Чин узбек иши

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

117 KB

Ko'chirib olish

Чин узбек иши ёхуд Марказдан келган қонун посбонларшшнг кирдикорлари ҳақида ...Яқинда жиянларимдан бири бизникига келиб, универ-ситетда янги бир домла пайдо бўлгани, унинг ажабтовур хислатлари ҳақида тўлкинланганча хикоя қилиб кетди. Жиян, негадир домланинг илми, педагогик маҳорати туғрисвда эмас, нукул унинг ватанпарварлиги, шўролар даврида миллат учун каҳрамонларча курашгани ҳақида жўшиб сўзларди. Дом ланинг талабаларга айтишича, у Ўзбекистон мустақиллиги арафасида Москвадан келган «десантчилар» билан ҳам ма- тонат кўрсатиб олишган, унинг бу мардонавор ҳаракатлари натижасида Марказдан юборилганларнинг кўпчилиги, жум- ладан, республика Бош прокурорининг муовини ҳисобланган О. Гайданов ҳам ишдан бўшатиб юборилган экан. Бир Караганда, жияннинг ўз домласи тўгрисида бундай гурурланиб гапириши мени хурсанд қилиши лозим эди. Лекин бу сўзамол домланинг ўша вақтдаги килмишларини яхши билганим учун, кўнглим жуда хира тортди... Худди атай қилгандек, орадан кўп ўтмай, нгунга ўхшаш яна бир манзаранинг устидан чиқдим. Узини Ўзбекистоннинг етакчи ҳукукшуноси деб билган бир аллома ҳам талабаларига уни машҳур Гдлян-Ивановлар сўроққа чақиргани, акамиз эса ҳеч иккиланмай терговчилар юзига эшикни таре ёпиб чиқиб кетгани тўгрисида гурурланиб ҳикоя киларди. Очиғи, ёв кочганидан кейин кўпаядиган бундай каҳра-монлар «хотиралари»ни эшитиб, одам ғалати ҳолга тушиб коларкан. Уларга «ахир бу нарсалар бўлмаган-ку», дея эъ-тироз билдирсангиз, барча замонларнинг қаҳрамони ролига даъвогар бу кимсалар юзига файласуфона сўлиш бериб, «Ёшларни ватанпарварлик руҳида тарбиялаш учун шунака гаплар ҳам керак, акаси», деб сизга акл бўладилар. Албатта, бундай вазиятда «Ҳа, энди домланинг бир мактангиси келибди- да», деб бошқа индамай қўя колиш ҳам мумкиндек. Лекин, таассуфли жиҳати шундаки, ўша воқеаларнинг тирик шоҳидлари бўлган айрим дўстларимиз

ҳам чин хақиқатни билсалар-да, бояги маддоҳларни жимгина эшитиб, уларнинг уйдирма тарихларини тасдиклаб кетаве-радилар. Бугун тарих ҳакиқатини тиклаш, ўтмишни ҳалол ёритиш, илм кишиларининг холислиги борасида кўп ва хўп гапира-миз. Аммо яқиндагина кечган, ўзимиз гувоҳи бўлган энг янги тарихимизни ҳам баъзида бузиб талқин қилинаётгани, айрим сохта каҳрамонларнинг ўзларини мустақиллик учун курашчи деб такдим этаётганига ҳам жим караб туравсра- миз. Қўйиб берилса, гўёки ҳамма райком, обком котиблари, ҳукукшунослар, олимлар, барча даражадаги раҳбарлар шўро даврида ҳам фақат халқ манфаатлари йўлида хизмат қилиб, азият чеккан, барчаси бирдай жабрдийда. Бундай кимсаларнинг енгил-елпи ҳикоялари натижасида эса баъзи ёшларимиз онгида мустақиллик жуда осонлик билан қўлга киритилган экан, деган фикрлар пайдо бўлиши мумкинлигини ўйламаймиз хам. Мен-ку, албатта, жиянга, уйдагиларга асл бўлган воқеа-ларни бафуржа айтиб бердим. Лекин домлаларииинг «каш- фиётлари» га маҳлиё бўлган бошқа талабалар ҳоли не кечади, уларга ҳакиқий тарихни ким сўзлаб беради? Шуларни ўйлаб, янги тарихимизнинг кай бир саҳифасига ойдинлик кирарми- кан, деган ният билан мазкур мақолани ёзишга жазм этдим. * * * Келинг, суҳбатни бояги домламиз О. Гайдановни кандай «йўк қилгани» тўгрисидаги қизик бир воқеадан бошлай колайлик. 1987 йилда ТошДУнинг юридик факультети профессор- ўкитувчилари О. Гайдановни тантанали учрашувга таклиф киладилар. Домламиз эса ўша вақтда партия органларида «масъул вазифада» ишлар, Марказдан келганлар билан турли учрашувлар уюштириб, одамлар орасида улар фаолиятини кизғин таргиб киларди. Бу йигинларда «аксарият ўзбеютар жи- ноятчи ва порахўр», деб укгирилар, айни кусурлар «бу халқка йўргакдан теккан», деган гаплар айтиларди. Домламиз бу уч-рашувниташкил килишга ҳам, албатта, бош-кош бўлувдилар. У ўзини компартиянинг «масъул ходими», сиёсий жиҳатдан ҳушёр эканлигини таъкидлаш учун Гайданов ташрифидан бир неча

кун аввалдан келиб, тайёргарлик даражасини бир неча бор кўриб ҳам кетди. Зеро, бундай мулокотлар мафкуравий жиҳатдан ўта муҳим, долзарб тадбир ҳисобланарди. Ниҳоят, шўро «марди майдонлари» йиғилганлар томо-нидан гулдурос қарсаклар билан кутиб олинди ҳам. Сўзга чиқувчилар олдиндан тайёрлаб кўйилган, залда эса ваҳима аралаш сергаклик руҳи хукмрон. Раислик килувчи «масъул ходим», О. Гайдановни кўкларга кўтариб таърифлаб-тав- сифлагач, тантанали равишда унга биринчи сўзни берди. Узбекларга ҳалоллик ва адолатдан сабоқ бермоқучун «иссик ўрнини совитиб» атай Марказдан ташриф буюрган О. Гай данов сўзларига ҳар турли товланишлар бериб, роса га-пирди. Учрашувга йиғилган хуқукшунослар бу «ўткир но- тиқ»нинг ўзи бошчилигида амалдаги қонунлар канчалик зўрланаётганини жуда яхши билишса-да, маърузачи сўз-ларини ора-орада карсаклар билан олкишлаб ўтирдилар. Маърузадан кейин саволлар бериб, Гайдановнинг таржимаи ҳоли билан хам кизиқдилар. «Қаҳрамон» ўзининг «шонли йўлини» оддий ишчиликдан бошлагани, харбий хизматни ўтагач, шаҳар ВЛКСМ ходими бўлиб фаолият кўрсатгани, кейин эса прокуратура органларига ўтиб, ўз фидойилиги-ни исбот қилгани туфайли амал поғоналаридан жуда тез кўтарилиб борганини ортикча камтарликни йиғиштириб қўйиб сўзлай кетди. 1984 йилда Қозоғистон ССР прокурату рам бошқарма бошлиғининг ўринбосарлигидан бир сакраб, Ўзбекистон ССР Бош Прокурорининг ўринбосари лавозимига ўтиб қолганини айтаётганида эса ўзини худди бу юртга юбо- рилган янги пайғамбардек такдим этди. Тўғри-да, 1971—1984 йиллар оралиғида - 12 йил давомида кичик бир шахар комсомол ташкилоти котиби бўлиб келган одам кейинги 12 йилда «суверен» бир давлатнинг Бош прокурори ўринбо сари даражасига етиши мўжиза эмасми?! Буни эшитиб, зал гулдурос карсакларга тўлди. О. Гайданов сўзининг охирида «Мен СССР Бош прокурорининг буйруғи билан Ўзбекистонга социалистиқ қонунчиликни ўрнатгани келдим», деганида эса, компартия вақилининг ишораси билан бошланган карсаклар анчагача тинмади.

$Ундан кейин олдиндан тайёрлаб кўйилган факультет комсомол секретари сўз олиб, ўзининг энг катта орзуси — Гдлян, Иванов ва Гайдановларга ўхшаган қонун посбони бўлиб етишиш экани, ҳуқуқшунослик факультети талабалари учун бу инсонлар чинакам ўрнак эканини тантанали равишда билдирди. Масъул ходим эса мажлисни Марказдан келганлар фаолиятини \ар томонлама қўллаб-қувватлаш, уларга елка- дош бўлиш хар бир бўлғуси ҳукукшуноснинг бурчи бўлмоги лозимлиги тўғрисидаги гаплар билан якунлади. Мазкур уч-рашув О. Гайдановга жуда ёкқан бўлса керакки, мажлисдан кейин масъул ходимга шундай тадбирларни янада кўпрок ташкил қилиш таклифини билдиради... Бояги домланинг «Гайдановга қарши ўтказган кураши» тарихи аслида шу тарика «шарафли» якун топганди. * * * Ана энди ўйлаб кўрайлик. Мустақилликка эришганимизга эндигина 12 йил бўлди. Ксчагина иблиссифат кимсаларга ҳар томонлама ёрдам берган кишилар томонидан тарихнинг бундай бузиб кўрсатилиши кейинчалик нима окибатларга олиб келади? Шу ташвишли ўй бизни фақат фактик материаллар асо- сида фикр юритиш ҳамда асл ҳақиқат кандай бўлганини баён этишга ундайди. Албатта, «ўзбеклар иши» тўғрисида мустақиллик даври адабиётимиз ва матбуотимизда озми-кўпми материаллар зълон қилингани туфайли, юз берган қонунсизликларга батафсил тўхталиб ўтирмаймиз. Бизни бу бебошликларнинг туб моҳиятида нима ётгани, уни кимлар ва кандай амалга оширгани кўпрок кизиқтиради. Шўролар ҳукумати нафақат шафқатсиз, балки жуда маккорона сиёсат олиб бориши билан ҳам дунёда донг та-ратганди. Аслида, Гдлян-Иванов бошчилигидаги «десант» Ўзбекистонда аксарият қонунсиз фаолият билан машғул бўлишини марказ аввалбошданоқ тушуниб етган. Айни қонунбузарликларни «қонунлаштириш» учун эса марказ-дагилар тергов ишларининг қонуний ташкил қилинишини таъминлагаи лозим бўлган$