Qashqar rubobi tovush imkoniyatlari. Tovush hosil qilish va uni boshqarish. P.I. Chaykovskiy “kuz qo’shig’i”. Darslar-amaliy ijrochilik mashg`ulotlari - Musiqa - Referatlar

Qashqar rubobi tovush imkoniyatlari. Tovush hosil qilish va uni boshqarish. P.I. Chaykovskiy “kuz qo’shig’i”. Darslar-amaliy ijrochilik mashg`ulotlari

Yuklangan vaqt:

07.11.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

460.66796875 KB

Ko'chirib olish

Qashqar rubobi tovush imkoniyatlari. Tovush hosil qilish va uni boshqarish. P.I. Chaykovskiy “kuz qo’shig’i”. Darslar-amaliy ijrochilik mashg`ulotlari Ushbu darsda P. Chaykovskiyning “Kuz qo’shig’i” asari misolida Qashqar rubobi tovush imkoniyatlari va tovush hosil qilish, boshqarish ko`nikmalarini o`rganamiz. Asar mayin, kuychan, o`ta g`amgin xarakterda bo`lganligi bois qashqar rubob ijrosida ushbu cholg`uning tovush imkoniyatlaridan kelib chiqib, o`ziga xos ijro uslublari tanlanadi. 1. O’tgan darslarda o’zlashtirilgan Q.Komilovning “Fantaziya” asarini fortepiano jo’rligida takrorlang. Ansambl va dinamik belgilarga e’tibor bering. 2. Konservatoriyada xalq cholg’ularida ijrochilik yo’nalishida o’zbek musiqasi bilan birga jahon kompozitorlari asarlari namulari ham o’rgatib borilishi ma’lum. O’quv dasturidan I.S.Bax, L.Betxoven, V.Motsart, E.Grig, A.Dvorjak, K.Sen-Sans, P.Sarasate, J.Bize, F.List, A.Vivaldi, M.Oginski, P.Chaykovskiy, G.Sviridov kabi o’nlab jahon kompozitorlari asarlari o’rin olgan. Ushbu ijro darsda ijro dasturida belgilangan jahon kompozitorlari asarlari turkumidan rus kompozitori P.I.Chaykovskiyning “Kuz qo’shig’i” asarini o’rganishga kirishamiz. Endi muallif haqida qisqacha ma ’ lumotlarga to ’ xtalib o ’ tsak . Ulug ’ rus kompozitori P . Chaykovskiy musiqasining eng asosiy xususiyatlaridan biri uning vokal asarlariga ham , cholg ’ u asarlariga ham birdek xos bo ’ lgan , xalq qo ’ shiqlari hamda shahar romansi ohanglari bilan yaqindan bog ’ liqlikdagi mislsiz go ’ zal kuychanligidir . P . I . Chaykovskiy 1840- yil 25 aprelda uncha katta bo ’ lmagan Votkinsk ishchi qishlog ’ ida tug ’ ilgan . 1859-1865- yillarda P . I . Chaykovskiy Peterburg konservatoriyasida o ’ qiydi . 1866 yil yanvarida u N . G . Rubinshteynning taklifini qabul qilib , konservatoriyada dars berish uchun Moskvaga ko ’ chib o ’ tadi . 1877-yilgacha kompozitor “Sarkarda”(“Voevoda”), “Undina”, “Askar”

(“Oprichnik”), (“Temirchi Vakula”)“Kuznets Vakula” operalari, uchta simfoniya, “Oqqush ko’li” baleti, Bir qismli simfonik asarlar “Yevgeniy Onegin” va To’rtinchi simfoniya ham Moskvada nashr etildi. Ijodiy erkinlikning boshlanishi ko’plab yangi asarlar yaratilishiga sabab bo’ladi. Bular “Orlean qizi”(“Orleanskaya deva”) va “Mazepa” operalari, torli orkestr uchun “Italyancha kaprichchio” serenada, “1812-yil” Tantanali uvertyurasi, fortepiano uchun katta sonata, “Bolalar albomi”, skripka va orkestr uchun konsert, ajoyib badiiy asar “Avliyo Ioann Zlatouts liturgiyasi”, “Buyuk san’atkor xotirasida”, shuningdek, 100 dan ortiq romanslar yaratdi. Opera va simfonik dirijyor sifatida Chaykovskiy Rossiya, Germaniya, Chexiya, Fransiya, Angliya, Amerikaning turli shaharlaridagi konsertlarda chiqadi. Jahon musiqa san’atini rivojlantirishdagi xizmatlarini inobatga olgan holda unga 1893- yilda Kembrij universitetining faxrli doktori darajasi berildi. 1880-yillar ikkinchi yarmi 1890-yillar boshlarida P. I. Chaykovskiy “Charodeyka”, “Pikovaya dama” va “Iolanta” operalari, “Uyqudagi go’zal” va “Shelkunchik” baletlari, “Manfred” simfoniyasi, “Florensiya esdaliklari” torli seksteti, Beshinchi va Oltinchi simfoniyalar, shuningdek, boshqa asarlarni yaratdi. Kompozitorning ijodiy bisotidan cholg’u musiqasi ham keng o’rin egallagan bo’lib, ular bugun jahonning eng yorqin cholg’u asarlari sifatida konsert dasturlaridan mustahkam o’rin olgan. Kompozitorning so’ngi asari – Oltinchi (“Patetik”) simfoniyasi – jahon musiqasidagi eng fojiaviy asarlardan biri bo’lib, inson hayoti va o’limi mohiyatining murakkab falsafiy muammosini ochib berishdan boshlangan. 1893 yil 16 oktyabrda P.I.Chaykovskiy o’limidan 9 kun oldin Peterburg shahrida Oltinchi simfoniyaning birinchi marta ijro etilishiga dirijyorlik qildi. 3. P.Chaykovskiy fortepiano uchun “Yil fasllari” (“ Времена года ”) deb nomlangan pyesalar turkumini yaratgan. Shu turkumdan joy olgan “Kuz qo’shig’i” (“ Осеняя песня ”) yoki “Oktyabr” pyesasi skripka cholg’usi uchun ham moslashtirilgan bo’lib, bugungi kunda bu asar ko’plab cholg’ular ijro dasturidan mustahkam o’rin olgan. Xuddi shunday bizning o’quv dasturimizga ham kiritilgan

ushbu asar qashqar rubobda asosan tremolo shtrixini takomillashtirish va jahon musiqasi durdonalari namunalarini o’rganish maqsadida tanlangan. Asar oddiy uch qism A-V-A shaklida yozilgan. Birinchi qism, ya’ni, davriya 16 taktdan iborat bo’lib, sol major tonalligida 4/4 o’lchovida Andante doloroso e molto contabile (shoshilmay, g’amgin, juda kuychan) sur’atida boshlanadi. Haqiqatan kuy ohangi juda g’amgin va kuychan, aynan kuz faslidagi hissiyotlarni ifodalagandek xususiyatga ega. Inson xotiralari va sog’inch kabi kayfiyat bilan boshlanadi. Kuz qo’shig’i P.Chaykovskiy 5 taktda poco crescendo dinamikasi asar xarakterini kuchaytirishga xizmat qiladi va hayajonni yanada junbushga keltirib 8 taktda asta-sekin pasayadi. Ushbu jumlani qashqar rubobida ifodali ijro etish, asar xarakterini ochib berish uchun, mayin tremolo va uni sezilmaydigan darajada tepaga uzish ko’nikmasini o’zlashtirish zarur. Asarda barcha belgilar aniq qo’yilgan bo’lib, unga to’liq amal qilish talab etiladi. Shu o’rinda aynan “portamento”, “aksent”, “liga”, “legato” qo’yilgan notalarni talab etilgandek ijro etish maqsadga muvofiq. Masalan, bir

taktni o’zida, ya’ni 5-6- taktlarda ham liga, portamento, aksent va kreshendo belgilari berilgan. Bularning barchasini aniq ijro etish uchun sozandadan yuqori ijro mahorati talab qilinadi. Shuning uchun har bir takt ustida ustoz bilan, hamda fortepiano jo’rligida alohida ishlang. Aksentlar qo’pol bo’lmasdigi, balki aynan boshlangan tovush asosida o’ta nozik urg’u bilan ijro etiladi. Ligalarni bajarish uchun tremoloni tepaga uzish shunday bo’lishi kerakki, unda o’ng qo’l tepaga uzulsada, tovushda uzulish sezilmasligi darkor. Bu ko’nikmalar bir muncha murakkab bo’lib, uni uni sinfda ustozingiz bilan, mustaqil ravishda esa turli qo’shimcha mashqlar yordamida o’zlashtiriladi. 9-taktdan kuy bir oktava pastda jaranglashi sababli, qashqar rubobining II va III torlarida ijro etiladi. Bu torlarda r- dinamikasida chalish, o’ng qo’l texnikasini yuqori darajada rivojlantirishni talab etadi. Shuning uchun II va III torlarida tremolo mashqini bajaring. 13 taktdan boshlab yana hayajon bir oz kuchayadi va 15 taktning yarmi va 16 taktlarda asta-sekin pasayib davriya o’z nihoyasiga etadi. Bu asarda piu f – ya’ni asta-sekin tovush kuchaytirilishi asar xarakterini ochib berish uchun xizmat qiladi. Ayniqsa 15-16 taktlardagi liga va aksentlar, hamda diminuendo xo’rsinish, iztirob hissiyotlarini ifoda etadi. Asarni to’laqonli ijro etish, uni obrazli ifodalash uchun talaba uni to’liq his qila olish muhim omillardan hisoblanadi. Yuqorida aytib o’tilgan ijrochilik jihatlarini amalga oshirish uchun

aynan asarni idroklay olish, uni his qila bilish zarur. Aks holda kuy quruq va tushunarsiz jaranglashi mumkin. DARSLAR: AMALIY IJROCHILIK MASHG`ULOTLARI 1. O’tgan darsda o’zlashtirilgan mavzu yuzasida kompozitor ijodi haqida ustozingizga gapirib bering. Oldingi darslarda o’rganilgan 16 taktni fortepiano jo’rligida yoddan ijro etib bering. 2. So’ngra mashqlar ijrosini amalga oshiring. 3. Endi kuyning qolgan qismi V, ya’ni o’rtaliq qismini o’rganishga kirishamiz. 17 takdan boshlab r dinamikasida 2 taktli jumlalar mavjud. Bu kichik qism 20 taktdagi kreshendo va kuy motivining yuqorilab borishi hisobiga hayajonni yanada kuchaytirib, do notasidagi fermatoga f dinamikasida

yetib keladi. 22 taktdan kuyning eng yuqori avji boshlanadi. Har taktda bir pog’onadan pastlab boruvchi ohang kishi ruhiyatida qandaydir ichki hayajon va oxiri sokinlik uyg’otuvchi kayfiyat beradi. Bunda so’nggi ikki taktli fortepiano partiyasi o’rtaliq, ya’ni II qismni yakunlab, bevosita reprizaga olib o’tadi. Bu qismni o’rganishda oldingi dasrlarda bo’lganidek tremolo shtrixini yaxshi o’zlashtirilishi ko’zlangan natijaga olib keladi. Buning uchun o ’ ng qo ’ l texnikasi ustida alohida mashq qiling . Ustozingiz bilan birga tovush hosil qilish va uni boshqarish ko ’ nikmalari ustida muntazam ishlab borish kerak . O ’ zlashtirilgan II qismni to ’ liq holda fortepiano jo ’ rligida chalib ko ’ ring , so ’ ngra birinchi qism bilan bog ’ langan holda nota bilan chalib chiqing . Ijro paytida dinamikaga, ayniqsa r dinamikasida hamda fotepiano partiyasini eshitib chalishga harakat qiling. Berilgan applikaturaga amal qiling.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Y.Rajabiy “O’zbek xalq musiqasi” I jild T., 1955 2. I.Rajabov “Maqomlar masalasiga doir” T., 1963 3. A.Fitrat “O’zbek klassik musiqasi va uning tarixi” “Fan”. T.,1993 4. A.Odilov “O’zbek cholg’ularida ijrochilik tarixi”. T. “O’qituvchi”, 1995. 5. Ne’matillo Mo’’jaziy “Tavorixi musiqiyn” Pekin millatlar nashriyoti. Pekin. 1982.

O'xshashlar

Amaliy ijrochilik mashg’ulotlari. Tovush kuchini boshqarish (dinamika)

Xalq cholg’ularida ijrochilik. Ijrochilik holati (postanovka). Ijro dasturini shakllantirish

Cholg’u ijrochilik tarixi va qashqar rubob ijrochilik amaliyoti

O’zbekiston bastakorlar ijodiyoti. M.Murtazoyev “tamanno”

Musiqiy tovush xususiyatlari