Озиқ-овқат саноати технологияси фанининг предмети, аҳамияти ва вазифалари - Oziq-ovqat texnologiyasi - Referatlar

Озиқ-овқат саноати технологияси фанининг предмети, аҳамияти ва вазифалари

Yuklangan vaqt:

05.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

70 KB

Ko'chirib olish

Озиқ-овқат саноати технологияси фанининг предмети, аҳамияти ва вазифалари Режа: 1. 2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналишлари бўйича Ҳаракатлар Стратегиясида озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш масалалари. 2. Озиқ-овқат саноати технологияси фанининг предмети, аҳамияти ва бугунги кундаги вазифалари. 3. Истеъмол товарлари ишлаб чиқариш корхоналарида янги технологияларни қўллаш ва уларнинг аҳамияти.

2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналишлари бўйича Ҳаракатлар Стратегиясида озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш масалалари Бизга маълумки XXI асрда инсоният дуч келган муаммолардан бири-бу ер юзи аҳаолисининг тез кўпайиб бораётгани билан озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқариш ҳажмининг ўсиши имкониятларининг чекланганлиги ўртасидаги тафовут натижасида вужудга келаётган сайёрамиз аҳолисининг озиқ-овқатларга бўлган талабини қондириш муаммосидир. Бу муаммо бизнинг мамлакатимизни ҳам четлаб ўтган эмас. Шу сабабли мамлакатимиз мустақилликка эришган дастлабки кунларданоқ мамлакатимиз аҳолисини етарли миқдорда озиқ-овқат маҳсулотлари билан таъминлаш борасида бир қатор фармон ва қарорлар, давлат дастурлари қабул қилинди ҳамда уларнинг изчил ижроси таъминланмоқда. Фикримизнинг далили сифатида Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2017 йил 7 февралдаги қабул қилинган “Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича ҳаракатлар стратегияси тўғрисида”ги фармони ва шу асосда қабул қилинган “2017-2021 йилларда Ўзбекистон республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналишлари бўйича Ҳаракатлар Стратегияси ”ни келтириш мумкин. Мазкур стратегиянинг учинчи “Иқтисодиётни ривожлантириш ва либераллаштиришнинг устувор йўналишлари” стратегиясида мамлакатимизни озиқ-овқат маҳсулотлари билан таъминлашнинг асосини ташкил этувчи соҳа ҳисобланган қишлоқ хўжалиги соҳасини ҳам тез суръатлар билан ривожлантиришга алоҳида эътибор қаратилган. Хусусан ана шу учинчи устувор йўналишнинг “Қишлоқ хўжалигини модернизация қилиш ва жадал ривожлантириш” учинчи кичик бандида шундай дейилган: “Таркибий ўзгаришларни чуқурлаштириш ва қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини изчил ривожлантириш мамлакат озиқ-овқат хавфсизлигини янада мустаҳкамлаш, экологик тоза маҳсулотлар ишлаб чиқаришни

кенгайтириш, аграр секторнинг экспорт салоҳиятини сезиларли даражада ошириш, пахта ва бошоқли дон экиладиган майдонларни қисқартириш, бўшаган ерларга картошка, сабзавот, озуқа ва ёғ олинадиган экинларни экиш, шунингдек, янги интенсив боғ ва узумзорларни жойлаштириш ҳисобига экин майдонларини янада оптималлаштириш, фермер хўжаликлари, энг аввало, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ишлаб чиқариш билан бир қаторда, қайта ишлаш, тайёрлаш, сақлаш, сотиш, қуритиш ишлари ва хизматлар кўрсатиш билан шуғилланаётган кўп тармоқли фермер хўжаликларини рағбатлантириш ва ривожлантириш учун қулай шарт-шароитлар яратиш керак ”. Аҳолининг озиқ-овқат маҳсулотлари билан таъминлаш давлат аҳамиятига эга масала эканлиги Президентимиз Ш.М.Мирзиёев қайд этиб 2018 йил 28 декабрда Олий Мажлисга Мурожаатномасида “2019-2024 йилларда мамлакатда озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш миллий дастури”ни ишлаб чиқиш бўйича Вазирлар Махкамасига топшриқ берган эдилар. Бугунги кунда бу дастур қабул қилиниб, дастур асосида кенг қамровли ишлар амалга оширилмоқда. “2019-2024 йилларда мамлакатда озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш миллий дастури”нинг мақсади ҳар бир инсоннинг фаол ва соғлом ҳаёти учун зарур бўлган етарли миқдордаги хавфсиз озиқ-овқат маҳсулотлари учун жисмоний ва иқтисодий имкониятга эга бўлиши, маҳсулотларнинг сифатини яхшилаш, нарх барқарорлигини таъминлаш, импортга боғлиқлигини камайтириш, тўғри ва соғлом овқатланишни тартибга солиш орқали аҳолининг саломатлигини таъминлашдан иборатдир. Озиқ-овқат саноати технологияси фанининг предмети, аҳамияти ва бугунги кундаги вазифалари Озиқ-овқат хом ашёларини ишлаб чиқариш, етиштириш, уларни қайта ишлаш, сифатини ошириш, ташиш, аҳолига етказиб бериш бугунги кун талаби даражасида амалга оширишда назарий ва амалий билимларни

берадиган бир қанча фанлар қаторида “Озиқ-овқат саноати технологияси” фанининг ҳам алоҳида ўрни бор. Технология атамаси фанга биринчи марта 1872 йилда киритилган бўлиб, у грекча “технос”-санъат, ҳунар ва “логос”- фан сўзларидан ташкил топган. Демак унинг луғавий маъноси ҳунар ўргатувчи фан деган маънони англатади. “Озиқ-овқат саноати технологияси” фанининг объекти бўлиб, ўсимлик хомашёлари ва ҳайвонот хомашёлари ҳисобланади. Бу фаннинг предмети эса ўсимлик хомашёлари ва ҳайвонот хомашёларини қайта ишлашда қўлланиладиган технологик жараёнлар ҳисобланади. Иккинчидан, бу фаннинг предмети сифатида ўсимлик хомашёлари ва ҳайвонот хомашёлари қайта ишлаш натижасида олинадиган инсон эҳтиёжини қондириш учун зарур бўладиган тайёр маҳсулотларнинг истеъмол қиймати ҳам қаралиши мумкин. Чунки хомашёларга саноатда ишлов бериш натижасида уларнинг истеъмол қиймати шаклланади. Умуман олганда бу фан ҳар хил хомашёлардан кенг миқёсда ҳалқ истеъмол товарлари ишлаб чиқариш жараёнларини ўргатади. Озиқ-овқат хомашёларига қайта ишлов беришда борадиган жараёнларни физик-механик ва кимёвий жараёнларга бўлиш мумкин. Шу сабабли ҳам ишлаб чиқаришнинг барча турлари иккита катта технологияга, яъни механик технологияга ва кимёвий технологияларга бўлиб ўргатилади. Саноат тармоқларида қўлланиладиган технологиянинг асосий вазифалари қўйидагилардан иборат: а) технологик жараёнларнинг оптимал вариантларини ишлаб чиқиш; б) кам маблағлар сарфлаш ҳисобига маҳсулот миқдори ва сифатини оширадиган асбоб ускуналар, агрегатлар яратиш; в) маҳсулотлар тайёрлаш учун зарур бўладиган хомашёларнинг сифатини текшириш ва танлаш; г) жараёнларнинг технологик схемасини тузиш; д) мазкур жараёнларга мос келадиган техник параметрларни (ҳарорат, босим, циклнинг узлуксизлиги) танлаш ва бошқалар.

Ҳар қандай озиқ-овқат ишлаб чиқариш корхонасининг технологик даражаси унинг иқтисодий кўрсаткичларига таъсир кўрсатади. Шу сабабли ҳам корхонанинг иқтисодчилари ҳозирги замон технологиялари бўйича етарли даражада маълумотга эга бўлиши керак. Республикамиз мустақиликка эришгандан сўнг озиқ-овқат саноатида чуқур ташкилий ва иқтисодий ўзгаришлар амалага оширилди. Кўпгина корхоналар давлат тасарруфидан чиқарилиб, очиқ турдаги акциядорлик жамиятларига айлантирилди, тармоқ корхоналарига раҳбарлик қилган вазирликлар тугатилиб “Озиқ-овқат саноат” давлат акциядорлик концерни, “Ўзбекмевасабзавотхолдинг” компанияси, “Ўзгўштсаноат” давлат акциядорлик уюшмаси, “Ўздонмаҳсулот”, “Ўзбалиқ” давлат акциядорлик корпорациялари ташкил этилди. Мамлакатда амалга оширилган туб ислоҳатлар туфайли озиқ-овқат саноатида ҳам қатор ижобий ютуқларга эришилди. Масалан, 2019 йилнинг январь ҳолатига кўра, Республика буйича ёғ-мой, мева сабзавот консервалари, гўшт, сут, қандолат, макарон маҳсулотлари, чанқоқбосди ичимликлар ва бошқа озиқ-овқатлар ишлаб-чиқарувчи корхоналар сони 8927 тага етди. Мустақиллик йилларида бундай маҳсулотлар ишлаб чиқаришнинг ўсиш суръатлари ҳар йили 8-10 фоизга оширилиши натижасида ички бозор эҳтиёжлари асосан ўзимизда тайёрланган маҳсулотлар ҳисобига қондирилмоқда. Озиқ-овқат саноати аҳолини озиқа маҳсулотларига бўлган талабини қондиришга асосланган корхоналарни ўз ичига олади. Бу тармоқ бошқа тармоқларга қараганда қишлоқ хўжалиги тармоғи билан узвий боғланган бўлиб, у қишлоқ хўжалиги тармоғидан дон, сут, картошка, қанд лавлаги ва бошқа маҳсулотларни олади. Қишлоқ хўжалиги тармоғи агросаноат комплексининг таркибига киради. Шунингдек, бу тармоқ машинасозлиқ, энергетика ва бошқа саноат тармоқлари билан ўз алоқаларини ўрнатгандир.

Истеъмол товарлари ишлаб чиқариш корхоналарида янги технологияларни қўллаш ва уларнинг аҳамияти Маълумки, саноат тармоқлари технологияси ва озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқариш соҳасига илмий янгиликларни жорий этиш ҳар бир бизнеснинг иқтисодий самарадорлигининг муҳим шартидир. Инновацияларни қўллаш кўп ҳолатларда технологик жараёнларни интенсификатлашга самарадорлигини оширишга ва тайёр маҳсулотнинг сифатини яхшилаш, шунингдек хомашёдан рационал фойдаланишга ёрдам беради. Электротехника, кимё, физика ва биология соҳасидаги прогрессив ишланмалар гўшт, сут, қандолат, мева-сабзавот, маҳсулотларини ишлаб чиқариш ва сақлашда кенг қўлланилмоқда. Қуйида ана шу илғор технологик усуллар ҳақида маълумотларни келтирамиз. Сунъий дудлаш усули. Бу ишланма табиий ўтиннинг чала ёнишидан ҳосил бўлган тутун билан дудлашга муқобил усулсифатида ишлаб чиқилган. Бу усулнинг асосий афзаллиги дудлаш учун сарф бўладиган харажатларни ва дудлаш вақтини тежалишидадир. Бундай дудлаш учун асосий восита коптил суюқлиги ҳисобланади. Коптил суюқлиги зираворлар билан биргаликда тўғриданғтўғри гўшт хомашёсига қўшилади. Бунда суюқликнинг гўшти хом ашёга сингдирилишини тезлатиш учун электр майдонидан фойдаланилади. Шундай қилиб гўшт маҳсулотларини классик усулда дудлаш учун бир неча сутка зарур бўлса, бу усулда дудлаш учун атиги 4-6 дақиқа етарлидир. Маҳсулотларни радиоактив нурланиш билан ишлов бериш. Бу усулни радуризация усули деб ҳам аталади. Бу усулдан озиқ-овқат маҳсулотларида мавжуд бўлган патоген бактерияларнинг ривожланишини сусайтириш, меваларнинг етилиши жараёнларини секинлаштириш ва баъзи сабзавотларнинг ўсишини олдини олиш учун фойдаланилади. Шунингдек, бу усул маҳсулдотларни қуритиш ва қоқлашда ҳам қўлланилади.

Радуризация маҳсулотларга термик ишлов беришдаги сингари маҳсулотнинг ташқи кўриниши ва таъм кўрсаткичларини ўзгартирмасдан уларнинг сақланиш муддатини оширади. Шу нарса жуда муҳимки, бутун дунё соғлиқни сақлаш ташкилоти ва БМТ тамонидан ўтказилган кўпгина халқаро тадқиқотларда маҳсулотнинг ташқи кўриниши ва таъм кўрсаткичларини ўзгартирмасдан уларнинг сақланиш муддатини оширади. Шу нарса жуда муҳимки бутун дунё соғлиқни сақлаш ташкилоти ва БМТ тамонидан ўтказилган кўпгина ҳалқаро тадқиқотларда бу усулларнинг инсон организмига салбий таъсири йўқлиги кўрсатиб ўтилади. Ультрабинафша нурлар билан ишлов бериш. Бу усул кўпинча сут маҳсулотлари, сув ва донадор маҳсулотларда мавжуд микроорганизмларни, хусусан бактериялар, вируслар, дрожлар, замбруғларнинг ҳалокатига юз тутиш учун ўтказилади. Иккинчидан, бу усул билан конвервалаш атроф-муҳитга ҳам салбий таъсир кўрсатмайди. Энг асосийси бу усул кимёвий реагентларни қўллашдагидан фарқ қилиб, маҳсулотларда токсинларни ҳосил қилмайда ва уларнинг кимёвий таркибина ҳам деярли ўзгартирмайди. Ультрабинафша нурларнинг самаралиги 265 нм (нано метр) тўлқин узунлигида намоён бўлади. Ультрабинафша нурлар хужайра мембралари орқали ўтиб ДНКни жароҳатлайди. Нидерландия пишлоқ заводида ўтказилган охирги тадқиқотлар шундан далолат берадики, ультрабинафша нурлар билан ишлов бериш термофил бактерияларнинг миқдорини 99,3% га бактериофагларни эса 99,99 % га камайтирган. Инфрақизил (ИК-нагрев) қиздириш. Бу усул озиқ-овқат маҳсулотларини пишириш, қуритиш, қовуриш, дудлаш ва биокимёвий жараёнларни тезлаштиришда қўлланилади. Бундай ишлов беришда маҳсулотдаги витаминлар бошқа биологик фаол моддалар 80-90 фоизга сақланиб қолади. Шунингдек маҳсулотларнинг табиий ранги ва таъми ҳам ўзгармасдан қолади. Бу усул консервантлар ва бошқа кимёвий реагентларда фойдаланмаслик учун имконият яратиб беради. Бу усул билан қуритилган маҳсулотларни

сувда ивитганда улар дастлабки органолептик ва физик-кимёвий хоссаларини тиклайди. Маҳсулотларни ультраюқори (УВЧ) жуда юқори частотали (СВЧ) токлар ёрдамида консервалаш. Бундай ишлов бериш ўзгарувчан токнинг юқори частотали электромагнит майдонига жойлаштирилган маҳсулотнинг зарядланган қисмларининг тез ҳаракати натижасида ҳароратнинг 100° С ва ундан юқори ҳароратгача кўтарилишига асосланади.Бундай ишлов беришнинг иссиклик ёрдамида стрилизация қилишдан фрқи шундаки, бунда маҳсулотнинг ҳамма қисмларида ҳарорат бирданига кўтарилади ва ва ҳароратнинг тезлиги маҳсулотнинг иссиқлик ўтказувчанлигига боғлиқ бўлмайди. Иккинчидан, микроорганизмларнинг ҳалокати бу усулда тезроқ рўй беради. Шунингдек, сўнгги йилларда озиқ-овқат маҳсулотларига бойитувчи хомашёлар қўшиб органолиптик ва физик-кимёвий кўрсаткичларини яхшилаш борасида ҳам кўплаб ишлар амалга оширилмоқда.

Адабиётлар: 1. O’zlem Tokuso’g’lu. Barry G.Swanson. «Inproving Food Quality with Novel Food Processing Technogies». Edited by.Taylor end Francis Group. 2015. p. 485. 2. Food and raw materials. Kemeraovo institute of food science and texnology. 2015, p. 145. 3. Васиев М.Ғ., Дадаев Қ.О. ва бошқалар. Озиқ-овқат технологияси асослари. –Т.: “Ворис-Нашриёт”, 2012. - 400 б. 4.Yo’ldoshev N., Kadirxodjayeva N. Ishlab chiqarish tehnologiyalari. Darslik. 2014yil.- 350 bet. 5. Адизов Р.Т., Ғаффоров А.Х. Хусенов С.Й. Донни тозалаш ва майдалаш технологияси. –Т.:” ТУРОН-ИҚБОЛ” нашриёти, 2006. -184 б. 6. Амонова З.М. Сут ва сут маҳсулотлари технологияси. –Т.: Чўлпон, 2004. 132 б. 7. Бобоев С.Д., Адизов Р.Т., Эргашева Х.Б. Омихта ем ишлаб чиқариш.-Т.: Ўзбекистон, 2003. -280 б.

O'xshashlar

Озиқ-овқат маҳсулотларини консервалашнинг аҳамияти ва усуллари

Озиқ-овқат маҳсулотларини музлатиш ва эритиш технологияси 2

Озиқ-овқат хомашёси ва маҳсулотларининг кимёвий таркиби, унинг технологик аҳамияти

Озиқ-овқат маҳсулотларининг тавсифи

Озиқ-овқат маҳсулотларини туркумлаш