Kolbasa va kolbasa mahsulotlari ishlab chiqarish texnologiyasi - Oziq-ovqat texnologiyasi - Referatlar

Kolbasa va kolbasa mahsulotlari ishlab chiqarish texnologiyasi

Yuklangan vaqt:

05.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

149 KB

Ko'chirib olish

Kolbasa va kolbasa mahsulotlari ishlab chiqarish texnologiyasi Reja: 1. Kolbasa mahsulotlari ishlab chiqarish uchun qo`llaniladigan xom-ashyolar tavsifi. 2. Qaynatilgan, chala dudlangan va dudlangan kolbasalar ishlab chiqarish texnologiyalari. 3. Kolbasalarning sifat ko`rsatkichlari va ularni saqlash.

Kolbasa mahsulotlari ishlab chiqarish uchun qo`llaniladigan xom- ashyolar tavsifi. Kolbasa mahsulotlari deb go`sht qiymasiga tuz va ziravorlar solib ichaklarga joylanib, iste’mol qilishga batamom tayyor bo`lguncha issiqlik ishlov berilgan mahsulotlarga aytiladi. Kolbasalarning ozuqaviy qiymati va hazm bo`lishi go`shtlarnikidan ham yuqori hisoblanadi. Buning boisi shundaki, kolbasa mahsulotlari ishlab chiqarishda go`sht kam ozuqaviy qiymatga ega bo`lgan qismlardan (suyak, pay, kemirchaklar) tozalanadi va ularga ziravorlar hamda yuqori to`yimlilikka ega bo`lgan xilma-xil qo`shimcha xom ashyolar qo`shiladi. Kolbasa tayyorlash uchun asosiy xom ashyo sog`lom qoramol, cho`chqa va qo`y chorva mollari go`shtlari hisoblanadi. Ba’zi hollarda veterinariya nazorati xodimlarining ruxsati bilan iste’molga shartli ravishda ishlatish mumkin bo`lgan go`shtlarni ham avval issiqlik ishlovi berib keyin ishlatish mumkin bo`ladi. Kolbasa ishlab chiqarish uchun hovuridan tushgan, sovutilgan va muzdan tushirilgan go`shtlar ishlatiladi. Eng yaxshi sifatli qaynatilgan kolbasa yosh mollarning hovuridan tushgan va sovutilgan go`shtlaridan ishlab chiqariladi. Yarim dudlangan va dudlangan kolbasalar ishlab chiqarish uchun esa katta yoshdagi mollarning go`shtidan foydalaniladi. Qoramol go`shtining tarkibida mioglobin miqdori yuqori darajada bo`lganligi uchun kolbasa mahsulotlarining rangining intensivligiga katta ta’sir ko`rsatadi. Cho`chqa go`shtidan mahsulotning ta’m ko`rsatkichlarini yaxshilash va to`yimliligini oshirish uchun foydalaniladi. Qo`y go`shti o`ziga xos hid va ta’mga ega bo`lib, bu hid va ta’m tayyor mahsulotda ham saqlanib qolishi mumkinligi uchun faqatgina ba’zi bir tur kolbasalar ishlab chiqarishda qo`llaniladi. Qo`y go`shtidan kolbasa ishlab chiqarishda kam foydalanishning yana bir sababi, qo`y yog`ining inson organizmida qiyin xazm bo`lishidadir.

Qiymaga har xil miqdorda yog`lar qo`shiladi. Bu asosan cho`chqa yog`i, qo`y yog`i, dumbayog` va charvi yog`i hisoblanadi. Cho`chqa tanasining yelka qismidan olinadigan yog`ning konsistensiyasi zich bo`lib, u asosan oliy navli kolbasalar ishlab chiqarishda qo`llaniladi. Biqin yog`i sal qattiq bo`lib, uni cho`chqa go`shtining yon qismi va to`shidan olinadi. Bu yog` asosan do`lma, birinchi va ikkinchi navli qaynatilgan kolbasalar ishlab chiqarishda qo`llaniladi. Dumba yog` go`shtidan va ot go`shtidan tayyorlanadigan kolbasalar ishlab chiqarishda qo`llaniladi. Mol so`yilganda undan chiqadigan qon ham ba’zi bir kolbasalar ishlab chiqarishda qo`llaniladi. Qon kolbasaning ozuqaviy qiymatini oshiradi, konsisensiyasini va qiymaning suvni tutib turish qobiliyatini yaxshilaydi. Go`sht va yog`lardan tashqari ba’zi kolbasalar ishlab chiqarishda quruq sut, sariyog`, tuxum, natriy kazeinati, sut oqsil qo`shiladi. Bu xom ashyolar asosan kolbasaning ozuqaviy qiymatini oshirish maqsadida ishlatiladi. Birinchi navli va undan ham past navli qaynatilgan past navli yarim dudlangan kolbasalar va sardelkalar ishlab chiqarishda kartoshka, bug`doy, guruch, makkajuhori kraxmallari va bug`doy uni kabi xom ashyolar ham qo`shiladi. Bular asosan qiymaning suv tutib turish qobiliyatini yaxshilash uchun qo`shiladi. Osh tuzi va qand hamma kolbasalar, nitritlar esa deyarlik barcha kolbasalar ishlab chiqarishda qo`shiladi. Tuz kolbasaning ta’m ko`rsatkich-larini yaxshilab, uzoqroq saqlanishini ta’minlaydi. Nitritlar esa kolba-saga issiqlik ishlovi berish va saqlash jarayonida pushti-qizil rangini saqlab turish uchun ishlatiladi. Qand ham kolbasaning ta’m ko`rsat-kichlarini yaxshilab, kolbasa rangining barqaror turishiga yordam beradi. Kolbasa o`tkirroq, o`ziga xos ta’mli va hidli bo`lishi uchun qiymaga qora murch, xushbuy murch, muskat yong`oq, qalampir munchoq, pista, sarimsoq kabi ziravorlik ham qo`shiladi. Hatto ba’zi kolbasalar qiymasiga vino va kon’yak qo`shiladi. Kolbasa qobiqlari kolbasalarga muayyan shakl berib turadi, ularni ifloslanishdan, mikroorganizmlar ta’siridan, namligini yo`qotishdan asraydi.

Qobiqlar tabiiy va sun’iy bo`ladi. Tabiiy qobiqlarga qoramollarning, qo`yning va cho`chqaning maxsus tarzda ishlov berilgan ichaklari, qorinlari va qizilo`ngachlari kiradi. Sun’iy qobiqlar bir necha xil bo`ladiviskoz qobiqlar, belkozin (oqsilli), sellofan, pergament qobiqlar va polietilen materiallaridan tayyorlangan qobiqlar. Bugungi kunda kolbasa ishlab chiqarishda retsepturada ko`rsatilgan ba’zi bir xom ashyolar ham qo`llanilmoqda. Bu xom ashyolar kolbasalarning ba’zi bir ko`rsatkichlarini yaxshilashi aniqlangan. Go`sht mahsulotlari rangining intensivligi va barqarorligini ta’minlashda qo`llaniladigan qo`shimcha xom ashyolar qatoriga askorbat, izoaskorbat kislotalarini va ularning natriyli tuzlarini kiritish mumkin. Bu qo`shimchalar nitritlar bilan reaksiyaga borib, ularni azot oksidgacha qaytaradi. O`z navbatida azot oksidi go`sht mioglobini va gemoglobini bilan reaksiyaga borib barqaror rang hosil qiladi. Qiymaning 100 kg iga ko`pincha 50 g miqdoriga askorbat kislotasi qo`shiladi. Qiymaning suv tutib turish qobiliyatini oshiruvchi va konsistensiyasini yaxshilovchi qo`shimchalar qatoriga fosfotidlar kiradi. Ular qiymasiga 0,3 % miqdorida qo`shiladi. Go`sht mahsulotlarining ta’m ko`rsatkichlarini yaxshilash uchun natriy glyutamati va natriy inozinatidan ham foydalaniladi. Qaynatilgan, chala dudlangan va dudlangan kolbasalar ishlab chiqarish texnologiyalari Kolbasalar issiqlik ishlovi berilishiga qarab qaynatilgan, yarim dudlangan va dudlangan kolbasalarga bo`linadi. Hamma kolbasalar ishlab chiqarishda mavjud bo`lgan jarayonlardan biri xom ashyoni tayyorlash hisoblanadi. Agar muzlatilgan go`shtlardan foydalaniladigan bo`lsa, muzdan tushirilib, qon dog`laridan tozalanadi. Kolbasa ishlab chiqarishda hovuridan tushmagan go`shtlardan foydalanilsa, eng sifatli kolbasa olinadi.

So`ngra go`shtli bo`laklari tilimlanib suyagidan, paylaridan ajratib, sifati bo`yicha saralanadi. So`ngra go`sht birinchi maydalanish jarayonini o`taydi. Bunda tayyorlangan go`sht maxsus moslamalarga solinib, 2-3 sm kattalikda burdalanib unga tuz va nitritlar qo`shiladi. Go`shtning tuzni o`ziga tortib tuzlanishi uchun 3-4 0 С da 2448 soat davomida ushlab turiladi. Shu tariqa yetilgan go`sht ikkinchi maydalanish jarayonini o`taydi. Bu jarayon yetilgan mayda go`sht bo`lakchalarini qiyma holiga keltirish uchun maxsus moslama-lardan o`tkazish bilan olib boriladi. Keyin qiymani cho`chqa yog`i va zira-vorlar qo`shib aralashtirgichlarda aralashtirilib kolbasa qiymasi olinadi. Tayyor kolbasa qiymasini qobiqqa tiqib joylashtirish maxsus shpritsmashinalar yordamida amalga oshiriladi. Bunda qiyma qobiqqa bo`shliqlarsiz, zich joylanishi talab etiladi. Qiyma qobiqqa zich joylashtirilgandan keyin kanop iplar bilan bog`lanadi va ilgaklarga osib qo`yib, qiymaning zich joylanishi ta’minlanadi. Qaynatilgan kolbasalar ishlab chiqarishdagi asosiy so`nggi jarayonlardan biri issiqlik bilan ishlov berish hisoblanadi. Bu jarayonda kolbasa donalari avvaliga 90- 110 0 С da gaz yoqilgan issiq haroratda pishiriladi va so`ngra 75-850S haroratli issiq bug` kameralarida qaynatib-pishiriladi. Qaynatib-pishirish kolbasa donasining o`rtasida harorat 72 0 С ga yetguncha davom etadi. Keyin esa pishgan kolbasa 150S dan ortiq bo`lmagan suv bilan sovuq dushlarda yuviladi. Qanday xom ashyo ishlatilishiga qarab qaynatilgan kolbasalar oliy, 1-chi va 2- chi navlarga bo`linadi. Oliy navli qaynatilgan kolbasalar ishlab chiqarish uchun oliy navli mol go`shti ishlatiladi. Oliy nav qaynatilgan kolbasalar Lyubitelskiy, Diabeticheskiy, Doktorskiy, Buzoq go`shtli, Molochniy, Russkiy, mol go`shtli, Belorusskiy va hokazo nomlar bilan chiqariladi. Bu assortimentdagi kolbasalar bir-biridan ma’lum darajada retsepturasi bilan farq qiladi. Masalan, doktorskiy kolbasining tarkibida 25 % oliy navli mol go`shti, 70 % kam yog`li cho`chqa go`shti, 3 % tuxum melanji, 2 % quruq sut va muskat yong`og`i bo`ladi. Mol go`shtli qaynatilgan kolbasalar esa 40

% oliy navli, 35 % 1-chi navli mol go`shtlari, 20 % mol yoki cho`chqa miyasi va 5 % tovuq tuxumi, qalampir, muskat yong`og`i kabi xom ashyolardan tayyorlanadi. Birinchi nav qaynatilgan kolbasalarga Otdelniy, Moskovskiy, Obiknovenniy, Stoloviy, Stepnoy, Gorodskoy kabi kolbasalar assortimenti kiradi. Bu kolbasalarning oliy navli kolbasalardan farqi shuki, bular 1-chi navli mol go`shtidan, kam yog`li cho`chqa go`shtidan va cho`chqa yog`laridan tayyorlanadi. Ikkinchi nav qaynatilgan kolbasalarga Chayniy, Sarimsoqli, Zakusochniy, Cho`chqa go`shtli kolbasa va boshqalar kiradi. Bu kolbasalarni tayyorlashda 2-chi navli mol go`shti, kam yog` cho`chqa go`shti, go`sht qiyqimlari, dumba yoki cho`chqa yog`lari ishlatiladi. Bu kolbasalarning ta’mi sho`rroq, sarimsoq hidli, qiymasi to`qroq rangli bo`ladi. Qaynatilgan kolbasalar turkumiga go`shtli nonlar, sosiska va sardelkalar, do`lma kolbasalar, ichak-chovoqdan va qondan tayyorlangan kolbasalar va ilviralar ham kiradi. Yarimdudlangan kolbasalar, olinishi assortimentining tavsifi. Bu kolbasalar ishlatiladigan xom ashyo turlari va tayyorlash texnologiyasi bo`yicha qaynatilgan kolbasalardan birmuncha farq qilsada, lekin qiyma tayyorlash jarayonlari bir-biriga juda o`xshashdir. Yarim dudlangan kolbasalar tayyorlashda batonlar gaz haroratida pishirilgandan keyin, bug`da pishirilib, sovitiladi. Sovitilgandan keyin batonlar 35-50 0 С haroratda 12-24 soat mobaynida dudlanadi. So`ngra kolbasa batonlari 12 0 С haroratda, havoning nisbiy namligi 70-75 % bo`lgan sharoitda quritish kameralarida 2-4 sutka davomida quritiladi. Bu kolbasalar zich konsistensiyaga ega, ularda suv miqdori (35-60 %) qaynatilgan kolbasalar-dagiga nisbatan kam bo`lganligi uchun energiya berish qobiliyati yuqoridir. Yarim dudlangan kolbasalarning kimyoviy tarkibi, qiymaning retsepturasiga va xom ashyoning tarkibiga bog`liq bo`lib, ular bir-biridan unchalik darajada farq qilmaydi. Ma’lumki, go`sht mahsulotlari, xususan kolbasa mahsulotlari inson organizmi uchun oqsillar va aminokislotalarning muhim manbai hisoblanadi.

Quyidagi jadvalda yarim dudlangan kolbasalar asosiy turlarining oqsillik qiymati va aminokislota tarkibi keltirildi. Bu jadval ma’lumotlaridan ko`rinib turibdiki, yarim dudlangan kolbasalar oqsillar manbai ekanligi bilan alohida diqqatga sazovordir. Yarim dudlangan kolbasa oqsillarining aminokislota tarkibi ham xilma-xildir. Kolbasa oqsillari tarkibida o`rin almashirmaydigan aminokislotalarning hammasi mavjud ekan (jadval) Yarim dudlangan kolbasalar ishlab chiqarish uchun asosiy xom ashyo sifatida 1-chi 2-chi navli mol go`shti, yog`siz, kamyog`li cho`chqa go`shtlari ishlatiladi. Shuningdek, bu kolbasalar qiymasiga qo`y dumbasi yog`i, cho`chqa yog`i, ziravorlar qo`shiladi. Ishlatiladigan xom ashyoning turiga qarab yarim dudlangan kolbasalar oliy, 1-chi, 2-chi va 3-chi navlarga bo`linadi. Oliy navli yarim dudlangan kolbasalarga Poltavskiy, Armavirskiy, Krakovskiy, Taplinskiy, Prikarpatskiy, Ukrainskiy qovurilgan kolbasalari kiradi. Poltavskiy kolbasa 1-navli mol go`shtidan (30 %), kamyog` cho`chqa go`shtidan (30 %) va cho`chqa to`shidan (40 %) tayyorlanadi. Qiymasining rangi – to`q pushti, ta’mi-sal o`tkir, sho`rroq, sarimsoq va dud hidi kelib turadi. Batonlari- to`g`ri, jigar rang, o`rtasidan bitta bog`langan bo`lib, suv miqdori 40 foizga yaqinni tashkil etadi. Armavirskiy kolbasa tarkibida kamyog` cho`chqa go`shti Poltavskiydan ko`ra ko`proq, 1-navli mol go`shti bilan cho`chqa to`shi esa kamroq bo`ladi. Batonlari to`g`ri yoki sal bukik har uchida bittadan bog`langan bo`ladi. Krakovskiy kolbasa tarkibi jihatidan Poltavskiyga o`xshash lekin tarkibidagi kamyog` cho`chqa go`shti (4 %), cho`chqa go`shti (30 %) kubiklar shaklida mayda to`g`ralgan bo`ladi. Ularning batonlarining shakli halqasimon, ko`ndalang bog`lamlari bo`lmaydi. Ukrainskiy qovurilgan kolbasa faqat kamyog` cho`chqa go`shtidan qilinib, buning yarmi qiyma qilinadi, ikkinchi yarmini esa mayda qilib to`g`raladi. Halqasimon shakldagi batonlarini pechlarda bir qovurib olinadi.

Tallinskiy kolbasa mol go`shti (55 %), kamyog` cho`chqa go`shti (20 %) va cho`chqa yog`i (25 %) dan tayyorlanadi. Batonlari to`g`ri, pastki uchidan bitta bog`langan bo`ladi. 1-jadval Yarim dudlangan kolbasalarning aminokislota tarkibi Кўрсаткичлар Ярим дудланган колбасалар Хом дудланган колбасалар Минский Украинск ий Любительс кий Московск ий Сув, %………………… 52,0 44,4 25,2 27,6 Оқсил,%………………. 17,4 16,5 20,5 24,8 Ўрин алмаштирмайдиган аминокислоталар 6197 6043 7952 9286 Шундан: Валин 1207 1059 1854 1952 Изолейцин 865 665 897 1155 Лейцин 1265 1262 1581 1788 Лизин 1266 1233 1503 1761 Метионин 274 317 421 677 Треонин 619 665 701 900 Триптофан 184 258 221 267 Фенилаланин 517 584 774 786 Ўрин алмаштирадиган аминокислоталар 10786 10378 11369 12932 Шундан: Аланин 863 874 1189 1396 Аргинин 1081 992 1085 1173 аспарогиновая кислота 1698 1603 1874 1952 Гистидин 522 449 699 616 Глицин 1169 1128 1056 1431 глутаминовая кислота 2627 2608 2658 3137 Оксипролин 307 459 340 400 Пролин 807 886 838 1102 Серин 812 674 807 809 Тирозин 685 490 625 662 Цистин 224 215 198 254 Аминокислоталарнинг 16983 16421 19321 22218 умумий миқдори

1-chi navli yarim dudlangan kolbasalarga Ukrainskiy, Cho`chqa go`shtli, Minskiy, Odesskiy, mol go`shtli kolbasalar kiradi. Birinchi navli yarim dudlangan kolbasalarning oliy navli yarim dudlangan kolbasalardan farqi shundaki, ular ikkinchi navli mol go`shtidan, kamroq cho`chqa go`shti va va cho`chqa to`shi ishlatib tayyorlanadi. Ukrainskiy kolbasa tarkibida 50 % ikkinchi navli mol go`shti, 25 % kamyog` cho`chqa go`shti va mayda to`g`ralgan cho`chqa go`shti bo`ladi. Minskiy kolbasa faqat birinchi navli mol go`shti (30 %) bilan yog`li mol go`shtidan (68 %), kraxmal (2 %), murch yoki qizil qalampir va sarimsoq qo`shib tayyorlanadi. Kolbasaning ta’mi sho`r, undan sarimsoq va dudlanganlik hidi kelib turadi. Odesskiy kolbasa tarkibida ikkinchi navli mol go`shti, kamyog` cho`chqa go`shti, cho`chqa yog`i va ziravorlar bo`ladi. Batonlarining shakli xalqasimondir. 2-navli yarim dudlangan kolbasalarga – Polskiy, Seminolatinskiy va qo`y go`shtli kolbasalar kiradi. Bu nav kolbasalar tarkibida birinchi navli yarim dudlangan kolbasalarga nisbatan ikkinchi navli mol go`shti ko`proq, cho`chqa go`shti kamroq, to`sh o`rniga dumba yog`i ishlatiladi. Polskiy kolbasasi tayyorlashda asosiy xom ashyo sifatida ikkinchi navli mol go`shti (60 %), kamyog` cho`chqa go`shti (25 %) va mayda bo`lakchalarga bo`laklangan cho`chqa to`shi yoki dumba yog`i (15 %) ishlatiladi. Batonlarining uzunligi 15-20 sm, dastlabki batonda bir joyi bog`langan bo`ladi. Seminopalatinskiy kolbasasi ikkinchi navli mol go`shti, kamyog` cho`chqa go`shti, go`sht qiyqimi, submahsulotlar, to`sh yoki dumba yog`, kraxmal, qalampir va sarimsoq kabi xom ashyolardan tayyorlanadi. Qo`y go`shtli kolbasa tayyorlashda esa xom ashyo sifatida qo`y go`shti (80 %), ikkinchi navli mol go`shti (10 %), dumba yog`i (10 %) ishlatiladi. Batonlari dastlab ikki joyidan bog`lanib, uzunligi 15-20 smdan qilib bog`lanadi. Uchinchi navli yarim dudlangan kolbasalar II kategoriya submahsulotlardan kraxmal va ziravorlar qo`shib tayyorlanadi.

Dudlangan kolbasalar, olinishi assortimentining tavsifi Dudlangan kolbasalar tayyorlash usuliga qarab xom dudlangan va qaynatibdudlangan kolbasalarga bo`linadi. Xom dudlangan kolbasalar tarkibida suv miqdori - 25-30 % ni, yog` miqdori – 25-60 %, oqsil moddalari 21-22 % ni tashkil etadi. Shu sababli ham bu kolbasalar qaynatilgan va yarim dudlangan kolbasalarga qaraganda uzoq saqlanadi hamda ularning energetik qiymati ham juda yuqori bo`ladi. Bu kolbasalar olishda asosiy xom ashyo oliy va birinchi navli mol go`shtlari, yog`li va yog`siz cho`chqa go`shtlari, cho`chqa to`shyog`i, tuz, qand, nitritlar va ziravorlar ishlatiladi. Bu kolbasalarni ishlab chiqarishning o`ziga xos xususiyati shundaki, dastlab go`sht 200-400 g filib bo`laklanadi, keyin esa 100 kg 3,0-3,5 kg miqdorida tuz qo`shib tuzlanadi va yetilishi uchun 2-4 0 С da 5-7 sutka davomida ushlab turiladi. Bu jarayon go`shtning yetilishini ta’minlaydi. Keyin esa go`sht maydalanadi, unga nitritlar, tuz, qand qo`shib qiyma tayyorlanadi. Qiymani yetiltirish uchun 2-4 0 С da 24 soat davomida ushlab turiladi. Shu tariqa hosil qilingan qiyma shpritslash usuli bilan qobiqlarga joylanadi, zich konsistensiya hosil qilish uchun 2-4 0 С da 5-7 sutka davomida ilgaklarga ilib tindiriladi. Tindirilgan kolbasa batonlari so`ngra 18-22 0 С da 2-3 sutka davomida sovuq dudlash usuli bilan dudlanadi. Dudlangandan keyin esa namlikni standartda talab qilingan darajagacha keltirish uchun 10-12 0 С da va havoning nisbiy namligi 65-75 % sharoitda 25-30 sutka davomida quritiladi. Qurutish jarayonida go`sht qiymasi yetiladi va boshqa issiqlik ishlovi bermasdan iste’molga yaroqli holga keladi. Qanday xom ashyodan tayyorlanishiga qarab dudlangan kolbasalar oliy va birinchi navlarga bo`linadi.

Oliy navli xom dudlangan kolbasalarga Moskovskiy, Kubanskiy, Maykonsii, Servelat, 1-chi nav kolbasalariga esa Lyubitelskiy, Ukrainskiy kolbasalarini kiritish mumkin. Moskovskiy kolbasa tarkibida 75 % oliy navli mol go`shti va 25 % cho`chqa yog`i bo`ladi. Ularning batonlari to`g`ri, o`rtasining ikki joyidan bog`langan bo`ladi. Servelat kolbasasi oliy navli mol go`shti (25 %), yog`siz cho`chqa go`shti (25 %), saryog` cho`chqa go`shtidan (25 %) tayyorlanadi. Qiymasiga ziravorlardan muskat yong`og`i va qalampir qo`shiladi. Qiymasi pushti rangda bo`ladi. Servelat kolbasasi batonlari to`g`ri yoki sal bukik shaklida bo`lib, ularning uzunligi 1550 sm ni tashkil etadi. Lyubitelskiy kolbasasi birinchi navli mol go`shti (65 %) bilan cho`chqa to`shidan (35 %) tayyorlanadi. Uning batonlari to`g`ri, to`rt joyidan bog`langan bo`ladi. Ukrainskiy kolbasa tarkibida cho`chqa go`shti ko`proq va birinchi nav mol go`shti kamroq. 15 % cho`chqa to`shi bo`ladi. Bu kolbasaning batonlarining shakli xalqasimon, o`rtasidan bitta bog`langan bo`ladi. Kolbasalarning sifat ko`rsatkichlari va ularni saqlash. Kolbasa mahsulotlari-bu go`sht qiymasiga tuz va ziravorlar solib, ichaklarga joylanib, batamom iste’molga tayyor bo`lguncha issiqlik ishlovi berilgan mahsulotdir. Kolbasalarning ozuqaviy qiymati va hazm bo`lishi go`shtlarnikidan ham yuqori hisoblanadi. Buning boisi shundaki, kolbasa mahsulotlari ishlab chiqarishda go`sht kam ozuqaviy qiymatga ega bo`lgan qismlardan (suyak, pay, kemirchaklardan) tozalanadi va ularga ziravorlar ham yuqori to`yimlilikka ega bo`lgan xilma-xil qo`shimcha xom ashyolar qo`shiladi.

Kolbasa mahsulotlari ishlab chiqarish uchun asosiy xom ashyo mol, cho`chqa, qo`y, quyon, uy parrandalari go`shtlari, kala-pocha mahsulotlari, cho`chqa yog`i, dumba yog`i kabilar hisoblanadi. Kolbasa ishlab chiqarishda ishlatiladigan qo`shimcha xom ashyolarga esa sut mahsulotlari (sut, qaymoq, sariyog`), tuxum, kraxmal, bug`doy uni, yormalar, soya mahsulotlari kiradi. Kolbasaga o`tkirroq, o`ziga xos ta’m va xushbo`y hid berish uchun qiymaga tuz, qand, ziravorlar, sarimsoq, nitratlar ham qo`shiladi. Kolbasa qobiqlari kolbasalarga muayyan shakl berib turadi, ifloslanishdan, mikroorganizmlar ta’siridan saqlaydi, ta’m va ozuqaviy ko`rsatkichlarining yaxshi saqlanishiga yordam beradi. Qobiqlar tabiiy va sun’iy bo`ladi. Tabiiy qobiqlarga qoramolning, qo`yning, cho`chqaning maxsus ishlov berilgan ichaklari, cho`chqa oshqozonlari kiradi. Sun’iy qobiqlarga esa sellofan, pergament, polietilen materiallari va oqsilli (belkozin, kutizin) qobiqlarni kiritish mumkin. Kolbasa ishlab chiqarishda kolbasa donalarini bog`lash uchun kanopdan tayyorlangan iplardan foydalaniladi. Kolbasalar issiqlik bilan ishlov berish usuliga qarab qaynatilgan, dudlangan va chala dudlangan kolbasalarga bo`linadi. Kolbasa mahsulotlarining sifati organoleptik va fizik-kimiyoviy ko`rsatkichlari asosida baholanadi. Organoleptik usul bilan baholashda kolbasa batonlarining holatiga, tashqi ko`rinishiga, konsistensiyasiga, kesilgan joyidagi qiymasining ko`rinishiga, rangiga, hid va ta’m ko`rsatkichlariga katta e’tibor beriladi. Kolbasa batonlarining yuzasi toza, quruq, shikastlanmagan, dog`siz, yopishqoq joylari yo`q, qiymasi qaynab chiqmagan, shakli to`g`ri, muayyan tartibda kanop bilan bog`langan bo`lishi kerak. Qaynatilgan kolbasalarning konsistensiyasi tarang, qayishqoq, qiymasining rangi esa pushti yoki och-pushti rangda bo`lishi kerak. Dudlangan va chala dudlangan kolbasalarning konsistensiyasi esa zich, kesimida qiymasi bir tekis qorishgan, kulrang dog`lari va bo`shliqlari bo`lmasligi, tarkibida kolbasaning har qaysisiga xos cho`chqa yog`i bo`lakchalari bo`lishi kerak. Qaynatilgan kolbasalarning hidi va ta’mi aynan shu turga xos, ziravorlar hidi va ta’mi sezilib turadigan, yoqimli, begona hid va

ta’mlarsiz bo`lishi kerak. Dudlangan va chala dudlan-gan kolbasalarning ta’mi yoqimli, sal o`tkir, sho`rroq, dudlanganlik va zira-vorlarning xushbo`y hidi aniq sezilib turishi kerak. Yuzasida quruq mog`or dog`lari bo`lishi xom dudlangan kolbasalarga xos-xususiyat hisoblanadi. Kolbasalarning sifatini fizik-kimyoviy ko`rsatkichlari asosida baholash Qaynatilgan kolbasalarda namlik ularning turiga qarab 55-70 %, tuz - 1,53,5 %, kraxmal esa 1-3 % miqdorida bo`ladi (2-jadval). 2-jadval Qaynatilgan kolbasalarning sifatiga fizik-kimyoviy ko`rsatkichlari bo`yicha talablar (GOST 23670-79) № Колбасаларнин г номи Физик-кимёвий кўрсаткичлари Сув миқдори, %, кўп эмас Туз миқдори, %, кўп эмас Нитрит миқдори, %, кўп эмас Крахмал миқдори, %, кўп эмас Нордон фасфатаза қолдиғининг фаоллиги, %, кўп эмас 1 Докторский 65 2,2 0,005 - 0,006 2 Диабетический 65 2,2 0,005 - 0,006 3 Любительский 60 2,4 0,005 - 0,006 4 Малочный 65 2,3 0,005 - 0,006 5 Русской 65 2,4 0,005 - 0,006 6 Обыкновенной 60 2,3 0,005 3 0,006 7 Отдельной 68 2,4 0,005 - 0,006 8 Столовой 65 2,3 0,005 - 0,006 9 Свиной 65 2,3 0,005 - 0,006 10 Говяжьей 70 2,3 0,005 - 0,006 11 Диетической 75 2,2 0,005 - 0,006 12 Чайной 72 2,4 0,005 - 0,006 Xom dudlangan kolbasalarda namlik – 25-30 %, qaynatib-dudlanganlarida 43 %, yarim dudlangan kolbasalarda esa 35-60 % ni tashkil etadi. Bu tur kolbasalarda tuz miqdori ularning turiga qarab 3 % dan 6 % gacha oraliqda bo`ladi (3-jadval). 3-jadval

Dudlangan va chala dudlangan kolbasalarning sifatiga fizikkimyoviy ko`rsatkichlari bo`yicha talablar (GOST 16131-86, GOST 16290-86, GOST 16351-86) № Колбасаларнинг номи Физик-кимёвий кўрсаткичлари Сув миқдори, %, кўп бўлмаслиги керак Туз миқдори, %, кўп бўлмаслиги керак Нитрит миқдори, %, кўп бўлмаслиги керак 25 г маҳсулотда сальмонелла мавжудлиги 1 Хом дудланган: Сервелат 30 6 0,003 Бўлмаслиги керак 2 Столичной 27 6 0,003 Бўлмаслиги керак 3 Любительский 30 6 0,003 Бўлмаслиги керак 4 Свиной 25 6 0,003 Бўлмаслиги керак 1 Қайнатибдудланган: Деликатесной 38 5 0,005 Бўлмаслиги керак 2 Московской 38 5 0,005 Бўлмаслиги керак 3 Бараньей 38 5 0,005 Бўлмаслиги керак 4 Любительский 38 5 0,005 Бўлмаслиги керак 1 Чала дудланган: Армавирской 42 4,5 0,005 Бўлмаслиги керак 2 Краковской 42 4,5 0,005 Бўлмаслиги керак 3 Полтавской 38 4,5 0,005 Бўлмаслиги керак 4 Таллиннской 45 4,5 0,005 Бўлмаслиги керак 5 Польской 45 4,5 0,005 Бўлмаслиги

керак 6 Одесской 45 4,5 0,005 Бўлмаслиги керак Hamma kolbasalar tarkibida nitritlar miqdori 100 g mahsulotda 5 mg dan oshmasligi belgilab qo`yilgan. Kolbasa toza, quruq taxta, faner, polimer yoki temir yashiklarga 30-50 kg massada joylashtiriladi. Bitta yashikka faqat bir xil nomli kolbasa mahsulotlari joylashtirilishi kerak. Dudlangan kolbasalar esa massasi ko`pi bilan 2 kg qilib karton qutilarga solib ham chiqariladi. Har bir yashiklarga mahsulot bo`yicha butun ma’lumotlar keltirilgan yorliq yopishtirilishi talab qilinadi. Kolbasalar saqlanish muddatlari bo`yicha bir-biridan keskin darajada farq qiladi. Eng kam saqlanish muddati qaynatilgan kolbasalar uchun xarakterlidir. Kolbasalarni asosan osib qo`yilgan holda saqlash tavsiya etiladi. Standart talabi bo`yicha qaynatilgan kolbasalarni 0 0 С dan past bo`lmagan va 8 0 С dan yuqori bo`lmagan sharoitda 72 soatgacha saqlash mumkin. Yarim dudlangan kolbasalar standart (GOST 16351-86) talabi bo`yicha 6 0 С dan ortiq bo`lmagan haroratda va havoning nisbiy namliga 75-78 % bo`lgan sharoitda 15 sutkagacha, -7  -9 0 С da esa 3 oygacha saqlanishi mumkinligi ko`rsatilgan. Dudlangan kolbasalar esa eng ko`p saqlanish muddatiga egadir. Dudlangan kolbasalarni 12-15 0 С haroratda va havoning nisbiy namligi 75-78 % bo`lgan sharoitda 4 oygacha, -2  -4 0 С da 6 oygacha, -7  -9 0 С da esa 9 oygacha saqlash mumkinligi ko`rsatilgan (GOST 16131-86).

Adabiyotlar: 1. O’zlem Tokuso’g’lu. Barry G.Swanson. «Inproving Food Quality with Novel Food Processing Technogies». Edited by.Taylor end Francis Group. 2015. p. 485. 2. Food and raw materials. Kemeraovo institute of food science and texnology. 2015, p. 145. 3. Vasiyev M.G`., Dadayev Q.O. va boshqalar. Oziq-ovqat texnologiyasi asoslari. –T.: “Voris-Nashriyot”, 2012. - 400 b. 4. 4.Yo’ldoshev N., Kadirxodjayeva N. Ishlab chiqarish tehnologiyalari. Darslik. 2014yil.- 350 bet. 5. Adizov R.T., G`afforov A.X. Xusenov S.Y. Donni tozalash va maydalash texnologiyasi. –T.:” TURON-IQBOL” nashriyoti, 2006. -184 b. 6. Amonova Z.M. Sut va sut mahsulotlari texnologiyasi. –T.: Cho`lpon, 2004. 132 b. 7. Boboyev S.D., Adizov R.T., Ergasheva X.B. Omixta yem ishlab chiqarish.-T.: O`zbekiston, 2003. -280 b.

O'xshashlar

Kolbasa ha’m dudlang’an ónimlerdi veterinariya-sanitariya ekspertizası

Yorma ishlab chiqarish texnologiyasi

Omuxta em ishlab chiqarish texnologiyasi

Karamel mahsulotlari texnologiyasi

Makaron mahsulotlari texnologiyasi