Murakkab metrlar va o’lchovlar murakkab o’lchovli taktlarda cho’zimlarning turkumlanishi - Musiqa - Referatlar

Murakkab metrlar va o’lchovlar murakkab o’lchovli taktlarda cho’zimlarning turkumlanishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

158 KB

Ko'chirib olish

Murakkab metrlar va o’lchovlar m urakkab o’lchovli taktlarda cho’zimlarning turkumlanishi Reja : 1 .Murakkab metrlar va o’lchovlar. 2.Murakkab o’lchovli taktlarda 3.Aralash metr va o’lchovlar. 4. Sinkopa Vokal musiqasida turkumlash

Bir xildagi oddiy metrlarning qo’shilishi natijasida murakkab metrlar hosil bo’ladi. Murakkab metr ikki va undan ham ko’proq oddiy metrlardan tarkib topishi mumkin. Shuning uchun ham murakkab metrlar vaqt-vaqti bilan uchraydigan bir necha kuchli hissaga egadir. Hamisha murakkab metrdagi kuchli vaqt hissasining soni uning tarkibidagi oddiy metrlar soniga teng bo’ladi. Murakkab metr birinchi hissasining zarbi qolgan zarblarga nisbatan kuchliroq bo’ladi va shuning uchun bu hissaga kuchli hissa , unga nisbatan kuchsizroq bo’lgan hissaga esa, nisbatan kuchli hissa deyiladi. Murakkab metrlarni ifodalovchi barcha o’lchovlar murakkab o’lchovlar deyiladi. Shu sababli murakkab metrlarning tarkibi borasidagi fikrlar murakkab o’lchovlarga ham taalluqlidir. Murakkab metrlarni ifodalovchi eng ko’p qo’llaniladigan o’lchovlarga quyidagi murakkab o’lchovlar kiradi: a) to’rt hissali o’lchovlar: .4 4;2 4 kam uchraydigani: . 8 4 b) olti hissali o’lchovlar: .8 6;4 6 kam uchraydigani . 16 6 v) to’qqiz hissali o’lchovlar: .8 9;4 9 kam uchraydigani: . 16 9;4 9 g) o’n ikki hissali o’lchovlar: . 8 12; 4 12 kam uchraydigani: . 16 12 Murakkab o’lchovlarda turkumlash shundan iboratki, ularni tashkil etgan oddiy o’lchovlar umumiy ritmik turkumlarga birlashtirilmay, ayrim-ayrim mustaqil turkumlarga birlashtiriladi. Agar tovush biror murakkab taktni butunligicha egallasa, umumiy cho’zimli tovush shaklida, biror nota bilan yoziladi. Ba’zan esa, cho’zimli oddiy taktlarga teng keladigan, liga bilan birlashtirilgan notalar yordamida ham yozilishi mumkin. Bu oxirgi usul murakkab o’lchovlarni turkumlash qoidasiga mos keladi. Aralash metr va o’lchovlar. Aralash o’lchovli taktlarda cho’zimlarning turkumlanishi

Har qanday oddiy metrlarning qo’shilishi natijasida murakkab metrlar hosil bo’ladi. Ikki yoki bir necha har xil ko’rinishdagi oddiy metrlar birlashuvi natijasida murakkab aralash metrlar hosil bo’ladi. Bu xildagi metrlar aralash metrlar , ularni ifodalovchi o’lchovlar esa aralash o’lchovlar deb ataladi¹. Musiqada aralash o’lchovlar oddiy va murakkab o’lchovlarga qaraganda ancha kam uchraydi. Bular orasida besh hissali va yetti hissali o’lchov ko’proq qo’llaniladi. Ba’zida aralash o’lchovlarning boshqa xillari ham uchrashi mumkin. Masalan: . 4 11 Aralash o’lchovlar murakkab o’lchovlardan ayrim xususiyatlari bilan farq qiladi. 1. Aralash o’lchovlarning tuzilishi ularni hosil qiladigan oddiy o’lchovlarning ketma-ket kelishiga bog’liqdir. Bu esa, kuchli va nisbatan kuchli hissalarning almashinib turishiga ham ta’sir etadi: 2. Taktning kuchli va nisbatan kuchli hissalarining almashinib turishi tekis bormaydi. Masalan: a) besh hissali o’lchovlar: Yuqoridagi birinchi misolda aktsent taktning birinchi va uchinchi hissalariga, ikkinchi misolda esa taktning birinchi va to’rtinchi hissalariga to’g’ri keladi. b) yetti hissali o’lchovlar: Bunda birinchi misolda kuchli zarb taktning birinchi, to’rtinchi va oltinchi hissalariga, ikkinchi misolda esa taktning birinchi, uchinchi va beshinchi hissalariga to’g’ri kelmoqda. Ayrim vaqtlarda bir musiqa asari ichida aralash o’lchovni hosil qiladigan o’lchovlarning almashinish tartibi o’zgarib ham turadi.

Aralash o’lchovli notalarni o’qish qulay bo’lishi uchun, ba’zida o’lchovni ko’rsatuvchi asosiy raqam yoniga qavs ham yoziladi. Bundan tashqari, ba’zan taktda oddiy o’lchovlar boshlanishini ko’rsatuvchi punktir bilan qo’shimcha takt chizig’i yoziladi. Murakkab o’lchovli cho’zimlar qanday turkumlansa, aralash o’lchovli cho’zimlar ham shunday turkumlanadi. Aralash o’lchovli cho’zimlar turkumlanishining xususiyati shuki, aralash o’lchovlar tarkibiga kiradigan har xil ko’rinishdagi oddiy o’lchovlarning ritmik turkumlari teng bo’lmaydi. O’zgaruvchan o’lchovlar Musiqada bir asar davomida metrning, ayni paytda o’lchovning ham o’zgarib turish hollari uchraydi. Bunday o’lchovlar o’zgaruvchan o’lchovlar deyiladi. O’zgaruvchan o’lchovlarni xalq qo’shiqlarida va boshqa turli musiqa asarlarida uchratish mumkin. O’lchovlar tekis va notekis almashinadilar. O’lchovlar tekis almashsa, kalit belgisi yoniga kasr shaklida ikkita raqam qo’yiladi. O’lchovlar notekis almashib tursa, nota matnida o’lchovlarning har bir o’zgarishi yozib qo’yiladi. Shuni ham aytib o’tish kerakki, bu xildagi takt tuzilishi musiqada deyarli uchramaydi¹. Musiqada xilma-xil metrlarning birdaniga (ustma-ust) kelishi ham uchraydi, bunga polimetriya deyiladi. Polimetriyaning tub xususiyati musiqa asarlaridagi ayrim ovoz (partiya)larning xilma-xil metr o’lchovi bilan ifodalanishidir. Bunda metr aktsentlari bir-birlariga mos tushishi va mos tushmasligi ham mumkin. Sinkopa. Vokal musiqasida turkumlash Musiqa ijrosida ritm va metr urg’ulari orqali ma’lum izchillik o’zgarishiga sinkopa deyiladi. Sinkopa musiqada nihoyatda ko’p uchraydi. U metrning kuchsiz hissasidagi tovushning navbatdagi kuchli hissasida ham eshitilishidan hosil bo’ladi. Buning natijasida zarb metrning mana shu kuchsiz hissasiga o’tadi. Metrning biror hissasida kuchsiz davrga to’g’ri kelgan tovush bundan keyingi kuchli davrga to’g’ri kelganda ham o’z kuchini saqlaydi. Masalan:

Musiqa amaliyotida s inkopalarning asosiy shakli ko’pincha quyidagicha ko’rinishda bo’ladi: a) ikki va uch hissali takt aro sinkopalar¹; b) ikki va uch hissali takt ichidagi sinkopalar : Bundan tashqari, sinkopa pauzadan keyin, zarbli hissaga to’g’ri keladigan joyda ham hosil bo’lishi mumkin. Vokal ijroga mo’ljallangan musiqada cho’zimlar turkumlanishi talaffuz etiladigan nutqning o’ziga xosligi va bo’g’in tarkibiga bog’liq bo’ladi. Bir bo’g’inga to’g’ri keladigan ayrim cho’zimlar qo’shni cho’zimlar bilan turkum bo’lib birlashmaydi. Shuningdek, agar bir bo’g’inga bir necha tovush to’g’ri kelsa, bu tovushlar cho’zimi turkumlarga umumiy qoida bo’yicha birlashtiriladi¹. Temp (sur’at) Musiqa ijrosidagi tovushlar harakatining tezligi sur’at (temp) deyiladi. Sur’at musiqada muhim ifoda vositalaridan biri bo’lib, musiqa asari mazmunini ochib berishda, uni tinglovchiga ifodali etkazishda hal qiluvchi ahamiyatga ega. Musiqa amaliyotida sur’atlar uch asosiy guruhga ( vazmin, o’rtacha va tez ) bo’linadi . Sur’atlarni aniqlashda asosan ital’yancha iboralar qo’llaniladi. Vazmin sur’atlar : O’rtacha sur’atlar : Largo – keng Andante – osoyishta Lento – cho’zib Andantino – andantedan sal tezlatib Adagio – o g’ ir Moderato – o’rtacha Grave – juda og’ir Sostenuto – salobatli Allegretto – jonlanib Allegro moderato – o’rtacha tez Tez templar :

Allegro – tez Vivo –jonliroq Vivace – jadal Presto – tez, oshiqib Prestissimo – juda tez Asosiy sur ’ atlardan chetlashilganda harakat yo ’ nalmasini aniqlovchi ayrim qo ’ shimcha iboralardan ham foydalaniladi : Molto – juda Non tanto – u qadar sekin emas Assai – nihoyat Sempre – doimo Con moto – harakat bilan Meno mosso – kamroq harakat bilan Commodo – erkin Piu mosso – ko’proq harakat bilan Non troppo – unchalik tez emas Musiqa asarlari ijrosi yanada ta’sirchan va ifodali bo’lishi uchun umumiy harakatni sekin-asta tezlatish va susaytirish belgilari ham qo’llaniladi. Bular nota matnida quyidagi atamalar bilan yoziladi: Susaytirish uchun: Tezlatish uchun : Ritenuto – saqlanibroq Accelerando – yanada tezlatib Ritardando – kechikibroq Animando – ruhlantirib Allargando – kengaytirib Stringendo – jadalro q Rallentando – sekinlatib Stretto – ixchamlashtirib

Harakatni dastlabki sur’atiga qaytarish uchun quyidagi iboralar qo’llaniladi: A tempo ....................................... o’z tempida Tempo primo .............................. dastlabki sur’atda Tempo 1 ...................................... dastlabki sur’atda L’istesso tempo ........................... o’sha sur’atda Shuni ta’kidlash zarurki, musiqada qo’llaniladigan barcha sur’atlar nomlari shartli bo’lib hisoblanadi. Ijro jarayonida uning sur’atini yanada aniqroq bilib olish uchun Mel’tsel’ tomonidan ixtiro qilingan mexanik metronom asbobidan yoki zamonaviy raqamli elektron metronomlardan foydalaniladi. Metronom bir minutda talab etilgan zarblarni sanaydi.

Mavzu bo’yicha аdаbiyotlаr: 1. Rahimov Q. “Musiqa nazariyasi “T. Musiqa” nashryoti, 2007 2. Rahimov Q. Musiqaning elеmеntar nazariyasi bo‘yicha mashq va vazifalar to‘plami. Toshkent, “O`zbekiston”, 2006. 3. Rahimov Q. Garmoniya bo‘yicha mashq va masalalar to‘plami. «Aloqachi», 2005. 4 .Mark Andrew Cook. “ Music – theory ” 2012 year, USA. 5.American – popular-music 2007 year, USA.

O'xshashlar

Nota yozuvini qisqartirish belgilari

Cholg`u asarlari tahlili. Murakkab shakl. H. Xanmamedov. Tor va simfonik orkestr uchun

Qashqar rubobi tovush imkoniyatlari. Tovush hosil qilish va uni boshqarish. P.I. Chaykovskiy “kuz qo’shig’i”. Darslar-amaliy ijrochilik mashg`ulotlari

Etyudlar. Applikatura. Mohirona asar. V.Asevedo «braziliyalik kichkintoy»

Shashmaqom asarlari namunalari. Tarje’i buzruk. Garduni buzruk