Metallarni flyus qatlami ostida, shlak ostida, plazma yordamida, lazer yordamida, elektron nur va termit yordamida payvandlash - Materialshunoslik - Referatlar

Metallarni flyus qatlami ostida, shlak ostida, plazma yordamida, lazer yordamida, elektron nur va termit yordamida payvandlash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

668 KB

Ko'chirib olish

Metallarni flyus qatlami ostida, shlak ostida, plazma yordamida, lazer yordamida, elektron nur va termit yordamida payvandlash Reja: 1. Metallarni flyus qatlami ostida payvandlash. 2. Elektr-shlak ostida payvandlash. 3. Ximoya gazlar muxitida payvandlash. 4. Plazma yordamida payvandlash. 5. Lazer yordamida payvadlash 6. Elektron-nur yordamada payvandalsh. 7. Termit yordamida payvandlash.

Metallarni flyus qatlami ostida payvandlash. Bu usulda qalinligi 2-100 mm gacha bo‘lgan po‘latlar, Cu, Al, Ti va ularning qotishmalarini payvandlashda keng foydalaniladi. Bunda elektr yoy, suqlanayotgan metall flyus qatlami ostida bo‘lgani sababli metall vanna havo gazlari (N 2 , O 2 va boshqalar)ning zararli ta’siridan saqlanadi hamda yoy barqaror yonadi. Metall vannadagi temit oksididan temir qaytarilib va legirlangan sifatli choklar hosil qilinadi. Aynqsa jarayonning uzluksiz katta tezlikda kechishi ish unumini keskin oshiradi. 4.1rasmda metallarni flyus qatlami ostida metall elektrod simlar bilan yoy yordamida uchma-uch avtomatik payvandlab chok hosil qilish sxemasi keltirilgan. Sxemadan ko‘rinadiki, elektr yoy va elektrod sim 1 bilan asosiy metall 7 orasida yonib, u ajratayotgan issiqlikda elektrod sim uchi hamda asosiy metall va flyusning bir qismi suyuqlanadi. Eyning yonish joynda erigan flyus bilan payvandlash vannasi orasida metall, flyus bug‘i va gaz bilan to‘lgan zona qosil bo‘ladi. Y о y esa vertikal holatdan payvandlash yo‘nalishiga teskari tomonga bir oz og‘adi. Suyuq 4.1-rasm. Metallni flyus metall yoy og‘gan qotlami ostnda elektrod sim tomoiga smyakla bilan yoy yordamida uchmaborib metall uch avtomatik payvanldlash vannasini vujudga sxsmasya: keltiradi. 1—elektryad sim; 2—flyus: Ajralayotgan suyuq 3— suyuq shlak; 4— payvand shlak metalldan chok: 5elentr yoy—; 7metall v—asosiy metanna; all6.— engilligi sababli uning sirtiga ko‘tariladi Shlakning issiqlikni yomon o‘tkllishi, flyus qatlami ostida bulishi va chok metllining sskin sovishi natijasida metall vanna unda erigan gaz va 4.2 – rasm . TS - 17M markali payvandlash traktorining umumiy metallmas qo‘shimchalardan deyarli tozalanadi. Payvandlashda chok sirtidagi suyuqlanmagan

ko‘rinishi; 1- uzatish mexanizmi; 2 – flyus bunker; 3 – boshqarish pulti; 4 – kasseta; 5 – elektr dvigatel; 6 – aravacha. flyusning bir kismi esa pinevmatik qo‘rilma yordamida bunkerga surila boradi. CHok payvandlab bo‘lingach, uning sirtidagi shlak qatlami osongina ajratiladi. (4.1-rasm). Payvandlashda elektrod simni yoyga uzatish va uni chok bo‘ylab yurgizish uzatish mexanizmi bilan avtomatikaviy holda bajariladi. Elektr toki esa elektrod-simga tok uzatgich orqali yuboriladi. Metallarni avtomatikaviy payvandlash tubandagi ikki xil avtomatlarda olib boriladi. 1. Payvandlash kallaklari (golovkalari) bilan; 2. Payvandlash traktorlari bilan. Payvandlash kallaklari qo‘zg‘almas bo‘lib, payvandlashda payvandlanadigan buyum ilgarilama yoki aylanma harakatlantiriladi. 4.2-rasmda payvandlash traktorining umumiy ko‘rinishi keltirilgan. Avtomatik payvandlashning dastaki usulda payvandlashdan tubandagi avzalliklari bor: 1. Tok kuchining ancha kattaligi (300-2000 a ) va protsessning uzluksiz olib borilishi sababli ish unumining ortiqligi (10-25 marta). 2. Qoplamasiz elektrod-simlar ishlatilishi. 3. Vannaning flyus qatlamida himoyalanishi, metallning intensiv qaytarilishi, suyuq shlag hisobiga legirlanishi va chokning sekin sovib borishi hisobiga sifatining ortishi. Metallarni flyus qatlami ostida yarim avtomatikaviy usulda payvandlash Bu usuldan qisqa, uzlukli va istalgan shaklli sifatli choklar bostirishda foydalaniladi. Bu usulning yuqoridagi tanishilgan avtomatik payvandlash usulidan farqi shundaki, bunda payvandlash elektrod-simini payvandchi qo‘lida zaruriy erga suradi. YArim avtomatik payvandlashda shlang tipidagi apparatlardan foydalaniladi. 4.3-rasmda bunday apparatning umumiy ko‘rinishi keltirilgan.

4.3-rasm. SHlangli yarim avtomatik payvandlash qurilmasining sxemasi. 1-Elektrod simli kasseta; 2- Uzatish mexanizmi; 3- Egiluvchan shlang; 4- Tutqich; 5-Boshqarish shkafi; 6-Tok manbai. Sxemadan ko‘rinadiki, payvandlashda elektrod-simni statsionlar uzatish mexanizmi egiluvchan shlang orqali tutgichga uzatib turadi. Tutgich o‘z navbatida flyusli bunker, tok manbaini ulovchi va elektrod-simni uzatuvchi mexanizmni ishga soluvchi knopka bilan jihozlangan. Bunday apparatlari diametri 2 mm dan ortmaydigan elektrod simlarda payvandlashda mo‘ljallangan bo‘lib, tok kuchi esa 200-600 a oralig‘ida bo‘ladi. Qalinligi 4-12 m/soat ga etadi. Elektr-shlak usulda payvandlash Bu usulning ma’nosi shundaki, payvandlanuvchi metallni va elektrod simni suyuqlantirish shlak orqali o‘tuvchi elektr toki ajratgan issiqlik hisobiga boradi. Bunday holda suyuq shlak qatlami suyuq metallni tashqi muhitning zararli ta’siridan saqlaydi. Protsessda suyuq metall vannasining kristallanishi qo‘zg‘aluvchi maxsus mis kristallizatorida boradi. Elektr-shlak usulda payvandlash protsessining sxemasi 4.4rasmda keltirilgan. Sxemadan ko‘rinadiki, protsess asosiy metall 2 bilan suv yordamida sovitib turiluvchi maxsus mis kristallizator (moslama) 3 oralig‘iga kiritilgan flyusning elektr yoyi ajratgan issiqlik hisobiga shlak vannasi 1 hosil bo‘lishi bilan boshlanadi. Qachonki, ma’lum miqdorda shlak ajralgach yoy o‘chadi, lekin, tokni yuborish va eletrod simni uzatish davom etaveradi. Tokning shlak vannasidan o‘tishida Joul-Lens

qonuniga muvofiq ajraluvchi issiqlik miqdori shlakni yuqori temperaturada saqlashga, asosiy metall va elektrodsimni suyuqlantirish uchun etarli bo‘ladi. suyuqlanadi, bu esa katta hajmdagi metallarni bir o‘tishda payvandlashga imkon beradi. Elektr-shlak usulida payvandlashda foydalaniladigan elektrodlarni ularning xiliga ko‘ra quyidagilarga ajratish mumkin: 1. Elektrod-sim bilan payvandlash. Bu 4.4-rasm. Elektroshlak usulda payvandlash jarayonining sxemasi. 1-shalk vanna; 2-asosiy metall; 3- mis kristalizator; 4-elektrod sim; 5-tok mundshtuki; 6-suyuqlangan metall vannasi. SHuni qayd etish lozimki, bu usulda bir vaqtda asosiy metall, butun perimetri bo‘yicha usuldan odatda, qalinligi 500 mm gacha bo‘lgan zagatovkalarni to‘g‘ri chiziqli va doiraviy payvandlashda foydalaniladi. Payvandlanadigan zagatovkaning qalinligiga ko‘ra bir yoki bir necha elektrodlar bilan olib boriladi. Elektrod-simlar GOST2246-70 bo‘yicha payvandlanadigan buyumning ximiyaviy tarkibiga ko‘ra belgilanadi. Tok manbai sifatida qattiq tashqi xarakteristikali maxsus transformatorlardan foydalaniladi. Payvandlashda elektrod-simni uzatish va uni zazorda ko‘ndalangiga yurgizish maxsus avtomatlar vositasida bajariladi. Bunday avtomatlar bevosita payvandlanadigan buyum bo‘ylab yoki payvandlanadigan chetlarga parallel o‘rnatilgan rels kolonkasida yuradi. Surilish tezligi zazorni suyuq metall bilan to‘ldirish tezligiga ko‘ra avtomatikaviy tarzda boshqariladi. Payvandlashda qo‘llaniladigan elektrod-sim diametri 2-3 mm bo‘lib, payvandlash tokining qiymati 750-1000 a oralig‘ida bo‘ladi. 2. Plastinkasimon elektrod bilan payvandlash. Bu usuldan qalinligi 500 mm dan ortiq, uzunligi esa 1,5 mm dan ortiq bo‘lmagan zagatovkalarga to‘g‘ri chiziqli choklarni bostirishda payvandlanadi. Plastinkasimon elektrodning qalinligi zazor ening 1 / 3 qismiga teng, uzunligi esa chok uzunligidan 3,5 marta katta olinadi. Payvandlash vaqtida elektrod shlak vannasiga maxsus mexanizm yordamida tushurib turiladi. Bu usulda kuchli tok manbaalaridan (har bir plastinkasimon elektrod uchun 1500-2000 a ) foydalanish bu usulning kamchiligidir. 3. Suyuqlanuvchan mundshtuk bilan payvandlash. Bu usuldan yuqorida

tanishilgan elektrod-simli va plastinkasimon elektrod bilan payvandlash usullarining kombinatsiyasi bo‘lib, o‘garuvchan kesimli, egri va murakkab shaklli juda katta qalinlikdagi (>500 mm ) choklarni bostirishda foydalaniladi. Suyuqlanuvchan mundshtuk payvandlashda payvandlanadigan buyumlar oralig‘idagi zazorga kiritiladi, u payvandlash davrida qo‘zg‘almaydi. Mundshtukning shakli va o‘lchami payvandlanadigan buyumning qirqimiga mos bo‘lib, uning teshigi orqali elektrod-simlar payvandlash zonasiga uzatiladi. SHunday qilib, payvandlash davrida uzluksiz uzatib turiladigan sim va mundshtuk suyuqlanib, payvandlanadigan buyumlar oralig‘idagi bo‘liqni to‘ldira boradi. Payvandlanadigan buyumga mos ximiyaviy tarkibli sim va suyuqlanuvchan mundshtuk belgilansa, kutilgan sifatli choklarga erishish mumkin. Elektr shlak usulida payvandlash flyus qatlami ostida elektrik yoy yordamida avtomatikaviy payvandlashga qaraganda tubandagi asosiy avzalliklarga ega: 1. Protsessning uzluksizligi, bir o‘tishda istalgan qalinlikdagi chokni chetlarini kertmasdan bostirilish va ish unumining yuqoriligi. 2. CHoklarning shlak qo‘shimchalaridan holi, g‘ovaksiz va darzlarsiz tekis strukturali bo‘lishi. 3. Buyum chetlarini maxsus tayyorlashni talab etmasligi, flyus va elektr energiyasining kam sarflanishi va boshqalar. Hozirgi vaqtda uglerodli po‘latlarni bu usulda payvandlashda AN-8, FS - 7, OSS-45, AN-348 flyuslaridan, legirlangan po‘latlarni payvandlashda esa asosiy (kalsiy ftoritli) flyuslardan foydalanilmoqda. SHuni qayd etish lozimki, og‘ir mashinasozlik sanoatida quyma va bolg‘alash yo‘li bilan olingan yirik konstruksiyalar tayyorlashda (jumladan, kuchli press staninalari, gidroturbina vallari, rotorlar) bu usul katta texnologik effekt beradi.

Metallarni himoya gazlari muhitida elektrik yoy yordamida payvandlash

Payvandlashlarning yuqorigi § larda tanishilgan flyus ostida va elektrik-shlak usullarida ko‘rdikki, payvandlashda yoy va metall vannasi flyus yoki shlak qatlami ostida bo‘lib, protsessda tashqi muhitdan himoyalanadi. Bu usulda esa payvandlash himoya gazlari muhitida olib boriladi. Amalda uglerodli, legirlangan, ximiyaviy aktiv metall va ularning qotishmalari bu usulda payvandlanadi. Bu protsessda himoyalovchi muhit sifatida inert gazlardan (argon, geliy) va aktiv gazlar (azot, uglerod II oksid va boshqalar) dan foydalaniladi. Bu usulning avzalliklariga flyusga zarurat qolmasligi, chok metali ximiyaviy tarkibining ta’minlanishi, metallning qanday payvandlanayotganini bevosita kuzatilish, istalgan holatda chok bostirilishi, choklarni tozalab o‘tirishga hojat qolmasligi va boshqalar kiradi. SHuni qayd etish kerakki, gaz oqimi metallni sovitib turishi natijasida termik zona qisqarib, buyumning deformatsiyalanishi kamayadi. Ayniqsa, protsessni avtomatlashtirish mumkinligi ish unumini keskin oshiradi. Sanoatda himoya gazi muhitida metallarni elektrik yoy yordamida payvandlashning ko‘proq tarqalgan xillari bilan tanishamiz.

4.5 – rasm. Argon muxitida elektr yoy yordamida payvandlash 1 – payvandlanuvchi metall; 2 – chokbop sim; 3 - volfram elektrod; 4 – mundshtuk; 5 – himoya qobig‘i; 6 – elektr yoy; 7 – suyuqlangan metall. Metallarni argon muhitida elektrik yoy yordamida payvandlash. Amalda bu usuldan aktiv metallarni (alyuminiy, magniy, titan, sirkoniy, tantal, niobiy) va ularning qotishmalarini, shuningdek, legirlangan po‘latlardan yasalgan murakkab konstruksiyalarni payvandlashda foydalaniladi. Argon muhitida metallarni eletrik yoy yordamida payvandlash qiyin suyuqlanuvchan volfram elektrodlarida va oson suyuqlanuvchan metall elektrodlarda olib boriladi. a) Qiyin suyuqlanuvchan volfram elektrod bilan argon muhitida metallarrni elektrik yoy yordamida payvandlash (4.5-rasm). Elektrik yoy 6 volfram elektrod 3 bilan payvandlanadigan metall 1 orasida yondirilib, argon mundshtuk 4 ning halqa kesimlik teshigidan ma’lum bosimda haydab turiladi, bunda u yoyning butun zonasini va metall vannani to‘la o‘raydi. Argon muhitida yoy bilan payvandlash, odatda, qalinligi 0,1-5 mm bo‘lgan metallarni payvandlashda qo‘llanilib, o‘zgarmas tokda

pasayuvchi tashqi harakteristikali manbaalarni to‘g‘ri qutbli qilib ulab, dastaki yoki avtomatikaviy usulda olib boriladi. b) Metallarni oson suyuqlanuvchan metall elektrodlar bilan argon muhitida elektrik yoy yordamida payvandlash (4.6-rasm). 4.6 – rasm. Suyuqlanuvchi metall elektrodlar bilan argon muxitida elektr yoy yordamida payvandlash. 1 – payvandlanuvchi metall; 2 – himoya gazi; 3 – halqa teshikli mundshtuk; 4 – elektrod; 5 – himoya qobig‘i; vannasi argon muhiti 2 da himoyalangan bo‘ladi. Payvandlash o‘zgarmas tokda qattiq tashqi harakteristikali manbaalarni teskari qutbli qilib, ulab olib boriladi. Metallarni argon muhitida yoy bilan payvandlashni asosiy operatsiyalarning mexanizatsiyalashtirilish darajasiga ko‘ra dastaki, yarim avtomatikaviy va avtomatikaviy payvandlash usullariga ajratiladi. Uglerodli Bu usulda 3 mm dan qalin metallarni payvandlashda foydalaniladi, bunda suyuqlanuvchan elektrod 4 bilan asosiy metall 1 orasida hosil qilingan yoy va metall va kam legirlangan po‘latlarni suyuqlanuvchan elektrodlar bilan yarim avtomatikaviy usulda payvandlashda arzon uglerod II oksididan argon o‘rnida foydalanish iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqdir. Bu holda payvandlash vannasining oksidlash ta’sirini qaytarish maqsadida kremniy va marganets miqdori oshirilgan elektrod simlardan foydalanish zarur. Plazma yordamida payvandlash Bu usulda suyuqlanish temperaturasi yuqori bo‘lgan metallar va ulrning qotishmalari shuningdek, mis, alyuminiy, qotishmalarini payvandlashda, kesishda hamda boshqa metallar bilan qoplashda foydalaniladi. Bunda metallarni payvandlash, kesish qoplash joyiga yuqori temperaturali plazma (ionlashgan gaz) oqimi yo‘naltiriladi. Suyuqlanayotgan metall soviganda kristallanib chok hosil bo‘ladi. Plazmatron (plazma gorelka) ni ishga tushirish uchun avval volfram elektrod 1 va suv bilan sovitilib turiluvchi soplo 3 orasida yoy yondiriladi. Keyin gorelkaning tor kanalidan argon yoki geliy gazi yuboriladi. Gaz yoy ustunidan utayotganda u qiziydi va ionlanib soplo teshigidan chiqishidayoq yuqori temperaturali plazmaga

o‘tib, u yoy bilan birgalikda ta’sirida zagotovka tez suyuklanadi. Chunki bunda temperatura 10000—20000°S ga ko‘tariladi (4.7-rasm, a). 4.7 – rasm. Plazma yordamnda payvandlashsxemasi.: a – bilvosita; b – bilvosita: 1 – volfram elektrod; 2 – yoy; 3 – gorelka soplrsi; 4 – soplo konali; 5 – zagotovka; 6 – plazma oqimi. Issiqlik oqimi elektrod toretsidan uzoqlashgan sari uning temperaturasi pasayadi. Masalan, bu oraliq 6—8 mm bo‘lganda temperatura 6000—8000 o S bo‘ladi (4.5- rasm, a). Payvandlash zonasini havoning zararli ta’siridan himoya qilish uchun soploning halqali kanalidan qushimcha ravishda inert gaz yuboriladi. Juda yupo‘a (0,03—0,5 mm) metallarni payvandlashda mikroplazmadan foydalaniladi. Faqat plazma oqimida ishlandigan plazmatron sxemasi 4.5- rasm, б da keltirilgan. Lazer yordamida payvandlash Bu usulda metallarni payvandlashda issiqlik manbai sifatida maxsus qurilmada hosil qilinadigan kuchli yoruglik nuri (lazer)dan foydala- niladi. Lazer nurida payvandlash sxemasi rubin pristali 2, ksenon lampa 1 , linza 4 va nur 5 dan iborat (4.8- rasm). Silindrik rubinning kristall sterjen torslari jilolanib kumush bilan qoplangan bulib, u optik qaytargich

xizmatini bajaradi. Ksenon lampa yonganda xrom atomlari uyg‘onib va betartib fotonlar ajralib, ular yana dastlabki holatga qaytadi. Kristall o‘qi bo‘ylab ajraluvchi fotonlarning bir qismi yangi fotonlar ajratadi. Ular kristall toretsidan tashkariga jadal utib linza 4 da bir nuqtaga tuplanib nur 5 zagotovka 6 ga yo‘naltiriladi. Lazer nuridan asbobsozlikda kalinligi 0,1—1 mm bo‘lgan 4.8-rasm. Lazer nurida metallarni payvandlashda foydalaniladi. payvandlash sxemasi: 1-rubin kristali; 2-ksenon lampa; 3-sovitkich; 4- linza; 5-nur; 6-zagotovka Metallarni elektron-nur bilan payvandlash Bu usuldan turli kalinlikdagi (0,01— 100 mm), suyuklanishi qiyin bulgan (Mo, W, Ti pa boshsalar) va ximiyaviy aktiv metallar (Zr, Ur, Be va boshqalar) qamda ularning qotishmalarini payvandlashda foydalaniladi. Bu usulda vakuum kameraga kiritilgan metallarning payvanlash joyiga bir necha sekund davomida elektron- nur yuborilganda payvandlash joyi suyuqlanib soviganda kristallanib payvandlanadi (4.9-rasm). Buning uchun payvandlanuvchi metallarni 133-10 -4 -133• 10 -5 Pa li vakuumli kameraga kiritib, ularning payvandlanish joyiga 4.9 – rasm.

elektron deb ataluvchi qurilmaniig volfram uramli spiral katodiga transformatordan 10 – 35 kV tok yuborilganda u tezda 2500° S qizib, uzidan juda katta tezlikda (4–5 m/s) elektronlar ajratadn. Ular elektromagnit linzadan utganda katta konsentratsnyali nurga utib, payvandlaiuvchi metall (anod) yuziga (0,1—20 mm 4 ) yrnalganda, uni bombardimon qiladi. Natijada nurning kinetik eiergiyasi issitslik eiergiyasiga aylanib ko‘p mnqdorda issiqlik C) ajraladi. Bu energii darhol bu yuzani Elektron – nur bilan payvandlash qurilmasining sxemasi: 1 – kotod; 2 – uchlik; 3 – anod; 4 – elektro magnit linza; 5 – zagotovka; 6 – stol; 7 – vakuum kamerasi. (5000° — 6000° suyuqlantiradi va nur olinishi bilan bu uchastka kristallanib payvandlanadi. Termit bilan payvandlash. 4.10 – rasm . Termit bilan payvandlash sxemasi. 1 – bunker; 2 – suyuqlangan termit; 3 – qolip; 4 - releslar oralig‘ini to‘ldiradi. 4.10-rasmda payvandlanadigan buyumlar oralig‘iga suyuq metall quyib payvandlash sxemasi keltirilgan. Sxemadan ko‘rinadiki, payvandlanadigan buyumlarning uchlari bir-biriga nisbatan ma’lum zazor Metall kukunlarining ba’zi metall oksidlari kukunlari bilan aralashmasi termit deyiladi. Masalan, alyuminiy yoki Mg kukunining temir (II) oksid kukuni bilan aralashmasini elektr yoy yoki o‘t oldirgich (zapal) bilan o‘t oldirilganda tubandagi shiddatli reaksiya berishi natijasida ko‘p miqdorda issiqlik (T ~ 3000 0 S) ajraladi:

3G‘e 3 O + 8Al = 4Al 2 O 3 + 9Fe + Q kkal (kj) Natijada qaytarilgan suyuq temir payvandlash qoldirib, tekis o‘rnatilib, o‘tga chidamli massadan qolip tayyorlab kiydiriladi. Keyin tigelda olingan termit metali qolipga qo‘yiladi. Bir necha soatdan so‘ng qolip ajratilib, quyish sistemasining metall qismlari qirqib tashlanadi.

O'xshashlar

Metallarni elektr yoy yordamida payvandlash

Payvandlash xaqida umumiy ma`lumotlar

Birikma hosil qilish

Cho‘yan va rangi metallarni payvandlash

Elektr va gaz yordamida payvandlashda xavfsizlik texnikasi