Omuxta em ishlab chiqarish texnologiyasi - Oziq-ovqat texnologiyasi - Referatlar

Omuxta em ishlab chiqarish texnologiyasi

Yuklangan vaqt:

29.08.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

52.86328125 KB

Ko'chirib olish

Omuxta em ishlab chiqarish texnologiyasi Reja: 1. Kirish. 2. Uzbekiston respublikasi va chet mamlakatlarda omuxta em ishlab chikarish sanoatining rivojlanish istikboli. 3. Ozuka va omuxta emning umumiy tafsiloti. 4. Omuxta em turlari. 5. Omuxta emning kimyoviy tarkibi. 6. Emdagi turli tuyimli moddalarning axamiyati. 7. Omuxta emning ozuka kiymatini baxolash. 8. Chorva mollarini oziklantirishni me’yorlashtirish. 9. Omuxta em zavodlaridagi texnologik jarayonlarning umumiy tavsifi. 10. Texnologik jarayonlar va ularning samaradorligi xakida tushuncha.

1. Kirish . Axolini ozik – ovkat maxsulotlariga sanoatning esa xom ashyoga bulgan talabi kundan – kunga ortib bormokda. Buni tula kondirish uchun kishlok xujalik ishlab chikarishini xususan uning asosiy soxasi bulgan chorvachilik uzluksiz kutarib borish kerak. Omuxta em ishlab chikarishi mamlakatimizda yildan yilga oshib bormokda. Uning assortimenti kengayib biologik samaradorligi oshib bormokda. Omuxta em sanoatining tezkor rivojlanishi, rivojlangan soxaga aylanishi omuxta emdan foydalanishning katta iktisodiy axamiyatga ega ekanligidan dalolat beradi. Xayvonlarning me’yoriy xayot kechirishi uchun barcha moddalar kerak. Bu esa ularning organizmiga 50 ga yakin kimyoviy element topilgan bulib, bular: azot, uglerod, yod kolalit, kislorod, kalstiy va boshkalar. Ulardan 95% massasi buyicha uglerod, kislorod vodorod va azodga tugri keladi. Xuddi shunday tarkib usimliklarda xam uchraydi. Bu turt element xayvon organizmida va usimlikda turli nisbatlarda bulaldi va kupgina moddalarni xosil kiladi. Xayvon organizmining normal usish va rivojlanishi uchun tarkibida kerakli mikdordagi moddalarni saklagan ozuka etkazib berish omuxta em zavodlarining asosiy vazifasiga kiradi. 2. Uzbekiston respublikasi va chet mamlakatlarda omuxta em ishlab chikarish sanoatining rivojlanish istikboli. Uzbekiston Respublikasi zamonaviy komplekt jixolangan yukori unumdorli omuxta em zavodlari mavjud. Xozirgi vaktda respublikamizda omuta em stexlari xam kurilmokda. Zamonaviy omuxtaem zavodlari yukori darajada mexanizastiyalashtirilgan va avtomatlashtirilgan, ish sur’ati yukori suratda uzluksiz bajaradigan korxona turiga kiradi.chet mamlakatlaridagi omuxta em zavodlarida kullaniladigan texnologik jarayonlar fakatgina shu jarayonda kullanadigan mashina konstrukstiyalari bilan fark kiladi. Bugungi kunda respublikamizda kuprok yirik shoxli xayvonlar, chuchkalar va parrandalar uchun omuxta emlar tayyorlanadi va bu maksadga asosan maxalliy

xom ashyo turlari preparatlar, fermentlar, mikrokushimchalardan xam kup foydalanishadi. 3. Ozuka va omuxta emning umumiy tafsiloti. Usimlik va xayvonlardan olinadigan maxsulotlar, shuningdek mineral moddalar kishlok xujalik xayvonlari uchun ozuka bulib xisoblanadi. Chorvachilik amaliyotida ozuka ularning kelib chikishidan, konsistenstiyasi va ozukaviyligidan boglik xolda dagal, sersuv, konstentrlangan, mineralli va turli ishlab chikarish chikindilariga bulinadi. Emdagi foydalanishda uning foydalanishda uning samaradorligini yanada oshirish uchyaun iular bilan xayvonlarni aloxida bokish orkali emas, balki omuxta em kurinishidagi emlar bilan bokkanda erishish mumkin. Omuxta em resteptga mos ravishda 6 – 12 turladagi turli ozuka maxsulotlari (komponentlar, ingredientlar) ni natijasida olingan maxsulotlardir. Omuxta em ishlab chikarish uchun kullaniladigan ingredientlar tozaladi, kobiksizlantiriladi va kerak bulsa maydalanadi, sungra ular me’yorlanadi va aralashtiriladi. Omuxta em kishlok xujalik xayvonlarining, uy parrandalari va baliklarning turi, emi va bokilish maksadidadan boglik xolda ishlab chikariladi. Omuxta emda uy xayvonlari uchun kerak bulgan mikdorda barcha ozuka moddalari mavjud. Rastionga omuxta em kiritilsa, xayvonlarning,parrandalar va momik xayaonlarning maxsuldorligi sezilarli darajada ortadi, ular yaxshi usadi va rivojlanadi, xayot faoliyati oshadi. Agar xayvon va parrandalarning kunlik rastioni doimo bir xil bulsa, bunda ularning maxsuldorligi tushadi, yosh xayvonlarning usishi va rivojlanishida orkaga kolishi, xayot faoliyatining sekinlashuvi kuzatiladi, xamda turli kasalliklarga uchrashi ortadi. Omuxta em ishlab chikarishni kupaytirish orkali kishlok xujalik xayvonlarining maxsuldorligini oshirishga erishiladi, ya’ni xayvonlarning vazni ortadi, tovuklarning tuxum kuyishi kupayadi, sigirlardan olinadigan sutning mikdori va sifatiijobiy uzgaradi va boshkalar.

Omuxta emdan tugri foydalanish chorvachilikda maxsulot tannarxini kamayishiga ta’sir kursatadi. 4. Omuxta em turlari. Fizikaviy xolati buyicha omuxta emning kuyidagi turlarii mavjud: sotiluvchan, briketlangan, donalar va galet kurinishidagi emlar. Sochiluvchan omuxta em etarlicha bir xil maydalangshan maxsulotdir. Sochiluvchan omuxta em ishlab chikarishda ingredientlar begona aralaashmalardan tozalanadi, kobiksizlantiriladi, maydalanadi. Shunchaday kilib tayyorlanadigan ingredientlar me’yorlagich va arlashtirgich orkali utkaziladi. Briketlangan omuxta em odatda tulik rastionli xolda ishlab chikariladi. Briketlar sakkizburchak shaklli bulib, uzunligi 160 – 170 mm, kengligi 70 – 80 mm, kalinligi 30 – 60 mm. Ularni ishlab chikarish uchun maydalangan ingredientlar bilanmaydalangan pichan aralashmasi tayyorlanadi. Olingan okuvchan massa maxsus aralashtirgichga tushadi, va bir vaktning uzida undan me’yorlangan va tarkok melassa xam uzatiladi. Maydalangan ingredient, pichan va melassa aralashmasidan tashkil topgan massa presslarga tushadi va briketlanadi. Donador (granulali) omuxta em ma’lum diametr va balandlikka ega bulgan uncha katta bulmagan stilindrlarning iborat bulgan granula deb ataluvchi okuvchan massani namoyon kiladi. Granulalar ishlab chikarishda 2 ta: kuruk va xul usul kullaniladi. Granunali omuxta em odatda parrandalarni va xovuz baliklarini bokishlar uchun ishlatiladi. Galetlar . Teshikli tugri burchak shaklidagi lepyoshka kurinishida buladi. Galet ishlab chikarish uchun avval soluvchan omuxta em olinadi, sungra undan achitkili xamir koriladi, galetlar pishiriladi va kuritiladi. Uzidan tarkibi va em – xashak qiymati buyicha omuxta em 2 ta asosiy guruxga bulinadi: tulik rastionli va konstentratlar. 5. Omuxta emning kimyoviy tarkibi.

Normal xayot kechirish uchun zarur bulgan taxminan barcha moddalarni xayvonlar ozuka moddalar orkali oladi. Xayvonlar tanasida kimyoviy elementlarning 50 tasi topilgan: azot, uglevod, vodorod, kislorod, kalstiy, fosfor, natriy, kaliy, oltingugurt, temir, yod, kobaolt, mis, marganest va boshkalar. Ularning ogirligi buyicha 95 foizi uglerod, kislorod, vodorod va azotga tugri keladi. Usimliklar xam shunga uxshash tarkibga ega. Xayvonlar organizmi va usimliklardagi tu turt element turli nisbatlarda bulib, kuplab moddalarni xosil kiladi. Bu moddalar guruxlarga jamlangan bulib, ular kuyidagi sxemada keltirilgan.(1 – rasm.). Rasm – 1. Omuxta emning kimyoviy tarkibi. 6. Emdagi turli tuyimli moddalarning axamiyati. Омухта Сув Курук Органик Неорганик Азотли Азот сакламаган Окси Амидла Ёгла Углеводл Клетчат Ноазотли экстракт

Kuruk modda. Xayvonlarni normalashtirilgan oziklantirishni tashkil etishda ularning kuruk moddalarga bulgan extiyojini va rastiondagi kuruk modda mikdorini xisobga olish lozim. Ozik yoki rastiondakgi kuruk moddaning mikdori tuyimlilikdan dalolat buruvchi muxim kursatkich xisolanadi. Kuruk moddaning iste’mol etilishi kuplab omillarga boglik; rastionlagi ozikalarning turli – tumanligiga, rastion strukturasiga (oziklantirish tipiga), energiya konstentrastiyasiga, oziklarning sifatiga, ularning ta’m va fizik xossalariga, ularni emishga tayyorlashga, mollarning maxsuldorlik darajasiga tuyimli moddalarning kay tarzda xazm bulishiga va xokazolarga boglik. Rastionlagi kuruk moddaning xazm bulishi ancha kiyinbulsa, xayvonlar, ayniksa yukori maxsuldorli mollar uni shuncha kam iste’mol kilishadi. Masalan, sogin sigirlarni oziklantirishda rastiondagi xazm buladigan kuruk modda mikdori, kamida 60 prostentni tashkil etishi kerak. Rastionlagi kuruk moddaning xayvonlar tomonidan iste’mol etilishi, bundan tashkari, rastion tarkibi va uning zurur tuyimli moddalar bilan balanslashtirilganiga xam boglik. Bu tula kiymatli oziklantirishning asosini tashkil etadi. Sermaxsul sigirlar rastionning 1 kg kuruk moddasiga teng keladigan energiya konstentrastiyasiga kuprok talabchan buladi. Almashinuvchi energiya va ozik birliklari. Energiya almashinuvining manbai sifatida ozik bilan xayvon organizmiga kabul kiluvchi uglevodlar, yoglar va proteinlar xisoblanadi. Energiya almashinuvining mikdori rastiondagi asosiy tuyimli moddalar, ularning xazm bulish va uzlashtirish nisbatiga va konstentrastiyasiga boglik buladi. Chorva mollarini oziklantirishning yangi normalarida ularning energiya almashinuviga bulgan extiyoji bilan birgalikda vaktincha energiyani suli ozik birligida normalashtirish xam koldirilgan. Protein . Xayvonlarni tuyimli oziklantirishda protein juda katta axamiyatga ega. Xar bir tirik organizmning asosiy tarkibiy kismini oksillar tashkil etadi.xayvonlarning tiriklik faoliyati ular organizmida oksil moddalarning vujulga kelishi va parchalanishi bilan boglik buladi. Sigirlar uz tanasi oksilini va sut

oksilini vujudga keltirish uchun ozik bilan etarli mikdorda oksil xam kabul kilishlari lozim. Proteinlar deb nomlangan ozik oksilining sifati turlicha buladi. Xul protein tarkibida oksillar va amidlar, ya’ni oksil xarakteriga xos bulmagan azotli birikmalar mavjud buladi. Oziklarda aminokislotalar fakat oksil tarkibida uchramasdan, balki erkin xolatda xam uchraydi. Erkin aminokislotalar zootexnika analizi buyicha amidlarning shartli gruppalariga kiradi. Ayrim aminokislotalar almashmaydigan bulib xisoblanadi, ya’ni ozikalarda ular urnini boshkalari koplay olmaydi va ularning etishmasligi xayvonlar maxsuldorligining pasayishiga modda almashinuvining buzilishiga olib keladi. Almashmaydigan aminonokislotalarga lizin, triptofan, gistidin, leystin, izoleystin, fenilalanin, treonin, metionin, valin, arganin kiradi. Bu kislotalar xayvon organizmida boshka azotli moddalardan xosil bulmaydi. Ular xayvonlar organizmiga fakat ozik bilan kabul kilinadi. Bu aminokislotalarga kam mikdorda yoki umuman ega bulmagan proteinlar tuliksiz kiymatli, deb nomlanadi. Ba’zi aminokislotalar, masalan glistin, serin, stistin, prolin, tirozin esa xayvon organizmida ozik bilan kabul kilingan azotli birikmalardan xosil kilishi mumkin. Kavsh kaytaruvchi mollarda almashmaydigan aminokislotalar mikroorganizmlar tomonidan old oshkozonda xosil kilinadi. Shuning uchun xam bunday xayvonlar oshkozon bilan kamerali xayvonlar va parrandalarnikiga nisbatan protein sifatiga kam ta’sirchan buladi. Sermaxsul koramollarning ovkatlanishida metionin, triptofan va lizining axamiyati nixoyatda kattadir. Chuchkalarni oziklantirishda lizin va metionin mikdorini stistin bilan normalashtirish lozim. Erkin aminokislotalardan tashkari amidlar gruppasi tarkibiga azot saklovchi glyukozidlar, aminokislotalarning amidlari, organik asoslar, nitratlar va ammiak tuzlari kiradi. Amidlarning tuyimliligi turlichadir. Aminokislotalar tuyimliligi buyicha oksillarga yakin tursa, ular amidlarining tuyimliligi esa past buladi. Yashil, silos va ildizmevali oziklarda protein umumiy mikdorining 25 – 30 prostenti va undan kuprogi amidlar xissasiga tugri keladi, omixta emlarda esa protein asosan oksillarga iborat buladi.

Kavsh kaytaruvchi xayvonlarda ozikning azotli moddalarini uzlashtirishda katta korin va undagi bakteriya va infuzoriyalarning roli kattadir. Bu mikroorganizmlar oziklanish uchunt xayvon ovkatidagi azotli moddalardan, uglevodlardan va mineral moddalardan foydalanishadi. Shuni xam aloxida kayd kilish kerakki, bakteriyalar azotli moddalardan ammiakni uz tanasining oksilini xosil kilish uchun foydalanishadi. Xalok bulayotgan bakteriyalar ximusga kushilib oshkozonga va ichakka tushadi va parrchalanmagan ozik proteini bilan birgalikda xazm buladi. Ba’zi xollarda ammiakning ma’lum kismini bakteriyalar uzlashtira olmaydi va bunda ammiak katta korin devori orkali konga suriladi. Jigarda bu ammiak mochevinaga aylanadi va ma’lum vakt buyrakda ushlanib turgandan keyin siydik bilan tashkariga chikariladi. Bundan tashkari, mochevinining ma’lum kismi sulak bilan ajratiladi. Ammiakning katta korinda xosil bulishi kup omillarga: rastiondagi protein mikdoriga, oksilli va oksilsiz azot nisbatiga, azotli moddalarning eritish darajasiga, azotli moddalarning va engil xazm buluvchi uglevodlarning nisbatiga boglik. Kand va kraxmalning etarli mikdorda bulishi mikroorganizmlar faoliyatini tezlashtiriladi. Kishlok xujalik xayvonlarini oziklantirishning yangi normalarida ularning xom va xazm buluvchi proteinga bulgan extiyoji xisobga olingan. Uglevodlar. Uglevodlar usimlik ozikalari kuruk moddalarining asosiy tarkibiy kismi bulib, xayvolar uchun asosiy energiya manbai bulib xisoblanadi. Zootexnika analizi buyicha barcha uglevodlar ikki gruppaga: xom kletchatkaga va avzotsiz ekstrakt moddalarga bulinadi. Xom kletchatka uzlik kletchatkadan (stellyuloza), gemistellyuloza kismlaridan va naksh beruvchi moddalar (lignin, kutin, suberin)dan tashkil topadi.stellyuloza usimlik xujayralari pustlogining asosini tashkil etadi. Usimliklarning rivojlanishi bilan stellyuloza lignin moddasi bilan tuyintirila borishi okibatida xujayra devorlari kotib koladi. Gemistellyuloza, pentaza va geksoza kandlaridan iborat buladi va usimlik xujayralarining pustlogidagi zapas tuyimli modda bulib koladi.

Azotsiz ekstrakt moddalarga kand, kraxmal, gemestellyulozalarning ma’lum kismi, inulin, anorganik kislotalar, glyukozidlar va boshka moddalar kiradi. Bulardan xayvonlarning ovkatlanishida kandlar va kraxmal katta axamiyatga ega. Kraxmal usimlikdagi rezerv manba bulib xisoblanadi va u kuplab mikdorda usimlik uruglarida, mevalarda va tugunaklarda va kam mikdorda usimlik barglari va poyalarida uchraydi. Kandalar oziklarda asosan gulyukoza, fruktoza, maltoza, saxaroza, shakllarida uchraydi. Sutda laktoza yoki kandi, jigarda glikogen mavjud. Azotsiz ekstrakt moddalar, xususan kandlar va kraxmal fakat xayvonlar uchun tuyimli modda bulib kolmasdan, balki xayvonlarning old oshkozonida mavjud mikroorganizmlar uchun xam tuyimli modda bulib xisoblanadi va ular tomonidan bakterial oksilni xosil kilishda foydalaniladi. Uglevodlar xayvonlarning katta korniga kand, kraxmal, gemistellyuloza, stellyuloza va ayrim boshka birikmalar shaklida kabul kilinadi. Murakkab uglevodlarning katta korin mikroorganizmlari oddiy kandlargacha parchalaydi va ular uz navbatida uksus, moy, propion va boshka kislotalargacha bijgiydi. Kandlar xayvonlar va ularning katta korini mikroorganizmlari uchun juda yaxshi energiya manbai bulib xisoblanadi. Xayvonlarning rastionida kandlar kand bilan proteinning eng yaxshi nisbatida ularning old oshkozonida mikrofloraning rivojlanishi uchun juda kulay sharoit yaratiladi, aminokislotalarning, eg kislotalarning va V gruppa vitaminlarining katta korindagi sintezi yaxshilanadi. Kraxmal rastiondagi asosiy energiya manbalardan biri bulib, organizmda kandlar bilan bir xil vazifa bajaradi. Kletchatka katta korinda ovkat xazm kilishni normallashtirish vasifasini bajaradi. U old oshkozodagi va ichakning yugon bulimidagi mikroorganizmlar ta’sirida parchalanadi. Rastiondagi kletchatka kavsh kaytaruvchi xayvonlar sutining tarkibidagining tarkibidag oshishiga ijobiy ta’sir kursatadi. Lekin kletchatkaning xayvonlar rastionidagi oshikcha mikdori tuyimli moddalarning xazm bulishini va ulardan foydalanish samarasini pasaytiradi. Eglar. Oziklar zootexnika aniliz kilinganda ulardagi xom eg xam aniklanadi. Xom egga xakikiy egdan tashkari mum, xlorofill, smola (usimlik shirasi), rang

beruvchi moddalar, organik kislotalar, fosfatitlar, sterin va boshka birikmalar kiradi. Eglar tarkibida turlicha birikuvda uglorod, vodorod va kislorod buladi. Eglar tarkibida boshka tuyimli moddalarga nisbatan kislorodning kam va uglerod xamda vodorodning kupligi tufayli ular oksidlanish jaraenida uglevodlarga nisbatan 2,25 marta kup energiya ajratadi. Shuning uchun xam eglar yukori kaloriyaga egadir. Eglarning roli fakat ularning energiya kiymati bilan chegaralanib kolmaydi. Eglar struktura ashesi sifatida xujayralarning protoplazmasi tarkibiga kiradi. Ayrim eg kislotalari (linol, araxidon, linomen) xayvonlarning usish va rivojlanishida, modda almashinuvi prosteslarining normali kechishi uchun zarurligi tufayli ular tomonidan ozika bilan birga kabul kilinishi shart. Ozik egining urtacha mikdori xayvonlarning yaxshi ishtaxasi, ovkat xazm bulishi va ichakka surilishini normallashtirish uchun muximdir. Ovkat egi bilan birga organizmga egda eruvchi vitaminlar kabul kilinadi. Oziklarda egning etishmasligi tufayli xayvonlar organizmi egda eruvchi A.D.E.K vitaminlari tankisligiga uchraydi. Mineral moddalar. Mineral moddalr energetik kiymatga ega bulmasalar – da chorva mollarini oziklaktirishda juda katta axamiyatga ega. Chunki ular organizmda utaetgan modda almashinuvining barcha jarayonlarida aktiv ishtirok etadilar. Xayvonlarni maksadga muvofik oziklantirishni tashkil etishda rastiondagi kalstiy, fosfor, natriy, xlor, magniy kaliy, oltingugurt, temir, rux, marganest, mis, kobalt, yod mikdorini normalashtirish lozim. Ayrim xollarda esa rastiondagi ftor, bro, selen, molibden mikdorini xam xisobga olish shart. Bundan tashkari, keyingi yillarda tashki muxitning ifloslanishi va kushimcha ozika ishlab chikarishda ximik va mikrobiologik texnologiyaning kullanilishi tufayli rastionlagi simob, kurgoshin, stronstiy mikdorini xam xisobga olish muxim axamiyatga kasb etmokda. Xayvonlarni tula kiymatli oziklantirishni tashkil etishda mineral moddalarning bir – biri bilan va boshka ovkatlantirish omillari bilan murakkab alokada ekanligini xamm xisobga olish lozimdir. Kalstiy, fosfor va magniy

urtasida, rux bilakn mis, kaliy bilan magniy, natriy bilan kaliy, mis bilan temir, oltingugurt, mis bilan molibden urtasida juda yakin bogliklik borligi aniklangan. Xayvonlarning mineral moddalarga bulgan extiyoji juda kup omillarga, avvalo ayrim elementlarning almashinuv jarayonida bir – biriga munosabatiga, ularning surilish va ajratilish darajasiga, organizmda tuplanish mikdoriga boglik buladi. Vitaminlar . Vitaminlar organizmning normal faoliyatini ta’minlash, xayvonlarning soglom usishi, ularning yukori maxsuldorligi va kayta ishlab chikarish funkstiyalari faoliyatini normallashtirish uchun juda zarur xisoblanadi. Chorvachilikni jadal rivojlantirishda vitaminlarning roli ayniksa kattadir. Agar rastionda biron bir vitamin etishmasa, mollarning maxsuldorligi pasayadi va ular organizmida modda almashinuvining buzilishi kuzatiladi. Kavsh kaytaruvchi xayvonlarni oziklantirishda karotin, vitamin A (renitol), D (kalstiferol), E (tokoferol) normallantiriladi. Chuchkalarni vitaminli ovkatlantirishni normallashtirishda vitamin A (renitol) eki karotin, D 2 (ergakalstiferol) E (tokoferol), V 1 (stiamin) V 2 (riboflavin), V 3 (pantoten kislotasi), V 4 (xolin), V 5 (nikatin kislotasi), V 12 (stianokobalamin), muxim axamiyatga egadir. Parrandalarni oziklantirishda yukoridagi vitaminlardan tashkari rastion kushimcha ravishda K (naftoxinon), V 6 (pirodoksin), V s (foliy kislotasi), S (askorbinka kislotasi), va V 7 (biotin kislotasi) vitaminlari bilan xam normallashtiradi. 7. Omuxta emning ozuka kiymatini baxolash. Kishlok xujalik xayaonlari va kushlarning me’yorlangan ozukasining ilmiy asoslari. Omuxta emning ozuka kiymatini baxolash omuxta emning xazm bulishi xayvonlar ustida bajariladigan maxsus tajribalar asosida aniklanadi. Omuxta emning aloxida ozuka moddalarning xazm bulishi foizlarda ifolanadi. Turli xayvonlarda xazm kilish apparatining tuzilishi turlicha. Shuning uchun aloxida turdagi xayvonlarning bir xildagi omuxta emni xazm kilish xar xil. Xar bir omuxta

emning ozuka kiymati oziklantirishning oxirgi natijasi, ya’ni maxsuldorligir bilan tavsifladi. Omuxta emning va ozuxta maxsulotlarning ozuka kiymati ozuka birligi xisoblanadi va u namligi 13%, xajmiy ogirligi 450 – 480 g/m 3 bulgan 1 kg sulining ozuka kiymatiga ekvivalentdir. Xayvonlar ozukasida oksilning muxim axamiyat kasb etishini xisobga olgan xoda ozuka maxsulotlarini baxolashda ozuka birligi bilan bir katorda xul protein mikdori kursatkichi kullaniladi. Omuxta emni baxolashda ozuka birligi soni 100 kg omuxta emga nisbatan olinadi, xul protein mikdori esa % larda ifodalnadi. Parrandalar uchun emning ozuka kiymati 100 g emlagi kilokaloriyada ifolangan almashinadigan energiya mikdori bilan baxolanadi: Omuxta emdagi mikdori va organizmning foydalanish darajasiga kura energiya yalpi (jami), almashinadigan va maxsulotdor turlarga bulinadi. Organizmdan tashkarisida emning yonishdan xosil bulgan umumiy issiklikning mikdori yalpi energiya deyiladi. Almashinadigan energiya bir kismi organizmda almashinadigan jarayonlarni ta’minlashda, kolgan kismi – sof, yoki maxsulotdor energiya – maxsulotning xos bulishiga sarfladi. Almashinadigan energiya mikdori buyicha omuxta emni baxolash nisbatan oddiy va anik usuldir. Bu usul emning kanday energiya mikdori parranda organizmning usishiga, tuxum xosil kilishiga, tana xaroratini boshkarishiga va boshka fiziologik jarayonlarga sarflanishni kursatadi. Muynali xayvonlar ozuka kiymati 100 g omuxta emning kaloriyligi bilan, xul proteni, kletchatka va mikrokushimchalar mikdori bilan baxoladi. Shuningdek, omuxta emning ozuka kiymatini baxolashda aloxida aminokislotalar, kletchatka, minerallar va vitaminlar mikdori xam xisobga olinadi. Bundan tashkari, omuxta em sifatining texnologik kursatkichlari: yanchish kattaligi, boshokli usimliklarning butun uruglari mikdori, metallomagnit aralashmalar mikdori kabilar mavjud. Jadval-1 Omuxta em va OVK ishlab chikarishda kullaniladigan asosiy turdagi x/a larning ozukaviyligi, %

№ Xom ashe turi. 10 0 kg emdagi ozuka birligi 100g dagi energiya almashinuv i Xul protein Xul eg Kle t chatk a Mineral elementlar Sa R

1 Makkajuxori 13 0 328 8,0 4,2 2,2 0,0 3 0,3 1 2 Bugdoy 11 8 291 11. 5 2.1 3.5 0.0 4 0.4 7 3 Arpa 11 3 267 11. 6 2.7 5.5 0.0 6 0.3 4 4 Suli 98 257 11. 0 4.7 10. 3 0.1 2 0.3 5 5 Kobiksiz suli 13 6 295 12. 8 4.7 5.3 0.0 3 0.1 4 6 Javdar 11 1 270 12. 3 2.0 2.2 0.0 8 0.3 4 7 Ok juxori 11 5 300 11. 2 2.8 3.0 0.0 1 0.2 4 8 Sholi 11 4 267 8.0 2.3 7 9.0 0.0 7 0.2 1 9 Singach 13 4 330 9.0 1.4 8 1.0 0.0 1 0.0 9 gurunch 1 0 Nuxat 11 0 228 21. 5 1.9 5.4 0.1 4 0.3 2 1 1 Soya 13 1 300 33. 2 16. 9 5.0 0.1 4 0.5 9 1 2 85%li donli 87 211 9.1 3.5 5.2 0.0 6 0.3 4 1 3 Ozukabon suli uni 13 6 295 12. 6 4.4 7.5 0.1 1 0.3 4 1 4 Ozukabon arpa uni 14 7 305 12. 0 2.3 5.3 0.0 6 0.4 8 1 5 Bugdoy ke- chagi 72 183 15. 5 42 9.1 0.1 3 1.1 1 1 6 Maisli ozuka 11 2 255 21. 9 5.0 6.0 0.6 0 0.8 0 1 7 Kungabokar kunjarasi 11 0 288 39. 8 7.5 13. 3 0.3 0 0.8 2 1 8 Paxta kunjarasi 10 6 259 30. 0 7.3 13. 0 0.3 1 0.9 7 1 9 Soya kunjarasi 12 5 315 38. 2 7.2 5.3 0.3 4 0.8 9 2 Kungabokar 10 267 38. 3.6 14. 0.3 0.8

0 shroti 4 6 1 3 2 2 1 Paxta shroti 10 6 255 39. 0 1.3 12. 7 0.2 4 1.1 5 2 2 Soya shroti 11 9 298 40. 5 1.0 6.2 0.5 5 0.7 0 2 3 Ozuka achitkisi 10 7 282 40. 0 1.3 0.7 3 2.0 3 1.2 6 2 4 OVK 92 278 49. 0 0.3 0.6 0 0.3 8 0.5 7 2 5 Kuruk egsizlantirilga n sut 12 4 308 34. 0 1.0 - 1.2 9 0.9 8 2 6 Melassa 75 178 9.9 - - 0.2 5 0.0 2 2 7 Pichan uni 75 187 20. 0 2.7 2.2 1.3 0.1 9 2 8 Gusht suyagi uni 71 265 37. 0 12. 8 2.5 13. 5 6.5 2 9 Balik uni 82 276 47. 0 2.2 - 8.0 6.4 3 0 Bur, oxak - - - - - 33. 0 3 1 Fosfat - - - - - 48. 0 41. 0 3 2 Tuz - - - - - - 3 3 Ozukabon eg 35 0 871 - 98. 0 - - Omuxta emning sifati davlat standartlari va texnik shartlar asosida me’yorlashtiriladi. Omuxta emning belgilanishiga kura (yirik shoxli xayvonlar, buzoklar, gushtga bokiladigan chuchkalar, jujalar, tuxum kuyuvchi tovuklar va boshkalar uchun) undagi xamda turli ozuka maxsulotlarning ozuka kiymati keng doirada uzgaradi 1 – jadval. Xar xil turdagi va yoshdagi xayvonlarning omuxta emiga aloxida komponentlarning maksimal kiritilish me’yorlari urnatilgan.

8. Chorva mollarini oziklantirishni me’yorlashtirish. Chorvachilikda rivojlantirishda va ozik ishlab chikarishda mamlakatimiz turli zonalarining tabiiy va iktisodiy sharoitlari turli xildir. Chorva mollarini oziklantirish tiplari va tipovoy rastionlari ishlab chikarishda shu sharoitlar xisobga olindi. Oziklantirish tipi rastionlarning strukturasi, ya’ni ular tarkibiga kiruvchi turli ozik gruppalarining solishtirma ozikligi (ozika birligi buyicha) bilan xarakterlanadi. Oziklantirish tipining nomi odatda rastionda kaysi ozikning yoki ozik gruppalarinning kupligi bilan belgilanadi. Mamlakatimizda turli zonalarida koramollar uchun kuyidagi oziklantirish tiplari kullaniladi: pichanli, silosli, konstentrat, silosli – pichanli, silosli – ildizmevali, silosli – jomli (turpli), silosli – senajli, silosli – senajli – konstentratli va xokazo. Yoz davrida oziklantirish tiplari asosan yashil utlarning, silosnigo va omixta emlarning kushilishlar bilan belgilanadi. Bu davrda yashil utli, utli – silosli va utli – konstentratli oziklantirish tiplari kup tarkalgandir. Chorva mollarrini oziklantirish tiplari dexkonchilik va ozik ishlab chikarish sistemalari bilan chambarchas boglik bulib, sistemalarining rivoljlanishida xamda takomilashishida muxim axamiyat kasb etadi. Karamol va kuylarning oziklantirish tiplarigva tabiiy pichanzorlar va yaylovlarning mavjudligi katta ta’sir kursatadi. Xar kanday oziklantirish tipi baxolanganda uning xayvonlar maxsuldorligi, jumladan, maxsulot sifatiga ta’siri, xayvonlarning salomatligiga ularning kayta ishlab chikarish funkstiyalariga ta’siri va iktisodiy samarasiga xisobga olinadi. Rastion – oziklantirish tipining konkret ifodachisidir. Agar rastionlar turli oziklarning tirlashuvi va solishtirma ogirligi buyicha ilampiy asoslangan tipga tugri kelsa va zona shart –sharoitlarini kanoatlantirsa, ular tipovoy rastionlar deb ataladi. Xar kanday tipovoy rastion – uning tuyimligi buyicha buyicha xayvonlarning extiejiga karab asosiy tuyimli moddalar bilan balanslanganligiga binoan baxolanadi. Tipovoy rastionlar yukori maxsuldorligini, kayta ishlab chikarish funkstiyasining normal faoliyatini va ozikni maxsulot bilan yaxshi ta’minlashi kerak. Shuning uchun xam chorvachilikni sanoat negiziga kuchirishda tipovoy rastionallarning ilmiy muassasalar ishlab chikadi, xujalik sharoitida esa

mutaxassislar maxaliy sharoitlarni xisobga olgan xolda ularga tuzatish kiritishlari mumkin. 9. Omuxta em zavodlaridagi texnologik jarayonlarning umumi y tavsifi. Omuxta em ishlab chikarish taxnologik jarayoni kuyidagi asosiy jarayonlardan tashkil topgan: xom ashyoni kabul kilish, joylashtirish, saklash va uni kayta ishlashga uzatish; xom ashyoni ajratish; metalmagnit aralashmalardan tozalash; ba’zi turdagi omuxta emni ishlab chikarishda kobikli don ekinlarini kobigidan ajratish; komponentlarni maydalash; maydalangan maxsulotni elash (nazorat kilish); komponentlarni ulchash va aralashtirish, donadorlash; tayyor omuxta em maxsulotlarini kadoklash va uzatish. 10. Texnologik jarayonlar va ularning samaradorligi xakida tushuncha. Omuxta em ishlab chikarishdagi texnologik jarayonlar xuddi un va yorma ishlab chikarishdek, me’yoriy – texnik xujjatlarga muvofik belgilanadi. Asosiy xujjatlar bulib omuxta em, oksil vitaminli kushimchalar, premikslar xamda karbamid konstentratlari ishlab chikearish texnologik jarayonlarini tashkil kilish va boshkarish konunlari xisoblanadi. Shu xamda boshka xujjatlar asosida korxona texnik sxemasi ishlab chikiladi. Jaraen – bu kuyilgan maksadga erishish uchun ma’lum xarakatlar majmuasi bulsa, texnik jaraen bu - xom ashega ishlov berish natijasida taeyr maxsulotni olish jaraenidir. Texnologik jaraenining samaradorligi xom ashedan maxsulot taeyrlashga sarflangan energiyaning foydalanish darajasi bilan baxoladi. Bu samaradorlikka kayta ishlaydigan xom ashening texnik xossalari, texnik jaraenlarning tuzilishi, jixoz va uskunalarning ish rejimlari, ta’sir kursatadi.

Adabiyotlar 1. Vasiyev M.G., Dodaev.Q, Isabaev I, Sapaeva Z, Gulyamova Z “Oziq-ovqat texnologiyasi asoslari”. Darslik. Voris nashryoti. Toshkent – 2012y – 400b. 2. Adizov R.T., G’affarov A.X., Xusenov S.Yu. “Donni tozalash va maydalash texnologiyasi”. O’quv qo’llanma. – T.: “TURON-IQBOL” nashriyoti,2006. -184b. 3. В.А.Бутковский "Мукомолное производство". M., ВO "Агропромиздат".1991г. 4. В.А.Бутковский, Мелников Е.М. "Технология мукомолного и крупяного и комбикормового производства". M., " Агропромиздат ", 1999г. 5.Г.А. Егоров "Технология муки, крупы и комбикормов". M., издателство "MГУПП" 1999г. 6.Тursunxodjaev P. "Un va yorma texnologiyasi" T., TKTI 2006 y.

O'xshashlar

Yorma ishlab chiqarish texnologiyasi

Qand lavlagisidan shakar ishlab chiqarish texnologiyasi

Kristall glyukoza-kraxmal shakari ishlab chiqarish texnologiyasi

Kolbasa va kolbasa mahsulotlari ishlab chiqarish texnologiyasi

Mag’iz sayqallash va yormalarni pardozlash jarayoni. Un tortishning sinflanishi