilar uchun xam o'zining ozuqaviy qiymati bo'yicha afzalikka ega, u glyukozaga nisbatan sekin so'riladi va saxaroza yoki glyukozaga nisbatan qondagi qand miqdori ortib ketishiga kam ta'sir. Lekin bu fikrlar bir-biriga zid bo'lib, yapon olimlari Kamura va Karr diabet bilan og'riganlar boshqa energiyaga boy oziq- ovqatlar qatori fruktozadan ham uzoqroq yurishlarini tavsiya etadilar. Kamura va Karr o'z tadqiqotlaridan shunday xulosaga keladilarki, fruktoza tishlar kariyesiga sezilarli ijobiy ta'sir ko'rsatmaydi, glyukozani fruktoza bilan almashtirish esa hech bir davolashda afzalliklar yaratmaydi. Keyingi yillarda tarkibida ko'p miqdorda fruktoza bo'lgan makkajo'xori patokasi (HFGS)keng ommalashmoqda. Uni makkajo'xori kraxmali gidrolizatlarini fermentativ izomerizasiyalash yo'li bilan ishlab chiqariladi. HFGS narxi va bahosi bo'yicha oziq-ovqat mahsulotlarida qand bilan raqobatlashadi va ularga shirinlik beruvchi suyuq moddalar qo'shish mumkin. Tarkibida fruktozaning ulushi yuqori bo'lgan makkajo'xori patokasining iste'mol qilinishi ortib borib 1970 yilda jon boshiga 0,8 kgdan (energetik qimmatli shirinlashtiruvchi moddalarning 12 %i) ga yetgan. Bu makkajo'xorili shirinlashtiruvchi moddalar tarkibida odatda 42 yoki 55 foiz fruktoza bo'ladi (qolgan qismi asosan glyukozadan iborat). Shuningdek, 90% fruktozadan iborat NFGS ham ishlab chiqariladi. Sanoatda uni “Tabiiy

shirinlashtiruvchi modda”nomi ostida qo'llanadi. Agar bu moddaning iste'mol qilinishi shunday o'sib borsa, yaqin yillar ichida aholi iste'mol qiladigan energayetik qimmatga ega bo'lgan shirinlashtiruvchi moddalarning yarmini makkajo'xorili shirinlashtiruvchi modda (asosan HFGS)tashkil qiladi. Hozircha ko'pchilik tomonidan xavfsiz deb tan olingan bu moddani iste'molining ortib borishi, fruktozaning organizmga ta'sirini chuqurroq o'rganishni taqazo qiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. А.Ф.Наместников. “Химия в консервной промишленности”. Москва. Пишпром. 1965й. 2. Н.Назарова. “Обшая технология пишевих произвоств”. Москва. Пиш пром.1986 г. 3. Говард, Р.Роберте, Элмир, Х. Марк и другие. “Безвредность пишевих продуктов”М.Пишепром1990г. 4. M.Nabiyev. V. Shalnev, A. Ibroximov “Shifobaxsh nematlar”. 5. В.И.Исупов “Пищевые добавки и прянности” Санкт- Петербург. ГИОРД. 2000 г. 6. А.С.Булдаков “ Пищевые добавки” Справочник- Спб.: “Ut”, 1996 г. 7. А.П.Нечаев “ Пищевая химия” Санкт- Петербург . ГИОРД. 2001 г. 8. Л.А. Сафронова” Применение пищевых добавок” Практические рекомендациии. Спб-: ГИОРД, 1999. 9. А.П.Нечанов “ Органическая химия- М.: Высшая школа, 1988. 10. Н.П.Лукин “ Пищевые добавки на основе сахаристых крахмалопродуктов” Пищевая промышленность. 1996. 11. YA.X. Turakulov “ Bioximiya” Toshkent Ukituvchi 1996.

O'xshashlar

Ma'danli moddalar

Vitaminlar va ma’danli moddalar

Yog`lar tarkibidagi yo`ldosh moddalar

Oziq-ovqat sanoatining bugungi kundagi asosiy vazifalari

Ovqatlanish fiziologiyasi asosiy energetik va plastik oziq moddalar