Виждон эркинлиги ва эркинлик виждони - Milliy istiqlol g'oyasi - Referatlar

Виждон эркинлиги ва эркинлик виждони

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

86 KB

Ko'chirib olish

Виждон эркинлиги ва эркинлик виждони «Менинг комил ишончим шуки, савоб ишни хар ким килиши керак, савоб ишни хар кун килиш керак, савоб ишни беминнат килиш керак». Ислом КАРИМОВ Болалигим Тошкенти азимнинг Хастимом махалласида ксчгани туфайли, имкон бўлди дегунча бу ерни зиёрат қилиб туриш одатга айлаииб колган. Агар авваллари бу масканга бири биридан тор, қинғир-қийшиқ, ўйдим чуқур кўчалар оралаб борилган бўлса, бугун унинг белгиси бўлмиш азим ми норалар шаҳарнинг тўрт томонидан кўриниб туради. Агар ол дин кишилар бу ерга келиб намоз ўкишдан-да чўчиб-хуркиб турган бўлса, бугун бу ердаги нафақат масжидлар, балки бой кутубхона, муқаддас Усмон мусҳафи жой олган Мўйи Муборак зиёратгохи, Тошкент Ислом института, Ўзбекистон Мусулмонлари идораси сингари маърифат ва маънавият мас- канлари минглаб шаҳарликлар ва мсхмонларнинг кўнгли орзиқиб борадиган азиз гўшаларга айланиб колган... Шу кунларда мен хизмат киладиган институтда Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинган куннинг 17 йил- лигига бағишланган илмий- амалий конференция ўтказишга тараддуд кўриляпти. Ўзим танлаган мавзу - мустақил мамла- катимиз Асосий қонунида фукароларнинг виждон эркинли- гига оид ҳукукларининг амал килиши тўғрисидаги маърузага материал йиғиш билан бандман. Махаллада колган кекса кариндошларни зиёрат қилгани якинда яна Хастимом томон йўл олдим. Қаффол Шоший макбараси ёнидан ўтарканман, мақбара олдига қўйилган бежирим ўриндикда куз куёшини кафтлари билан паналаб, атроф-теваракдаги орасталикка хавас билан термулиб ўтирган отахонга кўзим гущди. Тахминан саксонни коралаб колган, кийим- ошидан илгари раҳбарлик лавозимларида ишлагани сезилиб турган бу одамга салом бериб, йўлимда давом этдим. Қария саломимга алик олар экан, ўктам бир овозда: «Уғлим, мумкинми озгина вақтингизни олсам», деб колди. Унинг ким

биландир жуда гаплашгиси келиб турганини сезиш баробари- да, бундай кишилар билан суҳбатдош бўлган одамнинг вақти бскорга кетмаслигини хам ичдан хис килдим... Мавзу юзасидан тўплаганим факту ракамларни бир бошдан маъруза лойихасига кирита бошладим. Жумладан шўролар даври Ўзбекистони 70 йилдан ортик вақт давомида динлар ва диндорлар масалалари борасида собик иттифокда амалда бўлган 1918 йилдаги «Черковнииг давлатдан ва мак- табнинг черковдан ажратилганлиги ҳакидаги декрет, 1929 йилдаги «Диний бирлашмалар тўгрисида»ги карор ҳамда СССР Конституциясининг 52моддасига асосланиб келган. Мазкур ҳужжатларда гўё фуқароларнинг виждон эркинли- ги кафолатланиши, хар кандай динга эътикод килиш, диний маросимларни ўтказиш борасида амал килажак чекланмаган хуқуклар эълон қилинган эди. Лскин буларнинг бари фақат коғоздаги ran бўлиб, «олий ҳужжатлар»даги ваъдалар билан реал воқелик орасида улкан бир жарлик ястаниб ётарди. Масалан, шўролар давлати конституциясининг кўрсатилган моддасида совет фукароларига «виждон эркинлиги, яъни хоҳлаган динга эътиқод қилиш ёки бирортасига эътикод килмаслик хуқуки кафолатланиши» баробарида, «диний сиғинишни ёхуд атеистиқ тарғибогни амалга ошириш ҳуқуқи» хам берилган эди. Амалда эса одамларнинг «хохлаган динга эътикод килиши, диний сиғинишни амалга ошириши» синга ри ҳукуклари саробга айлантирилиб, билган ва билмаганнинг «атеистиқ тарғиботни амалга ошириш ҳуқуқи» ғовлаб борди. Бошқача айтганда, диндорлар мамлакатдаги ҳуқуқлари энг кўп камситилган тоифа ҳисобланарди. Комфирканинг расмий идеологияси очикдан-очик дахрийликдан иборат бўлиб, пар тия ва унинг аъзолари фуқаролар қалбидан диний эътикодни сиқиб чикариш, ёшлар қалбида эса унга ўрин колдирмаслик йўлида тинимсиз уриниб ётарди. Диний рахбарлар ва ҳатто оддий диндорлар хам қатағон қилиниб йўкотиб юборилар, камида юртидан сургун қилинарди. Ука, одамиинг тафтини одам олади, дейишади. Агар бироз вақтингизни аямай, мен кариянинг кўнглида йиғилиб колган дардларни эшитсангиз, озгина

енгил тортармидим. Ёшларга, ҳеч курса бола-чақангизга гапириб берсангиз, уларга сабок бўлса кани деб ran бошлади бу нотаништ киши. Аввало, ўзимни танитай. Исмимни эшитиб, ҳайрон бўлманг ота-онамиз бизга замону сиёсатга мослаб Мэлс дсб от кўйишган. Ақлимни таниб билдимки, бу шўро «доҳийлари» исми шарифларининг бош ҳарфларидан жам- ланган ажабтовур от экан. Энди айтсам бўлаверади мана шу исмимнинг ўзиёқ менинг секин- аста амал поғоналаридан ўсиб боришимга, ҳукуматнинг ишончли одамлари каторига киришимга анча ёрдам бсрган... Сохамиз идеология билан боғлик бўлгани учун, хозир ўйласам, билиб- билмай анча-мунча касофат ишларни қилган эканмиз. Бухоро-ю Самарканддаги, Урганчу Андижондаги не-не табаррук кадамжоларни вайрон қилганимизни, Худо билан унинг бандаси ўртасига туриб олиб, одамлар кўнглини қанчалар ўкситганимиз, хўрлаганимизни эсласам... Охирги ишларимиздан бири Сурхондарёнинг Бойсунида бўлганди. «Тепа»да ўтирган опахоннинг кўнглини топамиз деб, қишлоклик одамларнинг бир дошкозоп пишиб турган сумалаги устига кстмонлаб тупрок торттиргандик... Бўлмаса, дин қаёкда экану, Наврўз каскда экан. Бу нарсаларии ўйлайдиган, фикрлайдиган калла бўлмагандан кейин, хаммаси аралашиб кетган эди-да... Отахоннинг Хазрати Имом жоме масжиди гумбазидаги олтинранг ой тасвирига қадалган кўзларида ғилтиллаб ёш айланарди. Мана шу ўтирган жойимизнинг кунботар томонига сомон бозори, қаршимиздаги майдонга эса мол бозори жой- лаштирилганди. Максад бу ерлар табаррук жой эканини, бу жойда хоки етганлар улуғ олимлар, авлиелар эканини халқнинг эсидан чикариш, унинг хотирасини хайвон туёклари остида топтатиш эди. Кейин бу ерга чайков бозори кўчириб келтирил ди. Қаффол Шоший мақбараси эшигидан отнинг калласидай кулф ҳеч қачон олинмасди. Намозгоҳжомс масжиди биносида шофёрлар тайёрлайдиган макгаб очувдик. Ана у Барокхон мадрасасидаги, бир пайтлар толиби илмларга тураржой бўлган хужраларни бўлса, аксарияти уйсиз-ишсиз бомжлар кслгинди суккабош-

алкашлар ўзига макон қилиб олганди. Мадрасанинг хонакоҳидан керосин дўкони сифатида фойдаланиларди... Конференция маърузасидан куйидаги мулоҳазалар ҳам ўрин олишини маъкул деб топаман: Ҳаж сафарига бориш фақат 1945 йилдан эътиборан бошланган бўлиб, ҳар йили иттифок бўйича 10-15 нафар, Ўзбекистондан эса номига Ъ-А нафар кишигина бу зиёратга боришга муваффак бўларди. Умуман олганда, мустақилликка кадар Ўзбекистонда ҳам диндорлар сифатида фақат нафақахўрлар тан олинар, ахоли бошқа катламларининг маежид ва черковларга боришига йўл кўйилмасди. Конституцион нормага мувофик, диннинг давлатдан, мактабиинг эса диндан ажратилгани бахона ли - ний муассасаларнинг моддий-техник таъминотига мутлақо эътибор берилмас, линий таълимга эса энг беписанд таълим тури сифатида муносабат қилинарди. - «Хулди Самарканддаги Имом Бухорий ва Шохи Зинда, Бухородаги Накшбандий ва Гиждувоний зиератгоҳларидаги каби Тошкентнинг Хастимомида ҳам илгари бўлмаган иншар бўляпти», деган ганни эшитгач, эринмай неча марта келдим бу ерга, дея гапини давом эттирди янги таиишим. Пре зидентимизнинг республикамиздаги юзлаб кадамжоларни қайта тиклаш, тиклаганда хам худди аслидай қилиб бунёд этиш тўгрисидаги гапларини телевизордан эшитарканман, бу гапларни ўз такдиримдан келиб чиқиб талкин қиламан нукул. Хўш, асл дегани нима ўзи? Назаримда, бу ерда ran фақат биноларнинг, иморатларнинг асл кўринишини ти клаш хақидагина эмас, балки улар багрида мужассам бўлган эътиқоднинг, имоннинг аслини тиклаш тўгрисида боряпти. Ахир бизнинг юртимиз ислом дини ва унинг кадрия тлари гур- кираб ўсган, диний эътикод одамларнинг маиший турмуши билан соғлом уйғунлашиб кетган асл имон макоии эмасмиди? Прсзидентимиз ҳамма масалада аелликка, покликка даъват этар экан, дунёнинг хали у, ҳали бу четидан кслаётган, мана шу кадим хечкка ҳар турли «сабок»ларни тикиштиришга ури наётган кимсаларга муносиб жавоб бера олишга ўргатяпти бизни. Шу маънода тушунсак, собик тузум, масалан менинг нафақат исмимни,

балки ички дунёмни, ўзлигимни, одамли- гимни ҳам аслидан айиришга уринган эдида. Энди эса.Худодан яширмагаиимни Сиздан кандай ягаи- рай - боя айтганим қилган килғиликларимиз учун Яратган бизни тириклигимиздаёк жазолади. Агар мен умрим бўйи кип-кизил атеист бўлиб ўтган бўлсам, невараларимдан биттаси анави «ваҳҳобийлар» деган ўрага тушиб қолди. Ҳайриятки, ҳали чуқур кетмаган экан, давлат уни кечирди, сш умрини ҳазон килмай, ўзимизга қайтариб берди. Бир келишимда шу болани қўлидан ушлаб бу ерга етаклаб олиб келдим. Чумолидай бўлиб ишлаётган, бир-бирининг қаватига кириб меҳиат килаётган, бизнинг авлодимиз молбозор қилиб юборган жойни нурхонага айлантираётган одамларни кўрсатдим... Мустақиллик арафасидаёк Ўзбекистондаги динлар ва дин- дорларга бўлган муносабат тубдан ўзгарди, дея давом эттира-ман маърузамни. 1991 йилнинг 14 июнь куни қабул қилинган «Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида»ги Қонун динлар ва диндорларнинг ҳак-ҳукукларини таъмин- лашда тарихий ахдмият касб этди. Ўзбекистон Республика- сининг Конституцияси бу борадаги давлат сиёсатининг, ўзаро муносабатларнинг устувор йўналишини белгилаб берди. Конституциямизнинг 31-моддасида ўқиймиз: «Ҳамма учун виждон эркинлиги кафолатланади. Ҳар бир инсон хохдаган динга эътикод килиш ёки ҳеч қайси динга эътикод килмаслик ҳуқуқига эга. Диний қарашларни мажбуран сингдиришга йўл қўйилмайди». Юкорида зслаганимиз шўро давлати конституциясининг амалиётдаги ижросидан тубдан фарқ қиларок, мустақил мамлакатимиз Бош комусида белгиланган бу ҳукуқий норма қар куиги эркин хаётнинг, фукаролар эътиқодий истак-хоҳишларининг мустаҳкам кафолати сифатида амал килмокда. Бунга кўшимча равишда, «Аллох бизнинг қалбимизда, юрагимизда» деган эътикод билан яшовчи Пре- зидентимизнинг доимий эътибори туфайли, диний ташки-лотларнинг давлат кумагига мухтож муаммолари окилона ҳал этиляпти, юзлаб имон-эътикод масканлари қайта кад ростлаяпти.

Ўтган йиллар давомида юртимиздаги диний ташкилотлар сони хам тобора ортиб борди. Агар мустақилликкача фақат 211 та диний ташкилот бўлган бўлса, эндилиқда республика бўйича 16 диний йўналишдаги жами 2225 та ташкилот эмин-эркин фаолият олиб бормоқда. Маълумки, бизнинг юртимиз- да ислом диний ташкилотлари кўпчиликни - умумҳисобда 92 фоизни ташкил этса, улардан ташкари 175 та ноисломий диний ташкилотлар хам бор. Ўзбекистонда диний байрамларнинг нишонланиши кенг йўлга кўйилган. Собик шўро давлатлари орасида биринчи- лардан бўлиб Рамазон ва Қурбон ҳайити кунларининг дам олиш куни деб эълон қилиниши хам айнан шу юртга тегиш- лидир. Йилдан-йилга мусулмонларнинг Қурбон ва Рамазон хайитларини, христианларнинг Пасха ва Рождество байрам-ларини, яхудийларнинг Пейсах, Пурим ва Ханука байрамла- рини нишонлаши тобора кенгайиб боряпти. Фукароларнинг Ҳаж, Умра ва бошқа зиёратларга бориш кўлами ҳам йил дан-йилга ортяпти. Жумладан, мустақиллик йилларида 65 мингдан зиёд фуқаро Ҳаж зиёратига, 200 дан ортик фукаро Россия, Греция ва Исроилдаги муқаддас кадамжоларга зиё- ратга бориб келдилар. Ҳукумат томонидан зиёратчиларга турли йўналишларда керакли кўмак кўрсатиляпти. Мустақиллик йилларида муқаддас китобларнинг ўзбек тилига таржималари кўплаб 1гусхаларда нашр этилди. Жумла дан, Қуръони карим уч маротаба, христианларнинг муқаддас китоби бўлган «Библия»нинг «Қадимги Ахд» қисмининг 16 китоби ва «Янги Ахд» қисми тўлалигича ўзбек тилига таржима қилинган. Вазирлар Маҳкамасининг 2003 йил22 августдаги карорига асосан, республикада жойлашган 15 та йирик диний маскан Ўзбекистон мусулмонлари идораси тасарруфига ўтказилган ва бу борадаги ишлар кенг кўламда давом этмокда. 2004 йил 21 декабрда Ўзбекистон мусулмонлари идораси Республика Кўрлар жамияти билан ҳамкорликда кўзи ожизлар учун махсус тайёрланган Қуръони карим нусхасининг такдимот маросимини ўтказди. Ўзбекистон жаҳондаги бу турдаги китобларни тайёрлаган учинчи давлат сифатида эътироф этилди.

Биласизми, ўша неварамга нима дедим ҳов анов жойда туриб?! отахоннинг менинг билагимни тутган орик киллари хаяжондан тинимсиз титрарди. «Эй, бола! дедим. Сенлар кимларга қарши чиқмокчи бўлдинг? Шу одамларни енгаман деб ўйлайсанми? Қара, улар нима билан банд. Аксарияти сен тента ёш-яланглар. Буларни биров мажбур қилиб ишлатаёт гани йўқ. Анави дас1урхон кўтариб келаётган келинлардан хам биров овкат сўраётгани йўк. Манави болалар пешингача мактабида ўқиб, кейин гурра ҳашарга чопишади. Буларни бирлаштираётган. билагига куч, кўзига ёлкин бераётган нарса нималигиии биласанми? Сен ва сени йўлдан урмокчи бўлган валломат устозларинг оғзини кўпикка тўлдириб сайрайдиган имон деганлари аслида мана шу бўлади! Имонга эса оғиздаги кўпик билан даъват қилинмайди. Чин эътикод йўлидаги ама-лий ишлар билан, шахеий намуна билан, покиза ихлос билан чакирилади. Энди ўзинг инсоф билан солиштириб айт дин учун, имон равнаки учун бугун Ўзбекистонда мана шундай савобли ишларни мунтазам амалга ошираёттан Юртбоши ва унинг теварагига жипелашган халқ кўпрок хизмат киляптими ёки сенинг «устозларинг»ми? Шунча йил боягилар қаторида юриб, сенлар нима каромат кўрсатдиларинг? Дину диёнат йўлида, савобу инсоф йўлида бир иш килдиларингми? Бир кадамжони обод қилиб, бир кўнгли бузукни тўғри йўлга сол-диларингми? Уларни кўй, мана шундай савобли юмушларда тер тўкаётган анави кули кадок уста йигитга лоакал бир пиёла чой узатишга ярадиларингми? Энди яна айт қайси бир ишдан эртанги кунга, Худонинг йўлига савоб колади сенларнинг анапасткамларда қилиб горган кирдикорларингданми ёки мана бу минглаб кўнглию кўли тоза одамларнинг эътикод йўлида килаётган миннатсиз мехнатлариданми?» дедим. Тўғрими шу гапларим, ука?! Ахир, мен ва менга ўхшаган канчадан-канча одамнинг умри беҳуда ваъдаларга учиб сарсон бўлгани етарли омасми? Бошқалар йўригига юриб бизнинг адашганимиз бу ёшларга сабок бўлиши керакми-йўкми? Ме нинг Меле деган исмимни ўлиб кетсам биров беш-олти йил ё эслайди, ё эсламайди. Лекин Имом Бухорийнинг, Замахша-рийнинг, Накшбандийнинг, Қаффол Шошийнинг номларини мажбур қилиб хам халқнинг ёдидан, кўнглидан ўчириб

бўлмас экан-у. Нахотки, шуии туигуниш учун неварамнинг ҳам бутун умри сарф бўлиши керак? Маъруза матни қуйидаги фактлар билан тўлиб борарди: Ўзбскистондаги линий таълим тизими Тошкент Ислом институти, 9 та ўрта махсус ислом билим юрти, православ ва протестант ссминарияларидан иборат. 2008-2009 ўкув йилида Тошкент Ислом институтида 143 нафар, мадрасаларда 981 нафар, православ семинариясида 44 нафар ва протестант семинариясида 30 нафар талаба тахеил олди.1999 йилнинг сентябрь ойидан эътиборан Ўзбекистон Республикаси Президента ташаббуси билан ташкил этилган Тошкент Ислом университета фаолият юрита бошлаб, 2003 йилда биринчи бакалаврлар, 2005 йилда эса бириичи магис- трлар бу илм даргохини тугаллаб чиқди. Ўзбекистонда, Конституциямизда кайд этилганидек, фукароларнинг виждон ва эътикод эркинлиюшри масалаларига алохида эътибор каратилиб келинмокда ҳамда уларга диний таълим олиш, хайрия ишларини олиб бориш, зиёратлар таш кил этиш, турли конфессиялар орасида мулокот ўтнатишда тенг ҳуқуқлар берилган. Бу ўринда Ўзбекистондаги давлат ва жамоат ташкилотлари ҳамда диний ташкилотлар томо- нидан ўтказиб келинаётган тадбирларни мисол тарикасида келтириш мумкин 1995 йилда «Бир само остида» шиори билан Халқаро христиан-мусулмон конференция таткил этилиб, унинг ишида Жаҳон черковлар кеигаши, турли хорижий черковлар вакиллари фаол иштирок этдилар. 1996 йилда иккита тадбир ўтказилди: ноябрда Рус Правос лав черкови Тошкент ва Ўрта Осиё епархиясининг 125 йиллигини нишонлади; декабрда Ўзбекистон Евангель-лютеран жамоаси Марказий Осиёдаги ягона лютеран Кирхасининг 100 йиллигини байрам килди. 2001 йилда Тошкент ва Ўрта Осиё епархияси 130 йиллиги ни, 2003 йилда Самарканд шаҳрида Арман Апостоллик черко ви ўзининг 100 йиллигини нишонлади. Шуниси кувонарлики, мазкур тадбирларда рсспубликадаги барча диний йўналиш вакиллари баҳамжиҳат иштирок этмокдалар.

Мустақиллик йилларида қатор диний арбобларнинг юби- лейлари кенг нишонланди, улар билан боғлик кадамжолар тубдан таъмирланиб, халқка қайтарилди. Жумладан, 1993 йил сентябрда Баҳоуддин Накшбанднинг 675 йиллиги; 1995 йил ноябрда Махмуд аз-Замахшарийнинг 920 йиллиги ва Наж- миддин Кубронинг 850 йиллиги; 1998 йил октябрда Имом ал- Бухорийнинг ҳижрий таквим бўйича 1225 йиллиги; 2000 йил ноябрда Имом Абу Мансур ал- Мотуридийнинг 1130 йиллиги ва Бурхониддин ал-Марғинонийнинг 910 йиллиги; 2003 йил ноябрда Абдуҳолик Ғиждувонийнинг 900 йиллиги; 2004 йил декабрда Ҳожа Ахрор Валийнинг 600 йиллиги тадбирлари юксак савияда ўтказилди. Отахон унинг гапларини эътибор билан эшитганим, кўнглида кечган туйғуларини тўғри тушунганим учунми қўлимни кўйвормаган ҳолда менга узоқ тиқилиб колди. Хорғин кўзларининг тубида бир нур йилт этиб порларкан, мендан-да мадад кутган охангда дсди: - Якинда бир китобдан ўкидим. Аллохнинг даргохи кенг экан. Худойим бандасига мехрибон, шафкатли экан. Сид-кидилдан қилингаи тавбага доим йўл очик экан. Илоё, менинг хам тавбамни қабул килсин. Билиб-билмай қилган гунохларимни ўзи кечирсин... Менинг жим котганимни анча туриб сезган кария, елкамга коқиб кўяр экан: Энди боринг, ука, деди. Манзилингизга шошилинг. Мен бўлсам шу ерда яна бир муддат ором олай, кўнглимни бўшатай... Дарвоқе, кейинги ҳафта жума куни ўтадиган хайитингиз муборак бўлсин, дусту ёрларингизни, оилангизни менинг номимдан хам қутланг...

Адабиётлар 1. Фалсафа. Қадимий луғат. – Т., «Шарқ», 2004 йил, 154-152 бетлар. 2. Ж.Туленов Жамият фалсафаси. Олтинчи бўлим. – Т., 2001 йил. 3. Фалсафа. Ўқув қўлланма. Э.Юсуповнинг умумий таҳрири остида. – Т., «Шарқ», 1999 йил, 252-255 бетлар. 4. С.Э. Крапивенский. Социальная философия. Учебник дня вузов.- Москва, Гуманиторно-издательский центр «ВЛАДОС», 1998 йил, 3-17 бетлар. 5. В.С.Барулин «социальная философия» Учебник дня вузов.- Москва, ФАИР-ПРЕСС, 1999 йил,

O'xshashlar

Соғлом эътиқод ва диний бағрикенглик

Миллий истиклол мафкураси бутун халк турмуш ижтимоий гурухлар, сиёсий партиялар манфаатларининг ифодаси

Ўзбекистонда диний бағрикенгликни таъминлашнинг сиёсий- ҳуқуқий, ижтимоий-маънавий асослари

Инсон тараққиёти концепцияси

Маънавий тахдидлар, уларни олдини олиш зарурати. Глобаллашув даври ва маьнавий тахдидлар