Marmelad, pastila, shokolad va sharq shirinliklari texnologiyasi - Oziq-ovqat texnologiyasi - Referatlar

Marmelad, pastila, shokolad va sharq shirinliklari texnologiyasi

Yuklangan vaqt:

05.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

94.5 KB

Ko'chirib olish

Marmelad, pastila, shokolad va sharq shirinliklari texnologiyasi Reja: 1. Marmelad va pastila ishlab chiqarish texnologiyasi. 2. Shokolad mahsulotlari ishlab chiqarish texnologiyasi. 3. Sharq shirinliklari turlari va ularning texnologiyasi.

Marmelad va pastila ishlab chiqarish texnologiyasi Marmelad - bu jele (ilvirasimon) konsistensiyali, nordon, shirin, ta’mi o‘ziga xos xush bo‘ylikka ega bo‘lgan mahsulotdir. Marmelad hom ashyosiga va tayyorlanish usuliga qarab meva-rezavor, mevali va jeleli marmeladlarga bo‘linadi. Meva-rezavor mevali marmelad. Bu marmelad tarkibida pektin moddasi ko‘pbo‘lgan meva-rezavor mevalar bo‘tqasini qand bilan qaynatish hamda potoka, kislotalar, xushbo‘ylantiruvchi va bo‘yoq moddalari qo‘shish natijasida ishlab chiqariladigan maxsulotdir. Yaxshi konsistensiyaga ega bo‘lgan marmelad ishlab chiqarish uchun hom ashyo qishki navli olmalarning bo‘tqasi hisoblanadi, chunki ularning tarkibida pektin moddalarining miqdori kerakli darajada bo‘ladi. Bu marmeladlarda ilvira(studen) hosil qiluvchi vosita olma bo‘tqasi tarkibidagi pectin moddalari hisoblanadi. Bu turdagi mevalarni ishlab chiqarishda meva-rezavor mevalarning shirasi yoki essensiyalari ham ishlatiladi. Ular oz navbatida marmeladga tabiiy mevalarga xos ta’m va xushbo‘ylik beradi. Marmelad ishlab chiqarishda ba’zan marmelad tarkibidagi qand kristallanishining oldini olish maqsadida Patoka ham ishlatiladi. Meva – rezavor mevali marmeladlar ishlab chiqarish uchun olma bo‘tqalari avvalo aralashtirib so‘ngra tozalash uchun maxsus elaklardan o‘tkaziladi. Boshqa xom ashyolar ham tozalanadi. Shundan keyin olma bo‘tqasi, qand aralashtirilib aralashma tayyorlanadi. Yaxshi konsistensiyaga ega bo‘lgan marmelad ishlab chiqarish uchun aralashmada pectin miqdori 0.8-1.0% bo‘lishiga erishish kerak. Yaxna (studen) hosil bo‘lishini tezlatish, binobarin marmeladning sifatini yaxshilash uchun bo‘tqaga qand solishdan oldin sut (natriy laktat), limon (sitrat) va fosfor kislolotasining nordon tuzlari (fosfatlar) qo‘shiladi. Tuz qo‘shilishi bilan bo‘tqa suyuq harakatchan va qaynatishga qulay bo‘lib keladi. Shundan keyin aralashma maxsus vakuum moslamalarda tuz qo‘shilmasa quruq modda miqdori 60-62 foizga yetguncha, tuz qo‘shilganda esa 68-74 foizga yetkuncha qaynatib quyultiriladi.

Qaynatib quyultirilgan, pishgan aralashma 70-80º gacha sovutiladi. Unga bo‘yoq moddalari, limon kislotalari, essensiyalar vitaminlar qo‘shiladi va diqqat bilan aralashtiriladi, so‘ngra marmelad quyuvchi aregatlar yordamida qoliplarga quyiladi. Shundan keyin esa qoliplarga quyilgan marmelad bo‘tqa sovutilib yaxna hosil qilinadi. Qotgan yaxna marmelad qoliplardan olinadi va maxsus moslamalarda 50-65ºda 6-7 soat davomida 18-24% namlik qolguncha qurutiladi. Marmelad sovutilgandan keyin quti yoki yashiklarga joylanadi. Qanday shakl berilishiga qarab meva-rezavor mevali marmeladlar shaklli, kesma, yaxlit marmelad turlariga bo‘linadi. Shaklli marmelad tayyorlash uchun marmelad bo‘tqasi og‘irligi 14-17g keladigan turli shakllardagi metal, sopol va rezina qoliplarga qo‘yish natijasida olinadi. Kesma marmelad olishda pishirilgan marmelad bo‘tqasi avvalo maxsus tarnovchalarga quyiladi, sovutilgandan keyin hosil bo‘lgan qatlamlar to‘rt qirrali yoki romb holidagi bo‘lakchalarga kesilib shakar sepib quritiladi. Yaxlit marmelad ishlab chiqarishda esa pishirilgan marmelad bo‘tqasi ichiga pergament, pergamentlashgan qog‘oz, selofan to‘shalgan faner yashik yoki karton korobkalarga qo‘yiladi. Marmelad yashik va korobkalarga quyulgach, ustida qobiq hosil bo‘lguncha sovutiladi va so‘ngra savdo tarmoqlariga chiqariladi. Meva-rezavor mevalaridan tayyorlangan marmeladlar pad nomi bilan ham chiqariladi. Pat marmeladi asosan dukkakli mevalar bo‘tqasidan ishlab chiqariladi. Ko‘pincha o‘rik, olxo‘ri, qora smorodina bo‘tqalari ishlatiladi. Pat marmeladlari cho‘ziluvchan konsistensiyaga ega bo‘ladi. Pat marmeladi tayyorlanish tarkibi va maxsulotning shakliga qarab o‘rik, abrikotin, assorti, Buxoro deserti, yong‘oqli pat, bodomli pat va boshqa nomlarda chiqariladi. Jeleli marmelad. Jele marmeladlarga jelesimon konsistensiya beruvchi modda agar, agaroid hisoblanadi. Bu marmeladlarni ishlab chiqarishda yaxna hosil qiluvchi modda sifatida quruq pectin, modifikatsiya qilingan kraxmallar ham ishlatilishi mumkin. Agar agaroid dengiz suv o‘tlaridan olinadi. Agar oz miqdorda ham jele hosil qilish qobiliyatiga egadir, agaroidning jele hosil qilish qobiliyati esa agarga qaraganda ancha pastdir.

Yaxshi konsistensiyali jeleli marmelad olish uchun taxminn 1% agar yoki 2.5- 3% agaroid, 50-60% shakar, 15-20% Patoka, 1-2% ozuqaviy kislotalardan iborat aralashma ishlatiladi. Agar va agaroid dokadan tayyorlangan xaltachaga solinib, sovuq oqar suvda yaxshilab yuviladi. Keyin esa issiq suvda eritilib, shakar va potoka bilan aralashtirilib, erib yelimsimon sharbat tarkibida quruq moddalar miqdori 73-74% ga yetgunga qadar qizdirib quyultiriladi. Shundan keyin aralashma 50-55% gacha sovutilib, bo‘yovchi, hushbo‘y moddalar oziq kislotalari qo‘shilib diqqaqt bilan aralashtiriladi va maxsus moslamalar yordamida qoliplarga quyiladi. Ancha turgandan keyin marmelad qoliplardan chiqarilib, shakar sepilib 50-55°Sda 6-8 soat davomida iuritiladi. Quritilgandan keyin u sovutilib u idishlarga joylashtiriladi. Qanday shakl berilishiga qarab jeleni marmeladlar shaklli, kesma tasvirli marmelad turlariga bo‘linadi. Marmeladning sifat ko‘rsatkichlari. Marmeladlarning sifatining ularning organoliptik va tabiiy kimyoviy ko‘rsatkichlari belgilaydi. Marmeladlarning sifati organoliptik usulda tekshirilginda ularning shakli, yuzasining holati, konsistensiyasi, hidi ta’mi aniqlanadi. jeleli vaba’zi mevag‘rezavor mevali marmeladlarga bir tekisda shakar va qand upasi sepilagn bo‘lishi kerak. Sirlangan marmeladlarda esa qand sharbati yoki shokolad mahsulot yuzasini yupqa qatlam bilan to‘liq qoplab turishi kerak. Marmelad mahsulotlarini sindirib yoki quriganda kesimining holati toza, bir xil jele marmeladlarida esa yaltiroq shishasimon tusda bo‘lishi kerak. Marmeladning konsistensiyasi jelesimon qandlaoi kristallashib qolmagan pad marmeladlariniki esa zich chuziluvchan bo‘lishi kerak. Marmeladlarning ta’mi nordon shirin o‘ziga xos bo‘lib kuygan, achigan butqalar ta’mi va boshqa begona ta’mlar bo‘lmasligi kerak. Marmeladlar tabiiy-kimyoviy ko‘rsatkichlardan ularning namligi, qaytaruvchanlik xususiyatiga ega bo‘lgan qand moddasi miqdori, nordonlik darajasi, umumiy kul miqdori hamda 10 %li xlorid kislotasi eritmasida erimaydigan kul miqdori tekshiriladi. Marmeladning namligi xillariga qarab har xil bo‘lishi mumkin. Meva-rezavor mevali marmeladlarning namligi 20-24 %, kesma

marmeladlarniki 18-22%, jeleli marmeladlarniki 15-23% va pad marmeladlarniki esa 10-15%da qilib belgilangan. Marmeladlarda qaytaruvchanlik xususiyatiga ega bo‘lgan qand, glyukoza, fruktoza hamda matozadan tashkil topgandir. Meva-rezavor mevali yaxlit marmeladlarda qaytaruvchanlik xususiyatiga ega bo‘lga qand miqdori eng ko‘p, ya’ni 40%, jele marmeladlarda esa eng kam bo‘ladi, ya’ni 20%dan oshmasligi kerak. Marmeladlar umumiy nordnlik darajasi bilan ham bir-biridan farq qilib 4,5- 22,4% atrofida bo‘ladi. Marmeladlarning tozalik darajasini ko‘rsatadigan asosiy ko‘rsatkichlardan biri ulartarkibidagi 10%li HCl eritmasida erimaydigan kulning miqdoridir. Bu ko‘rsatkich marmeladlarda 0,1 %dan oshmasligi kerak. Marmeladlar tarkibida og‘ir metallarning tuzlari bo‘lishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Agar marmeladlarning shakli o‘zgargan konsistensiyasi cho‘ziluvchan, zich bo‘lmasa, ularda begona ta’m va hidlar bo‘lib namligi standartlarda ko‘rsatilganidan yuqori bo‘lsa bunday marmeladlar sotuvga chiqarilmaydi. Pastila Pastila marmelad mahsulotlaridan shu bilan farq qiladiki, ularni ishlab chiqarishda meva butqalari shakar tuxum oqsili qo‘shib aralashma havo bilan ko‘pirtiriladi va ko‘pirtirilgan mahsulotdan pastila ishlab chiqariladi. Pastilaning ko‘piksimon konsistensiyasini saqlab turish uchun ishlatiladigan moddaning turiga qarab, ular yelimli, qaynatma va yelimsiz bo‘ladi. Yelimli pastila. Bu olma butqasi va boshqa meva-rezavor mevalar butqasiga shakar, potoka, agar moddasi va tuxum oqsili qo‘shib olinadigan mahsulotdir. G‘ovak pastila olish uchun butqa va shakar miqdori 1:1 nisbatda bo‘lishi kerak. Qo‘shilayotgan tuxum oqsili esa 1,2-1,5%ni tashkil etishi kerak. Kristallashining oldini olish uchun 10-15% miqdorida potoka ham ishlatiladi. Umuman aralashmada quruq moddalaning miqdori 57-58% ni tashkil etishi kerak. Meva- rezavor mevalar butqalarda quruq moddalar miqdori esa 12-17%ni tashkil etib, yaxshi yaxna hosil qilish xususiyatiga ega bo‘lishi kerak.

Pastila tayyorlash uchun ashyolar yuqorida aytilgan nisbatda olinib pastila ko‘pirtiruvchi mashinalarga solnib yaxshilab aralashtiriladi va ko‘pchigan ko‘piksimon bo‘tqa hosil buguncha ko‘pirtiriladi. Pastilaning sifati xomashyoning sifatidan tashqari, ma’lum darajada ko‘pirtirib, ishlov berish muddatiga ham birmuncha ham bog‘liq bo‘ladi. Agar ko‘pirtirish muddati juda qisqa davom etsa, butqa yaxshi aralashmaydi, pastilaning g‘ovokliklari ham juda dag‘al bo‘ladi. Aralashmaga qancha o‘zoq muddat ko‘pirtirib ishlov berilsa, pastila shuncha mayin, serg‘ovak bo‘ladi. Ma’lumki, ko‘pik hosil qilish vazifasini tuxum oqsili bajaradi. Aralashmani ko‘pirtirish natijasida oqsillar havo bilan aralashadi va ko‘piklarni yupqa parda bilan o‘rab ularni bir-biriga yopishmaydigan butqani juda g‘ovak qiladi. Shundan keyin mahsulotning g‘ovakligini mustahkamlash uchun bo‘tqaga tarkibida quruq moddalari miqdori 78-79% bo‘lgan shakar, potoka, agar, pektin aralashmasidan tayyorlangan qaynoq yelimli sharbat qo‘shiladi. Bu aralashma yana ko‘pirtirish mashinalarida diqqat bilan aralashtiriladi. Aralashtirilgandan keyin aralashma harorati 50°S atrofiga tushadi va bu aralashmaga buyoq moddalari, essensiya yoki vitaminlar oziqaviy kislotalar qo‘shiladi. Shundan keyin esa ko‘pirtirilgan pastila butqasiga tezda shakl berish kerak. Shakl berish issiq butqani tagiga qog‘oz tushalgan ochiq yashiklarga qo‘yish yoki donabay pastila olish uchun konveyr lentasiga so‘rkash yo‘li bilan amalag oshiriladi. Surkalgan butqa sovutuvchi shkaflarda 9°S atrofida saqlanib qotiriladi. Buday haroratda pastila yaxnalashb o‘stida kristall pust hosil bo‘ladi. Keyin unga qand upasi sepiladi va diskali pichoqlari bo‘lgan maxsus mashinalarda massasi 10 dan 20 gacha bulgan qayroq yoki kvadrat shaklda kesiladi. Sungra pastila maxsus moslamalarda 45-55 °S haroratda nami standartdagi namlik (14-20%) darajasiga kelguncha quritiladi. Quritilgan pastila sovutilib, yana qand upasi sepiladi va karton yoki yashiklarga teriladi. Qand upasi pastilaning tashqi kurinishi yaxshilash, ularning bir-biri bilan yopishib qolishidan saqlash uchun ishlatiladi.

Yelimli pastila olma butqasiga qanday xom ashyo qo‘shilayotganligiga qarab quyidagi nomlarda chiqariladi: oq pushti, olma, olxo‘ri, asal, mandarin, o‘rik, shokolad aralashgan va boshqalar. Qaynatma pastila. Bu pastilani tayyorlash yelimli pastila tayyorlash usulidagidek amalga oshiriladi. Lekin bu pastilaning yelimli pastiladan farqi shuki, qaynatma pastila, ishlab chiqarishda ko‘pirtirilgan bo‘tqaga yelimli agar eritmasi urniga qaynoq marmelad bo‘tqasi qo‘shiladi. Qaynatma pastilaning g‘ovakligi yelimli pastilaning g‘ovakligidan kamroq va konsistensiyasi zichroq bo‘ladi. Qaynatma pastila to‘rtburchak, kesma, yaxlit hamda batonlar shaklida ishlab chiqariladi. Yelimsiz pastila. Yelimsiz pastila yuqori jele berish qobiliyatiga ega bo‘lgan olma bo‘tqasiga shakar va tuxum oqsili qo‘shib tayyorlanadigan mahsulotdir. Bu turdagi pastila ishlab chiqarishda ko‘pirtirilgan bo‘tqaga yelim yoki marmelad bo‘tqasi qo‘shiladi. Zefir. Zefir yelimli pastila tayyorlash usuli bilan olinadi. U yelimli pastiladan ishlatiladigan xom ashyolar nisbati, yelimli sharbatni quyultirish darajasi, ko‘pittirish muddati va shakl berish usullari bilan farq qiladi. Zefir tayyorlashda meva butqasi kamroq, oqsil, agar moddalari miqdori yelimli pastilalardan ko‘proq olinadi. Zefir tayyorlashda ko‘pirtirish o‘zoqroq cho‘zilganligi uchun bo‘tqa ancha ko‘pirgan, g‘ovak konsistensiyaga ega bo‘ladi. Zefir ham ishlatiladigan meva- rezavorlar mevador bo‘tqasi turiga qarab oq pushti, o‘rik, olxo‘ri, shokoladli va boshqa nomlarda ishlab chiqariladi. Pastilaning sifat ko‘rsatkichlari. Pastilalarning sifatini ularning organoliptik va tabiiy-kimyoviy ko‘rsatkichlari belgilaydi. Pastilaning organoliptik ko‘rsatkichlariga uning shakli yuzasining holati, rangi, g‘ovakligi, konsistensiyasi, singan joyining ko‘rinishi, hidi va ta’mi kiradi. Pastilaning shakli to‘g‘ri burchakli, kvadrat shaklida, qirra va yon tamonlari qiyshaymagan, shakli buzilmagan bo‘lishi kerak. Pastila mahsulotlarning yuzasi quruq, yupqa kristall qobiqli bir tekisda qand upasi sepilgan, silliq yoriqsiz bo‘lishi kerak. Rangi bir tekis, o‘ziga xos bo‘lib, qanday meva bo‘tqa ishlatilishiga qarab

oq rangdan och binafsha ranggacha bo‘lishi mumkin. Singan joyining ko‘rinishi bir xil, mayda g‘ovakli tuzilishda bo‘lishi kerak. Konsistensiyasi yumshoq, bir oz bosilsa yana qaytib tiklanuvchan, ko‘pchigan bo‘lishi kerak. Hidi va ta’mi aniq seziladigan, o‘ziga xos, begona hid va ta’mlarsiz bo‘lishi kerak. Ba’zi bir nuqsonlarga ega bo‘lgan, masalan, yot narsalar aralashgan begona ta’m, hidga ega, ortiqcha nordon yoki chuchmal essensiyaning o‘tkir hidi va mazasi bo‘lgan, shakli buzilgan, sarg‘aygan, ortiqcha g‘ovaklikka hamda zichlikka ega bo‘lgani pastilalarni sotishga ruxsat etilmaydi. Pastilalarning eng muxim tabiiy – kimyoviy ko‘rsatkichlarga ularningnamligi, qaytaruvchanlik xususiyatiga ega bo‘lgan qand miqdori, nordonlik darajasi hamda solishtirma og‘irligi kiradi. Pastilalarning namligi turiga qarab 14% dan 24 %gacha bo‘ladi. Qaytaruvchanlik xususiyatiga ega bo‘lgan qand miqdori esa 7 %dan 20 % gacha bo‘ladi. Nordonlik darajasi esa 5 °S dan kam bo‘lmasligi kerak. Pastilalarning solishtirma og‘irligi ham ularning asosiy ko‘rsatkichlaridan biri hisoblanadi. Yelimli pastilalarning solishtirma og‘irligi 0,6-0,7 g/sm3, qaynatma pastilalarniki esa 0,9 g/sm3 bo‘ladi. Pastilalarning solishtirma og‘irligining kichikligi, ularning yengil va ko‘pchigan bo‘lishidan dalolat beradi. Shokolad mahsulotlari ishlab chiqarish texnologiyasi. Shokolad va kakao-kukuni olish uchun ishlatiladigan asosiy xom ashyo kakao dukkagi hisoblanadi. Kakao dukkagidan tejab-tergab foydalanish bugungi kunqandolatchilik sanoatining asosiy muammolaridan hisoblanadi. Kakao dukkagi doimiy yashil bo‘lib turadigan tropik daraxt (The obroma Cacao) ning urug‘i hisoblanadi. Kakao mevasining shirin qizil-sarg‘ish etining o‘rtasida har birining massasi 0,8-2,0 g 250 dona uzunroq shaklli urug‘ joylashgan bo‘ladi. Urug‘ning rangi pushti-oqdan to bnafsha rangacha, ta’mi esa achchiq, og‘izni burushtiradigan, hidi esa yaqqol sezilmaydigan bo‘ladi.

Kakao dukkugi tashqi tomondan qattiq, lekin tezda archiladigan po‘stloq – kakavella bilan qoplangan bo‘ladi. Kakavellani ichida mag‘iz ikki pallali mag‘iz joylashadi. Kakavellaning urug‘dagi hissasi 12-18 % ni, mag‘izniki esa 81-88 % ni tashkil etadi. Kelib chiqishiga qarab kakao-dukkagi Amirikada, Afrikada va Osiyoda yetishtiriladigan turlariga bo‘linadi. Kakao-dukkagining tovar navlari ularning yetishtiradigan rayonu, mamlakati yoki tashqi bozorga chiqarayotgan port nomini ifodalaydi. Kakao-dukkugining kimyoviy tarkibi. Kakao-dukkugining asosiy komponentlari yog‘, alkoloidlar (teobromin va kofein), oqsil, uglevodlar, rang beruvchi mineral moddalar, organik kislotalar hisoblanadi. Kakaodukkugining kimyoviy tarkibi bo‘yicha eng qimmatli qismi mag‘zi hisoblanadi. Kakavella va urug‘ning murtak qismi esa yuqori miqdorda klechatka, yeptozan, kul, pektin va boshqa moddalarga boyligi bilan farq qiladi. Kakao-dukkugining mag‘zida 55 % yaqin kakao-moyi va 4 % ga yaqin kakovella bo‘ladi. Bu moy asosan oleinat, stefikat va palmitinat yog‘ kislotalarining triglitsiriblaridan tashkil topadi. Bu moy 21-270 S da xushbuy hidli, sariq-oq rangli qattiq holatda 32-340 S da esa suyoq bo‘ladi. Shu sababli ham og‘izda tez eriydi va oson hazm bo‘ladi. Kakao-dukkagida antioksidantlar (kudrosen, katexin, kversetin) bo‘lganligi uchun ham bu tezda oksidlanmasdan uzoq saqlanish xususiyatiga egadir. Teobromin (C7H8O2N4) va kofein (C6H10O2N4) achchiq ta’mli ta’mli alkaloidlar hisoblanadi. Ular inson markaziy nerv sistemasiga qo‘zg‘atuvchi ta’sir ko‘rsatish xususiyatiga egadir. Kakao-dukkagi mag‘zida teobrolin - 1-2, kofeiy esa - 0,2-0,3 foizni tashkil etadi. Oshlovchi moddalar (polifenollar) kakao-dukkagiga o‘ziga, xos achchiq burishtiruvchi ta’m va rang beradi. Oshlovchi moddalar miqdori kakao- dukkagida 4-7 % ni tashkil etadi. Kakao-dukkagida uchraydigan asosiy rang beruvchi modda antotsiadlar hisoblanadi.

Kakao-dukkagida uglevodlardan kraxmal (5-9%), saxaroza (0,5-1,6%) va glyukoza, fruktoza, kletchatka va neptozanlar uchraydi. Oqsil kakao-dukkagining mag‘zida 10-13% ni, kakavella esa 13,5 % ni tashkil etadi. Kakao-dukkagida organik kislotalardan olma, limon, oksalat va sirka kislotalari uchraydi. Ularning umumiy mikdori (limon kislotasi bo‘yicha hisoblaganda) 2 % ni tashkil etadi. Kakao-dukkagida asosan mineral elementlaridan kaliy, kalsiy, fosfor, magniy bo‘ladi. Kul moddasining mikdori kakao dukkagi magzida - 2-4 % ni, kakavella 1qismida esa 6-9 % ni tashkil qiladi. Kakao-dukkagi tarkibiga kiruvchi aromatik moddalar kakao mahsulotlari va shokoladlarning o‘ziga xos xushbuy xidini ta’minlashda katta rol o‘ynaydi. Kakaodukkagi tarkibida ana shunday 300 ga yaqin moddalar borligi anikdangan. Bu moddalar uchuvchanlik xususiyatiga ega bo‘lib, kakao-dukkagini quritishda va qovurishda qisman yuqoladi va ularning ko‘pchiligi shokolad massalarining xushbuyligini ta’minlaydi. Shuningdek, o‘ziga xoc xushbuy hid beruvchi moddalar qand, aminokislotalar va polifenov moddalarining reaksiyaga borishi natijasida ham hosil bo‘ladi. Kakao-dukkagini fermentlash va quritish. Fermentlash yig‘ishtirib olingan ho‘l kakao-dukkagida ishlov berishning birinchi boskichi hisoblanadi. Meva etidan chikarib olingan urug‘lar bir joyda uyuladi va banan barglari bilan yopishib 2-7 sutka davomida ushlab turiladi. Mikroorganizmlar ta’sirida meva etida, avvaliga spirtli achish, keyin esa sirka kislotali bijg‘ish yuz beradi. Bu massadagi xarorat esa 500 S gacha ko‘tariladi. Buning natijasida oshlovchi moddalarning oksidlanishi va qora rangli flobofen moddalarining hosil bo‘lishi hisobiga ypyg‘ qo‘ng‘ir tusga kiradi. Polifenol moddalari oqsillar bilan reaksiyaga borib suvda erimaydigan birikmalar hosil qiladi. Bunda oqsillar va saxaroza gidrolizlanib, organik kislotalar miqdori ortadi. Kakao-dukkagi achchiq ta’mini ma’lum darajada yuqotib, o‘ziga xos hid hosil qilib, mag‘zi qobig‘idan oson ajraladigan holatga o‘tadi. So‘ngra fermentatsiya

jarayoni o‘tkazilgan urug‘lar kuyosh nurida yoki maxsus quritgich jixozlari yordamida to 6-7 % namlik qolguncha quritiladi. Kakao-dukkagining sifatini baholash. Kakao-dukkagining sifatini baholashda uning organoleptik va texnik tahlil ko‘rsatkichlariga alohida e’tibor beriladi. Kakao-dukkagining ta’mi sal achchiqroq yokimli, hidi esa o‘ziga xos, begona hidlarsiz bo‘ladi. Kakao-dukkagining hidlarsiz 100 donasining massasi o‘rtacha 100-150 g ni tashkil etadi. Shuningdek, kakao-dukkagining ifloslanganlik darajasi. Rangi kabi ko‘rsatkichlarga ham e’tibor beriladi. Kakao-dukkagining namligi 8 % dan ortiq bo‘lmasligi kerak. Shuningdek yog‘ va kakavella miqdori kabi ko‘rsatkichlari ham aniqlanadi. Kakao-dukkagiga dastlabki ishlov berish. Kakao-dukkagiga asosiy fabrikat ezilgan kakao olishgacha bo‘lgan dastlabki ishlov berish jarayonini shokolad ishlab chiqarishga ixtisoslashgan fabrika va sexlarda olib boriladi. Ular dastlab saralanadi va begona aralashmalar tozalanadi, termik ishlov beriladi, bo‘laklanadi va keyin esa maydalanib ezilgan kakao hosil qilinadi. Termik ishlov berish hozirgi zamon korxonalarida uzluksiz ishlaydigan jihozlarda 45-60 daqikqa davomida issik, havo ta’sirida olib boriladi. Bunda harorat kakao-dukkugi magzida 115-1250 S gacha ko‘tariladi. Bunday iishlov berish natijasida kakao-dukkagida namlik 2-3 % gacha kamayadi. Kakao-dukkagida yuqori haroratda ishlov berish natijasida oshlovchi moddalar kondensiyaga uchraydi, antotsianlar uchraydi, urug‘lardagi qo‘ng‘ir tus kuchaya boradi, nordonligi kamayib yoqimli achchikrok, ta’m hosil bo‘ladi. Uchuvchan organik kislotalar miqdori kamayib, okrillar depaturatsiyaga uchraydi. Qandlarning aminokislotalar bilan reaksiyaga borishi natijasida kakao-dukkagining hushbuy hidi kuchayadi. Kakao-dukkagiga termik ishlov berishning samarali usullaridan biri ularga yuqori chastotada elektromagnit maydonida ishlov berish hisoblanadi. Kakao-dukkagiga termik ishlov berilgandan so‘ngra ular sovutilib, bo‘laklash uchun maxsus mashinalardan o‘tkaziladi. Mashinalardan o‘tkazilgandan keyin hosil qilingan massa o‘lchamlari bo‘yicha fraksiyalarga saralanib undan murtak va

kakavella qiyomi ajratiladi. Bunda mayda bo‘lakchalar fraksiyasida ko‘p miqdorda kakavella bo‘lganligi uchun ularning ozuqaviy qiymati katta bo‘lakchali fraksiyalarga nisbatan past bo‘ladi. Keyin uni bo‘laklangan kakao-dukkaklari maxsus tegirmonlarda maydalanib, bir xil jinsli maydalangan kakao-masasi hosil qilinadi. Ana shu hosil qilingan maydalangan bir jinsli kakao massasi (tyortoye kakao) shokolad, kakao-moyi va kakao-kukunlari ishlab chiqarish uchun asosiy xom ashyo hisoblanadi. Shokolad. Kimyoviy tarkibi, olinishi, assortimentining tavsifi Shokolad - kakao-dukkagi mahsulotlarini shakar bilan ishlash natijasida olinadigan mahsulotdir. Shokoladlarning kimiyoviy tarkibi. Shokoladlar yuqori ozuqaviy va biologik qiymatga ega bo‘lgan qandolat mahsulotlaridan hisoblanadi. Ularning yuqori ozuqaviy qiymatga ega ekanligi ularning kimiyoviy tarkibi bilan izog‘lanadi. 100 g shokoladning energiya berish qiymati 540-545 kkal yoki 2259-2280 kJni tashkil etadi. Quyidagi 1-jadvalda shokoladlarning asosiy turlarining kimiyoviy tarkibi bo‘yicha ma’lumotlar keltiriladi. 1-jadval Shokoladlarning kimiyoviy tarkibi № Шоколад Миқдори, % тури Сув Оқ- сил Ёғ Моно ва дисахаридла р Крахмал Клетчатка Органик кислоталар Кул 1 Қўшимчалар қўшилмаган шоколад 0,8 5,4 35,3 47,2 5,4 3,9 0,9 1,1 4 Сутли шоколад 0,9 6,9 35,7 49,5 2,9 2,0 0,5 1,6 3 Сутлиёнғоқли шоколад 0,9 7,3 34,5 49,8 3,3 2,1 0,5 1,6

4 Ғовак(сутли) шоколад 0,9 6,9 35,5 49,4 2,9 2,1 0,7 1,6 Bu jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, shokoladlar tarkibida suv juda kam, ya’ni 1 % dan oshmaydi. Shu sababli ham shokoladlar yuqori energiya berish qobiliyatiga egadir. Shokoladlar tarkibida asosiy modda yog‘ va uglivodlar hisoblanadi. Keltirilgan jadval ma’lumotlaridan kurinib turibdiki, shokoladlarda yog‘ miqdori 34,5-35,7 foizni, mono- va disaxaridlar esa 47.,2-49,8 foizni tashkil etadi. Shokoladlar tarkibida ularning turiga qarab oqsil miqdori 5,4-7,3 foizni tashkil etadi. Shokoladlar ma’lum darajada makro va mikro elementlar manbai ekanligi bilan ham diqqatga sazovordir. Shokoladlar tarkibida uchraydigan asosiy mineral elementlar 2-jadval ma’lumotlarida keltirildi. 2-jadval Shokoladlarda mineral elementlar miqdori, mg % № Shokolad turi Na K Ca Mg P Fe 1 Qo‘shimchalar qo‘shilmagan shokolad 2 535 5 20 178 2,7 2 Sutli shokolad 76 543 187 38 235 1,8 3 Sutli-yong‘oqli shokolad 64 524 150 46 222 1,8 4 G‘ovak(sutli) shokolad 77 546 177 38 235 1,8 Bu jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki shokoladlar tarkibida eng ko‘p uchraydigan mikroelementlar kaliy va fosfor hisoblanadi. Ular kaliy miqdori bo‘yicha bir biridan keskin darajada farq qilmasada, lekin natriy va kalsiy elementlari bo‘yicha bir-biridan keskin darajada farq qiladi. Shokoladlar tayyorlashda sut va sut mahsulotlari xom ashyosining qo‘shilishi ularning tarkibida natriy va kalsiy elementlarining yuqori darajada bo‘lishini ta’minlaydi. Tadqiqotlar shundan dalolat beradiki, shokoladlar tarkibida A, S vitaminlari va β-karotinlar kam darajada uchrasada ammo B2, B3 va PP vitaminlarining qo‘shimcha manbai bo‘lib xizmat qilishi mumkin.

Olinishi. Shokolad ishlab chiqarish yuqori darajada mexanizatsiyalashgan jarayonlar asosida. Murakkab mexanizmlardan foydalanish asosida ishlab chiqariladi. Avval kakao dukkagi saralash mashinalaridan o‘tkazilib saralanadi. So‘ngra tozalangan kakao dukkagi maxsus qovurish moslamalarida ishlanib qovuriladi. Quritish esa issiq bug‘ yordamida olib boriladi. Qovurish va quritish kakao dukkagining ta’m va hid ko‘rsatkichlarini yaxshilaydi. Shuningdek kakao dukkagining namligi ham kamayadi. Sovutilgandan keyin kakao dukkagi maydalash-saralash mashinalarida ishlanadi. Bu yerda kakao dukkagi avval bo‘lakchalarga bo‘laklanib, keyin esa o‘lchamlar bo‘yicha saralanadi. Bu yerda kakavella-obolochkadan xalos etiladi. Kakavella shokolad ishlab chiqarishda foydalanilmaydi, u choy va qaxva ichimliklari tayyorlashda va uncha qimmat bo‘lmagan konfet mahsulotlari va karamel nachenkalari olishda ishlatiladi. Agar murtakdan xalos etilsa, bu bo‘lakchalardan yaxshi shokolad olish mumkin bo‘ladi. xom ashyoning ta’m ko‘rsatkichlarini yaxshilash uchun kakao-dukkaginining har xil navlari aralashtiriladi. Keyin esa bo‘lakchalarga bo‘lingan kakao-dukkaklari valsli tegirmonlarda maydalanadi. So‘ngra maxsus mashinalarda eziladi. Bunda suyuq konsistensiyaga ega bo‘lgan kakao-massasi olinadi. Massa maydalanganda va ezilganda qiziydi va kakao-moyi eriydi. So‘ngra kakao-massasi qand pudrasi va boshqa qo‘shimchalar bilan miksmashinalarda ishlanadai. Keyin esa valsli mashinalarda bir xil strukturaga keltirish uchun ezib ishlanadi. Bunda massaning zarrachalari qanchalik mayda bo‘lsa, massaning yopishqoqligi shuncha yuqori bo‘ladi. uning yopishqoqligini kamaytirish uchun quyuq massaga kakao-moyi qo‘shilib yana eziladi. Bu jarayon bir necha bor takrorlanishi mumkin. Ana shunday qilib hosil qilingan gomogen massa oddiy shokoladlar olish uchun shakl berishga jo‘natiladi. Shakl berishdan oldin massa termostatda saqlanib harorat 29-32 0S ga keltiriladi.

Shokolad massasiga maxsus mashinalarda metall qoliplarga quyib, unga shakl beriladi. So‘ngra massa tebranish stollariga o‘tkaziladi. Tebranish hisobiga massa qolipning burchaklariga ham joylanib va undan havo pufakchalaridan xalos etiladi. Keyin qoliplangan shokolad massasi transpartyor yordamida harorati 8-12 0S bo‘lgan sovuq shkaf orqali o‘tadi. Massadagi kakao-moyining qotishi hisobiga shokolad qattiq konsistensiyaga ega bo‘ladi. keyin qoliplardan olinib, o‘rab joylanadi. Assortimenti. Shokolad tarkibi va xossalari bo‘yicha guruhlanadi. Shokolad nachinkali va nachinkasiz bo‘lishi mumkin. Shokolad massasi esa qo‘shimchalar qo‘shilmagan va qo‘shimchalar qo‘shilgan bo‘lishi mumkin. Shokolad massasiga qanday ishlov berilishiga qarab oddiy va desert shokoladlariga bo‘linadi. Ularning turlarini belgilaydigan ko‘rsatkichlar retsepturasida qancha qand, qancha kakao-massasi va qancha kakao-moyi borligi hisoblanadi. Qo‘shimchalar qo‘shilmagan shokoladlar kakao-massasi, kakao-moyi, qand va aromatik moddalardan tashkil topgan massadan olinadi oddiy shokoladlarda qand miqdori 63 % dan ko‘p bo‘lmaydi, desert shokoladlarda esa bu ko‘rsatkich 55 % dan ko‘p bo‘lmasligi kerak.

Adabiyotlar: 1. O’zlem Tokuso’g’lu. Barry G. Swanson. «Inproving Food Quality with Novel Food Processing Technogies». Edited by.Taylor end Francis Group. 2015. p. 485. 2. Food and raw materials. Kemeraovo institute of food science and texnology. 2015, p. 145. 3. Vasiyev M.G‘., Dadayev Q.O. va boshqalar. Oziq-ovqat texnologiyasi asoslari. –T.: “Voris-Nashriyot”, 2012. - 400 b. 4. 4.Yo’ldoshev N., Kadirxodjayeva N. Ishlab chiqarish tehnologiyalari. Darslik. 2014yil. - 350 bet. 5. Adizov R.T., G‘afforov A.X. Xusenov S.Y. Donni tozalash va maydalash texnologiyasi. –T.:” TURON-IQBOL” nashriyoti, 2006. -184 b. 6. Amonova Z.M. Sut va sut mahsulotlari texnologiyasi. –T.: Cho‘lpon, 2004. 132 b. 7. Boboyev S.D., Adizov R.T., Ergasheva X.B. Omixta yem ishlab chiqarish. -T.: O‘zbekiston, 2003. -280 b.

O'xshashlar

Shokolad tayyorlash texnologiyasi

Sanoatda ishlatiladigan xom-ashyolar va materiallar

Unli qandolat mahsulotlari texnologiyasi

Sovutilgan va muzlatilgan go‘shtlar texnologiyasi

Non texnologiyasi