Марказнинг ғирром ўйинлари - Milliy istiqlol g'oyasi - Referatlar

Марказнинг ғирром ўйинлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

146.5 KB

Ko'chirib olish

Марказнинг ғирром ўйинлари ёхуд Ўзбекистонда қурилган бўрилар уясининг яксон қилиниши ҳақида Муқаддима Бундан икки йил аввал Москвага хизмат сафарига бо-ришга тўғри келди. Ажойиб кунларнинг бирида, иш билан кетаётиб Ўзбекистон Ички ишлар тизимининг икки ходими билан кўчада учрашиб колдик. Бегона жойда юртдошларимни кўриш кўнглимни бирдан равшанлаштирган бўлса-да, иш кўплигидан улар билан бафуржа сухбатлаша олмаслигим алам киларди. Ҳайриятки, йигитлар мени тўғри тушуниш-ди, фақат йигирма минут вақт ажратишимни, ўзлари гувох бўлган кизик бир манзарани менга хам кўрсатмокчи эканлик- ларини айтиб, туриб олишди. Ноилож рози бўлдим. Арбат кўчасидан ўтиб, Смоленск майдонидаги кўримсизгина бир кафега кирдик. Улардан нега айнан шу жойга келганимизни сўраганимда, йигитлар, «Ҳозир билиб оласиз», дея сирли кулимсираб кўйишар, кўзлари билан эса залдан кимнидир кидиришарди. Нихоят, топилди шекилли, менинг тирсагим- дан туртиб, «Анави одамга каранг», дея бир мужикка ишора килишди. Сарғиш соқоли тиркайиб ўсиб ётган, кадди букик, исқирт кийим-бошли, йиртик бошмок кийган оёғининг бири пайпоксиз, бирига бўлса, футболчиларнинг гетриси илинган бу одамга караб, аввалига сал энсам котди. У атроф- дагиларнинг очиқдан-очик жирканиб қарашларига эътибор бермай, шилпик кўзлари билан бўш шиша ахтарар, кўлга кирганини кир елим халтага солиш билан банд эди. Менинг футболга кизишимдан хабардор йигитлар бирор собик фут- болчини кўрсатмокчи бўлишибди-да, деб ўйлаб, унинг қайси ўйинчилигини сўрадим. Йигитлар бу одам бир вақтлар юрти- мизда, «юкори эшелонда» ўтириб «катта ўйинлар» кўрсатган, собик Ўзбекистон Совет Социалистиқ Республикаси Ички ишлар вазирининг биринчи ўринбосари,

милиция генерали Виктор Гаврилович Гусев эканини айтишганда, хайратдан ёқа ушлаб қолдим... Қурбон талаб қилинарди 1984 йил. СССР аталмиш империянинг ташқи ва ички сиёсатида кечастған таназзулнинг, мамлакат тушиб колган ночор ижтимоий-иқтисодий ахволнинг туб илдизларини яши- риш, уларни вақтинчалик кийинчиликлар, «турғунлик даври асоратлари» дея хаспўшлашга уриниш бошланган даврлар. Ҳокимият эгалари халқни муаммоларнинг чин моҳиятидан чалғитиш, унинг нигоҳини бошқа томонга буриб юбориш мақсадида навбатдаги «тубдан тозалаш» («генеральная убор ка») кампаниясини бошлашга ахд килди. Бундай вазиятда курбон талаб қилинишига ҳамманинг акли етарди. Факат асо- сий курбонлик сифатида кайси худуд ва кайси миллат танла- ниши масаласини ҳал этиш қолганди. Болтикбўйи республи- каларига тегиб бўлмасди. Улар анчагина хакини таниган, жим юришганининг ўзи ҳам катга давлат эди. Қолаверса, Европага яқинликлари ҳам раҳбарият режаларини амалга оширишга жиддий халакит берарди. Кавказ орти ва Озарбайжон тепа- сида марказдаги муайян кучлар билан якин алокада бўлган, халқини ёппа талатиб кўймасликка акли етадиган раҳбарлар ўтирарди. Белорусия ва Украина харкалай кардош халқлар ҳисобланар, уларни ўғри-кароқчига чикарилса, бир учи «капа ога»га гегиб кетиши хам хсч ran эмасди. Қолаверса, гарчи Машеров ўртадан олиб ташланган бўлса-да, унинг издошлари билан ҳисоблашишга тўғри келарди. Демак... Демак, курбон Урта Осиё республикалари орасидан танланиши керак. Мар- каз бунда хам «тарих тажрибасига суяниб» иш кўрди. Яъни худди чор Россияси тутган йўлдан борди. Урта Осиёнинг мар- казий давлати, юраги бўлмиш Ўзбекистонга қарши қилинган харакат унинг атрофидаги колган тўрт реснубликанинг ўз- ўзидан, сўзсиз таслим бўлишига олиб келиши хисобда тути- либ, асосий хужум Тошкентга уюштирилди. Бунга кўшимча, айни даврда республика тепасида ўтирган одамнинг кўзлари қурбонликка мўлжалланган жониворникидек жовдирашдан бошқа белги бермасди.

Бу йиллари Гдлян-Иванов бошчилигидаги десант амалга оширган кирдикорлар тўгрисида кўп тўхталингани туфай-ли бугун уларни қайтариб ўтирмаймиз, албатта. Бу галги мулохазаларимиз кўпроқ республика ички ишлар тизимида юз берган ҳодисалар, уларнинг сабаб ва окибатлари хусусида бўлади. Демак, якин тарихнинг фактларига, аччик ва нурли ҳақиқатларига мурожаат қиламиз. 1984-1989 йилларда «Ўзбекистонда социалистиқ қонунчиликни тиклаш» шиори остида республика ҳукук-тартибот идораларинипг барчасига марказдан минглаб одам жўнатилди. Бу идоралар орасида шахеий таркиби, харакатланиш ҳудуди ва таъсир кучи нуқтаи назаридан энг йириги ҳисобланган ЎзССР ИИВга собик советлар мамлакатидан ҳаммаси бўлиб 150 та ходим келди. Йиллар бўйича карайдиган бўлсак, 1984 йилда 5 та, 1985 йилда 33 та, 1986 йилда 86 та, 1987 йилда 27 та, 1988 йилда 2 та, 1989 йилда 3 та «осойишталик посбони», бировдан сўраб-сўрамай, Ўзбекистонга «ташриф буюрган». Бу «ку-тилмаган меҳмонлар»нинг асосий макеади - социалистиқ қонунчиликни таъминлаш эмас, балки ўзбек халқини таҳ-қирлаш звазига хизмат пиллапояларидаи кўтарилиш эди. Биз бу гапни осмондаи олиб айтаётганимиз йўк, албатта. Гап шундаки, вазирликнинг кадрлар бошқармасини кўлга олиб улгурган «ўрток» А. Теплов уларни хотамтойларча ку-тиб олигага аввалдан тайёргарлик кўрганди. Биргина мисол: 1986 йилда Тошкентдаги милиция макгабида область ва район микёсидаги милиция раҳбарларининг бутуниттифок ўқиши ташкил этилади. Унда мамлакатнинг турли бурчакларидан вакиллар иштирок этади. Ўкишни ЎзССР ИИВ Кадрлар бошқармасининг бошлиғи, вазир муовини А. Теплов танта- нали равищда очади ва кириш нутки сўзлайди. «Мени, - дейди нотик ўз сўзида, - Коммунистиқ партия Марказкўми Ўзбекистонда социалистиқ қонунчиликка амал қилинишини назорат этиш учун жўнатган. Олиб борган тек- ширишларимиз шуни кўрсатмоқдаки, Ички ишлар вазирлиги тизимидаги миллий кадрларнинг аксарияти ўгри-муттаҳам.

порахўр одамлардир. Мен шу ерда ўтирганларга мурожаат қилиб айтаманки, кимда-ким ишда ўзини кўрсатмоқчи, хизмат поғоналаридан ўсмокчи бўлса, марҳамат, бизга (?!) кслиб ишланг. Ўзингизгина эмас, хизматдошларингизга ҳам шу гапни етказинглар. Ўзбекистонга келиб ишлайдиганлар учун ҳозирдан яна 300 та квартира ажратиб қўйилган. Мана бу ерда ўтирган маҳаллий ходимлар тўғрисида айтадиган бўлсам, уларнинг ярмидан купи бугун бўлмаса эртага лавозимидан олинади ва келадиганларга жойларини бўшатиб беришади. Бу масалада мен сизларга юз фоиз ка-фолатберамаи!» Шу тарика Ўзбекистонга келганлар адолатни карор топ- тиришга эмас, балки кўпрок бегуноҳ одамларни камашга, йиллик ҳисоботларини бойитишга зўр бердилар, Ўша пайт- даги Ички ишлар вазирининг ўринбосари генерал Ғафур Рахимовнинг далилларига кўра, вазирлик таркибидаги 27 бошқарма ва бўлимдан бор-йўғи иккитасинигина ўзбек миллатига мансуб кишилар бошқарган. У хам бўлса, хўжалик ва тиббиёт бошқармалари эди. УзССР Ички ишлар вазирлиги таркибида ишлаган шови-нистиқ кайфиятдаги бу кишилар ўзлари каби прокуратура ва суд тизимига туширилган десантчилар билан тил бириктириб, бир хил сиёсат юритишган. Гдлян гуруҳида иш олиб борган қонхўр терговчилардан бири Карташьяннинг «Ўзбекистон нужно оградить колючей проволокой и поставить вышки с часовым, так как все здесь воры и взяточники» деган гапла- ри («Народ должен знать правду» мақоласидан. «Сельская правда» газетаси, 1990 йил, 30 январь) улар учун исбот талаб қилинмайдигаи аксиомага айланган эди. Очигини айтганда, ўтган асрнинг 80-йиллари амалда бўлган хокимиятнинг нўноклиги, кўркоқлиги туфайли Ўзбекистонда икки ҳокимиятчилик пайдо бўлди - расмий, ҳамма нарса билан келишувчи хукумат ва куч тизими идо- ралари раҳбарияти. Узларини «силовиклар» деб аташни хуш кўрадиган Ички ишлар вазирлиги ва республика Прокура-тураси раҳбарияти - А. Бутурлин, Э. Дидоренко, В. Гусев, А. Тепловлар кунора, тушлик баҳонасида, Марказқўмнинг Шелковичная кўчасидаги шахар

кароргоҳида тўпланишарди. Бу жой улар учун келгуси режалар, маҳаллий аҳоли устида ўтказилиши лозим бўлган «тажрибалар» хусусида келишиб олинадиган штаб вазифасини ўтарди.. «...Бўлмаслар асло одами» Юртимизга социалистиқ қонунчиликни мустаҳкамлашга келганлар учун «ўзбекларнинг барчаси ўғри, порахўр, мут-таҳам» ҳисоблангани тўғрисида айтдик. Хўш, уларнинг ўзлари-чи? Бирининг елкасида, бирининг ёкасида темир ва ипакдан беш юлдуз порлаган, «ўзи хон - кўланкаси майдон» бўлган бу кимсаларнинг «асли наели» кандай эди? Яна мисолларга мурожаат қиламиз. Ўзбекистон ССР Ички ишлар вазирининг ўринбосари Дидоренконинг ўғли «ота ўғил»лик билан Тошкентда ном чикарганди. Дарвоқе, ота ва ўғил «иш услуби»да фарқ бўлмаган десак, адолатдан эмас. Агар ота Дидоренконинг зулм болтаси турли буйруклар, кўрсатмалар, хуфиёна ишлар оркали халқ бошига тушган бўлса, ўғил Дидоренко кулига кирган болта билан дуч келган одамни чапаничасига ура-верган. 1987 йилнинг жазирама ёз кунларининг бирида уч-тўрт оғайниси билан «кайф» қилиб юрган кичик Дидоренконинг кўнгли бирдан яна пиво тусаб қолади. Улар Тошкентнинг собик Ивлев кўчасида жойлашган бакалея дўкони қаршисида машинадан тушишади. Бу пайтда иш вақти тугагани туфай ли дўкон ёпилаётган эди. Сармаст Дидоренко сотувчидан дўконни қайта очишни, унга пиво топиб беришни талаб килади. Сотувчи рози бўлмайди. Узини камида шаҳарнинг эгаси ҳис қилиб қолган Дидоренко дўкон ойнасига тош отиб синдириб, ичкарига йўл олади. Уни тўхтатмокка уринган сотувчининг оёғига эса гўшт чопиладиган болта билан туширади. Воқеа жойига етиб келган милиция наряди эркатойни ит тутгандай тутиб, шаҳар ички ишлар бўлимига олиб боради. Орага ота Дидоренко

аралашгач, «шўхлик қилиб кўйган» ўғилдан кечирим сўраб, кўйиб юборилади. 1988 йилда эса ўғил Дидоренко отаси ишхонасининг шундок бикинида, Герман Лопатин кўчасида бировнинг мо тоцикли ўзига ёкиб қолгани учунгина унинг эгасини уриб, тортиб олади ва мотоциклни олиб қочади. Ўз-ўзидан бу иш ҳам ёпди-ёпди қилинади. Болта билан жиноят содир этишга «мутахассислашган» Дидоренконинг «шўхлиги» шу йили энг баланд нуқтага ета- ди. У «Россия» меҳмонхонаси олдида бир одам билан жан- жаллашиб, уни болта билан чопиб ўлдиради. Ота Дидоренко ўғли устидан очилган жиноии ишни шаҳар милицияси тергов бошқармасидан ўз қарамоғига чакиртириб олади. Бу ишда унга республика прокурори Бутурлин бевосита ёрдам беради. «Ит бўлур, доғи эшак» деганларидек, вақти келиб, Бутур- лиининг ўғлини ҳам (у ҳам прокуратура тизимига тиқилиб олганди!) махаллий ички ишлар ходимлари катта пора- белги кўйилган* нақд пуллар билан кўлга туширишади. Бу опера цияда милиция полковниги Ботир Турсунов хам иштирок этади. Порахўр бўлимга келтирилгачгина, унинг Бутурлин- нинг ўғли эканлиги ошкор бўлади. Шунда вазирлик БХСС бошқармаси бошлиғининг муовини Белоусов Б. Турсуиов-дан барча далилий хужжатларни унга топширишни талаб қилади. Б. Турсунов «Унинг ўрнида ўзбеклар бўлганида, албатта камар эдинглар, ўзбекларни сохта материаллар би-лан, қачондир пора олган деб хам камайсанлар-ку», деган эътироз билан материалларни бермайди. Белоусов зўрлик билан унинг кўлидан хужжатларни тортиб олиб, Дидоренко- нинг бошқа бир хамтовоғи, вазирнинг биринчи ўринбосари Гусевга етказади. «Қарс икки кўлдаи» деганларидек, Бутурлиннинг олдида- ги қарзини унутмаган Дидоренко порахўр ўғилнинг ишини «тўғрилаб» беради. Пайгамбаримиздан шундай хадис келади: «Ёмон - мун-кар ишни кўрганингизда уни қўлингиз билан тузатинг, агар кўлингиз билан тузата олмасангиз, тилингиз билан тузатинг, агар буни хам килолмасангиз, дилингиз

билан тузатинг. Пе кин бу ҳолат Сизнинг имонингиз сустлигидан далолатдир». Албатта, ўша йиллари маддалаб ётган бу адолатсизликларни ҳамма кўриб-билиб турар, уларга ичдан нафрат сезарди. Бирок аксарият одамлар «бизда хам бола-чақа бор» кабилида иш тутишиб, кўзларини кўрликка, кулокларини карликка ўргатиб олишгапди. Масалан, Б. Турсунов вазирлик партия ташкилоти йшилишида бу адолатсизликларнинг ҳеч бўлмаса бир қисмини айтмокчи бўлиб сўз сўрайди. Бирок йигилишни олиб бораётган Дидоренко хам, президиумда савлат тўкиб ўтирганлар ҳам (улар орасида бирорта ўзбек йўқ эди!) унга сўз беришни пайсалга солишади. Ниҳоят, раислик килувчи йиғилиш сўнггида «Кимда савол бор?» деб залга мурожаат этганидан фойдаланиб, вазирлик рахбариятини фош этишга тушади - Дидоренко, Гусев, Тепловларни каттик танкид қилади. Улар ўзини хокимияти чекланмагаи подшоҳчалардек тутишларини айтиб, «десантчилар»га хайрихохлигига кўра ходимларни ярокли ва яроксизга ажратишаётганини, яроксизлар - маҳаллий кадрлар таъкиб қилинаётганини очиқ гапиради. Москвадан юборилганларнинг барчаси, касб мала- касидан қатьи назар, юкори лавозимларга тайинланиши, бор унвону мукофотларнинг хам уларга «насиб этиши» ҳақида яширмай айтади. Ерли ахолига нисбатан эса ўта такаббурлик билан, менсимай муносабатда бўлишлари хакида куйиниб гапиради. Унинг гапиии кўллаган кўпчилик махаллий милиция офицерлари кўлларини оёклари орасига тутишиб карсак чалишади. Шу гапдан олдин зарурат юзасидан ташкарига чиккан махаллий генералларимиздан бири эса залга кирар экан, жойига ўтираётиб ошкора қарсак чалиб ўтади. Ўрнига келиб ўтиргач, ёнидаги одамдан карсак сабабини эшитгандан кейин бўлса, карсак чалган кўлларини шоша-пиша оркасига яширади. Танкид қилинганларнинг иш услуби фитначилик билан бевосита боғлик бўлгани боис, уларнинг кўрсатмаси билаи 1989 йил августида «тили узун» Б. Турсунов ҳам «порахўр ўзбеклар» каторидан ўрин олиб, унга қарши жиноий иш кўзғатилади...

Бояги «эрка ўғилларнинг» килмишлари асосан пой-тахтнинг Фрунзе райони худудида содир этилганди. Ўша вақтда мазкур район ички ишлар бўлими бошлиғи лавози-мида Асланбек Ибрагимов хизмат килгаи. 1986-1987 йил- лар якунларига кўра, жиноятчиликнинг очилиши бўйича бу район кетма- кет биринчи ўринни эгаллайди ва кўчма кизил байрокка эга бўлади. Йил якунига бағишланган мажлисда иштирок этгаи Ди доренко район ходимлари ишини пастга уриш мақсадида «Ибрагимов чойхонада ўтиравермаса, жиноятчиликнинг очи- лишини юз фоизга етказиш мумкин эди», деган гапни килади. А. Ибрагимов ишида хали муайян камчиликлар мавжуд- лигини тан олган ҳолда, жиноятчиликнинг очилишини юз фоизга етказган мамлакат йўклиги, қолаверса, улар оча ол- маган ишларнинг тўртгаси «юкоридагиларнинг кўрсатмаси» билан тергов бошқармаси ихтиёрида бўлгани туфайли судга оширилмаганини айтиб, «талабчан» рахбарларнинг шохига калтак уради. Албатта, бу кайсар милиционериинг бетгачопарлиги Дидоренконинг эсида колади. Орадан икки-уч кун ўтгач, ке- часи ўн иккида А. Ибрагимов уйига сим коқилиб, у зрталаб соат саккизда Дидоренко ҳузурига чакирилаётгани маълум қилинади. Дидоренконинг қабулхонасида шахар милиция бошқар-маси бошлиғининг ўринбосари Волков ҳам рангида ранг йўк ҳолда ўтирарди. Дидоренко кела солиб, А. Ибрагимовга ўшкира кетади: «Сенинг районингда замминистрнинг уйига боекинчилик ҳужуми тайёрланаяпти-ю, балони ҳам бил- майсан. Теплов менга Самарканддан телефон қилди. Унинг квартирасига газовик кийимида бир кимса келиб, уйдаги вазиятни разведка қилиб кетибди. Зудлик билан жиноятчини топиб, жазолайсанлар ва иш натижаси тўғрисида бугуннинг ўзида ахборот берасанлар!», дейди. Шаҳар ва район милицияси оёқка туради, зудлик би лан А.Тепловнинг уйига бориб суриштирув бошланади. «Замминистрнинг хотинчаси» хушламайгина уйига уч кун олдин газ таъмирловчиси келганини, унинг

«башараси ёқин- кирамаганини» гапириб беради. «Уч кун олдин бўлса, нега ариза ёзиб бермадингиз?», деган саволга эътибор ҳам бериб ўтирмайди. Район газ бошқармасидан ўша куни навбатчи-ликда бўлганлар аниқланади. Бояги хонадонга борган 18-19 яшарлик йигит топилади. Ҳам кўркиб кетган, ҳам ҳайрон бўлган бу йигит фақат у уйга эмас, «дом»даги бошқа хона- донларга ҳам кириб профилакгик кўрик ўтказгани, Теплов-нинг хогинига газ плитаси якинига сочик илиш мумкин эмаслигини огохдантирганини айтади. Мазкур вазиятда ҳеч кандай жиноий ҳолат йўклигига амин бўлган А. Ибрагимов ва Волков, буйрукка биноан, Дидоренко ҳузурига ўша йигитни бошлаб бориигади ва бор гапни айтиб беришади. Нокулай вазиятда қолган «ҳушёр раҳбар» эса ўзи берган топшириғини гўё унутиб, улар тақдим этган коғозларни йиртиб отаркан, «Мени бир газовикдан бошқа қиладиган ишим йўқми?!», дея ўшкиришга тушади... Аслида «замминистрнинг хотинчаси» ҳам, кўрқиб кетган газчи йигит хам ўша куни бўлган ҳодисани яширишган эди. А. Ибрагимов Дидоренко қабулидан қайтиб чикишгач, бояги йигитдан бор ҳақиқатни эркакчасига айтиб беришни илти- мос килади. Йигитнинг уялиб айтишича, у хизмат юзасидан Тепловнинг хонадонига кирганида, эри командировкада эканида кўзи конга тўлган бу хоним йигитга «холис хизмат» таклиф килади. Бунака ишга ўрганмаган, колаверса, катта лавозимдаги «қонун посбони»нинг хотини билан суйкалишиб ўтиришдан кўркиб кетган йигит қаршилик кўрсатганида, хоним «Сенга ҳали кўрсатиб қўяман!», дея унга ташланади. Бечора йигит эркаксираган хотиннинг чангалидан зўрға кочиб, ўзини эшикка уради. Шовқиндан подьездга чиккан кўни-қўшнилар олдида шарманда бўлишдан хавотирга 1ушган хоним эса «замминистрнинг уйига тайёрланаётган боекинчилик ҳужуми» тўғрисидаги чўпчакни ўйлаб топади. А. Ибрагимов қайтиб ишига борганида, хотинчасининг инжиклигидан келиб чикқан ходисага чидамаган Теплов Самарканддан телефон қилиб: «Нега Дидоренконинг олдига газовикни олиб бординг? Сендака одамга милицияда ўрин йўк, бошқа ишламайсан», деб бакиради. (Ҳолбуки, улфати

Дидоренко унга фақат сочиқ воқеасини айтганди, холос. Ё хотинининг хурмача киликларини эри аввалдан биларми- кин?..) Орадан ҳеч канча вақт ўтмай, вазирликнинг шахеий таркиб билан ишлайдиган масъул ходими А. Ибрагимовга кўнғироқ қилиб, ўзига раҳбариятдан топширик тушгани, унга қарши «компромат» йиғиб, жиноий иш кўзғатиш талаб қилинаётганини айтади. Гапининг охирида игани шунгача олиб бормай, ариза ёзгани маъқул эканини дўстона маслаҳат беради. Шу тарика эндигина 45 ёшга тўлган, намунали фао-лияти учун икки йил кетма-кет кўчма кизил байрокни қўлга киритган мутахассис «ўз ихтиёрига кўра» ишдан бўшатилиб, нафақага чиқарилади... Агар эътибор бераётган бўлсангиз, ҳозирга кадар биз вазирликнинг энг юкори лавозимларига жўнатилган, ишга тайинланаётганида «ўта ҳалол, принципиал, виждонли одам» дея таърифланган кимсалар килмишларигагина тўхталаяпмиз. Уларнинг Ўзбекистонда қонунчиликни кай тарзда «мустаҳкамлагани» ни эса кўриб турибсиз: Бутур лин ўзини порахўрликка қарши курашчи, деб эълон қилган бўлса, ўғли пора билан кўлга тушган, Дидоренко «уюшган жиноятчиликни йўкотишга» бел боғлаган бўлса, ўзининг ўғилчаси консираган болтасини одамлар боши узра сермай- ди, Тсгатов махаллий кадрларни «ёппасига ўғри-муттахам»га чикаради-ю, энг малакали мутахассислар такдирини, эркак- сираган хотинчасининг таманносига қулок осиб, ҳал этиб ташлайверади. Дарвоқе, генерал Теплов ГКЧП кунлари Са ратов область КГБининг бошлиғи лавозимида эканида фит- начиларни қўллаб-кувватлагани учун генераллик унвонидан мосуво этилиб, ишдан ҳайдалгани ҳам унинг канчалар содик коммунист бўлганидан далолатдир. Биз ушбу мақолага материал йиғиш жараёнида келгинди «қонун посбонлари» нинг ўғиллари томонидан содир этилган жиноятлар илдизини топишга анча уриндик. Були карангки, бу ишлар нафақат ёниб юборилган, балки уларга оид йиғилган дастлабки ҳужжатлар ҳам йўк қилиб ташланган

экан. Бирок улар бу ҳодисаларнинг жонли гувохлари - одамлар хотира- сини ўчириб ташлаб бўлмаслигини ҳисобга олишмаганди. Агар ўша йиллар ҳужжатларига синчиклаб назар ташласак, ўзбек замини генераллик унвонларини таркатишда қанчалик «сахий» бўлганига яна бир марта амин бўламиз. Бу ерда энг катта унвонлар аксарият «меҳмонлар» га тортик қилинганди. Янаям тўғрироги, уларнинг марказдаги ҳомийлари маҳаллий кадрлар иши натижалари учун ҳам ўз одамларини сийлашдан уялишмаган. Бу борада ҳам далилларга эътибор берайлик. Хўш, «қайта куриш» йилларида кимлар генераллик ун-вонларига сазовор бўлган? Рўйхатни кўрамиз - Дидоренко, Теплов, Рибаков исму шарифлари. Яна давом этамиз - Криворучко , Гусев... Дейлик, ҳикоямиз бошида эслаганимиз В.Гусев гене раллик мундирини жуда тез - Ўзбекистонга келганига олти ой тўлар-тўлмас эгнига илади. Ўйлашингиз мумкин: шунга яраша хизмат қилгандирки деб. Биз эса Сизга бу сийловнинг реал тарихини келтирамиз. Тошкентнинг Октябрь райони БХССи раҳбари ўз ходим- лари билан Эски Жува бозори худудида катта миқдордаги сохта пулларни таркатаётган кимсани кўлга туширади. Уни тергов қилиш натижасида вокзалнинг юкхонасига келтириб қўйилган янада катта партия сохта пуллар топилади. Бу пул-лар Россиянинг қайси вилояти, кайси хуторида тайёрланаёт- гани аниқланиб, бизнинг ходимлар ўша жойга етиб боришади ва у ердаги «устахона» ҳам фош этилади. Бу оиерациянинг накадар муҳим аҳамиятга зга эканини шундан ҳам билса бўлардики, у ҳақда марказий телевидение ва барча оммавий ахборот воситаларида кетма-кет хабарлар берилади. «Урокда йўқ, бошокда йўқ, хирмонда ҳозир» марказдан эса дарров махсус гуруҳ жўнатилиб, тўла очиб бўлинган иш матери-алларига эга чикади ва барча хизматни ўзлариники қилиб кўрсатишга ўтади. Айни операция амалга оширилган пайт - 25 апрелдан 17 май оралиғида жаноб Гусев таътилда бўлиб, жазирама Ўзбекистондан узоқ жойларда мазза қилиб хордик чикарарди. Буни карангки, мукофотларни ўзаро тақсимлаб олган

марказ- дагилар уни ҳам муддатидан илгари генераллик унвони билан сийлайдилар. Жиноятни очган, шу йўлда кечани кундузга ула-ган Октябрь райони БХСС бўлими ходимлари эса ҳеч кимнинг эсига ҳам келмайди, биров бу масалани суриштирмайди ҳам. Бўрилар қуршовида Энди, муҳтарам ўкувчи, ҳар биримизни жидций мулоҳазага толдириши табиий бўлган куйидаги саволларни ўзимизга бериб кўрайлик: Президентимиз нега мустақилликни асраб- авайлаш, уни кўз қорачиғидек саклашга бу қадар кўп аҳамият беради? Бу масалада ҳаммадан кўп жоп куйдиришининг асл сабаби нимада? Биз юкоридатўхталганимиз ҳодисалар, аслида, мазкур са- BOjmapra жавобнинг бошланиши эди, десак тўғри бўлар. Зеро, биргина соҳа мисолида эсланган шу айрим ҳодисаларнинг ўзиёқ, мустақиллик арафасида юртимизда накадар мураккаб вазият ҳукмрон бўлганини, ундан мамлакат ва миллатни сог- омон олиб чиқиб кетиш бўлгуси раҳбардан канчалар капа ирода ва матонат талаб қилганини кўрсатади. Энди эса Ис лом Каримов раҳбарликни кўлга олган пайтдаги республика бошкэрувини бир кўз олдимизга келтирайлик: Республика Прокуратураси аввал Бутурлин, ундан кейин Усатов кўлида; Ички ишлар вазирлиги - Камолов, Дидоренко, Гусевлар кўлида; Давлат хавфсизлик хизмати - Мелкумов қўл остида, Туркистон ҳарбий округи раҳбарлиги Кондратьев ихтиёрида. Демак, давлатнинг барча куч тузилмалари тепасида марказ- нинг содиқ одамлари ўтирар, улар ўзларига маъкул тушмаган хар қандай одамни бўридек ғажиб ташлашга шай эдилар. ЎзССР Олий Совети раиси Ибрагимов, республика Ми- нистрлар Советининг раиси Қодировлар марказ чалаётган сурнайга эшилиб ўйнашдан нарига ўтишмасди. Партия раҳбариятида марказ вакилларини мафкуравий жиҳатдан тўла кўллаб-кувватлашга сафарбар этилган Аниш- чев, Огорок, Ефимов сингари кимсалар жавлон урар, улар Усмонхўжаев, Нишонов сингари «биринчилар»

га худди юввош кўйга карагандек қарашарди, холос. Барча область ва район микёсидаги бошқарувда ҳам худди шу тизим истисно- сиз амал киларди. Марказ ўзи ўрнатган бу тизимнинг енгил-маслигига, унинг ишида хеч кандай ЧП содир бўлмаслигига ишонар (бугун маълум бўляптики, ортикча ишонар) эди. Рахбарият жойлардаги бўрилар ҳар кандай принципиал, мил- латпарвар одамни қўйга айлантира олишига шубҳа килмасди. Бирок, ўзбекнинг Худога айтгани бор экан ... Бу бўрилар галасининг кандай қилиб кувиб чикарилгани тарихини эса хийла олдинрокдан бошлашга тўғри келади. Онгу шуури партократия тизимида заҳарланмаган, асосий фаолияти ишлаб чикариш, иқтисод, молия соҳасида кечган Ислом Каримов хар жиҳатдан энг оғир ҳудуд ҳисобланган Қашкадарё области партия комитсти раҳбари этиб юборила- ди. Милиция полковниги Тоҳир Рискиевнинг хотирлашича, обком секретари иш бошлаганига ҳеч канча вақт ўтмай, 1987 йилнинг июнь ойида совпартактив чакиради ва унинг кун тартибига асосий мавзу қилиб область ички ишлар бошқармасидаги кадрлар масаласини кўяди. Область ички ишлар бошқармасининг рахбари О. Новиков хам, унинг бар ча муовинлари, кадрлар бўлимининг бошлиғи ҳам «таклиф этилганлар» сирасидан бўлиб, ҳал килувчи лавозимларнинг бирортасида маҳаллий кадрлар йўқ эди. Йиғилиш аввалида О. Новиков қилган баландпарвоз ҳисоботдан, унинг муо винлари билаи ўтказилган савол-жавобдан кўнгли тўлмаган обком секретари кадрлар бўлимининг бошлиғи ўрнидан туришини сўрайди. Бўлим бошлиғи мажлисда бўлмаганлиги туфайли унинг муовини - Т. Ризкиев туради. И. Каримов у кишига «Сиз каерликсиз?» дсб савол беради. Т. Ризкиев асли тошкентлик эканини айтганида, кейинги саволга дуч келади: «Бу областда яна канча ишламокчисиз?». Ундан, «Очиғи, бирор йил ишлаб, бола-чаканинг олдига борсам девдим», деган жавобни олган И. Каримов энди ўзи ўрнидан туриб: «Кўряпсизларми, фақат шу одамгина менга рост гапиряпти. Ахир бу ернинг дардлари, муаммоларини шу срни яхши биладиган, халқка жони ачийдиган одамларгина ҳал кила олади. Маҳаллий вазиятни, одаш!арнинг феъл-атворини

яхши билмайдиган милиция катталарига халқ кандай ишонади? Область раҳбари сифатида, Новиков, Сизга топшириғим шу - барча район ички ишлар бўлимлари раҳбарларини маҳаллий, ишнинг кўзини биладиган одамлар билан алмаштирасиз. Протоколга ёзиб кўйинглар: роса бир йилдан кейин бюрода шу топшириқнинг бажарилиши бўйича ўрток Новиковнинг ҳисоботини эшитамиз». Бўлиб ўтган гапларнинг салмоғи Новиковнинг бошидан- оёғигача зириллатиб юборади. Зеро, у марказ йўналишига очикдан-очик зарба берилишини умрида биринчи марта шу ерда кўраётганди. Мажлисдан кейин аламидан ўз одамлари билан яримтани бўлиб ўтираркан, Новиков: «Мен кўп обком секретарларини кўрганман. Очиғи, бунакасини кўрмовдим. Лскин куркманглар. Москва ўз йўриғига юрмайдиган бунака одамларни бир йилга колмай ишдан олади. Кўрасизлар, ҳисобот беришимизга ҳам ҳожат колмайди», деган гапни айтади. Новиковнинг «башорати», дарҳақиқат, ортиғи билан тўғри чикади. Факат тескарисига! Орадан тўрт ой ўтмай, 1987 йилнинг 23 ноябрида унинг кавуши ўзи келган Ленинград области томон тўғрилаб кўйилади... Миллат ҳимоясида Ислом Каримов Ўзбекистонга раҳбар этиб тайинлаиганда, уядаги иссик ўринларида хотиржам ўтирган бўрилар галаси, аввалига пинак бузишмади. Унинг устига, марказ куткуси билан республиканинг гоҳ у, гоҳ бу ерида миллатлараро тўкнашувлар юзага келтирилар, ҳукукни мухофаза килиш ор- ганлари рахбарияти уларнинг янада алангаланиб ёниши учун хилма-хил найрангларни ўйлаб топарди. Юқорида генерал-лик унвонини кандай кўлга киритганини ҳикоя қилганимиз В. Гуссвнинг ўз сохасида канчалик «мутахассис» эканини, халқимиз такдирига кай кўз билан караганини яхширок билиш учун яна Ғ. Раҳимовнинг хотираларига мурожаат қиламиз. Наманганда машъум ходисалар содир бўлаётган кунлар эди. Жума намозига масжидга йиғилган ўн минглаб киши бо- шидан ўта катта кирғин

кучига эга бўлган портловчи пакетлар ташлаш тўғрисида Гусев Тошкентдан туриб буйрук беради. Агар ray ига қилинса, накадар катта хунрезлик юз беришини кўнгли ссзган, колаверса, ўзининг бевосита рахбари бўлмиш Камоловнинг тўғри карор қабул килишига шубҳа қилган Ғ. Рахимов бу буйрук тўғрисида хавфсизлик масалалари бўйича масъул Ғ. Алиевга кўнғирок килади. У эса ўз навба-тида Ислом Каримовга ахборот беради. Мамлакат раҳбари бунга асло йўл қўйиб бўлмаслигини, одамлар хаётини асраш энг муҳим вазифа эканини қатъий уктиради. Ахир тасаввур қилинг, ўн минглаб одам саждага бога кўйиб турган пайтда уларни коига ботириш халқнинг гаундок хам тўлиб турган сабр косасини кэнчалар чайкатган бўларди. Агар ray хунрезлик юз берганида, давлатга ишончсизликни зўр бериб таргиб этаётган диний экстремистиқ гурухлар тилининг чигали яна-да ёзилишига қўшимча баҳона пайдо бўлмасмиди? Фарғона воқеаларига келсак, у, ўша пайтда айримлар айтганидек, миллатлараро низо ёки адоват натижаси, мил-латчиликнинг намоён бўлиши эмас, балки махсус хизмат-ларнинг килмиши, кўпорувчилик ҳаракати хосиласи эди. Едингизда бўлса, Фарғона воқеалари 1989 йил 26 майда Қувасойда месхети гуркларининг юришидан бошланади. Орадан бир ҳафта ўтиб, яъни 3-7 июнь кунлари Фарғонада аҳолига қарши одамнинг баданини ўпириб кетадиган махсус ўқлар отилган. Илгари бундай ўқлардан совет қўшинлари Афғонистондаги урушда фойдаланган, кейинчалик уни иш- латиш тақиқланган эди. Бундай шафқатсизликни оклаш учун 14 июнда Тошкентга келган СССР Министрлар Совстининг раиси Н. Рижков ва СССР Давлат Хавфсизлик Комитетининг раиси В. Чебриков пленум ўтказиб, воқеаларга миллатчилик тусини берадилар. Ўша вақтда Ўзбекистон Компартияси Марказий Комитетининг биринчи котиби Р. Нишонов ҳам ўз маърузасида уларнинг фикрини маъқуллайди ва янада «ривожлантиради». 1989 йил 23 июнда Ўзбекистонга янги раҳбар - Ислом Каримов сайланади. 24 июнда, яъни орадан бир кун ўтгач янги раҳбар мажлисда сўзга

чиқиб, бу тўполон ва чикишларни миллатчиликнинг кўриниши эмас, балки одамларнинг мавжуд гаароитдан, ҳаётдан норозилиги ифодаси, деб баҳолайди. Эътибор бсриб карайдиган бўлсак, Ислом Каримов ла- возимга ўтирганига икки кун бўлар-бўлмас ниҳоятда оғир муаммо билан тўкнашади - 25 июнда Фарғонада вазият кескинлагаади. Ўзбекистон ССР Министрлар Советининг раиси F . Қодиров тўполон бўлаётган жойларга десантчиларни ташлаш тўғрисида кўрсатма бергани боис, кўчаларда БТРлар турган, автоматчилар одамларни текшириб ўтказаётган бир пайтда Ислом Каримов ўша ерга етиб келади. Бундай шароитда, аввало, одамларни тинчитиш, бунинг учун улар кўнглига ваҳима солиб турган куролли кучларни олиб ке- тиш зарурлигини тушунган Ислом Каримов десантчиларни жойига қайтариш ҳакида топширик беради. Шу куни хавф сизлик хизматииинг каттик қаршилигига қарамай, Қўконга сгиб келади. Йўл-йўлакай бир-икки жойда одамларнинг рўй бераётган воқеалар ҳакидаги фикрини ўрганади. Натижада шу нарса аён бўладики, одамлар ҳеч кимга ва хеч нарсага, давлатга ҳам, адолатга хам ишонмай қолган, ниҳоятда аламзада аҳволда эдилар. Шунда Ислом Каримов уларга: «Мен сизлар билан биргаман, муаммоларни бирга-ликда хал этамиз, лекин сизлардан илтимосим, фақат ҳамма жойда тинчлик, тартиб-коида бўлиши керак», дейди ва бу мураккаб вазиятда ҳам ўз ниятига эришади. Ҳолбуки, бу ишларнинг барчаси республика ҳуқуқни мухофаза килиш органларида ўтирган кимсаларнинг вази- фаси эди. Бўкага борганида хам Ислом Каримов аянчли манзара- нинг гувоҳи бўлади - йўл ёкдсида машиналар ёнар, жунбишга келган ёшлар тўполон килишарди. Янги раҳбар уларнинг ёнига бориб, ўзини таништиради. Бирок улар шу кадар жаза- вага тушган эдики, ҳеч кандай гап-сўзга кулок солмасдилар. Шунда Ислом Каримов: «Одатда ўзбекнинг олдига биров келса, горинг, бир пиёла чой куйиб берай, деб айтади-ку, мен хам йўл босиб келдим, бир пиёла чойга чакирсаларинг бўлмайдими, шунда бафуржа гаплашиб ҳам олардик», дейди. Жавобан «Чакирганимиз билан бизникига кирмайсиз-да», де-

ган гапни эшитади. Сўзларининг самимий эканига тўпланган оломонни ишонтирган Ислом Каримовни ёши каттарок бир йигит кўримсизгина бир ховлига таклиф этади. Дастурхон атрофида ўтирган тўрт-беш кария билан саломлашиб, раҳбар улар қаторидан жой олади. Ўша пайтдаги Тошкент обкоми- нинг котиби С.Мамарасулов бу учрашувда унга ҳамроҳлик киларди. Тез орада ошни ҳам олиб келишади. Суҳбат орасида бу одамларнинг қачонлардир Қашкадарёдан кўчиб келгани устида ran кетиб, умумий танишлар борлиги хам маълум бўлади. Айни йўсин ran ковушиб, улар билан умумий тил топилади. Шу тарика ҳалигина важоҳатидан қон иси келиб турган тўполон таркалади. 1990 йил 16 февралда Ислом Каримов Бўкага иккинчи марта боради. Уша куни райком олдида одамлар тўпланиб, тўполон килаётгани ҳақида хабар келади. Маҳаллий месхсти туркларининг уйларига ўт кўйилиб, газ баллонлари портла- тилаётган экан. Биринчи раҳбар машинада ўша жойга етиб келади. Аҳвол ниҳоятда мураккаб эди. Қалкон кўтарган милиция ходимларига оломон тош отади, кейин милицио- нерлар уларни таъкиб килади, одамлар яна тош отиб, оркага караб кочади. Шунда Ислом Каримов мегафонни кулига олиб, одамларга ўзини таништиради ва милипияни оркага қайтариб юборади. Милициянииг ортда колиб кетганини кўриб, оломон бироз босилади. Уларнинг кўпчилиги маст-аласт, наша чеккан, хул- лас ran укадиган аҳволда эмасди. Улар орасида от миниб ол- ганларидан бирини чакириб, Ислом Каримов «Отдан туш», -дейди ва шартта отга миниб халойик орасига киради. Уларга мурожаат қилиб, «нима талабларинг бўлса, менга айтинглар, ҳаммасига эътибор билан караб, хал қилиб беришга ҳаракат қиламан», дейди. — Сиз ҳам шуларнинг бирисиз, сиз ҳам Москвадан кўркасиз, биз ҳеч кимга ишонмаймиз! - деган ҳайкириклар эшитилади. Шунда Ислом Каримов марказ ҳақида ўзининг дангал фикрини айтади. Янги раҳбардан бундай жавобни сира кутма- ган халойик, бўшашиб, тараддудланиб колади. Кейин Ислом Каримовдан месхети туркларини 24 соат

ичида олиб чиқиб кетишни талаб қилишади. Раҳбар 48 соат ичида олиб чиқиб кетишни ваъда бсради. Чунки богака илож йўк эди. Кейин автобуслар ташкил қилиниб, турклар Паркентга - Кумуш-кондаги дам олиш уйига олиб чиқиб кетилади. Ислом Каримов ўз жонини гаровга кўйиб, ҳар кандай хавф-хатарга қарамай, чигал жанжаллар кучайган жойларда кескинликни курбонсиз бартараф этган бўлса, идорасидаги юмшок курсидан кетини кўтармаган генерал Гусев Пар-кентда киргин уюштиради. Бўрилар тўдаси ўзини сўнгги ҳамлаларидан бирини айни шу жойда - Ислом Каримов шахсан назорат килишга улгурмаган Паркентда амалга оши- ради. Генерал Гусев Наманганда ишлата олмаган портловчи пакетларини шу ерда ўзбошимчалик билан аҳолига қарши кўллайди ва конли фожиаларга сабабчи бўлади. Ҳолбуки, киргин куввати ўта кучли бўлган бу портловчи моддалар аҳолига қарши политбюронинг махсус рухсати билангина қўлланиши мумкин эди. Ана энди хулосани ўзингиз чикаринг: ким учун элини омой саклаш муҳим бўлган-у, ким жасадлар сонини санашдан лаззатланган... 1990 йил 4 июнда Ўшда ҳам фожиали воқеалар бошлана- ди. Улар ҳам худди бизнинг юртимизда рўй берган воқеалар сценарийси бўйича ривожланиб боради. Ислом Каримов Қирғизистон Компартиясининг ўша вақтдаги биринчи котиби А. Масалиевга телефон қилиб: «Оғайни, капа жанжалнинг ҳиди келяпти, зарур чорасини кўринг», деб талаб қилади. У эса эртага пленум бор, мен шунга тайёргарлик кўряпман, де- ган баҳона ишлатиб, жанжал жойига ёрдамчиларидан бирини юбориш билан чекланади, холос... 6 июнда Андижонга Қирғизистондан иккита аёл мурдаси олиб келинади. Бу ҳомиладор аёллар каттик тахкирланган эди. Буни курган халқ, табиийки, ўз-ўзидан кўзғалиб кетган, Хўжаободда ғазабга тўлган минг-минглаб одамлар чегара- га келиб, ўч олишга шайланган эди. Улар Ислом Каримов кўрсатган қатъият туфайлигина ушлаб колинган ва тасаввур килишнинг ўзигина одамни даҳшатга соладиган фожиалар- нинг олди олинган.

Ислом Каримов Ўшдаги воқеалар туфайли вазият кескин- лашаётгани муносабати билан тезкор чоралар кўриш лозим- лиги ҳакида КПСС МК Бош котиби М. Горбачевга 1990 йил 7 июнда шошилинч телеграмма йўллайди. Бирок «иттифокнинг отаси» ҳар кандай масалада амалий ишдан кўра кўпрок сафсата тўқишга ишкибоз эканини яхши билган республика раҳбари унинг жавобини кутиб ўтирмай, шўролар салтана- ти тарихида илк бор бу муҳим масалада мустақил ҳаракат килади. Зеро, вақт ўта тиғиз, йўкотилган ҳар бир соат асрлар- га татигулик кулфатларни бошлаб келиши мумкин эди. Шу туфайли ҳам эртаси куниёк, яъни 1990 йил 8 июнда ЎзССР Президенти Ислом Каримовнинг «Андижон областининг Жалолкудуқ, Қўрғонтепа, Марҳамат, Пахтаобод, Хужаобод районлари ва Андижон шаҳри худудида фавкулодда холат жорий қилиш тўғрисида»ги Фармони эълон қилинади ва вазиятни баркарорлаштирувчи тезкор чоралар кўрилади. Бу фармонда Ички ишлар вазирииинг муовини Ғ. Рахимов белгиланган ҳудудларга комендант этиб тайинланади. Буни карангки, 7 июнда Москвага жўнатилган, икки кардош халқнинг келгуси такдирига дахлдор ўта муҳим масала кўтарилган телеграммага «тезкор» жавоб орадан бир хафта вақт утгач - 14 июндагина келди. СССР Ички Ишлар вазири генерал Бакатиннинг 231-сон буйруғи би лан Қирғизистоннинг Фрунзе ва Ўш областлари ҳамда Ўзбекистоннинг Андижон областида 14 июндан эътиборан фавкулодда ҳолат «шошилинч равишда» жорий қилинди., Ички ишлар идоралари фаолиятидаги жиддий камчили- кларни зудлик билан бартараф этиш мақсадида Президент ўз ҳузурига вазирни - генерал Вячеслав Камоловни чакириб, «Сизнинг, генерал, биринчи навбатда киладиган ишингиз - юртимизга ҳар срдан келиб тизимингизда ўрнашиб ол- ган «дссантчилар» дан халос бўлиш», дейди. Марказдаги ҳомийларига каттик ишонган, «ўзбеклар иши» бўйича тезкор гуруҳларда жонбозлик кўрсатган, ўрни келганда Гдлян- Ивановларга садокат билан хизмат қилган Камолов бу сафар ҳам икки хил ўйин бошлайди. Гусев ва Теплов сингарилар унинг энг

якин опгаалари бўлгани туфайли, улар орқали Москвага Ўзбекистоннинг янги раҳбари тўгрисида турли маълумотларни жўнатиб туради. Юкорида гувоҳи бўлганимиздек, ўша пайтда «қонун пос- бонлари» ўзининг бевосита ишини бир ёкка кўйиб, турли кирдикорлар билан банд бўлишгани туфайли, республикада жиноятчилик ҳар кандай ҳаддан ошиб кетганди. Масалан, 1984 йилда ҳаммаси бўлиб 60162 та жиноят содир этилган бўлса, 1990 йилга келиб бу ракам 88155 тани ташкил қилганди. Шуниси кизикки, «социалистиқ қонунчиликни тиклаш учун» марказдан канча кўп «десантчи» келса, боскинчилик, одам ўлдириш, ўғирлик (жумладан, автомобил ўғирлиги), уюгаган жиноятчилик шунчалик тезрок ўсиб борди. Ўша пайтлар-да республикадаги уюшган жиноятчиларнинг «крестный отец»лари айнан Москвада ин кургани ҳам оддий гапдек айти-лаверарди. Одамларнинг ҳукук-тартибот идораларига ишончи колмагач, ёрдам таклиф қилган ҳар кандай кимса қаршисига бош эгиб борарди. Бу вазиятдан эса ашаддий жиноятчилар, турли «разборчи»лар унумли фоидаланар, пана- пасткамларда жойлашган чойхоналар «адолат маҳкамалари»га айланиб колганди. Ички ишлар тизимининг ишга яроксизлигидан «Адолат», «Тавба», «Ислом лашкарлари» сингари экстремис тах гуруҳларга ҳам гўё «иш топилганди». Шу ўринда министр Камолов ҳузурига журналист А. Ко валев кирганида бўлиб ўтган суҳбат, айниқса, кизикарлидир. Мазкур суҳбат бизга Камолов асл киёфасининг камида икки жиҳатини очиб беради. Републикамизга Дидоренко билан бирга келган, бирок юртдоши каби қонунсизликлар ва ўзбошимчаликлар йўлини тутмаган ИИВ БХСС бошқармаси бошлиғи Г. Овчаренкога у «ўзбекларга сотилган», дея баҳо беради. Эътибор беринг-а, бу ибора марказ гумашталарининг оғзидан эмас, «ўзимизнинг министр», фақат паспортида ўзбек бўлган Камоловнинг оғзидан чикяпти. Дарвоқе, худди шундай М. Кирик ҳам маҳаллий аҳоли такдирига бефарқ бўлмагани учун яроксизлар рўйхатидан жой олади.

А. Ковалев олти марта судланган, водийни қон кақшатаёт- ган ашаддий жиноятчилардан бири Э. Мамадалиев Андижон шаҳрида футбол ўйинидан кейин бўлиб ўтган тартибсизлик-ларда ҳам асосий ролни ўйнагани, Камоловнинг ўзи бу одам билан оғиз-бурун ўпишиши тўғрисида гапира бошлаганида эса, вазир унинг оғзига уриб, шундай дейди: - Бечора Эркин, ҳамма нарсада уни айблашади. Бу жан- жалларга ҳам у айбдормиш. Уни Звездочетнинг (В. Аветисов деган «авторитет»нинг лакаби - таҳр.) ўлдириб кетилишида- ям айблашувди. - Кейин кўтаринки оҳангда давом этади. -Ахир унга миннатдорчилик билдиришимиз керак. У янги шаҳардаги бузғунчиликларнинг олдини олиб колган. Сиз бу бебошликларнинг шаҳарнинг у қисмида ҳам давом эттириш мўлжалланганидан хабарингиз борми ўзи? Йўкми? Ана каранг! Ахир шу одам уни тўхтатиб колди-ку!.. Ҳаркалай, Камоловнинг ўзи ҳимоя қилаётган «каҳрамон- лар» билан қанчалик якин алоқада бўлгани хусусида гапириб ўтириш ортиқчадир.. Бизни бу вазиятда бошқа бир нарса кўпрок ҳайратга солади - агар бир шубҳали шахе шунча нарсага кодир бўлса, Вячеслав Камолов бошчилигидаги милициянинг нима кераги бор ўзи? Марказ ноғорасига ўйнаб ўрганган Камолов фаолиятида ҳеч кандай ижобий ўзгариш юз бермаётганини курган, бу одам ички ишлар тизимида туб ислоҳотлар ўтказилишига фақат халакит бериши мумкинлигини теран тушунган Пре зидент уни вазифасидан четлаштиради. Энди ўйинлари ўтмай колганидан аламзада Камолов хизмат хонасини топшириш учун ҳамтовоклари ёрдамида лаш-лушларини йиғиштирар экан, кабинет тўрида осиғлик турган Президент портретига караб: «Биз Сиз билан ҳали учрашамиз!» дея жўжахўрозларча чиранади. Бу гапи билан «шоввоз» Камолов вақти келиб Ўзбекистонда кизил салтанаткўли яна баланд келишига умид қилгани, республика эришган мустақилликнинг умри узоқ бўлмаслигини орзу қилгани, бу йўлда ҳар кандай раз- илликдан ҳам қайтмаслигини ошкор зтганди. У ўзининг хомхаёлида қонхўр Фрунзенинг набиралари каторида кизил байрок хилпиратиб бу юртга қайтишни истаган бўлса, не ажаб.

«Нотавон кўнгилга кўтир жомашов» деганларидек, бу олифтанинг орзулари ҳам худди Новиковнинг «башорати» дек саробга айланди. Президентнинг бевосита кўрсатмаси билан республика Ички ишлар вазирлигининг масъул лавозимларига малакали маҳаллий кадрлар кўйилди. Тизим раҳбарлиги халқ такдирига бефарқ бўлмаган, унинг орзу-армонлари билан яшайдиган кишилар кулига ўтгач, ишда жиддий ижобий ўзгаришлар юзага келди. Уюшган жиноятчилик, боскинчилик, автома- шиналарни олиб кочиш сингари ўнлаб жиноятларнинг пайи киркилди. Собиқ иттифок ҳудудида авж олиб ётган автома шина ўғирлигини оладиган бўлсак, агар 1990- 1991 йилларда бир кунда ўртача 154 та жиноят расмий рўйхатга олинган бўлса (рўйхатга тушмаганининг эса саноғи йўқ эди!), айни масалада Президентимиз кўрсатган қатъият туфайли 1992 йилга келиб - бир йилнинг ичида бу бемазагарчиликларга кескин чек қўйилди! Бу тадбирларнинг ҳуқукий асоси бўлиб эса 1990 йил 31 октябрда Президент имзолаган «Милиция ходимларини иж- тимоий ва ҳуқуқий жиҳатдан ҳимоя килишни кучайтириш тўғрисида»ги УзССРнинг Конуни, Вазирлар Махкамасининг 1991 йил 25 октябрда қабул қилинган «Ўзбекистон Республи- касииинг Ички ишлар вазирлиги тўғрисида»ги 270-сон карори хизмат қилди. Мазкур хужжатларнинг қабул қилиниши билан Ички ишлар вазирлиги фаолиятига дойр энг муҳим масала-лар ўз ечимини топди. Уларда ички ишлар ходимларининг асл вазифалари, ҳуқуқ ва бурчлари аниқ кўрсатиб берилди, иқтисодий ва ижтимоий муаммоларини хал этиш чоралари белгиланди. Ҳар бир лавозимдор шахснинг ҳуқуқ ва масъу-лияти алохида кўрсатилиб, вазирликнинг янги структураси тасдикланди. Энг муҳими — бу тизим фаолиятини молиялаш, ходимларга унвонлар бериш ва лавозимларга тайинлаш рес публика ихтиёрига олинди. Шу тарика мамлакат Ички ишлар тизими ўз мустақиллигини кўлга киритди. Якуний мулохазалар

Газеталар коғози тез сарғаяркан. Агар Усмонхўжаев, Нишоновлар даврида нафақат иттифок, балки ўзимизда чоп этилган оммавий ахборот воситалари саҳифаларига карасак, уларнинг ҳар кунги сонида ўзбек халқи бошига минг турли маломатлар ёғдирилганининг гувоҳи бўламиз. Ислом Ка - римов рахбарликни кўлга олгач эса, уларда адолат овози янграйди, халқтухматдан химоя қилинади, хаттоки, марказий нашрлар тилёғламаликка хам ўтишади. Инсон хотираси эса газета қоғози эмас. Биз ушбу мақолани тайёрлаш жараёнида ўша йиллари ички ишлар тизимида хизмат қилган, юкорида баён этил ган барча ходисаларни бевосита ёки билвосита гувоҳи бўлган ўнлаб кишилар билан учрашдик, суҳбатлар курдик. Суҳбат давомида бир ҳақиқатни илгадик - улар бир вақтлар «десантчилар» нинг зулмидан, адолатсизликларидан жабр-лангани туфайли мустақилликнинг кадрига кўпроқ ети-шади, зеро, бу одамлар келгиндиларнинг зуғуми ҳақида бировдан эшитмаган, балки мақолада қисман тилга олинган ноҳақликларни ўз бошларидан ксчирган. Бугун ўрни бўлса- бўлмаса ўзини мустақиллик каҳрамони лея такдим этастган айрим кимсалардан фарқ киларок, улар ўтган кунларнинг накадар хатарли бўлгацини, бўрилар галасига қарши бориш ҳар кимнинг хам кўлидан келавермаганини очик тан олади лар, бугунги кунларга шукрона келтирадилар. Зеро, Ислом Каримов марказдан келган бир неча юз бемаза одамга қарши эмас, балки шўролар давлати деган бутун бошли тузумга қарши жангга кирганди. Бу тизимни синдириш, ундан мам лакат ва миллатни халос килиш айтишгагина осон эди. Айни тузум тарафдорларини эса фақат марказдан юборилганлардан иборат эди, деб ўйлаш хам бориб турган соддаликдан. Унинг «содик химоячилари» ўзимизда ҳам истаганча топиларди. Маълумки, «ўзингдан чиккан балоларнинг» кирдикорлари ҳаммасидан ошиб тушади. Мустақиллик, миллий нафсоният, инсон ҳак-ҳуқуқи учун олиб борилгаи жангларда мағлуб бўлган Нишонов, Қодиров, Камолов ва яна бошқа ўнлаб

«шўро лашкарбошилари» те-шик калқонларини елкага ортиб, ўзлари ёрдамга чақирган «десантчилар» ортидан Московга кетарканлар, бу билан яна бир бор ўзларининг кимнинг одами, кайси галадан эканини ошкор килишди. Бу ҳаракатлари билан улар гўё халқ нафра- тидан кочиб кутулишгандек, бирок Яратганнинг нигоҳидан кайга яширинишаркин?.. Биз юкорида Пайғамбаримизнинг хадиси шарифлари-ни бекорга эслаганимиз йўк- Зеро, ҳар инсоннинг иймони тил учида Аллоҳни ёдлаб туриш ёхуд ҳар кандай дунёвий ишлардан, халқ ташвишу қувончларидан узилиб, тиним-сиз тоат-ибодат қилиш билан белгиланмайди. Ёмоиликни, адолатсизликни, хунрезликни кўрганда нафақат дили, тили, балки забардаст кўли билаи ҳам уни тузатиш ҳакикий имон, чин инсонликнинг ўчмас белгисидир!

Адабиётлар 1.Асосий вазифамиз – Ватанимиз тараққиёти ва халқимиз фаровонлигини янада юксалтиришдир. Президент Ислом Каримовнинг 2009 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2010 йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамаси мажлисидаги маърузаси. Халқ сўзи, 2010 йил 30 январ. 2.Мамлакатимизни модернизация қилиш ва кучли фуқаролик жамияти барпо этиш – устувор мақсадимиздир. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлиси тўғрисида тўғрисида Ахборот. 2010 йил 28 январь. 3.Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. –Т., «Маънавият», 2008. 4.Каримов И.А. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари. -Т.: Ўзбекистон, 2009. 5.Каримов И.А. Бизнинг бош мақсадимиз - жамиятни демократ-лаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир. Т., «Ўзбекистон», 2005. 6.Эргашев И. ва бошқ. Миллий истиқлол ғояси. Ўзбекистон Республикаси Олий таълим бакалавриат босқичи учун дарслик. -Т.: Академия, 2005, 3-30- бетлар.

O'xshashlar

Гурурнинг-ку чегараси йўқ, андишанинг-чи

Лудомания ёки ўйинбозлик ҳақида

Ҳал қилувчи уч йил тасвири

Биз билган ва билмаган тарих қизил аждаҳо комида

Чин узбек иши