Навоий ижоди узбек мумтоз адабиётининг чўққиси - Milliy istiqlol g'oyasi - Referatlar

Навоий ижоди узбек мумтоз адабиётининг чўққиси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

20.5126953125 KB

Ko'chirib olish

Навоий ижоди узбек мумтоз адабиётининг чўққиси Ўтган йили июлда Ер юзидаги аҳолининг сони 5 мил-лиардга етди. Ер юзида 2000 дан ортиқ миллат бор. Мана шу 5 миллиард кишини, уни ўз ичига олган 2000 дан ортиқ миллатни биз биргина сўз — инсоният сўзи билан ифода этамиз. Дунёдаги 2000 миллат - халқ худди киши-лардек ўз тақцирига, ўз тарихига, ўз таржимаи ҳолига эга. Тўғри, халқлар умрини кишилар умри билан таққос-лаб бўлмайди. Уларнинг миқёси бошқачароқ. Лекин ба-рибир маълум ўхшашлик бор. У ёки бу кишини қилган иши танитади. Халқнинг довруғини эса унинг фарзанд-лари ёяди. Шу нуқтадан қараганимизда, Алишер Навоий халқи-мизнинг ифтихор этгулик фарзандидир. Унинг номи жа-ҳон адабиётининг энг машҳур сиймолари билан бир саф-да туради. У халқимиз учун, маданиятимиз учун бениҳоя буюк хизматлар қилди. Узбек адабий тилини мустаҳкам заминга қўйди. Узбек адабиётини ўз даврининг энг ри-вожланган, энг куркам адабиётлари қаторига кўтарди. Бу билан узбек миллий тилининг, узбек миллий адабиёти нинг тамал тошини қўйиб берди. Шу жиҳатдан мен 9 том- лик «Жаҳон адабиёти тарихи»нинг XIV - XVI асрларига бағишланган 3- томидаги (М. 1985) Аверинцевнинг мазкур китобга ёзган сўзбошисидаги ушбу масалага оид фикри-ни тўла қўллаб-қувватлайман. Узбек адабиёти, энг аввало, Алишер Навоий туфайли жаҳон адабиёти тараққиётига ўз ҳиссасини қўша олди. Унинг таркибий қисмларидан бири бўлиб қолди. Шарқ ва Ғарбнинг билағон олимлари, масалан, академик Кон - рад Навоий ижодини Ўрта Шарқ Ренессансининг энг муҳим ҳалқаларидан деб ҳисоблайдилар. Биз уни узбек мумтоз адабиётининг чўққиси деб қараймиз. Нега? Шунинг учунки, унинг ижодида туркий адабиётнинг унгача бўлган минг

йиллик тарихи ва тажрибаси ўзининг бетимсол бир тажассумини топди. Унинг ижоди ўзбек-ларнинг «Буди-будойи»сидан «Аланқуво»сигача, «Адиб Аҳмад»идан «Мавлоно Лутфий»сигача узига сингдирган эди. Унинг ижодини шунинг учун ҳам чўққи деймизки, бу ижод мана беш асрдан ошибдики, авлодларга мактаб, дарсхона бўлиб келади. Беш асрдан ошибдики, шоирнинг ўлмас ғоялари бизга ҳамкор ва ҳамдаст. Улуғ шоир Мирзо Улуғбекни таъриф этганда, «олам унингдек султон» кўрмаганини айтганда, бир нарсага диқ-қатимизни қаратади: Вале ул илм сори топти чун даст, Кўзи олинда бўлди осмон паст. Мутахассислар буни янгича идрок, янгича тафаккур белгиси деб қарайдилар. Ва бунда шоирнинг эстетик, гно-сеологик қарашларига оид жуда катта маъно топадилар. У инсонни улуғлади. Табиат ва жамиятнинг гултожи деб билди. Борликнинг меҳпари ҳисоблади. Уни илоҳий-лаштирди. У буларни тасаввуф қобиғида, сўфиёна тим-соллар ёрдамида ифодалади. Мана, у дунё ва инсоннинг яратилишидан мақсадни қандай тушунтиради: Мунча ғаройибки мисол айладинг, Борчани мирьоти жамол айладинг. Ганжинг аро нақд фаровон эди, Лек боридин ғараз инсон эди. Борчасини гарчи латиф айладинг, Борчадин инсонни тариф айладинг. Шоирнинг хдм ҳаётига, ҳам фаолиятига, ҳам ижодига дастур бўлиб хизмат килган «Одами эрсанг демагил ода ми, Оники йўқ халқ ғамидин гам и» сатрлари юқоридаги фикрнинг узвий, мантикий давомидир. Улуғ шоир инсонлар муносабатини ўзаро меҳру му-ҳаббат асосига қурмоқчи бўлди: Бўлмаса ишқ икки жаҳон бўлмасун, Йкки жаҳон демаки, жон бўлмасун, — деб езди. Лекин орзулари сароб бўлиб чиқди: Харобот аро кирдим ошуфтаҳол, Май истарга илгимда синғон сафол, — лея шикоят этади у.

Шу туфайли у замон билан чиқиша олмади: Мани ман истаган ўз суҳбатига аржуманд этмас, Мани истар кишининг суҳбатин кўнглум писанд этмас, — деган машҳур сатрларини эслайлик. Унингча, гўзаллик мукаммалликдир. Сарв мавзун -хушқомат бўлмаса, у сарв эмас. Гул гулгун бўлмаса, кўзни яшнатмаса, гул эмас. Ўтға солғил сарвни ул қадди мавзун бўлмаса, Елга бергил гулни ул рухсори гулгун бўлмаса. Навоий бу фикрни бутун ижодида, масалан, эпик қаҳрамонлари мисолида ҳам кўрсатиб берди. Чунончи, Фарҳод ҳар жиҳатдан мукаммал эди. Бундай нуқтаи на-зар - гармоник тараққиётни илгари суриш дунёни янгича идрок этишнинг — Ренессанснинг энг муҳим хусусиятла-ридан эди. У ҳозирги давримиз - янги Ренессанс учун ҳам бегона эмас. Навоий қаҳрамонлари тор, маҳдуд қаҳрамонлар эмас, ўз халқининг фарзанди бўлиши билан бир қаторда турли халқлар билан алоқада бўлади. Уларга қўлидан келганча ёрдам беради. Искандар ҳам башар фарзанди сифатида иш кўради. Бу ҳам янги - Уйғониш тафаккурининг сама-раларидан эди. Навоий кўтарган масалалар, уларнинг қўйилиши, ҳал қилиниши ҳалигача ўз аҳамиятини йўқотмай келади. Сўнгги достон — «Садди Искандарий»ни олайлик. Номдаёқ шоир диққатимизни ғоят муҳим масалага торта-ди. Маълумки, бу девор Қирвон ўлкаси халқларини яъжуж-маъжужлардан ҳимоя қилиш учун қурилади. Уни турли халқ вакиллари бунёд этадилар. У шунчаки девор эмас, эзгулик ва ёвузлик ўртасидаги девордек таассурот қолди-ради. Ва бу бизнинг бугунги ёвузлик тимсоли бўлмиш ядро қуролларига, қуролланиш пойгасига қарши ғоят замона-вий жаранглайди. Ё бўлмаса шоирнинг: Олам аҳли, билингизким, иш эмас душманлиғ, Ёр ўлунг бир-бирингизғаким эрур ёрлиғ иш, -

деган сатрларини олинг. Бу инсоният деб аталган яхлит бир вужуднинг ақидалар-қарашлар ажратиб ташлаган ҳалокат гирдобига келтириб қўйган икки лагерига карата айтилган эмасмикан? Чиндан ҳам бундай даҳо ўлмасдир. Мен бугунги навоийхонликдаги сўзимни академик Конраднинг қуйидаги сўзлари билан тугатишни истардим: «Алишер Навоийдек шоирнинг бўлганидан қувонамиз! Бизга бундай шоирни туҳфа этган узбек халқига миннат-дорчилигимизни билдирамиз. Уни ўрганибгина қолмай-миз, ўқиймиз. Уқибгина қолмаймиз, ўйлаймиз, ўзлашти- рамиз. У Ренессанснинг буюк бир давридан иккинчи -янада катгароқ тарихий мазмунга эга бўлган Ренессансга кириб келди».

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Ислом Каримов ўзбекистон миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура, а.-жилд, -Т. «ўзбекистон» нашриёти,1996 2. Ислом Каримов Биздан озод ва обод Ватан қолсин, ғ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, 1996 3. Ислом Каримов Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир, қ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, 1996 4. Ислом Каримов Бунёдкорлик йилидан, 4-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, 1996 5. Ислом Каримов Янгича фикрлаш ва ишлаш-давр талаби, 5-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, 1996

O'xshashlar

Умрнинг мазмуни

Туркий адабиётларни даврлаштириш масаласига доир

Навоий асарларида миллат ва миллийлик масалаларининг қўйилиши

Мерос ва замон

Алишер Навоий иккинчи мингйиллик даҳоси