Saryog`lar va sut konservalari texnologiyasi - Oziq-ovqat texnologiyasi - Referatlar

Saryog`lar va sut konservalari texnologiyasi

Yuklangan vaqt:

05.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

112 KB

Ko'chirib olish

Saryog`lar va sut konservalari texnologiyasi Reja: 1. Sariyog` ishlab chiqarish texnologiyasi. 2. Sut konservalari texnologiyasi. 3. Sariyog`lar va sut konservalarining sifat ko`rsatkichlari va ularni saqlash .

Sariyog` ishlab chiqarish texnologiyasi Sariyog` ishlab chiqarish uchun asosiy xom ashyo qaymoq hisoblanadi. Qaymoqdan sariyog` olish uchun asosiy usullardan biri kuvlash usuli hisoblanadi. Qaymoqni kuvlash asosan sariyog` chiqarish mashinalarida olib boriladi. Bu usul quyidagi texnologik jarayonlarni o`z ichiga oladi. Qaymoqni saralash va tayyorlash. Qaymoq organoleptik ko`rsatkichlari va nordonligi bo`yicha 1-chi va 2-chi navlarga ajratiladi. Yuqori sifatli sariyog` ishlab chiqarish uchun asosan 1-navli qaymoq ishlatiladi. Saralangan 1-navli qaymoq filtrlanadi, yog`liligi bo`yicha normallashtiriladi va pasterizatsiya qilishga jo`natiladi. Qaymoqni pasterizatsiyalash. Qaymoq vegetativ mikroorganizmlarni o`ldirish va ularni saqlaganda buzilishini tezlashtiradigan lipaza, peroksidaza, proteaza, galaktaza fermentlarini parchalash maqsadida 85-950S da issiqlik ishlovi berilib pasterizatsiya qilinadi. Pasterizatsiyani qaysi haroratda olib borish olinayotgan sariyog`ning turiga, qaymoqning yog`liligi va sifatiga bog`liq bo`ladi. Masalan, shirin sariyog`lar olishda qaymoq 85-87 0 С da pasterizatsiya qilinsa, nordon sariyog`lar olishda esa 90-92 0 С haroratda pasterizatsiya qilinadi. Yuqori yog`lilikka ega bo`lgan qaymoqlarning issiqlik o`tkazuvchanligi past bo`lganligi uchun ular yuqoriroq haroratda uzoq muddat davomida pasterizatsiyalanadi. Qaymoqni sovutish va yetiltirish. Pasterizatsiya qilingan qaymoq tezda 1218 0 С gacha sovutiladi. Sovutishdan maqsad qaymoqda o`lmasdan qolgan mikroorganizmlar faoliyatini to`xtatish va qaymoqdagi pasterizatsiya qilingan mahsulotga xos ta`mni saqlab qolishdan iboratdir. Kerakli darajadagi qattiqlikka ega bo`lgan sariyog` olish va zardobga chiqib ketadigan yog` miqdorini kamaytirish maqsadida pasterizatsiya qilingan qaymoq 2-4 0 С li haroratda yetilishi uchun bir necha soat ushlab turiladi. Nordon sariyog`lar ishlab chiqarishda esa sovutilgan qaymoqqa sof sut kislotasi bakteriyalaridan tashkil topgan tomizg`i qo`shiladi. Natijada qaymoqda

sut kislotasi va sariyog`ga xushbo`ylik beruvchi aromatik moddalar (diatsetil, etilatsetat, atsetataldegid) hosil bo`ladi. Bunday qaymoqdan olingan sariyog`lar xushbo`y hidli va sal nordonroq ta`mga ega bo`ladi. Qaymoqni kuvlash. Qaymoqni kuvlash uchun yog`ochdan va metaldan yasalgan maxsus sariyog` chiqarish mashinalaridan foydalaniladi. Tayyorlangan qaymoq qaymoq kuvlash mashinalariga ularning 35-45 % hajmigacha solinadi va mashina markazdan qochma kuch ta`sirida harakatlantiriladi. Bunda qaymoq aralashtiriladi, idish devorlariga uriladi, havo kirishi natijasida ko`piradi va hokazo. Kuvlash taxminan 40-60 daqiqa davom etadi. Kuvlash natijasida yog` zarrachalari bir-biri bilan qo`shilib, yog` shaklida ajralib chiqa boshlaydi. So`ngra kuvlash mashinalaridagi ajralib chiqqan zardob chiqarilib yuboriladi, zarurat bo`lgan hollarda hosil bo`lgan yog` massasi toza suv bilan yuviladi. Sariyog`ga mexanik ishlov berish. Kuvlash natijasida hosil qilgan sariyog` tarkibidagi suv hali yaxshi aralashmagan, konsistensiyasi ham bir xil emas, ba`zan tezda uqalanadigan konsistensiyaga ega bo`ladi. Shu sababli sariyog`ga maxsus mexanizmlar bilan jihozlangan moslamalar yordamida mexanik ishlov beriladi. Bunday ishlov berish natijasida sariyog`dagi katta suv tomchilari mayda tomchilar holida sariyog` massasiga singib ketadi. Sariyog`ni tuzlash. Sariyog`ga sho`rroq ta`m berish va uning saqlash muddatini oshirish uchun tuzlanadi. Sariyog`da tuz miqdori 1 % dan oshmasligi kerak. Sariyog`da tuzning ko`p bo`lishi uning ta`mini o`zgartirib, sut kislotalarining parchalanishini tezlashtiradi va sariyog`da baliq hidining paydo bo`lishiga olib keladi. Ko`pchilik hollarda savdoga sariyog` tuzlanmagan holda chiqariladi. Tuzning sariyog`ning saqlanish muddatiga ta`siri saqlash haroratiga bog`liq bo`ladi. 0 0 С dan yuqori haroratda saqaganda tuzlanmagan sariyog`da mikrorganizmlar tez rivojlanib uning buzilishini keltirib chiqaradi. Bunday sharoitda tuzlangan sariyog`lar esa tuzlanmagan sariyog`ga nisbatan uzoqroq saqlanadi. 0 0 С dan past haroratda esa tuzlanmagan sariyog`ning muzlagan

plazmasida mikroorganizmalar faoliyati to`xtasa, tuzlangan sariyog`ning muzlamagan plazmasida mikroorganizmlar rivojlanishi davom etadi. Sariyog`ni tuzlash uchun vakuum usulida ishlab chiqarilgan yuqori sifatli tuz ishlatiladi. Bu yerda quruq tuzlash va ho`l tuzlash usullaridan foydalaniladi. Amaliyotda ba`zan sariyog`larni olishning kuvlash usulidan tashqari boshqa usullaridan ham foydalaniladi. Shu tariqa ishlov berilgan va tuzlangan sariyog`lar o`rab joylashga jo`natiladi. Qaymoqdan quvlash yo`li bilan sariyog` olishning nazariy asoslari Qaymoqni kuvlab undan sariyog` ajratib olish murakkab kolloid-kimyoviy va fizik-mexanik jarayon hisoblanadi. Yog` hosil bo`lishning butun jarayonini uch bosqichga bo`lish mumkin. Birinchi bosqichida yog` zarrachalari sirtidagi qobig`idan xalos bo`ladi. Qobig`i saqlanib qolgan yog` zarrachalari ayronga o`tadi va ma`lum bir qismi esa yog` plazmasida qoladi. Yog` hosil bo`lishining ikkinchi bosqichida esa yog` zarrachalari suyuq yog` hisobiga bir-biriga yopishib yog` to`plamlarini hosil qiladi. Uchinchi bosqichida esa yog` to`plamlariga mexanik ishlov berish natijasida yog` monolit massasini hosil qiladi. Bugungi kunda yog` hosil bo`lishining bir qancha nazariyalari mavjud. Bulardan eng muhimi M.Kazanskiyning kalloid-kimyo nazariyasi va A. Belousovning flotatsion nazariyasi hisoblanadi. M. Kazanskiy nazariyasi bo`yicha qaymoqning fizikoviy yetilishi jarayonida ma`lum bir qism yog`ning yog` zarrachalari holida qotishi yog` zarrachalari adsorbsion qobig`i manfiy elektr zaryadlarining kamayishini keltirib chiqaradi. Natijada yog` zarrachalari qobig`ining ma`lum qismini yo`qotib, ular orasidagi bog`liqlik ham susayadi. Yog`ning kristallanishi jarayonida yog` zarrachalari deformatsiyaga uchraydi, natijada yog` zarrachalari qobig`ida yoriqchalar hosil bo`ladi. Ana shu yoriqchalardan yog` sizib chiqib va ularning bir-biriga qo`shilishi natijasida yog` to`plamlari hosil bo`ladi. A. Belousovning flotatsion nazariyasi bo`yicha esa yog` monolitining hosil bo`lishining asosiy sababi qaymoqni kuvlaganda yog` tayyorlash jihozi-da

(masloizgotovitel) havo ta`sirida hosil bo`ladigan ko`piklar hisobla-nadi. Ko`pik pufakchalarining devorlari qaymoq oqsilining yuqori aktiv moddasidan tashkil topgan bo`ladi. Qaymoqni aralashtirganda bu pufakchalar o`ziga yog` zarrachalarini tortib oladi va ularning qobig`ini yemiradi. Qobig`idan xalos etilgan yog` zarrachalari suyuq yog` yordamida bir-biriga birikib yog`ning birinchi konglomeratlarini hosil qiladi. Konglomeratlar og`irligi va aralashtirish ta`sirida ko`piklarning pufakchalari yoriladi. Birinchi konglomerat plazmaga tushib, boshqa konglomeratlar bilan birikib, natijada yog` monolit massasini hosil qiladi. Bugungi kunda bu nazariyalar ham ba`zi bir kamchiliklardan xoli emas deb topilmoqda. Sut konservalari texnologiyasi Sut konservalari sut mahsulotlari kam ishlab chiqariladigan joylarda aholini sut mahsulotlari bilan barqaror ta`minlash va sut iste`molidagi mavsumiylikka barham berish maqsadida ishlab chiqariladi. Sut konservalari ishlab chiqarish sut tarkibidagi suv miqdorini keskin kamaytirish va shu asosda sut tarkibida asosiy ozuqaviy moddalarning konsentratsiyasini oshirishdan iboratdir. Sut konservalari sutni konservalash usuliga qarab quyidagi turlarga bo`linadi: qand qo`shib konservalangan (kuyultirilgan sut konservalari); sterilizatsiya qilish yo`li bilan konservalangan (bankalarda quyultirib sterilizatsiya qilingan konservalar); suvini batamon qochirish yo`li bilan konservalangan (qurutilgan sut mahsulotlari). Quyultirilgan sut konservalari. Bu guruhga qand qo`shib quyultirilgan tabiiy sut, qand qo`shib quyultirilgan qaymoq, qand va kakao qo`shib quyultirilgan sut, qand va qahva qo`shib quyultirilgan sut va shunga o`xshashi konservalar kiradi. Quyultirilgan sut konservalarining uzoq muddat saqlanuvchanligi qand qo`shish natijasida mahsulotda yuqori osmatik bosimning hosil bo`lishi bilan tushuntiriladi. Sutni quyultirish va qand lavlagi shakarini qo`shishi natijasida mahsulotning osmatik bosimi 180-185 atmosferagacha ko`tariladi. Bunday sharoit

esa mikroorganizmlarning rivojalnishi uchun noqulay sharoit hisoblanadi. Natijada mahsulotning uzoq saqlanishi ta`minlanadi. Qand qo`shib quyultirilgan sut konservalarini ishlab chiqarish quyidagi jarayonlarni o`z ichiga oladi: sutni tayyorlash va pasterizatsiya qilish; qand sharbati qo`shib sutni quyultirish; aralashmani sovutish va sut shakarini kristallash; qadoqlash. Quyida shu jarayonlarni atroflicha tavsiflaymiz. Sutni pasterizatsiyalash. Sut konservalari ishlab chiqarish uchun yangi sog`ib olingan sut ishlatiladi. Sutning nordonligi 200T dan ortiq bo`lmasligi kerak. Sutni qabul qilib olinadi va mexanik aralashmalardan filtrlash yo`li bilan tozalanadi. Keyin esa tozalangan sut yog`lilik darajasi bo`yicha normallashtirilib 95 0 С da pasterizatsiya qilinadi. Pasterizatsiyaning yuqori haroratda o`tkazishning asosiy sababi shundagi bunday haroratda sutdagi mikroorganizmlar butunlay halokatga uchraydi, eng issiqlikka chidamli lipaza fermenti esa parchalanib o`z faolligini yo`qotadi. Sutni qand sharbati qo`shib quyultirish. Sutni vakuum apparatlarda quyultirganda uning birinchi korpusida harorat 76 0 С dan, ikkinchi korpusida 52 0 С dan ortiq bo`lmasligi kerak. Tayyor mahsulotning suv qismida qandning konsentratsiyasi 62,5-63,5 % bo`lishini nazarda tutgan holda qancha miqdorda shakar qo`shilishi kerakligini hisoblab chiqiladi. Shakar avvalo 85 0 С haroratga ega bo`lgan suvda eritilib, filtrlanadi. So`ngra eritma sutni quyultirish uchun qo`shiladi. Sutdagi qand eritmasiga uzoq muddat davomida, hatto 100 0 С dan past haroratda issiqlik ishlovi berilganda ham uning qo`ng`ir tusga kirishini keltirib chiqaradi. Bunday rangning paydo bo`lishining asosiy sababi saxarozaning gidrolizlanishi va natijada moxosaxaridlarning aminokislotalar bilan reaksiyaga borishi sababli melanoid moddalarining hosil bo`lishi bilan tushuntiriladi. Bu jarayonning borishi haroratning ko`tarilishi bilan tezlashadi. Shu sababli bu jarayonning borishini sekinlashtirish uchun shakar sharbati mahsulot tayyor bo`lishiga 10-15 daqiqa qolganda qo`shiladi.

Sutni qand qo`shib quyultirish taxminan sutning hajmi 2,5 martaga kamaygunga qadar davom etadi. Sut konservalarining tayyor bo`lganligini undagi quruq modda miqdorini o`lchash orqali aniqlanadi. Bunda quruq modda miqdori tayyor mahsulotda 70-70,5 % ni tashkil etishi kerak. Aralashmani sovutish va sut shakarini kristallizatsiyalash. Sutning tarkibidagi suv parlanib ketishi jarayonida undagi sut shakarining konsentratsiyasi orta boradi va issiq quyultirilgan sutda to`liq to`yingan holatda bo`ladi. Laktozaning suvda eruvchanligi ancha past bo`lib, 180 0 С haroratda 100 g suvda eruvchanligi 15,5 g ni tashkil etadi. 100 g quyultirilgan sutda laktoza qandining miqdori taxminan 14 g ni tashkil etadi. Agar qand qo`shib quyultilgan sutda suvning miqdori 25 % ekanligini hiisobga olsak, u holda bu miqdordagi suvda 4 g laktoza erishini hisoblab topish mumkin. Demak, laktozaning qolgan qismi, ya`ni 10 grami yoki 70 % i kristallar holida qoladi. Shu sababli sovutilgan quyultirilgan sutda sut shakarining kristallanishi ayni haqiqat ekan. Sut shakarining kristallanishi ikki bosqichda boradi. Birinchi bosqichda kristallanish markazi vujudga kela boshlaydi, ikkinchi bosqichda esa kristallar tobora o`sib boradi. Agar quyultirilagn sutni sovutish jarayoni notekis borsa u holda katta kristallar paydo bo`lish ehtimolini kuchaytiradi. O`z-o`zidan kristallanishning oldini olish va laktozaning mayda kristallanishini ta`minlash uchun quyultirilgan sut vakuum sharoitida sovutiladi. Ikkinchidan, tezda sovutib va quyultirilgan sutni tez-tez aralashtirib turish laktozaning mayda kristallar (5-10 mkm) hosil qilishini ta`minlaydi. Natijada yaxshi konsistensiyaga ega bo`lgan mahsulot hosil bo`ladi. Quyultilgan sutni sovutish jarayoni 40-60 daqiqa davom etadi. Quyultirilgan sut 20 0 С haroratga ega bo`lgancha sovutiladi va qadoqlashga jo`natiladi. Quyultilgan sutni qadoqlash. Iste`molchilarga sotish uchun mo`ljallangan qand qo`shib quyultirilgan sut konservasi №7 tunuka bankalarga (sig`imi 316 ml, netto massasi 400 g) va ba`zi holarda esa №14 (sig`imi 3020 ml, massa nettosi 3,8-3,9 kg) bankalarga qadoqlanadi. Hisob kitob ishlarida qulaylik tug`dirishi uchun ishlab

chiqarilayotgan mahsulot miqdori shartli bankalarda (1 shartli banka 400 g) hisoblanadi. Metalldan qilingan idishlarga qadoqlash uchun avvalo bu idishlar issiq suv bilan yuviladi va issiq par bilan sterilizatsiya qilinib, issiq havo bilan quritiladi. Idishlarning ichki yuzasi oq rangli ozuqabop parafinlar (160180 0 С ) bilan parafinlanadi. Keyin esa idishlar tamg`alanadi. Bu tamg`alarda qaysi zavodda, qachon va qaysi smenada ishlab chiqarilganligi, mahsulotning assortiment nomeri ko`rsatiladi. Sotishga chiqarishdan oldin tunuka bankalarga etiketka qog`ozi yopishtiriladi. Qand va boshqa to`ldiruvchilar qo`shib quyultirilgan sut mahsulotlari. Bu turdagi sut konservalari ham xuddi qand qo`shib quyulirilgan sut konservalaridagi singari texnologik jarayonlar asosida tayyorlanadi. Qo`shimcha jarayonlarga esa kakao kukunini tayyorlash, kofe ekstraktini tayyorlash va bu tayyorlangan xom ashyolarni quyultirilgan sutga qo`shish singari jarayonlarni kiritish mumkin. Kakao va qand qo`shib quyultirilgan sut. Bu turdagi sut konservasini ishlab chiqarish uchun kakao-kukuni ishlatiladi. Tayyor mahsulotda eski kakaoda bo`ladigan ta`mga o`xshash ta`m bo`lishiga yo`l qo`yilmaydi. Kakao va qand qo`shib quyultirilgan sut konsistensiyasi quyuqlashib qolgan bo`lmasligi kerak. Kofe va qand qo`shib quyultirilgan sut konservasi. Bu tur mahsulotlarda natural kofega xos hid va ta`m bo`lishi kerak. Yuqori sifatli kofe ekstraktini tayyorlash uchun 80 % natural kofe, 20 % sikoriya olinib suvga solinadi va 3-5 daqiqa davomida qaynatiladi. So`ngra ekstrakt ajratilib, vakuum apparatlariga yuboriladi va sut bilan aralashtirilib quyultiriladi. Ko`pincha tabiiy kofening xushbo`yligini saqlab qolish uchun kofe ekstrakti mahsulot tayyor bo`lishining oxirida qo`shiladi. Quyultirilib sterilizatsiya qilingan sut. Bu sut konservasi shakar qo`shmasdan ishlab chiqariladi. Quyultirilgan sutning uzoq muddat saqlanishini sterilizatsiya jarayoni ta`minlaydi, chunki sterilizatsiya jarayonida hamma mikroorganizmlar

qirilib bitadi. Lekin bu mahsulotlarda ham fizik-kimyoviy va kimyoviy jarayonlar davom etadi. Sut quruq moddaning miqdori 25,5 % ga kelguncha quyultiriladi. Bunda yog`ning miqdori 7,8 % ni tashkil etadi. Quyultirilgandan so`ng sut gomogenizatsiya qilinib sovutiladi. So`ngra sovutilgan sut bankalarga qadoqlanib germetik bekitiladi va sterilizatsiya qilinadi. Tayyor mahsulotlarning nordonligi 50 0 Т lan ortiq bo`lmasligi kerak. Sariyog`lar va sut konservalarining sifat ko`rsatkichlari va ularni saqlash Sariyog` sigir qaymog`ini qayta ishlash natijasida olinadigan mahsulot hisoblanib, yuqori darajada energiya berish qobiliyatiga egadir. Sariyog`larning ozuqaviy va biologik qiymati uning kimyoviy tarkibi bilan xarakterlanadi. Sariyog`lar tarkibida yog`ning miqdori uning turiga qarab 52 % dan 82,5 % gachani tashkil etadi. Sut yog`i boshqa tabiiy yog`lardan murakkab kimyoviy tuzumga, yuqori ozuqaviy va biologik qiymatga ega ekanligi bilan ajralib turadi. Sariyog`ning biologik qiymatini ular tarkibiga kiruvchi fosfatidlar va yog`da eruvchi vitaminlar ham birmuncha oshiradi. Sariyog`lar tarkibida uchraydigan asosiy yog`da eruvchi vitaminlarga A, D, YE vitaminlari va karotinlarni kiritish mumkin. Shuningdek, sariyog` tarkibida kam miqdorda suvda eruvchi vitaminlardan В 1 , В 2 , С va RR vitaminlari uchraydi. Sariyog`lar inson ratsioni yog` balansining muhim qismi bo`lganligi sababli ham yuqori sifat ko`rsatkichlariga ega bo`lishi talab etiladi. Sariyog`larning sifati kimiyoviy va organoleptik ko`rsatkichlari asosida baholanadi. Ularning asosiy kimiyoviy ko`rsatkichlariga suv, yog`, yog`siz quruq moddalar va tuz miqdorlari kabi ko`rsatkichlari kiradi. Sariyog`larda bu ko`rsatkichlar GOST 37-91 nomerli hamdo`stlik mamlakatlari xalqaro standarti talabiga javob berishi kerak.

Sariyog`larning sifatini tekshirish avvalo sariyog` joylangan idishlarning holatini tekshirish bilan boshlanadi. Sariyog` joylangan idishlar toza, mexanik shikastlanmagan, sariyog`lar idishga zich joylashgan, idishlar tamg`alangan bo`lishi kerak. Keyin esa sifat ekspertizasini o`tkazish uchun kerakli me`yoriy hujjatlar talabiga asosan ulardan o`rtacha namunalar olinadi. Olingan o`rtacha namunalar laboratoriyalarga keltirilib ularning kimiyoviy va organoleptik ko`rsatkichlari aniqlanadi. Organoleptik ko`rsatkichlari bo`yicha tuzsiz, tuzlangan, lyubitelskiy, shuningdek eritilgan sariyog` oliy va 1-chi navlarga bo`linadi. Boshqa sariyog` turlari esa navlarga ajratilmaydi. GOST 37-55 standarti bo`yicha sariyog`larning organoleptik ko`rsatkichlari 10 ballik sistema bo`yicha aniqlanar edi. Yangi qabul qilingan hamdo`stlik maslakatlarining xalqaro standarti GOST 37-91 standartida esa sariyog`ning sifatini 20 ballik sistemada aniqlash ko`rsatilgan. Bunda sariyog`ning asosiy organoleptik ko`rsatkichlariga quyidagi ballar beriladi. Agar sariyog`ning umumiy ball ko`rsatkichi 13 dan 20 balgacha bo`lsa oliy navga, 6 dan 12 balgacha bo`lsa 1-navga kiritiladi. Umumiy ball ko`rsatkichi bo`yicha 6 baldan kam ball olgan sariyog`lar nostandart deb topiladi va sotuvga chiqarilmaydi. Ta`mi va hidi - 10 Konsistensiyasi, tashqi ko`rinishi va ishlanganligi - 5 Rangi - 2 O`rab-joylanishi - 3 Jami - 20 ball Oliy navli sariyog`ning ta`mi va hidi sof, aynan shu turga xos, yoqimli, begona ta`m va hidlarsiz, konsistensiyasi 10-12 0 С da zich, bir jinsli, kesimi sal yaltiroq, rangi oqdan to sariq ranggacha bo`lishi kerak. Agar sariyog`ga qo`shimchalar qo`shilgan bo`lsa, bu sariyog`ning rangi ham qo`shimchalar rangiga mos bo`lishi kerak. Eritilgan sariyog`larning konsistensiyasi esa mayda donador holatda bo`ladi. Birinchi navli sariyog`larda esa sal kamchiliklar bo`lishiga yo`l qo`yiladi.

Sariyog`larning sifatini baholashda ularning fizik-kimyoviy ko`rsatkichlariga ham alohida e`tibor qaratiladi. Standart talabi bo`yicha sariyog`larning asosiy fizik-kimyoviy ko`rsatkichlariga yog` miqdori, suv miqdori, tuzlangan sariyog`larda tuz miqdori, SOMO (yog`siz quruq modda) miqdori, tarkibi boyitilgan sariyog`larda esa qo`shilgan xom ashyolarning hissasi kabi ko`rsatkichlari kiradi. Yuqorida qayd qilib o`tganimizdek, sariyog`larda yog` miqdori 52 % dan 82,5 foizgacha bo`ladi. Eritilgan sariyog`larda esa yog` miqdori 98-99% ni tashkil etadi. Sariyog`larning tarkibida suv miqdori qaysi tur sariyog` ekanligiga qarab 16 % dan 35 % gachani tashkil etadi. Sariyog`ning tarkibida yog` miqdori qancha ko`p bo`lsa unda shuncha darajada suv miqdori kam bo`ladi. Eritilgan sariyog`larda esa suv miqdori 1 % ni tashkil etadi. Ba`zi holatlarda sariyog`lar tarkibidagi yog`ning kislota sonini ham aniqlash tavsiya etiladi. Sariyog`larni saqlash va saqlash jarayonida bo`ladigan o`zgarishlar Sariyog`larning saqlashga barqarorligi ularning turiga va o`rab-joylash sifatiga ham ko`p darajada bog`liq bo`ladi. Sariyog` yog`och va karton yashiklarga 20 va 25 kg massada, tarkibi boyitilgan sariyog`lar esa 10 va 20 kg qilib joylanadi. Karton yashiklar ichiga A markali pergamentdan to`shaladi. Yozda sariyog`lar 10-12 0 С , qishda esa 12-14 0 С haroratlarda zich konsistensiya holatida joylanadi. Ularda zamburug`lar rivojlanmasligi uchun bo`shliqlarsiz, zich qilib joylanadi. Uzoq saqlanganda saariyog`ning suvni yo`qotib qurishi kuzatiladi. Shu sababli sariyog`ning standart massasi qancha qurishini hisobga olib aniqlanadi. Idishlarga joylangandan keyin sariyog`ning yuzasi pergament bilan qoplanadi. Mayda idishlar qopqoq bilan bekitiladi, karton yashiklar esa maxsus lenta bilan kleylanadi. So`ngra idish aniq qilib tamg`alanadi. Iste`molchilarga darhol sotish uchun esa sariyog` yog` qadoqlash mashinalarida 100, 200, 250 va 500 g massada brusok shaklida qadoqlanadi. Albatta bu yog` pergament qog`ozlariga o`raladi.

Xolodilniklarda saqlangan sariyog`larni briketlar holatida saqlash maqsadga muvofiq emas, chunki bu sariyog`larda mikrobiologik va kimyoviy jarayonlar tez borishi natijasida yog` buziladi. Mayda hajmlarda qadoqlash uchun yangi ishlab chiqarilgan sariyog`lardan foydalaniladi. Sariyog`lar joylangandan so`ngra xolodilniklarga jo`natishga qadar –4 ÷ -6 0 С da havoning nisbiy namligi 80 % gacha bo`lgan sharoitda saqlash tavsiya etiladi. Bundan yuqori namlikda sariyog`ning mog`or bosib qolishiga sharoit tug`iladi. Sariyog`larni tashish uchun maxsus avtorefijiratorlar va refijirator vagonlardan foydalaniladi. Ularda harorat –3 ÷ -5 0 С darajasida ushlab turiladi. Tashish jarayonida sariyog`ni ifloslanish va haroratning ko`tarilishidan saqlash talab etiladi. Ikkinchidan, sariyog` o`ziga begona hidlarni ham singdirish qoiliyatiga egadir. Shu sababli o`tkir hid taratuvchi narsalarning ta`siridan ham saqlanishi kerak. Sariyog`larni xolodilniklarda saqlash. Xolodilniklarda sariyog`lar qancha saqlanish muddatiga qarab –7 ÷ -25 0 С sovuqlikda saqlanadi. Masalan, sariyog`larni 3 oygacha maddatda saqlash uchun –12 ÷ -18 0 С va 1 yil muddatgacha saqlash uchun esa –20 ÷ -24 0 С harorat tavsiya etiladi. Yog`da suv dispersiya holida tarqalgan bo`lsa –20 0 С sovuqlikda ham muzlamaydi. Agar suv dispersiya holatida tarqalmagan bo`lsa, bunday sariyog`larni sovuqlikda saqlaganda yorilib qoladi. Sariyog`ni –12 ÷ -20 0 С da saqlaganda ham mikroorganizmlarning rivojlanishi to`xtaydi va biokimyoviy jarayonlar juda sekinlashadi. Uzoq muddat saqlaganda sariyog`ning hidi va ta`mi haroratga bog`liq holda o`zgaradi. 0 0 С dan yuqori haroratda qisqa muddat saqlanganda ham sariyog`ning o`ziga xos hidining susayishi va ularda mikroorganizmlarning rivojlanishi kuzatiladi. 0 0 С dan yuqori haroratda nordon va tuzlangan sariyog`lar nisbatan yaxshi saqlanadi, chunki ularning tarkibidagi sut kislo-tasi va tuz chirituvchi mikroorganizmlarning rivojlanishiga qarshi ta`sir ko`rsatadi. Saqlash jarayonida haroratning ko`tarilishi kimyoviy jarayonlar-ning borishini tezlashtiradi. Natijada yog` tarkibidagi triglitserid-larning va boshqa komponentlarining chuqur

o`zgarishga borishi hisobiga sariyog`da achchiq, baliq va achitilgan mahsulotga xos ta`mlar paydo bo`ladi. Sariyog`lar sifatining o`zgarishiga havo kislorodi katta ta`sir ko`rsatadi. Shuningdek, sariyog`ning oksidlanish jarayonini metallar, quyosh nuri va issiq harorat ham tezlashtiradi. Sariyog` sifatining o`zgarishiga bakteriyalar ishlab chiqaradigan lipaza fermenti ta`sirida boradigan gidrolitik jarayonlar ham katta ta`sir ko`rsatadi. Gidroliz natijasida yog` tarkibida yuqori molekulali va past molekulali erkin yog` kislotalari hosil bo`ladi. Amalda yuqori molekulali erkin yog` kislotalari yog`ning ta`m ko`rsatkichini o`zgartirmasada, past molekulali chumoli, moy, kapron yog` kislotalari erkin holda o`tkir ta`m va hidga ega bo`lganligi uchun yog`da buzilgan yog`ga xos ta`m paydo bo`lishini keltirib chiqaradi. Ikkinchidan, gidroliz jarayoni natijasida hosil bo`lgan birikmalar ham oksidlanib, yog` tarkibida aldegid va keton singari karbonil birikmalarini hosil qiladi. Yog`ning oksidlanishi ayniqsa sariyog` monolit massasining yuza qismida havo kislorodi ta`sirida tez boradi. Bu jarayon haroratning ko`tarilishi, quyosh nuri, o`zgaruvchan valentlikka ega bo`lgan metalllar (mis, yemir va boshqalar) ta`sirida intensivlashadi. Sariyog`ning oksidlanishini antioksidantlar-vitaminlardan А , Е , В 2 , С , karotin, letsitin, natriy kazeinati, sulfidril guruhlari susaytiradi. Shu sababli karotin va vitaminlarga boy bo`lgan yozgi sariyog`lar qishki sariyog`larga nisbatan oksidlanishga birmuncha barqaror hisoblanadi. Mikroorganizmlarning asosiy azotli ozuqasi hisoblanadigan oqsillar tarkibida ham ma`lum o`zgarishlar ro`y beradi. Bu yerda oqsillar chirituvchi bakteriyalar ta`sirida parchalanib sariyog`da baliq ta`mi singari nuqsonlarni vujudga keltiradi. Sut shakari laktozaning o`zgarishi asosan sut kislotali bijg`ish shaklida va ba`zi hollarda esa moy kislotali, spirtli va propion kislotali bijg`ishlar shaklida ruy beradi. Bunda ko`p miqdordagi sut kislotasi letsitinning parchalanib, trimetilamin birikmasining paydo bo`lishiga sabab bo`ladi. Aynan ana shu hosil bo`lgan trimetilamin sariyog`ga baliq ta`mini beradi.

Quyultirilgan sut konservalarining sifatini organoleptik va fizikkimyoviy ko`rsatkichlari asosida baholash Sut konservalari sut mahsulotlari kam ishlab chiqariladigan joylarda aholini sut mahsulotlari bilan barqaror ta`minlash va sut iste`molidagi mavsumiylikka barham berish maqsadida ishlab chiqariladi. Sut konservalari ishlab chiqarish sut takibidagi suv miqdorini keskin kamaytirish va shu asosda sut tarkibida asosiy ozuqaviy moddalarning konsentratsiyasini oshirishdan iboratdir. Sut konservalari sutni konservalash usuliga qarab quyidagi turlarga bo`linadi: qand qo`shib konservalangan (quyultirilgan sut konservalari); sterilizatsiya qilish yo`li bilan konservalangan (bankalarda quyultirib sterilizatsiya qilingan konservalar); suvini batamom qochirish yo`li bilan konservalangan (quritilgan sut mahsulotlari). Quyultirilgan sut konservalarining sifat ekspertizasi. Quyultirilgan sut konservalarining sifati organoleptik, fizik-kimyoviy va mikrobiologik ko`rsatkichlari asosida aniqlanadi. Qand qo`shib quyultirilgan sut konservalarining organoleptik ko`rsatkichlari 15-20 0 С haroratda aniqlanishi tavsiya etiladi. Ularning organoleptik ko`rsatkichlariga ta`mi, hidi, rangi, konsistensiyasi kabi ko`rsatkichlari kiradi. Qand qo`shib quyultirilgan sut konservalarining ta`mi va hidi shirin, toza, qaynatilgan sutga xos ta`mli, begona hidlarsiz va ta`mlarsiz bo`lishi kerak. Agar konservalarning ta`mi va hidi bo`yicha shubha tug`ilsa, u holda tekshirilayotgan konserva mahsuloti 2,5 marta suv yordamida suyultirilib ta`m va hid ko`rsatkichlari qayta boshdan aniqlanadi. Quyultirilgan sut mahsulotlari uchun ularning rangi ham muhim ko`rsatkichlaridan biri hisoblanadi. Albatta, quyultirilgan sut konservasi mahsulotlarining rangi qo`shilgan xom ashyoning rangiga mos ravishda o`zgaruvchan bo`ladi. Ko`pchilik hollarda ishlab chiqarish jarayonlariga to`la rioya qilingan qand qo`shib quyultirilgan sut konservalarining rangi oq rangdan kuchsiz

oq-sariq ranggacha bo`ladi. Quyultirilgan sut konservalarini saqlash jarayonida ularning rangining sariqligi ortib boradi. Quyultirilgan sut konservalarining konsistensiya mahsulotlarning butun massasida bir xil, kerakli darajada yopishqoq bo`lishi kerak. Ularni tatib ko`rganda qand kristallari sezilmasligi kerak. Konservalarni uzoq saqlaganda tagida ozroq darajada quyqa hosil bo`lishiga yo`l qo`yiladi. Tashqi tomondan qaralganda va mahsulotni aralashtirganda saxaroza kristallari bo`lmasligi kerak. Agar quyultirilgan su konservasida sut shakari kristallarining o`lchami 16 mkm dan ortiq bo`lsa, bunday konser-valarning konsistensiyasi qumoq bo`ladi va yaqqol seziladi. Agar sut shakari kristallarining o`lchamlari 10 mkm gacha bo`lsa, u holda bunday sut konser-vasi mahsulotining konsistensiyasi bir xil bo`lib, ularda qumoqlik sezilmaydi. Quyultirilgan sut konservalarining sifatini baholashda ularning fizikkimyoviy ko`rsatkichlariga alohida e`tibor beriladi. Quyidagi 1-jadvalda quyultirilgan sut konservalarining fizik-kimyoviy ko`rsatkichlari bo`yicha ma`lumotlar keltirildi. Bu jadval ma`lumotlaridan ko`rinib turibdiki, quyultirilgan sut konservalari uchun ekspertiza jarayonida fizik-kimyoviy ko`rsatkichlaridan suv, umumiy quruq modda, saxaroza, yog` miqdori, nordonlik kabi ko`rsatkichlari aniqlanadi. 1-jadval Qand qo`shib quyultirilgan sut konservalarining fizik-kimyoviy ko`rsatkichlari Маҳсулотнинг номи Миқдори, % Сув, кўп бўлма с-лиги керак Қуруқ модда миқдори, кам бўлмаслиги керак Сахароза, кам бўлмаслиги керак Нордон- 0 лиги, Тумумий миқдори шундан ёғ миқдори Қанд қўшиб қуюлтирилган сут консерваси 26,5 28,5 8,5 43,5 0,43 Беш фоиз ёғлиликдаги 26,5 28,5 5,0 43,5 54

қанд қўшиб қуюлтирилган сут консерваси Қанд ва какао қўшиб қуюлтирилган сут консерваси 27,5 28,5 7,5 43,2 - Қанд ва табиий қаҳва қўшиб қуюлтирилган сут консерваси 29,5 27,5 7,0 44,0 - Қанд ва қаҳва қўшиб қуюлтирилган қаймоқ 27,5 35,0 16,0 37,0 - Қанд ва какао қўшиб қуюлтирилган 26,0 35,0 15,5 38,0 - қаймоқ Қанд қўшиб қуюлтирилган қаймоқ 26,0 36,0 19,0 37,0 40 Quyultirilgan sut konservalarining sifatini baholashda mikrobiologik ko`rsatkichlar ham muhim hisoblanadi. Germetik idishlarga qadoqlangan 1 g quyultirilgan sut tarkibida ichak tayoqchalari bakteriyalari bo`lishiga yo`l qo`yilmaydi. Qand qo`shib quyultirilgan sut konservalari butunlay mikroorganizmlardan xoli mahsulot emas. Bu mahsulotlarning mikroorganizmlari sutni pasterizatsiya qilgandan keyin qolgan mikroorganizmlardan va texnologik ishlov berish jarayonlarida tashqaridan tushadigan mikroorganizmlardan tashkil topadi. Biologik tekshiruvlar shundan dalolat beradiki, qand qo`shib quyultirilgan sutlarni saqlaganda ularning mikroflorasi ko`paymasdan barqarorlashadi, ko`pchilik hollarda esa bakteriyalar halokatga uchraydi. Quyultirilgan sut konservalarining saqlashga barqarorligida mikroorganizmlarning turi katta ahamiyat kasb etadi. Ba`zi bakteriyalar masalan, ichak tayoqchasi bakteriyalari, sut kislotasi bakteriyalari mahsu-lotda rivojlana olmaydi. Agarda quyultirilgan sut tarkibida mikrokoklar, drojjlar va mog`or zamburug`lari mavjud bo`lsa, u holda sut konservalari sifati birmuncha

yomonlashishi mumkin. Qandning yuqori konsentratsiyasi va past haroratda saqlash asosidagina sut konservalarida bo`ladigan mikrobiologik o`zgarishlarni butunlay to`xtatish mumkin bo`ladi. Shu sababli ham qand qo`shib quyultirilgan sut konservalarini qisqa muddat saaqlaganda harorat +5 0 С dan, uzoq muddat saqlaganda esa -1 0 С dan yuqori bo`lmasligi, havoning nisbiy namligi esa 85% dan ortiq bo`lmasligi talab etiladi. Quyultirilgan sut konservalarini past haroratda saqlaganda bir tomondan ularning ta`m ko`rsatkichlari yaxshi saqlansada, ikkinchi tomondan laktozaning kristallanib qolish xavfi juda kuchayadi. Shuningdek, konserva tarkibidagi qand lavlagi shakari ham konservant rolini bajaradi. Sut shakari tarkibidagi laktoza qandi ko`p bo`lsada bu qand mahsulotning osmatik bosimini oshirmaydi, chunki kristallangan holatda bo`ladi. Saxarozaning konservantlik samaradorligi uning miqdoriga emas, balki quyultirilgan sutning suvli qismidagi miqdoriga bog`liq bo`ladi. Quyultirilgan sutni qat`iy o`zgarmas haroratda saqlash tavsiya etiladi. Aks holda sut kristallarining erish jarayoni boshlanadi. Bu ea asosiy kristallar massasining kattalashuvini va natijada quyultirilgan sut mahsuloti konsistensiyasining yomonlashuvini keltirib chiqaradi. Qand qo`shib quyultirilgan sut mahsulotlarini yuqori haroratda uzoq muddat saqlaganda mahsulot qo`ng`ir tusga kiradi. Buning asosiy sababi melanoidlarning hosil bo`lishi bilan izohlanadi. Rangining o`zgarishi mahsulotning ta`mi va hidida ham ma`lum o`zgarishlar vujudga kelishiga sabab bo`ladi. Qand qo`shib quyultirilgan sut mahsulotlarining kafolatlangan saqlash muddati bir yil qilib belgilangan. Quyultirib sterilizatsiya qilingan sutlar ham uzoq saqlanish xususiyatiga egadir. Bu konservalarni 0 0 С dan 12 0 С gacha bo`lgan haroratda va havoning nisbiy namligi 85 % dan oshmagan sharoitda 12 oygacha saqlash mumkin. Quyultirib steriliizatsiya qilingan konservalarni 0 0 dan past haroratda saqlash tavsiya etilmaydi, chunki muzlash jarayonida oqsil koagulizatsiyaga uchraydi va konsistensiyasida ham qaytarilmaydigan o`zgarishlar ro`y beradi.

Adabiyotlar: 1. O`zlem Tokuso`g`lu. Barry G.Swanson. «Inproving Food Quality with Novel Food Processing Technogies». Edited by.Taylor end Francis Group. 2015. p. 485. 2. Food and raw materials. Kemeraovo institute of food science and texnology. 2015, p. 145. 3. Vasiyev M.G`., Dadayev Q.O. va boshqalar. Oziq-ovqat texnologiyasi asoslari. –T.: “Voris-Nashriyot”, 2012. - 400 b. 4. 4.Yo`ldoshev N., Kadirxodjayeva N. Ishlab chiqarish tehnologiyalari. Darslik. 2014yil.- 350 bet. 5. Adizov R.T., G`afforov A.X. Xusenov S.Y. Donni tozalash va maydalash texnologiyasi. –T.:” TURON-IQBOL” nashriyoti, 2006. -184 b. 6. Amonova Z.M. Sut va sut mahsulotlari texnologiyasi. –T.: Cho`lpon, 2004. 132 b. 7. Boboyev S.D., Adizov R.T., Ergasheva X.B. Omixta yem ishlab chiqarish.-T.: O`zbekiston, 2003. -280 b.

O'xshashlar

Go‘sht konservalari texnologiyasi

Sut texnologiyasi

Achitilgan sut mahsulotlari texnologiyasi

Sut va sut mahsulotlarining oziqlik qiymati. Sut turlari. Qaymoq

Yog`lar, ularning klassifikatsiyasi, tarkibi va tavsifi