Cholg’u ijrochilik tarixi va qashqar rubob ijrochilik amaliyoti - Musiqa - Referatlar

Cholg’u ijrochilik tarixi va qashqar rubob ijrochilik amaliyoti

Yuklangan vaqt:

07.11.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

18.1005859375 KB

Ko'chirib olish

Cholg’u ijrochilik tarixi va qashqar rubob ijrochilik amaliyoti Bir qancha yozma manbaalarda ming yillar mobaynida musiqa va musiqa cholg’ulari, ularning o’ziga xos xususiyatlari, ijrochilik san’ati, hamda, mohir sozandalar haqidagi qimmatli ma’lumotlar cholg’u ijrochiligining boy tarixidan darak beradi. Tarixiy manbaalardan ma’lumki, boshqa ko’pgina xalqlarda bo’lgani kabi Markaziy Osiyo xalqlarida ham musiqa ijrochiligi qadimdan xalqning to’yutantanalarida, xalq sayillari va bayramlarida yakka holda, turli katta-kichik guruhlar ko’rinishida shakllanib, keyinchalik hukmdorlar saroylarida maxsus jamoalar shaklida rivojlanib, takomillashib uzoq taraqqiyot yo’lini bosib o’tgan holda bizgacha o’zining hozirgi mukammal ko’rinishida yetib kelgan. XX-asr boshlarida O’zbekistonda bir qancha folklor etnografik ansambllar, xalq teatrlarining tuzilishi, Turkiston xalq konservatoriyasi va ko’plab turli ijodiy jamoalarning shakllanishi, o’zbek musiqasining tadqiq qilinishi, ularning yozib olinishi kabi ko’plab ishlar, musiqa va ijrochilik san’atining yanada rivojlanishiga, taraqqiy topishiga turtki bo’ldi. 1 Keyinchalik O’zbekiston davlat filarmoniyasi qoshida birin-ketin tuzilgan “Shodlik”, “Lazgi”, “Go’zal”, “Zarafshon” va “Bahor” kabi ashula va raqs ansambllari, “T.Jalilov nomidagi davlat akademik xalq cholg’ulari orkestri” shuningdek, O’zteleradiokompaniyasi qoshidagi “Y.Rajabiy nomidagi maqomchilar ansambli”, “D.Zokirov nomidagi xalq cholg’ulari orkestri”, hamda so’nggi yillarda cholg’u ijrochiligi san’atiga salmoqli hissa qo’shib kelayotgan “So’g’diyona” xalq cholg’ulari davlat kamer orkestri va viloyatlardagi ko’plab ashula va raqs ansambllarining O’zbekistonda va horijiy mamlakatlardagi konsert faoliyatlarida ijrochilik san’ati, xususan, qashqar rubobi ijrochiligi ham targ’ibot qilinib, rivojlantirib kelinmoqda. Bu jamoalar tarkibida mashhur rubobchi sozandalar ijod qilishgan va ijod qilmoqdalar.

1936 yilda Farg’ona vodiysining so’lim Shohimardon qishlog’ida bo’lib o’tgan xalq saylida ustoz M.Mirzayev bir uyg’ur sozandasidan qashqar rubob cholg’usini xarid qiladi va Toshkentga olib kelib usta Usmon Zufarov bilan bu cholg’uni takomillashtiradi, ya’ni uning menzurasi uzaytirilib, dastasiga latun qalamchalari o’rnatiladi. Natijada bugungi ko’rinishdagi rubob cholg’usini yaratadilar. Tez orada bu cholg’u ustoz M.Mirzayev ijrosi orqali o’zbek musiqa ijrochiligida o’z o’rniga ega bo’lib, cholg’uning mohir sozandalari ham yetishib chiqa boshlaydi. O’z navbatida qashqar rubob ijrochilik san’ati shakllanib, rivojlanib bordi. Bugungi musiqa ijrochilik san’ati, shuningdek musiqiy ta’limda qashqar rubob cholg’usi yetakchi cholg’ulardan biriga aylanib ulgurgan. Bu cholg’u bo’yicha mashhur ustoz, O’zbekiston xalq artisti Muhammadjon Mirzayev, O’zbekiston Respublikasida xizmat ko’rsatgan artistlar Qobiljon Usmonov, Shavkat Mirzayev, Tohir Rajabiy, Zamira Rahmatullayeva, Odiljon Nazarov kabi taniqli sozanda va san’atkorlar, ko’plab Respublika va Xalqaro tanlovlar g’oliblari yetishib chiqdilar. Oliy ta’lim va o’rta- maxsus ta’lim muassasalarida hamda, “Bolalar musiqa va san’at” maktablarida ushbu cholg’u bo’yicha ta’lim yo’lga qo’yilgan. Cholg’u jrochilik san’atini kompozitorlar va bastakorlar ijodisiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Ayniqsa M.Bafoyev, S.Jaliln, M.Sautovning, A.Mansurov, R.Abdullayev, H.Rahimov, M.Otajonovn, O,Abdullayeva, J.Charshemov kabi kompozitorlarni qashqar rubob, tanbur, ud, dutor, g’ijjak, afg’on rubob, doyra va xalq cholg’ulari orkestri uchun yaratgan asarlari o’zining yorqinligi, mazmunliligi, cholg’uga mosligi, cholg’u imkoniyatlarini to’liq namoyon qilishi, ayniqsa, muayyan cholg’uda ijrochilikni rivoshlantirishga xizmat qilishi bilan yaqqol ajralib turadi. Shuningdek, O’zbekiston kompozitorlari qashar rubobi uchun yaratgan maxsus asarlari rubob ijrochiliginng yangi-yangi ufqlarini ochib bermoqda. So’nggi yillarda yaratilayotgan maxsus asarlar ijro hamda o’quv dasturlarini boyitib kelmoqda. Kompozitorlar ijodida qashqar rubob cholg’usi uchun yaratilayotgan asarlarda milliylik va zamonaviylikning uyg’unlashuvini

kuzatishimiz mumkin. Mualliflardan S. Hayitboyevning “Ballada”, T.Azimovning “Durdona”, M.Bafoyevning “Afsona”, Q.Komilovning “Fantaziya”, “Mohim” poemasi, M.Otajonovning Qashqar rubob va orkestr uchun Konsert, O.Abdullayevaning Qashqar rubob va orkestr uchun Konsert, R.Abdullayevning Qashqar rubob va simfonik orkestr uchun Konsert, J.Charshemovning “Tarix sadosi”, N.Safarovning “Sharqona fantaziya” kabi asarlarda milliy ohanglar zamonaviy garmoniyalar bilan yo’g’rilgan holda yaratilganligi bilan ijrochilar va mutaxassislar tomonidan yuqori baholanmoqda. Qashqar rubob ijrochiligi mohir sozanda va bastakorlar ijodi bilan chambarchas bog’liq. Bastakor va mashhur sozanda, O’zbekiston xalq artisti M.Mirzayev o’tgan asrning 50-60 yillarida juda sermazmun ijod qildi. Uning qashqar rubobi uchun yaratgan har bir asari xalq orasida tez ommalashdi.Ustozning ham bastakor sifatida, ham sozanda sifatida sermahsul ijodi qashqar rubobi sozini o’zbekning har bir xonadoniga olib kirdi. Qashqar rubobida o’z farzandi O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan artist Sh.Mirzayev bilan birgalikda ijro etgan duetlari o’zining takrorlanmas jozibasiga ega. Bastakorning aynan qashqar rubobi uchun bastalagan “Shodlik”, “Marg’ilon qizlari”, “Intizor etma”, “Gulrux”, “Orzu dil”, “Dil kuylasin”, “Lirik kuy” kabi o’nlab musiqalari, nafaqat qashqar rubobi uchun yozilgan asarlar repertuarini boyitdi, balki, qashqar rubobi ijrochiligining rivojlanishiga, ijrochilik madaniyatining yuksalishiga, qashqar rubobining yangidan yangi ijro imkoniyatlarini ochilishiga sabab bo’ldi. Qashqar rubobchi sozandalardan E.Shukrullayev va A. Bahromov lar ijodi ayniqsa tahsinga sazovordir. Bu sozandalar qashqar rubobida ikki yo’nalishda ijro etgan va jahon festivali g’oliblari bo’lish bilan birga, o’zbek san’atini boshqa mamlakatlarda namoyish qilgan dastlabki rubobchilardandir. M.Mirzayevning taniqli shogirdlaridan biri O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan artist Qobiljon Usmonov o’zining ko’p yillik ijodiy faoliyati davomida ijrochilik san’ati rivojiga katta hissa qo’shgan. Uning dastlabki yaratgan “Boshlang’ich rubob darsligi” kitobi keyingi avlod rubobchilari uchun asosiy

o’quv qo’llanma bo’lib xizmat qildi. D.Zokirov nomidagi xalq cholg’ulari orkestrida qariyb 40 yillik faoliyati davrida ko’plab kuylarni, turli xil konsertlarda, televideniya va radio to’lqinlarida ijro etgan. Qashqar rubobi ijrochiligida o’z o’rniga ega bo’lgan mohir sozandalardan biri bu – Adham Xudoyqulov dir. O’ziga xos ijro uslubiga ega bo’lgan bu sozanda ijro etgan har bir kuy texnik jihatidan murakkabligi, jozibasi va to’laqonliligi bilan sozandalar va tinglovchilar diqqatiga sazovor bo’lgan. Respublika radiosi fondiga ushbu sozanda ijrosida ko’plab kuylar yozib olingan. O’zbekistonda mashhur qashqar rubobchi sozandalardan yana biri Ariel Boboxonov dir. U M.Ashrafiy nomidagi Buxoro san’at bilim yurtidagi o’zining ko’p yillik o’qituvchilik faoliyati davomida ko’plab yetuk rubobchi sozandalarni tarbiyalash bilan birga, doimiy ijrochilik faoliyatini ham olib borgan. Yuqorida ta’kidlaganimizdek jahon yoshlar festivali g’olibi, Respublika yosh ijrochilar tanlovi g’olibi, ko’plab musiqa anjumanlarida, san’at dekadalarida tinglovchilar hamda mutaxassislarning olqishlariga sazovor bo’lgan bu san’atkor, shashmaqom ijrochiligini mukammal egallash bilan birga, zamonaviy kompozitorlar asarlarini ham ijro etgan sozandalardandir. Ustozning qashqar rubobi uchun bastalangan “Xurram”, “Feruza”, “Buxoro go’zali” kabi kuylari juda mashhur bo’lib, rubobchilarning eng sevimli asarlaridan biriga aylandi. Bir necha bor Germaniyada ijodiy gastrollarda bo’lib, nemis tinglovchilari olqishlarini olgan A.Boboxonov ijrosida yozib olingan ko’plab kuylar O’zbekiston radiosi oltin fondida saqlanmoqda. Respublikamizdagi ko’plab sozandalar ustozi, Toshkent Davlat konservatoriyasining sobiq professori Sulaymon Taxalov ning cholg’u ijrochiligi san’atiga qo’shgan hissasi salmoqlidir. S.Taxalov ijrochilik faoliyati bilan birga o’zining o’qituvchilik faoliyati davomida T.Rajabiy, R.Qosimov, I.Ertoyev, Sh.Nuritdinov, B.Ergashev, R.Karimov, O.Nazarov kabi o’nlab etuk ijrochi- sozandalarni tarbiyaladi. S.Taxalov ikki yo’nalish, ya’ni ham an’anaviy ijro yo’nalishi, ham akademik yo’nalishini mukammal egallagan san’atkordir. Uning

ijrosidagi kuylar gramplastinkalarga va O’zbekiston radiosi oltin fondiga yozib olingan. Ustoz san’atkor M.Mirzayevning farzandi O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan artist, bastakor, mashhur rubobchi sozanda Shavkat Mirzayev qashqar rubob ijrochiligini tinimsiz rivojlantirib, targ’ib qilib kelmoqda. Ustozning ishlarini davom ettirib ko’plab kuy va qo’shiqlar bastalash bilan birga, el suygan xonandalar bilan doimiy hamkorlikda faoliyat olib bormoqda. Dunyoning o’nlab mamlakatlarida o’z san’atlarini namoyish etgan. Taniqli rubobchi O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan artist Tohir Rajabiy ning ijro uslubi alohida ahamiyat kasb etadi. U akademik yo’nalish bilan bir qatorda, an’anaviy ijro yo’nalishlarini puxta egallagan san’atkorlardan biridir. Uning ijrosida 100 dan ortiq kuy va qo’shiqlar hamda, kompozitorlar asarlari yakka rubob ijrosida ansambllar, xalq cholg’ulari orkestri va estrada simfonik orkestri jo’rligida magnit tasmalariga yozilib, O’zbekiston radiosi oltin fondida saqlanmoqda. T.Rajabiy Vengriya, Germaniya, Rossiya kabi davlatlarda gastrollarda bo’lib, o’zining mohirona ijrosi bilan tinglovchilar olqishlariga sazovor bo’lgan.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Y.Rajabiy “O’zbek xalq musiqasi” I jild T., 1955 2. I.Rajabov “Maqomlar masalasiga doir” T., 1963 3. A.Fitrat “O’zbek klassik musiqasi va uning tarixi” “Fan”. T.,1993 4. A.Odilov “O’zbek cholg’ularida ijrochilik tarixi”. T. “O’qituvchi”, 1995. 5. Ne’matillo Mo’’jaziy “Tavorixi musiqiyn” Pekin millatlar nashriyoti. Pekin. 1982.

O'xshashlar

Ijrochilik mahoratini takomillashtirish

Xalq cholg’ularida ijrochilik. Ijrochilik holati (postanovka). Ijro dasturini shakllantirish

Amaliy ijrochilik mashg’ulotlari

Qashqar rubobi tovush imkoniyatlari. Tovush hosil qilish va uni boshqarish. P.I. Chaykovskiy “kuz qo’shig’i”. Darslar-amaliy ijrochilik mashg`ulotlari

Cholg`u asarlarini tahlil qilish uchun “konsert” uslubiyoti. M.Otajonov. Qashqar rubob va orkestr