Sovutilgan va muzlatilgan go‘shtlar texnologiyasi - Oziq-ovqat texnologiyasi - Referatlar

Sovutilgan va muzlatilgan go‘shtlar texnologiyasi

Yuklangan vaqt:

05.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

99.5 KB

Ko'chirib olish

Sovutilgan va muzlatilgan go‘shtlar texnologiyasi Reja: 1. Sovutilgan go‘shtlar. Sovutish texnologiyasi. 2. Muzlatilgan go‘shtlar. Muzlatish texnologiyasi. 3. Sovutilgan va muzlatilgan go‘shtlarning sifat ko‘rsatkichlari. 4. Sovutilgan va muzlatilgan go‘shtlarni saqlash.

Sovutilgan go‘shtlar. Sovutish texnologiyasi Go‘sht va submahsulotlarini past haroratda ishlov berish ularning buzilishining oldini olishning eng samarali usullaridan biri hisoblanadi. Past haroratda saqlash yo‘li bilangina go‘sht va kallapocha mahulotlarining dastlabki xossalarini saqlash mumkin bo‘ladi. Sovuq haroratda saqlaganda go‘shtlarning tarkibidagi moddalar minimal darajada o‘zgaradi. Past haroratda saqlash yo‘li bilangina fermentlar, havo kislorodi va yorug‘lik ta’sirida ro‘y beradigan biokimyoviy, kimyoviy va mikrobiologik o‘zgarishlarning oldini olish mumkin. Oziq-ovqat sanoatida go‘shtlarni saqlashda quyidagi past haroratlar qo‘llaniladi: a) to‘qima suyuqligining muzlashi mumkin bo‘lgan haroratdan 1-40S yuqori harorat – bu sovutish va sovutilgan go‘shtni saqlashdan iboratdir; b) to‘qima suyuqligining muzlashi mumkin bo‘lgan haroratdan 1-20S past harorat – bu go‘shtni qisman muzlatish va qisman muzlagan go‘shtni shu harortada saqlashdan iboratdir. v) to‘qima suyuqligining muzlashi mumkin bo‘lgan temperaturadan ancha past temperaturada muzlatish va muzlagan go‘shtni saqlashdan iboratdir. Sovutilgan go‘shtda go‘shtning dastlabki xossalari butunlay saqlanib qolganligi uchun sovutilgan go‘sht muzlatilgan va qisman muzlatilgan go‘shtga qaraganda yuqori sifatga ega bo‘ladi. Sog‘lom hayvonlarning ham to‘qimalari go‘shtga so‘yilgandan keyin kam darajada bo‘lsada mikroorganizmlari bilan zararlangan bo‘ladi. Shu bilan go‘sht va kalla-pocha mahsulotlari mog‘or bakteriyalari va har xil mikroorganizmlarning rivojlanishi uchun yaxshi ozuqa manbai hisoblanadi. Go‘shtni to‘qima suyuqligining muzlash temeraturasigacha sovutish mikroorganizmlar xayot faoliyatini susaytirib, mikroorganizmlarning tarkibida ham o‘zgarishlar vujudga kelishiga sabab bo‘ladi. Masalan, termofil va mezofil mikroorganizmlari qirilib bitadi.

Go‘shtlarni sovutish maxsus sovutgich kameralarida olib boriladi. Sovutgich kameralarida go‘shtni sovutish jarayonida mol tanalari va yarim tanalari bir-biriga tegib turmasligi kerak. Osma yo‘lning 1 metriga kattakichikligiga qarab 2-3 ta qoramol tanasi yoki 3-4 ta cho‘chqa yarim tanasi osilgan bo‘lishi kerak. Bunda yarim tanalarning ichki qismi sovuq havo haroratiga qarab turishi kerak. Hovuridan tushmagan go‘shtlarni sovutish bir bosqichli, ikki bosqichli, shuningdek, sekinlik bilan yoki tezlik bilan sovutish usullarini qo‘llash orqali olib boriladi. Go‘shtni sekinlik bilan sovutish bir qancha kamchiliklarga ega. Bunda go‘sht massasining kamayishi bilan bir qatorda tana sirtida qalin qobiq hosil bo‘ladi. Natijada bunday sharoit mikroorganizmlarning rivojlanishi uchun qulay hisoblanadi. Shuning uchun bunday go‘shtlar uzoq saqlanmaydi. Go‘shtni tez sovutish usuli sekinlik bilan sovutish usuliga qaraganda bir qancha usunliklarga egadir. Bunda go‘shtning tovarlik ko‘rinishi yaxshi bo‘ladi, tana yuzasida yupqa qobiq hosil bo‘lishi hisobiga go‘shtning saqlashga barqarorligi ortadi. Bundan tashqari bu usulda go‘shtni sovutish jarayoni ham birmuncha qisqaradi. Tanani sovutish go‘shtni sotishga tayyorlash uchun bo‘ltaklash jarayonida chiqadigan go‘sht selining miqdoriga ham katta ta’sir ko‘rsatadi. Tez sovutish go‘sht seli tarzida bo‘ladigan yo‘qotishni kamaytiradi. Tez muzlatilgan go‘shtlardan suyuqliklarning ajralib chiqishi sekin muzlatilgan go‘shtlarga nisbatan sekinlik bilan boradi. Bir bosqichli sekin sovutish usulida go‘sht muskullari orasidagi harorat sovutish kameralarida 4 0 С gacha tushuriladi. Bunda sovutish kameralarida harorat -1÷-2 0 С va havoning nisbiy namligi 90-92 % ni tashkil etadi. Ikki bosqichli tez sovutish usulida esa birinchi bosqichida -4÷-12 0 С haroratdagi intensiv sirkulyatsiyaga ega bo‘lgan havo yordamida tananing bel qismining yuzasi harorat -1 0 С ga kelguncha 6-10 soat sovutiladi. Ikkinchi bosqichi esa -1÷-1,5 0 С sovuqlikka ega bo‘lgan sovutish kameralarida olib boriladi. Bu yerda sovutish tananing hamma qismlarida 4 0 С gacha yetguncha davom ettiriladi. Tez sovutishga mo‘ljallangan go‘shtlar kameralarga yarim tana holida bir tekis qilib

ilgaklarga ilinadi. Bunda kameraga keragidan ortiq go‘sht joylanmasligi kerak. Sovutish jarayonida yarim tana yuzasining muzlamasligiga ham alohida e’tibor berilishi kerak. Sovutilgan yarim tanalar ilgaklarga osilgan holatda yoki bo‘laklarga bo‘linib o‘ralgan holda –1 0 С da saqlanadi. Tadqiqotlar shundan dalolat beradiki, tez sovutish usuli bilan sovutilgan yarim tanalar bo‘laklanib, yashiklarga vakuum- o‘ralib saqlansa, ularning saqlanish muddati o‘ralmaganlariga qaraganda qariyb ikki marta uzayar ekan. Sovutilgan go‘shtlarni saqlash jarayonida go‘shtda fizikaviy, kimyoviy va biokimyoviy o‘zgarishlar ro‘y beradi. Go‘shtda fizikoviy o‘zgarishlar ularning konsistensiyasining, rangining va massasining o‘zgarishini keltirib chiqaradi. Go‘sht konsistensiyasining o‘zgarishi go‘shtning qotishi va yetilish jarayonining boshlanishida ro‘y beradigan jarayonlar bilan bog‘liq bo‘ladi. Bunda go‘sht yuzasining kamroq darajada qorayishi esa uning qurishi va shu joyda rang beruvchi moddalar konsentratsiyasining ortishi bilan izohlanadi. Shuningdek go‘sht sirtining qorayishi qon gemoglobini va to‘qimalardagi mioglabinning metogemoglobin va metomioglobinga aylanishi bilan ham tushuntiriladi. Go‘sht rangining qorayishi birinchi navbatda qon yig‘ilgan joylarda va orriq mollarning go‘shtlarida ro‘y beradi. Go‘sht yuzasining kattaligi, sovutishning qancha vaqt davom etishi, havoning harakati tezligi, harorati, namligi ma’lum darajada go‘sht massasining kamayishiga ta’sir ko‘rsatadi. Ammo, go‘shtning qurigan yuzasida yupqa qobiq hosil bo‘ladi. Aynan hosil bo‘lgan ana shu yupqa qobiq go‘shtdan suv bug‘larining bug‘lanishini kamaytiradi, mikroorganizmlarning tashqi muhitdan go‘sht ichiga o‘tishiga to‘sqinlik qiladi va alqisa go‘shtning uzoqroq saqlanishini ta’minlaydi. Go‘sht massasining suvini yo‘qotishi hisobiga kamayishiga muskul to‘qimasi yuzasi, yog‘ to‘qimalarining qanchalik darajada bo‘lishi ham katta ta’sir ko‘rsatadi. Muskul to‘qimalari yuzasida yog‘ to‘qimasi bo‘lmagan go‘shtlarda yog‘ to‘qimalari bo‘lgan go‘shtlarga nisbatan massasining kamayishi ko‘proq bo‘ladi. Ba’zi mamlakatlarda (AQSH, Angliya) go‘shtning qurishini kamaytirish uchun osh

tuzi bilan ho‘llangan choyshabga o‘rab sovutish usullari ham qo‘llaniladi. Rangini saqlash uchun choyshab yarim tananing sirtiga mahkam yopishib turishi kerak. Sovutish jarayoni tugagandan so‘ngra choyshab olinadi va go‘sht saqlash kameralariga jo‘natiladi. Go‘shtlarni sovutish jarayonida bo‘ladigan kimyoviy o‘zgarishlarga mioglobin va gemoglobinlarning havo kislorodi ta’mirida oksidlanishi kiradi. Ularda bo‘ladigan biokimyoviy o‘zgarishlar esa go‘shtning so‘yilgandan keyingi unda bo‘ladigan qotish jarayoni bilan chambarchars bog‘liqdir. Sovutish jarayonining uzoq davom etmaganligi sababli ularda katta darajadagi mikrobiologik o‘zgarishlar ro‘y bermaydi. Sovutilgan go‘sht sovutish kameralarida 0 dan-2 0 С gacha bo‘lgan haroratda va havoning nisbiy namligi 85 % bo‘lgan sharoitda yaxshi ishlov berilgan qoramol go‘shtlari 10-16 sutka, cho‘chqa va qo‘y go‘shtlari 7-14 sutka, kalla-pocha mahsulotlari esa 3 sutka saqlanadi. Texnologik yo‘riqnomalar bo‘yicha sovutilgan go‘shtlarni -2÷-3 0 С da ham qisman muzlatilgan holda saqlash mumkinligi ko‘rsatib o‘tilgan. Bunday go‘shtlarni o‘ta sovutilgan go‘shtlar deb yuritiladi. Saqlanishning boshlanish davrida bu go‘shtlar sirtidan hisoblaganda 2,0-2,5 sm chuqurlikkacha muzlagan bo‘ladi. Keyingi saqlanish jarayonlarida esa muz qatlami chuqurlashib boradi. Go‘shtlarni muzlashga yaqin haroratda saqlash texnologiyasi prof. N.A.Golovkin tomonidan ishlab chiqilgan. U kishi tomonidan muzlashga yaqin haroratda (krioskopik nuqtaga yaqin) saqlaganda go‘shtda ro‘y berayotgan jarayonlar kompleksi yaxshi o‘rganilgan. Bu muallifning ma’lumotlari bo‘yicha go‘shtni past haroratda saqlaganda uning sifatini pasaytirishga olib keladigan strukturaviy va biokimyoviy o‘zgarishlar ro‘y bermaydi. Saqlash jarayonida sovutilgan go‘shtlarda fizikaviy, kimyoviy, biokimyoviy, gistologik va mikrobiologik o‘zgarishlar ro‘y beradi. Saqlash jarayonida go‘shtning konsistensiyasi, ta’mi va hidi birmuncha yaxshilanadi. Buning asosiy sababi go‘shtning yetilishi natijasida bo‘ladigan o‘zgarishlar-dir. Bu yerda ham

go‘shtda metamioglobin va metogemoglobinlarning hosili bo‘lishi va ularning ortishi go‘shtlarning qorayishini keltirib chiqaradi. Go‘shtda qurish hisobiga kamayish go‘shtning turiga, semizligiga, saqlash sharoiti va muddatiga katta darajada bog‘liq bo‘ladi. Cho‘chqa go‘shtlarida qurish hisobiga kamayish qoramol go‘shti va qo‘y go‘shtidagiga nisbatan birmuncha kam bo‘ladi. Shuningdek, bu ko‘rsatkich semiz mollar go‘shtidagiga nisbatan ham kam bo‘ladi. Haroratning qancha darajada pastligi va nisbiy namlikning yuqori bo‘lishi, shuncha darajada go‘sht massasini kamayishdan saqlaydi. Sovutilgan go‘shtlarni saqlaganda xonaning hamma joylarida doimiy harorat va nisbiy namlik bo‘lishiga erishish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Bunga esa havo sirkulyatsiyasi yo‘li bilan erishish mumkin. Lekin, bu yerda mahsulot ko‘proq suvini yo‘qotadi. Go‘shtning turi, semizlik darajasi va saqlash muddatiga qarab go‘sht massasining kamayishi har xil darajada bo‘lishi mumkin. Qoramol va qo‘y go‘shtlarini uch sutka davomida saqlaganda qurish natijasida yo‘qotish 0,7-0,9 % ni cho‘chqa go‘shtlarida 0,5-0,8 % ni, kalla-pocha mahsulotlarida esa 0,7-1,1 % ni tashkil etadi. Sovutilgan go‘shtlarni saqlash jarayonidaa bo‘ladigan biokimyoviy o‘zgarishlar go‘shtning yetilishiga sabab bo‘ladi. Bu jarayon sovutilgan go‘shtlarni saqlaganda 10-12 sutka davom etadi. Asosiy kimyoviy o‘zgarishlarga esa fermentlar va havo kislorodi ta’sirida yog‘ning gidrolizlanish natijasida buzilishi tushuniladi. Harorat 0 0 С ga yaqin bo‘lgan sharoitda mikroorganizmlar faoliyati sekinlashsada, butunlay to‘xtamaydi. Shu sababli har qanday sharoitda ham uzoq muddat saqlanganda go‘shtlar buziladi. Sovutilgan go‘shtlarni saqlaganda ularning mikroflora tarkibi ma’lum bir muddat miqdor ham sifat jihatidan deyarli o‘zgarmaydi. Bu jarayonga tananing sirtida hosil bo‘lgan yupqa qobiq va go‘shtnng rN ko‘ratkichining kislotali muhitga o‘tishi ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Sovutilgan go‘shtning saqlanish muddati go‘shtga

birinchi qayta ishlovi berilgandan keyingi go‘sht yuzasining mikroorganizmlar bilan boyiganligi sonining logorifmiga teskari proporsionaldir. Yuqorida aytib o‘tganimizdek, sovutilgan go‘shtlarning saqlash muddatiga ta’sir ko‘rsatuvchi asosiy omillar harorat va nisbiy namlik hisoblanadi. Masalan, go‘shtlarni 100S da saqlaganda saqlash muddati 5 sutkani, 5 0 С da saqlaganda 8 sutkani, 0 0 С da saqlaganda esa saqlash muddati 15 sutkani tashkil etadi. Sovutilgan go‘shtlarga talab katta bo‘lganligi sababli ularning saqlash muddatini oshirish va tashishda sifatini pasaytirmaslik masalalari bugungi kunning muhim vazifalaridan sanaladi. Shu sababli go‘shtlarni saqlaganda, tashiganda ularning sifatini pasaytirmasdan uzoq saqlash, tashish uslublarini ishlab chiqish katta ahamiyat kasb etadi. Bu vazifani esa go‘shtlarni sovutish yo‘li bilan konservalashda boshqa usullardan ham keng foydalanish asosidagina hal etish mumkin. Ana shunday uslublarga go‘shtlarni karbonat angidrid gazi, antibiotiklar, ultrabinafsha va radioktiv nurlari bilan, ozon bilan qayta ishlash uslublari kiradi. Hozirgi kunda antibiotiklar va ionlashtirilgan nurlar bilan ishlangan go‘shtlarning inson organizmi uchun zarari borligini hisobga olib bu usullarni qo‘llash ta’qiqlangan. Antibiotiklar bilan qayta ishlangan go‘shtlarni uzoq muddat iste’mol qilish natijasida odam ichagida antibiotiklar ta’siriga chidamli bakteriyalar paydo bo‘ladi. Shuningdek, antibiotiklarning mahsulotda qolgan miqdori organizmda fiziologik jarayonlarning buzilishini keltirib chiqarishi mumkin. Karbonat angidrid ( СО 2 ) gazini qo‘llash. Karbonat angidrid gazi past haroratda mikroorganizmlar hayot faoliyatini to‘xtatib qo‘yadi. U go‘shtlarning shilimshiqlanib qolishini keltirib chiqaruvchi hamda mog‘or, chirituvchi bakteriyalarning rivojlanishiga ham qarshi ta’sir o‘tkazadi. Masalan, go‘shtda ko‘p tarqalgan mog‘or bakteriyalari karbonat angidrid gazining 10 % li konsentratsiyasida sekin rivojlanadi, 20 % li konsentratsiyasida esa ular rivojlanishdan butunlay to‘xtaydi. Karbonat angidridli muhitda saqlash kamchiliklardan ham holi emas, karbonat angidrid gazining konsentratsiyasi 20 % dan ortiq bo‘lgan sharoitda go‘shtning rangi qorayib qoladi. Buning asosiy sababi karbonat angidrid gazi

mioglobin va gemoglobinlar bilan reaksiyaga borib karbgemoglobin va karbmioglobin hosil qilinishi bilan tushuntiriladi. Shu singari mol yog‘i ham o‘zining tabiiy rangini yo‘qotadi. Ikkinchidan, karbonat angidrid gazli muhitda saqlash uchun maxsus konstruksiyaga ega bo‘lgan kameralar kerak bo‘ladi. Sovutilgan go‘shtni 0 0 С da va 10-12 % konsentratsiyaga ega bo‘lgan karbonat angidrid gazi muhitida saqlaganda go‘shtning saqlash muddati 1,5-2,0 barobarga ortadi. Karbonat angidrid gazi muhitida saqlashni nafaqat sovutilgan go‘shtlar uchun, balki kolbasa va boshqa go‘shtli mahsulotlar uchun ham tavsiya etish mumkin. Ultrabinafsha nurlarni qo‘llash. Go‘sht mikroflorasiga qarshi kurashishning eng samarali usullaridan biri ultrabinafsha nurlarni qo‘llash hisoblanadi. Ultrabinafsha nurlarning ta’sir kuchi nurlanishning intensivligiga, go‘shtning mikroorganizmlar bilan ifloslanganligiga va boshqa omillarga bog‘liq bo‘ladi. Sovutilgan go‘shtlarga ultrabinafsha nurlar yordamida ishlov berilganda ularning saqlanish muddati ikki barobarga ortadi. Ultrabinafsha nurlarni qo‘llash ham ba’zi bir kamchiliklardan xoli emas. Ultabinafsha nurlar faqatgina mahsulotning sirtidagi mikroflaganizmlarga ta’sir ko‘rsatadi. Ultrabinafsha nurlar mahsulotning ichki qismidagi mikroorganizmlarga yetarli darajada ta’sir ko‘rsata olmaydi. Ultrabinafsha nurlar bilan ishlanganda ba’zi bir vitaminlar (masalan, V6 vitamini) inaktivatsiyaga uchraydi. Bu usulning yana bir kamchiligi shundaki, go‘shtlarga bu usul bilan ishlov berilganda inson ko‘ziga va terisiga zararli ta’sir ko‘rsatishi mumkinligini hisobga olib, ehtiyot choralari ko‘rilishi kerak bo‘ladi. Ozon gazini qo‘llash. Ma’lumki, ozon molekulasi tezda parchalanib kislorod atomini hosil qilish qobiliyatiga egadir. Kislorod atomi esa mikroorganizmlarni o‘ldiradi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, ozonga bakteriyalarning qarshilik ko‘rsatish darajasi bakteriyalarning turiga, atrofmuhitning xususiyatlari va ozonning qancha muddat ta’sir ko‘rsatishiga ko‘p darajada bog‘liq bo‘ladi. Ozon kuchli oksidlovchi modda bo‘lganligi uchun yog‘larning oksidlanib-buzilishini tezlashtiradi. Ozon bilan faqat bo‘sh kameralarga ishlov berish tavsiya etiladi. Shu

narsani unutmaslik kerakki, havoda ozonning konsentratsiyasining 2 мг / м 3 ga yetishi inson organizmiga zararli ta’sir ko‘rsatadi. Ozon maxsus ozonator qurilmalarida havo kislorodiga yuqori kuchlanishli elektr zaryadi ta’sirida hosil qilinadi. Go‘shtning saqlash muddatini oshirishning usullari. Go‘shtning saqlash muddatini oshirish usullaridan biri sovutilgan katta bo‘laklarini 0,4 % li sirka kislotasi eritmasi bilan ishlash hisoblanadi. Bunday ishlov berish go‘shtning sirtida mikrobiologik o‘zgarishlarning ro‘y berishiga qarshi ta’sir ko‘rsatadi. Shuningdek, go‘shtning yuzasini xlor eritmasi bilan ishlov berish ham uzoqroq saqlanishini ta’minlashda yaxshi samara beradi. Bunda eritmada xlorning konsentratsiyasi 0,005-0,02% bo‘lishi tavsiya etiladi. Go‘shtning saqlashga barqarorligini oshirishning samarali usullaridan biri go‘sht sirtida himoya qobig‘i hosil qilishdir. Bu qobiq go‘shtni ifloslanishdan, qurib qolishidan, mikroorganizmlar ta’siridan va oksidlanishdan saqlaydi. Himoya qobig‘i hosil qiluvchi vosita sifatida oqsiljelatin, yog‘-atsetoglitsirid, alginatlar, polivinilspirti kabi xom ashyolardan foydalaniladi. Bu xom ashyolar go‘sht va go‘sht mahsulotlarini saqlashda kompleks xususiyatga egadir. Go‘shtning uzoq saqlanishini va barqarorligini ta’minlash vositasi sifatida natriy sulfitdan ham foydalanish mumkinligi haqida ilmiy adabiyotlarda bir qancha ma’lumotlar mavjuddir. Natriy sulfit go‘shtning tabiiy rangining saqlanishiga yordam berib, uning ta’m ko‘rsatkichlarini o‘zgartirmaydi. Muzlatilgan go‘shtlar. Muzlatish texnologiyasi Go‘sht va go‘sht mahsulotlarini muzlatish, ularning saqlanish muddatini uzaytirishda konservalashning eng mukammal usullaridan biri hisoblanadi. Go‘sht va go‘sht mahsulotlarini muzlatishning asl maqsadi iste’molchilarning go‘sht va go‘sht mahsulotlariga bo‘lgan talabini yil o‘n ikki oy davomida uzluksiz ta’minlashdan iboratdir.

Go‘shtni muzlatish jarayonida go‘shtning massasida 1 % ga yaqin yo‘qotish bo‘ladi va uning sifati ma’lum darajada pasayadi. Muzlatilgan go‘shtni muzdan eritib ishlatish natijasida ham sifati pasayadi. Lekin, bu usulda go‘shtni konservalashning boshqa usullariga nisbatan saqlanish muddati nihoyatda uzayadi. Go‘shtni muzlatish yo‘li bilan konservalash go‘shtni uzoq muddat saqlashda arzon usullardan biri hisoblanadi. Eng muhimi bu usulda go‘shtning tabiiy xususiyatlari saqlanib qoladi. Go‘shtning ozuqaviy qiymatini saqlashda muzlatish jarayonining qay darajada olib borilishi asosiy ahamiyat kasb etadi. Go‘shtni muzlatish texnologiyasida eng muhim jarayon bu muzlagan go‘shtda bo‘ladigan o‘zgarishlarning qaytaruvchanligini ta’minlashdan iboratdir. Muzlatishning chuqurlik darajasi go‘shtni qaysi haroratda saqlashga ham bog‘liqdir. Ko‘pincha saqlash uchun -10 0 ÷-50 0 С tavsiya etiladi. Bu yerda -10 0 С chegara qilib ko‘rsatilishiga asosiy sabab shuki, bundan balandroq haroratda mikroorganizmlarning rivojlanishi davom etadi. Mikroorganizmlarning rivojlanishining oldini olish uchun aynan shu haroratda saqlash tavsiya etiladi. Texnologik va tovarshunoslik nuqtai nazaridan qaralsa muzlatish jarayonida go‘shtlarda ba’zi bir o‘zgarishlar ro‘y beradi. Bu o‘zgarishlar orqaga qaytarilmaydigan o‘zgarishlar bo‘lganligi uchun go‘sht muzdan tushirilganda u o‘zining dastlabki xususiyatlarini to‘liq egallamaydi. Buning asosiy sababi oqsillarning qisman denaturatsiyaga borishi, muz kristallari ta’sirida muskul tolalarining jarohatllanishi va boshqa o‘zgarishlar hisoblanadi. Go‘shtlarni muzlatishning ikki xil usuli mavjuddir: sekin va tez muzlatish. Sekin muzlatish jarayonida muzlash avvalo hujayralar orasida, ya’ni muskul orasidan boshlanadi. Chunki, bu yerda xujayralar orasidagi suyuqlikda kislota, tuz va boshqa moddalarning konsentratsiyasi muskul tolasidagidan kam bo‘ladi. Shu sababli hujayralar orasidagi suyuqlik, hujayraning o‘zidagi suyuqlikka nisbatan balandroq haroratda muzlaydi. Natijada suyuqlik hujayradan hujayra oralig‘iga o‘tib yana muzlaydi va shu tariqa hujayralar orasida katta muz kristallari hosil bo‘ladi. Muz kristallari tolalar orasidagi maydonni kengaytirib, birlashtiruvchi

to‘qimalar qobig‘ini jarohatlaydi. Shu sababli muz eriganda muskul tolalarining jarohatlanishi hisobiga to‘qimalardagi suyuqlik ko‘p miqdorda go‘shtdan ajralib chiqadi. Tez muzlatish usulida esa muskul tolalari orasida kichik o‘lchamli muz kristallari hosil bo‘ladi va ular deyarli muskul tolalarini jarohatlamaydi. Go‘sht to‘qimalari morfologik strukturasining yuqori darajada saqlanishi muzlatilgan go‘shtlarni muzdan eriganda ajralib chiqqan go‘sht seli ma’lum darajada qayta boshdan muskul to‘qimalariga shimiladi. Hujayralar strukturasining shikastlanmasligini ta’minlash uchun muzlatishni –40 0 С da o‘tkazish va muzlatilgan go‘shtni saqlashni esa -15 0 va undan past haroratda amalga oshirish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Go‘shtni muzlatishda unda fizikoviy, gistologik, kolloid-ximik, biokimyoviy va biologik o‘zgarishlar ro‘y beradi. Muzlatish jarayonida mikroorganizmlarning rivojlanishi uchun noqulay sharoit vujudga keladi va unda fermentlar ishtirokida boradigan biokimyoviy jarayonlarning tezligi ham nihoyatda sekinlashadi. Fizikoviy o‘zgarishlarga go‘sht rangining va massasining o‘zgarishi kiradi. Muzlagan go‘sht bo‘lakchalarining rangi och-qizil, sovutilgan go‘shtlardagi singari intensiv bo‘lmaydi. Muzlatilgan go‘shtning rangi go‘sht pigmentlari konsentratsiyasi va uning holatiga bog‘liq bo‘ladi. Shuningdek, fizikaviy o‘zgarishlarga muzlatish jarayonida go‘sht hajmining ortishini ham kiritish mumkin. Muzlatilgan go‘shtlarda ularning hajmi dastlabki hajmiga qaraganda 10 foizga ortadi. Muzlatilgan go‘shtda gistologik o‘zgarishlar tolalararo strukturasi va muskul hujayralarini muz kristallarining jarohatlashi natijasida ro‘y beradi. To‘qimalar strukturasining, xususan, birlashtiruvchi to‘qimalar strukturasining buzilishi bir tomondan go‘shtni yumshatib, uning konsistensiyasiga ijobiy ta’sir ko‘rsatsa, ikkinchidan go‘sht muzdan tushirilganda go‘sht selining ko‘proq go‘shtdan chiqib ketishiga sabab bo‘ladi. Go‘shtni muzlatganda unda kalloid kimyoviy va biokimyoviy o‘zgarishlar ham ro‘y beradi. Go‘sht to‘qimasi strukturasida bo‘ladigan kimyoviy o‘zgarishlar

muzlatilgan go‘sht eritilganda to‘qimalarning suvni tutib turish qobiliyatiga ham katta ta’sir ko‘rsatadi. Go‘sht qancha past haroratda muzlatilsa, to‘qimalarning suvni tutib turish qobiliyati shuncha yuqori bo‘ladi. Muzlatish jarayoni go‘sht xususiyatlarining o‘zgarishini ham keltirib chiqaradi. Ayniqsa oqsillar tarkibida ma’lum o‘zgarishlar ro‘y beradi. Oqsillarning o‘zgarish darajasiga muzlatish tezligi ham katta ta’sir ko‘rsatadi. Go‘shtlarni -4÷- 9 0 С da sekinlik bilan muzlatganda oqsillar tarkibida katta o‘zgarishlar ro‘y beradi. Go‘shtni muzlatganda va saqlaganda oqsillardan miozin oqsilining strukturasida eng ko‘p o‘zgarishlar ketadi. Go‘shtning oqsili tarkibida bo‘ladigan bunday o‘zgarishlar ozuqaviy qiymatini, ta’m va tovarlik ko‘rsatkichlarini ma’lum darajada pasaytiradi. Go‘shtlarni muzlatganda ro‘y beradigan muhim biokimyoviy o‘zgarishlardan biri muskul to‘qimasida ATF ning parchalanishi hisoblanadi. Tez muzlatish usulida go‘shtning fosforoorganik birikmalarining asosiy qismi dastlabki holatidagidek bo‘ladi va ularning parchalanish tezligi saqlash haroratiga bog‘liq bo‘ladi. Masalan, muzlatilgan go‘shtlarni -10 0 С da saqlaganda fosfororganik birikmalar ma’lum darajada parchalansa, -35 0 С da saqlaganda esa bu fosfoorganik birikmalarda deyarlik o‘zgarish ro‘y bermaydi. Muzlatish go‘shtning to‘la sterilizatsiyasi holatini ta’minlay olmaydi, chunki ba’zi mikroorganizmlar juda sovuq haroratga ham moslashib, anabioz holatiga o‘tadi. Go‘shtni hovuridan tushmagan yoki sovutilgan holatda muzlatish tavsiya etiladi. Go‘shtni qotish bosqichida muzlatish tavsiya etilmaydi, chunki bunday go‘shtlarni muzdan tushirganda ko‘p darajada go‘sht seli chiqib ketadi. Molni so‘yib bo‘lgandan so‘ngra 30-36 soat o‘tib muzlatishga tavsiya etiladi. Muzlatish jarayonida go‘shtning massasi kamayadi. Bu miqdor go‘shtning turiga, semizligiga va muzlatish temperaturasiga bog‘liq bo‘ladi. Go‘sht qancha tez muzlatilsa, massasining yo‘qolishi shuncha kam bo‘ladi. Go‘shtni muzlatganda tovarlik sifatini saqlash va massasi bo‘yicha yo‘qotishni kamaytirish maqsadida ularni muzlatishdan oldin tabiiy yoki sun’iy

qobiqlarga o‘raladi. Bo‘laklangan go‘shtlar maxsus materiallarga o‘ralib bloklar holida muzlatiladi. Bu usulda go‘shtlarning sifati juda yaxshi saqlanadi. Hozirgi kunda go‘shtlarni muzlatishning ilg‘or usullaridan ham foydalanilmoqda. Masalan, suyuq azot yordamida olinadigan sovuqlik bilan, ya’ni kriogenik muzlatish usuli bilan muzlatish ana shular jumlasiga kiradi. Sovutilgan va muzlatilgan go‘shtlarni saqlash Muzlatilgan go‘shtlar maxsus kameralarda saqlanadi. Muzlatish va saqlash kameralarida mol tanasining, kalla-pocha mahsulotlarining joylanishi, harorat va nisbiy namlik, go‘shtning sifatining holati kabilar nazorat qilinadi. Harorat kamerada va go‘sht muskul to‘qimalari ichida qancha past bo‘lsa go‘shtning kutilgan saqlanish muddati shuncha ko‘p bo‘ladi. Muzlatilgan go‘sht, muzlatilgan kalla-pocha mahsulotlarining saqlanish muddati qanday omillar ta’sir ko‘ratishiga qarab keskin darajada farq qiladi. Muzlatilgan go‘sht va go‘sht mahsulotlari iste’molchilarga yetgunga qadar uch bosqich saqlanishini o‘taydi. Bular esa quyidagilardir: ishlab chiqarishdagi muzlatish kameralari, go‘shtni saqlash va tarqatish kameralari, chakana savdodagi saqlash kameralari. Muzlatilgan go‘sht va kalla-pocha mahsulotlarini saqlash muddati go‘shtning turiga, semizligiga, saqlash haroratiga va boshqa omillarga bog‘liq bo‘ladi (1- jadval). 1-jadval Go‘shtlarni saqlash muddati Маҳсулот Сақлаш муддати (ой) ва ҳарорати, 0 С -21 -18 -15 -12 Қорамол ва қўй I категория 18 12 9 6 II категория 15 10 70 5

Чўчқа Териси билан 15 10 7 5 Терисиз 12 8 6 4 Калла-поча маҳсулотлари 4-6 4-6 4-6 4-6 Muzlatilgan go‘shtning holatini belgilaydigan bosh omillar harorat, havoning nisbiy namligi va havo sirkulyatsiyasi hisoblanadi. Tabiiy sirkulyatsiyasi eng yaxshi samara beradi. Muzlatilgan go‘shtlarni past haroratda saqlaganda fizikaviy, kimyoviy va biokimyoviy jarayonlar davom etadi. Fizikoviy jarayonlarga go‘sht rangining va massasining o‘zgarishi kiradi. Go‘sht rangining qorayishi suvning bug‘lanishi hisobiga pigmentlar konsentratsiyasining ortishi, shuningdek, mioglobin va gemoglobinning metomioglobin va metogemoglobinga aylanishi bilan tushuntiriladi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki muzlatilgan go‘shtni -30 0 С haroratda saqlaganda uning tabiiy rangi -18 0 С da saqlangan go‘shtga nisbatan yaxshiroq saqlanib qolar ekan. Saqlash jarayonida yog‘ to‘qimalarining sariq rangga o‘zgarishi ham kuzatiladi. Muzlatilgan go‘shtdan suvning parlanib chiqib ketishi faqatgina uning massasining kamayishini emas, balki sifatining pasayishini ham keltirib chiqaradi. Go‘sht mahsulotlarini karton idishlariga joylashtirish ularda massasida bo‘ladigan yo‘qotishlarni kamaytiradi. Lekin, go‘shtlarning massasining yo‘qotishida bo‘ladigan miqdorni kamaytirishning eng ilg‘or usullaridan biri bug‘ o‘tkazmaydigan plyonka materiallaridan foydalanish hisoblanadi. Bunda plyonka materiali go‘sht yuzasiga mahkam yopishib turishiga erishmoq zarur. Go‘shtlarni muzlatilgan holda saqlaganda ularning organoleptik xususiyatlari va ozuqaviy qiymati ma’lum darajada o‘zgarishi mumkin. Bu esa ularning konsisensiyasining o‘zgarishi, ta’m ko‘rsatkichlarining va suvni tutib turish qobiliyatlarining pasayishida namoyon bo‘ladi. Bir fazali muzlatish usulida muzlatilgan go‘shtlarni saqlaganda ularning tarkibida kam darajada o‘zgarishlar ro‘y beradi.

So‘nggi yillargacha muzlatilgan go‘shtlarni saqlash uchun eng qulay harorat – 180S deb hisoblanar edi. Lekin ko‘pgina olimlar bundan ham past haroratni qo‘llash maqsadga muvofiq ekanligi to‘g‘risida fikr bildiradilar. Tarkibida oqsil miqdori yuqori bo‘lgan, xususan go‘shtni past harorat sharoitida saqlash va tashish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Shu sababli hozirgi zamon sovutgichlarida va chet ellarda go‘shtlarni -28÷-32 0 С da saqlash bo‘yicha tavsiyalar mavjud. Muzlatilgan go‘shtlarni –100С haroratdan past haroratda saqlaganda mikrobiologik o‘zgarishlar ro‘y bermaydi. Lekin, uzoq muddat davomida saqlaganda yoki saqlash rejimlari buzilib, go‘shtning yuzasida namlik paydo bo‘lib qolganda muzlatilgan go‘shtlarning buzilishi kuzatiladi. Ularning rivojlanishining oldini olish uchun mol tanasiga ishlov berish va ularni joylashtirishda sanitariya- gigiyena talablariga rioya qilish, kameralarni dizenfeksiya qilish, past haroratni ta’minlash maqsadga muvofiq hisoblanadi. Muzlatilgan go‘shtlarni uzoq saqlaganda ularning yog‘ to‘qimalarida kimyoviy o‘zgarishlar ro‘y beradi. Fermentlarning faoliyati sekinlashadi, lekin juda past haroratda ham ular o‘z faoliyatini butunlay to‘xtatmaydi. Masalan, lipaza fermenti go‘shtni hatto –35 0 С da saqlaganda ham faolligini yo‘qotmaydi. Muzlatilgan go‘shtlarni saqlaganda yog‘larning gidrolizlanishi va oksidlanishi natijasida yog‘ to‘qimalarining rangi o‘zgarib, ular tarkibida zararli moddalar ham to‘planishi mumkin. Bu esa go‘shtlarning ta’m ko‘rsatkichlarining ham o‘zgarishini keltirib chiqaradi. Tarkibida ko‘p miqdorda yog‘i bor go‘sht va go‘sht mahsulotlari saqlaganda, yog‘larning oksidlanishi sifatining muhim ko‘rsatkichlardan biri hisoblanadi. Muzlatilgan go‘shtlarning saqlanishi muddati aynan ulardagi yog‘larning oksidlanishga barqarorligi bilan aniqlanadi. Muzlatilgan go‘shtlarni saqlaganda ular tarkibida oqsillarning o‘zgarishi yetarli darajada o‘rganilmagan. Tadqiqot ishlar shundan dalolat beradiki, muzlatilgan go‘shtlarni 3 oy davomida saqlaganda ularning tarkibida o‘rin

almashtirmaydigan aminokislortalar, xususan valin va leytsin miqdori keskin kamaygan. Muzlatilgan go‘shtlarni saqlash jarayonida glikogenning fermentlar ta’sirida parchalanishi hisobiga sut kislotasi miqdori birmuncha ortadi.

Adabiyotlar: 1. O’zlem Tokuso’g’lu. Barry G. Swanson. «Inproving Food Quality with Novel Food Processing Technogies». Edited by.Taylor end Francis Group. 2015. p. 485. 2. Food and raw materials. Kemeraovo institute of food science and texnology. 2015, p. 145. 3. Vasiyev M.G‘., Dadayev Q.O. va boshqalar. Oziq-ovqat texnologiyasi asoslari. –T.: “Voris-Nashriyot”, 2012. - 400 b. 4. 4.Yo’ldoshev N., Kadirxodjayeva N. Ishlab chiqarish tehnologiyalari. Darslik. 2014yil. - 350 bet. 5. Adizov R.T., G‘afforov A.X. Xusenov S.Y. Donni tozalash va maydalash texnologiyasi. –T.:” TURON-IQBOL” nashriyoti, 2006. -184 b. 6. Amonova Z.M. Sut va sut mahsulotlari texnologiyasi. –T.: Cho‘lpon, 2004. 132 b. 7. Boboyev S.D., Adizov R.T., Ergasheva X.B. Omixta yem ishlab chiqarish. -T.: O‘zbekiston, 2003. -280 b.

O'xshashlar

Go‘sht konservalari texnologiyasi

Oziq-ovqat mahsulotlarini konservalashning ahamiyati va usullari

Oziq-ovqat maxsulotlarini ishlab chiqarishning xom ashyolari

Non texnologiyasi

Sut texnologiyasi