Birikma hosil qilish - Materialshunoslik - Referatlar

Birikma hosil qilish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

5560.9951171875 KB

Ko'chirib olish

Birikma hosil qilish Reja: 1. Payvandlash tasnifi 2. Sovuq holda payvandlash 3. Diffuziyali payvandlash 4. Portlatib payvandlash 5. Ultratovushli payvandlash 6. Plazmali payvandlash 7. Lazerli payvandlash 8. Elektron-nurli payvandlash 9. Kontaktli payvandlash 10. Yoy yordamida payvandlash

1 Payvandlash tasnifi Payvandlash — biriktirilayotgan qismlar o‘rtasida o‘zaro atom bog‘lanishini, qisman yoki umuman, qizdirib va plastik deformatsiyalab yoki ikkala usulni birgalikda qo‘llab, ajralmaydigan birikma hosil qilish jarayonidir. Payvandlashda biriktirilayotgan qismlar o‘rtasida qattiq jism yoki suyuqliklar atomi, ionlari va molekulalar uchun xarakterli bo‘lgan bog‘lanish o‘rnatiladi. Elementar zarracha va molekulalarning bog‘lanishi kovalentli, ionli, molekular va metalli bo‘lishi mumkin. Kovalentli va ionli bog‘lanish tabiatan kimyoviy bog‘lanish bo‘lib, metallarni metall bilan payvandlashda hosil bo‘ladi. Molekular bog‘lanish bo‘shroq bo‘lib, plastmassalarni payvandlashda hosil bo‘ladi. Metalli bog‘lanish kristall jismlar uchun xarakterli bo‘lib, u metallarni payvandlashda hosil bo‘ladi. Ikkita qattiq jismni biriktirish va bir butun ajralmas jism olish uchun ularning atomlari orasida bog‘lanishni o‘rnatish kerak. Metalli bog‘lanishni hosil qilish uchun ularning atomlarini kristallanish panjarasi parametriga teng masofaga keltirish kerak. Bunga metallning o‘ta qattiqligi, yuzasining notekisligi, har xil gazlar va iflosliklarning borligi xalaqit berishi mumkin. Metall yuzasiga tashqi bosim berib deformatsiyalanganda, yuza g‘adir-budurligi tekislanadi, yuza har xil oksidlanish va iflosliklardan tozalanadi, natijada, atomlar o‘zaro bog‘lanib, payvandlanish hosil bo‘ladi. Payvandlashni tasniflash uchun quyidagi belgilar olingan: fizikaviy, texnikaviy, texnologik. Fizikaviy belgisi bo‘yicha payvandlash uchta sinfga bo‘linadi: termik, termomexanik, mexanik. Termik sinfga elektr yoki kimyoviy energiyani issiqlik energiyasiga aylantirib qo‘llaniladigan payvandlash turlari: yoy yordamida, elektr- shlak usulida, plazma oqimi, yorug‘lik nuri, induksion isitkich, gaz alangasi va lazer yordamida payvandlash kiradi. Termomexanik sinfga biriktirilayotgan qismni qizdirish uchun har xil manbalarni qo‘llovchi payvandlash: kontaktli, gaz-pressli, diffuziyali kabi payvandlash turlari kiradi. Mexanik sinfga mexanik energiya va

bosimni qo‘llovchi payvandlash: sovuq holda, portlatib, ultratovushli, ishqalanish vositasida payvandlash kiradi. Metallni himoya qilish havoda, vakuumda flus qatlami ostida, flus bo‘yicha, ko‘pik ichida va kombinatsiyalashgan himoyadan foydalanib payvandlash turlariga bo‘linadi. Himoya muhiti sifatida aktiv gazlar (karbonat angidrid, azot, vodorod, suv bug‘i, aktiv gazlar aralashmasi), inert gazlar (argon, geliy, argon va geliy aralashmasi), shuningdek, inert va aktiv gazlar aralashmasidan foydalanish mumkin. Jarayonlarning uzluksizligi bo‘yicha uzluksiz va uzlukli payvandlash turlari, mexanizatsiyalashganlik darajasi bo‘yicha qo‘lda payvandlash, mexanizatsiyalashgan, avtomatlashtirilgan va avtomatik payvandlash turlariga bo‘linadi. ASOSIY PAYVANDLASH TURLARI 2. Sovuq holda payvandlash Metallarning ajralmas birikmasini olishning eng sodda yo‘li sovuq holda payvandlashdir. Bunda ikkita payvandlanayotgan qismlarni ularni qizdirmasdan katta yuklanish ostida o‘zaro deformatsiyalab amalga oshiriladi. Metallni sovuq holda payvandlashni suyuq azot haroratida ham amalga oshirish mumkin. Metallarga xos bo‘lgan atomlar orasidagi metall bog‘lanish, deformatsiya natijasida detallarni bir-biriga bir necha angstrem (10 –8 sm) ga 1-rasm. Sovuq holda 2-rasm. Sovuq holda payvandlash usuli. payvandlash usuli. yaqinlashtirganda, elektronlarning qo‘shilishi sodir bo‘ladi va atomlar orasida bog‘lanish kuchi paydo bo‘ladi. Natijada birikma hosil bo‘ladi. Sovuq holda payvandlash (1, 2- a, b rasmlar) metallni plastik deformatsiyalab, P kuch ta’sirida amalga oshiriladi. P kuch biriktirish yuzasiga normal yo‘naltiriladi, plastik ð ð ÅÅ b)à)ð Å Å ð

deformatsiya esa yuzaga parallel bo‘ladi. Deformatsiyalanishning bunday yo‘nalishida yuqori qatlamning atomlari oson surilib, metall ichiga chuqurroq kiradi. Sovuq holda payvandlashga o‘ta plastik bo‘lgan metall va qotishmalar moyildir, jumladan: aluminiy, mis, kumush, oltin, nikel, platina, qo‘rg‘oshin, temir. Payvandlashdan oldin detal yuzalaridagi yirik g‘adirbudurliklar tekislanadi, maydalarini esa tekislash shart emas. Sovuq holda payvandlashning asosiy afzalliklari: kam energiya sarflanadi, unumdorligi yuqori, sodda va plastik metallar yaxshi payvandlanadi. 3. Diffuziyali payvandlash Diffuziyali payvandlash bosim ostida payvandlash turiga kiradi. Unda biriktirilayotgan yuzalardagi diffuziyali birikishda uzoq vaqt yuqori haroratda va kuchsizroq plastik deformatsiyalab amalga oshiriladi. Biriktirilayotgan yuzalar siquvchi kuch ta’sirida, atomlararo kuchlarning ta’sirlashuvigacha yaqinlashtiriladi, metallni qizdirish esa plastik deformatsiyalanishiga yordam beradi. 3-rasm. Diffuziyali payvandlash jarayoni. Diffuziyali payvandlash jarayonini quyidagi uchta bosqichda ko‘rish mumkin: — birinchi bosqichda yuzalar orasida fizik kontakt hosil bo‘ladi (3- a, b rasm); — ikkinchi bosqichda kimyoviy bog‘lanish hosil bo‘ladi (3- d rasm); — uchinchi bosqichda kontakt zonasida hajmiy bog‘lanish hosil bo‘ladi(3- e, f rasm). Uchinchi bosqichda metallning qayta kristallanishi sodir bo‘ladi. Ya’ni metallni qizdirish natijasida plastik deformatsiya ta’sirida mustahkamlangan donalar qaytadan kristallanadi. Yuzada har xil iflosliklarning bo‘lishi donalarning mustahkam birikishiga xalaqit beradi. Shuning uchun diffuziyali payvandlashda a) b) d) e) f)

mayda donalarning yirik donalarga aylanishiga xalaqit beruvchi jarayonlarning oldini olish kerak. Uni vakuumda bajarilsa, yaxshi natija beradi. Diffuziyali payvandlashning afzalligi shundan iboratki, biriktirish jarayonining hamma bosqichlarida birikish zonasiga oraliq materialni kiritish mumkin. Kiritilgan qo‘shimcha material biriktirish jarayonining o‘sha bosqichini osonlashtirish va tezlatishga yordam beradi yoki materialni chegaralab, hajmiy birikishini to‘xtatishi mumkin. Bu usul diffuziyali payvandlash imkonini kengaytiradi. Diffuziyali payvandlash maxsus dastgohlarda amalga oshiriladi (4-rasm). Ventil 2 da ulanuvchi suv bilan sovitiladigan vakuum kamerasi 1 ga payvandlanayotgan detallar 6 qo‘yiladi. Nasoslar 3 yordamida vakuumdagi havo bosimi 10 –2 — 10 –5 mm simob ustuniga keltiriladi. Havo so‘rib olingandan so‘ng yuqori chastotali generator 4 ga ulangan indikator yordamida detallar qizdiriladi. Detallarni siqish gidrosistema6 5 yordamida amalga oshirila- di. Siqish jarayoni detalni ke-3 rakli haroratda qizdirib bo‘lingandan so‘ng amalga oshiriladi. Siqib turish vaqti materialning payvandlanish xu- da sovitiladi. Diffuziyali payvandlash jarayonining asosiy nazorat qilinadigan ko‘rsatkichlari quyidagilardan iborat: harorat, siqish bosimi, vakuum va detalni ushlab turish vaqti. Bir xil materiallarni diffuziyali payvandlashda biriktirish harorati metallni eritish haroratining 0,5 — 0,7 qismiga teng bo‘ladi. Har xil tarkibdagi metallarni payvandlash harorati oson eruvchi metall harorati bo‘yicha olinadi. Payvandlash jarayonida haroratni ko‘tarish atomlar diffuziyasini tezlatish va kontakt yuzaning plastik susiyatiga, bosimga va boshqa omillarga bog‘liq bo‘ladi. Payvandlangan detallar vakuum- 4-rasm. Diffuziyali payvandlash dastgohi.

deformatsiyasini yaxshilash uchun zarurdir. Payvandlashda payvandlash (ushlab turish) vaqtini o‘zgartirmay turib harorat ko‘tarilsa, birikma mustahkamligi ortib boradi. Siqish bosimi ma’lum miqdorgacha ko‘tarilsa ham birikma mustahkamligi ortadi, ma’lum chegaradan so‘ng esa u kamayadi. Mo‘rt metallarni juda ham ko‘p vaqt ushlab turish birikish zonasida g‘ovaklar paydo bo‘lishiga olib kelishi mumkin. Diffuziyali payvandlashning afzalligi shundan iboratki, bunda payvandlash biriktirilayotgan detallar qalinligiga bog‘liq emas. Diffuziyali payvandlashda metall bilan metallmas materiallarni oson va sifatli payvandlash 5- rasm. Payvand choklarning asosiy turlari. mumkin. Bu esa har xil uskuna detallarini, bimetallar va murakkab kompozit materiallarni payvandlash imkonini beradi (5- a, b, d rasm). 4. Portlatib payvandlash Portlatib payvandlash usuli portlashdagi havo to‘lqini zarbasiga asoslangan. 1 atmosfera bosimi amplitudali to‘lqindagi havo tezligi (170 m/s) 100 atmosfera bosimli to‘lqin havoni 8 marta ortiq siqadi va u 3 km/s tezlikda tarqaladi. Siqilgan to‘lqin portlash yaqinida hosil bo‘lib, undan zarba to‘lqini kelib chiqadi. Zarba to‘lqini gazlardan tashqari qattiq jismni ham siqishi mumkin. Oddiy sharoitda vodorod yoki metan gazining kislorod bilan aralashmasi 10—20 m/s tezlikda yonadi. Lekin kuchli uchqun chiqishi yoki portlash natijasida esa boshqa hodisa — detonatsiya hosil bo‘ladi, ya’ni yonish tezligi 2000 m/s ga yaqin bo‘ladi. Qattiq portlovchi moddalarning detonatsiyasi esa undan ham yuqori bo‘lib, gazga nisbatan ko‘proq buzishga olib keladi. Eng ko‘p zichlangan trinitrotoluol (trotil) ning 1,5 g/sm 3 ining detonatsiyasi 7—8 km/s ga teng bo‘ladi. Undan hosil bo‘lgan bosim 200 ming —300 ming kg·s/sm 2 , moddaning harakat tezligi

detonatsiya tezligining 3/4 qismiga teng bo‘ladi. Shuning uchun portlash hodisasidan payvandlashda foydalanish mumkin ekan. 6 va 7- rasm- 6-rasm. Plastinkalarning uni portlatib payvandlashdan oldingi ko‘rinish sxemasi. 7-rasm. Plastinkalarning uni portlatib payvandlangandan keyingi ko‘rinish sxemasi. larda ikkita plastinkani portlatib payvandlash ko‘rsatilgan. Asos 5 ga birinchi plastinka 4 qo‘zg‘almas qilib o‘rnatiladi (6-rasm). Ikkinchi plastinka 3 birinchisining yuzasiga nisbatan h balandlikka o‘rnatiladi. Portlovchi zaryad 2 ni plastinka 3 ustiga H qalinlikda joylashtiriladi. Payvandlashga tayyorgarlik tugagandan so‘ng portlovchi modda elektrodetonator 1 yordamida portlatiladi. Plastinka 3 yuzasi bo‘ylab hosil qilingan zarba to‘lqini yuqori bosim va tezlikka ega bo‘lib, uni u n tezlikda ikkinchi plastinkaga uradi. Yuqori tezlik va bosimga ega bo‘lgan detonatsiya to‘lqini ikkinchi plastinka 3 ning bir tomonini birinchi plastinka 4 ga u n tezlikda yopishtiradi (7-rasm). Payvandlash jarayonida irg‘itilayotgan plastinka ikki marotaba egiladi: birinchi zona—bunda portlash moddasi u n tezlikda yuqorigi plastinkaning to‘g‘ri qismini qo‘zg‘almas qismiga uradi, egilgan qism esa portlash to‘lqini tezligida egiladi, bu vaqtda portlovchi moddaning bir qismi portlamagan bo‘ladi. Shuning uchun qo‘zg‘almas va yuqorigi plastinalar orasidagi portlashning farqi hisobiga burchak hosil bo‘lib, yopisha

boshlaydi. Zarba bo‘lgan joyda 20 ming— 150 ming kg · s/sm 2 bosim hosil bo‘ladi. Portlatib payvandlashning yaxshi tomonlari borligi uchun kengroq qo‘llanilmoqda: qisqa vaqt ichida (10 –5 — 10 –6 s) kerakli maydonni biriktirish mumkin; bir xil yoki har xil turdagi materiallarni payvandlash mumkin (metallar, bimetallar, tolali va kompozit materiallar, kukundan monolit metall olish). Payvandlash jarayonini havoda, suvda va vakuumda amalga oshirish mumkin. Portlatib payvandlash yordamida uglerodli konstruksion po‘latlar, legirlangan po‘latlar, mis, aluminiy va ularning qotishmalari, niobiy, vanadiy, sirkoniy, palladiy va boshqalarning qotishmalari ham yaxshi payvandlanadi. Portlatib payvandlash, asosan, suv ostidagi uzatuvchi quvurlarni ulashda keng qo‘llaniladi (8- a, b , 9- a, b rasmlar). Yuqori sifatli payvand- à) b) 8- rasm. Quvurlarni portlatib payvandlash sxemasi. 6 9-rasm. Quvurlarni portlatib payvandlash sxemasi. lash birikmasini olish, birikma chegarasida defekt qatlamining hosil bo‘lmasligini ta’minlash uchun payvandlashning quyidagi texnologik ko‘rsatkichlariga qat’iy amal qilinadi: — berilgan oraliqqa;

— portlovchi moddaning zichligi va balandligiga; — portlash tezligiga. Portlashning optimal rejimini aniqlash uchun berilgan oraliqni o‘zgartirib, irg‘itish tezligi o‘zgartiriladi va bir necha marta portlatib tekshiriladi. Olingan chokning mexanik xossalari aniqlanadi va eng maqbuli qo‘llaniladi. 5. Ultratovushli payvandlash Ultratovushli payvandlash, asosan, mikroelektrotexnika, asbobsozlik, plastmassadan mahsulot ishlab chiqarish, klinikada biologik to‘qimalarni biriktirishda keng qo‘llaniladi. Ultratovushli payvandlash yordamida yupqa va o‘ta yupqa plyonkalar o‘tkazgichlarga; yupqa folgalar har qanday qalinlikdagi detalga payvandlanadi; folga paketlari, sintetik to‘qimalar, plastmassa metallga payvandlanadi. Bu usul bilan yuzalarida har xil iflosliklar, qoplamalar bo‘lgan detallarni ham payvandlash mumkin. 10- rasm. Ultratovushli boylama payvandlash sxemasi. Biriktirilayotgan materiallarni erish nuqtasidan pastroq haroratgacha qizdirish kimyoviy aktiv materiallarni, tarkibi turlicha bo‘lgan qiyin payvandlanuvchi materiallarni payvandlash imkonini beradi. Ultratovushli payvandlash jarayoni yuqori chastotali tebranishlarni surish ta’sirida hosil bo‘ladigan, katta bo‘lmagan ezuvchi kuchlanish va issiqlik samarasi natijasida amalga oshadi. Shuning uchun birikish joyida detal yuzalarining plastik deformatsiyalanishi kuzatiladi. Bunda yuzaning ezilishi 5—15 % dan ortmaydi. Ultratovushli payvandlash jarayonining mazmuni shundan iboratki, ultratovushli chastotaning va katta bo‘lmagan bosimning detalga birgalikdagi ta’siri ajralmas birikma hosil qiladi. Metallni bo‘ylama tebranishli ultratovushli payvandlash

sxemasi 10- rasmda keltirilgan. Generator ishlab chiqqan ultratovushli chastotaning 22—88 kHz elektr tebranishlari sterjen 3 , qo‘zg‘aluvchan o‘ram 7 ga beriladi va magnitli o‘zgartiruvchi 1 tebranuvchi 2 yordamida mexanik tebranishga aylanadi. Tebranuvchi 2 ga payvandlash asbobi 4 o‘rnatilgan bo‘lib, detal 5 ga ta’sir etadi. Mexanik tebranishlarning bir qismi issiqlik energiyasiga aylanib, biriktirilayotgan detallarning birikish oralig‘ini 700—800°C gacha qizdirib 1 yuboradi. Kontakt zonasida issiqlikning ajralib chiqishiga asosiy sabab ishqalanishning UTGga borligi va plastik deformatsiya natijasidir. Payvandlash jara- 3 yonida qizish harorati, aso- 2 san, material xossasiga va payvandlash rejimiga bog‘liq bo‘ladi. Payvandlash oralig‘ida mexanikaviy tebranishni bir xillashtirish va biriktirilayotgan detallarning qizdirilgan yuzalarini jiðslashtirish 11- rasm.

uchun detallarni payvandlash asbobi 4 va tayanch 6 orasida P kuch Plastmassani ultratovushli payvandlash sxemasi. bilan eziladi. Metallarni ultratovushli payvandlashda yuqori chastotali tebranishlar yuqori chastotali gorizontal mexanik siljish ko‘rinishida perpendikular holda ishchi asbobga beriladi. Plastmassani payvandlashda esa mexanik tebranishlar va bosim bir xil yo‘nalishda, ya’ni payvandlanayotgan yuzaga perpendikular yo‘nalishda beriladi (11-rasm). Bunda elektr tebranishlar magnitli tebratkich yordamida mexanikaviy tebranishlarga o‘zgartiriladi. Bu magnitning siljitish effektiga asoslangan. Bu effektning mazmuni shundan iboratki, ferromagnit materialdan tayyorlangan sterjenga qo‘zg‘atuvchi sim o‘rami o‘ralgan bo‘lib, undan 22—88 kHz chastotali o‘zgaruvchan tok o‘tkazilsa, shunday chastotada sterjen ham tebranadi. Ultratovushli payvandlashning asosiy ko‘rsatkichlari quyidagilardan iborat bo‘ladi: — tebratuvchi uchining tebranishlar amplitudasi— E ; — tebranishlar chastotasi — x; — ultratovushni berish davomiyligi — payvandlash vaqti — t ; — bosim kattaligi — P . Ularning qiymatini to‘g‘ri tanlab olish payvandlangan birikma mustahkamligiga ta’sir etadi. Tebranishlar amplitudasining optimaldan ortishi payvandlanayotgan materialning qizishiga, ezilishiga va defekt hosil bo‘lishiga olib keladi, natijada chokning mustahkamligi kamayadi. Tebranishlar amplitudasining optimaldan kamayishi esa chokning mustahkamligini kamaytiradi, bunda chokka yetarlicha energiya berilmagan bo‘ladi. Ultratovushli payvandlashda ishchi bosqich, ya’ni payvandlash bosimini o‘rnatish, ultratovushni ulash, payvandlash, ultratovushni uzish, bosimni olish ketmaketligini aniq bajarish asosiy rol o‘ynaydi.

Ultratovushli payvandlash jihozi quyidagilardan iborat: elektr tebranishlar generatori, uning tebranishlar quvvati va chastotasi detal turi va o‘lchamiga bog‘liq holda olinadi; tebratish tizimi, uning tarkibiga magnitli titratkich, tebratish transformatori, to‘lqin uzatuvchi asbob kiradi; siqish mexanizmi, u prujinali, yukli, pnevmatik, gidravlik bo‘lishi mumkin; impuls vaqtini boshqaruvchi — vaqt relesi; payvandlanayotgan detal va asbobni biriktiruvchi qurilma; nazorat qurilmasi. Payvandlash ultratovushli generatorning chiqish quvvati va chastotasining oralig‘ida aniqlanadi, ya’ni 40—2,5 W va 18—88 kHz (mos ravishda). Ultratovushli payvandlashda quyidagi plastmassalarni ham payvandlash mumkin: poliamid, qattiq va yumshoq polietilen, poliðropilen, polistirol va h.k., plastmassalar, ya’ni 33% shisha tolasidan iborat bo‘lgan termoplastik materiallar. Ularni payvandlashda quyidagi ko‘rsatkichlarni tanlab olinadi: umumiy payvandlash vaqti t = 0,15–6 s (payvandlashning davomiyligi t S =0,05–3 s), uzlukli payvandlanadi; uzluksiz payvandlashda v S = 2–1500 sm/min, umumiy vaqt t = 0,15–1 s (payvandlash davomiyligi t S = 0,1–0,5 s). 6. Plazmali payvandlash Yer sharoitida har qanday moddani uchta holatga (qattiq, suyuq, gaz) o‘tkazish mumkin. Modda o‘ta yuqori haroratgacha qizdirilsa, u plazma holatiga o‘tadi. Modda 3000—5000 K haroratgacha qizdirilsa, uning atomining xossalari o‘zgarib, yangi jarayon hosil qiladi. Ma’lumki, modda atomlari yadrosi atrofida aylanuvchi tashqi elektronlar yadroga ancha bo‘sh tortilib turadi. Atomlar to‘qnashishi natijasida tashqi elektronlar boshqa atomlarga o‘tib ketadi, natijada atomlar musbat zaryadlangan zaryadlarga aylanadi, ya’ni ionlashish hodisasi sodir bo‘ladi. Plazma 10000 K va undan yuqori haroratdagi moddaning bir holati hisoblanadi va u past haroratli plazma deyiladi. Yuqori haroratli plazma uchun harorat 10 10 K va undan yuqori bo‘ladi. Laboratoriya sharoitida past haroratli plazmani gazlarda har xil elektr razryadlaridan: chaqmoq razryadidan, elektr yoyidan, yorug‘lik lampalari razryadidan olish mumkin. Payvandlash va qirqish uchun plazma-yoy olish

qurilmasining sxemasi 12- a, b rasmlarda keltirilgan. Plazma oqimini olish uchun unda maxsus gorelka yoki plazmatron qo‘llaniladi. Plazma oqimini to‘g‘ri ta’sir ettirib payvandlashda payvandlanayotgan mahsulot payvand zanjiriga ulanadi. Plazma oqimini urinma yo‘nalishda ta’sir ettirib payvandlashda mahsulot zanjirga ulanmaydi. Bu 1 2 3 4 12- rasm. Plazma-yoy olish qurilmasi. 2—Dadaxonov N.K. sxema bo‘yicha payvandlashdan tashqari, boshqa turdagi ishlov berishni ham amalga oshirish mumkin. Masalan, kesish, kavsharlash, termik ishlov berish. Bunda metall va qotishmalar bilan birga metallmaslarga, keramika va shishalarga ham ishlov berish mumkin. Plazma oqimini to‘g‘ri ta’sir ettirib payvandlash usuli (12- a rasm) quyidagicha ishlaydi: plazmatronga plazma hosil qiluvchi gaz oqimi 3 yuboriladi. Volframli elektrod 2 va soplo 4 orasidagi yordamchi yoy yoqiladi (o‘zgaruvchan tokli yuqori chastotali generator yordamida). Yordamchi yoyning tokini qarshilik 7 yordamida rostlash mumkin. Asosiy ishchi yoyi elektrod 2 va mahsulot 6 orasida hosil qilinadi. Yoyning siqilgan ustuni soploda gaz oqimini haydash orqali hosil qilinadi. Plazma hosil qiluvchi gaz sifatida argon, geliy, azon, vodorod va bu gazlar aralashmasi qo‘llaniladi. Mahsulotni oddiy sharoitda va suvda qirqish uchun havo va suv bug‘i qo‘llaniladi. Hozirgi vaqtda yangi texnologiyalar ishlab chiqarilmoqda. Shulardan biri mikroplazmali payvandlash texnologiyasidir. Uning sxemasi 13-rasmda keltirilgan. Volframli uchi o‘tkir elektrod 1 (0,8—2 mm diametrda) uning diametriga mos keluvchi, suv bilan sovitiladigan soplo 2 ichiga o‘rnatilgan. Elektrod soploga chiqish diametri masofasida aniq qilib o‘rnatiladi. Elektrod va soplo orasidan plazma hosil qiluvchi gaz yuboriladi. Yordamchi manba 6 yordamida soplo va elektrod orasida doim yonib turuvchi kichik amperli yoy hosil qilinadi. Plazma 5 43 7 6à) b)– 1 52 6

hosil qiluvchi gazni haydash orqali soplo teshigida plazma oqimi chiqariladi. Mahsulot 4 ga 1—2 mm masofada gorelkani olib kelinib, asosiy tok manbayi 5 yordamida ishchi yoyi hosil qilinadi. Erigan va qizdirilgan metallni himoyalash, ya’ni plazma ustuni ustuvorligini orttirish uchun kichik diametrli tirqish bo‘yicha suv bilan sovitiluvchi soplo va keramik mushtuk 3 orasidan himoyalovchi gaz beriladi. Mikroplazmali payvandlash to‘g‘ri qutbli doimiy tok yoyida 13- rasm. Mikroplazmali payvandlash qurilmasi. (uzluksiz yoki impulsli rejimda yonuvchi) amalga oshiriladi. Plazma oqimi yuqori konsentratsiyaga va issiqlik oqimini faol tarqatish xususiyatiga ega bo‘lib, uni keng oraliqda rostlash mumkin. Plazmatron yoyi, asosan, doimiy tok manbayidan tok oladi. Yoy ossillator yordamida paydo qilinadi. Plazma hosil qiluvchi yoyni ta’minlash uchun 20—120 V va undan yuqori bo‘lgan ishchi kuchlanishli tok manbayi kerak bo‘ladi. Plazma oqimi hamma metall va qotishmalarni (qalinligi 0,1—60 mm gacha) payvandlaydi. Uning yordamida tutashuvchi burchakli, tavrli birikmalar hosil qilish va qalinligi 0,1—2 mm bo‘lgan detallarni ham biriktirish mumkin (14- rasm). Yoyli plazma oqimida payvandlashning asosiy rejimi quyidagilar: — ishchi yoyning tok kuchi va kuchlanishi; — plazma hosil qiluvchi va himoya gazlarining tarkibi, sarfi va tezligi;

14- rasm. Payvand birikmalari hosil qilishdagi asosiy o‘lchamlar. — soplodan mahsulot yuzasigacha bo‘lgan masofa; — payvandlash tezligi. Kerakli rejimni tanlab olishda payvandlanayotgan material turiga va qalinligiga, birikma konstruksiyasiga, plazmatronning texnik ko‘rsatkichlari va konstruksiyasiga, shu kabi boshqa ko‘rsatkichlarga e’tibor beriladi. Barcha turdagi gorelkalarda volfram sterjenlar suyuqlanmaydigan elektrodlar sifatida ishlatiladi. Tarkibida 1—2% lantan oksidi bo‘lgan volfram sterjenlar ancha chidamli hisoblanadi. Barcha turdagi simlar va kukunlar suyuqlantirilsa, qoplash materiallari bo‘la oladi. Asosiy metallni minimal darajada aralashtirib, suyuqlantirib qoplangan yupqa qatlam va yaxshi sifatli sirt hosil qilishga olib keluvchi plazma oqimining xususiyati qimmat bo‘lsada, biroq yeyilishga chidamli materiallarni ishlatishga imkon beradi. Mexanik ishlov berish uchun qoldiriladigan minimal qo‘yim (suyuqlantirib qoplangandan so‘ng darhol jilvirlash) materialni ancha tejaydi. Shuning uchun plazma bilan suyuqlantirib qoplashda qimmatbaho ÏÃ—ÑÐ2, ÏÃ—ÑÐ3, ÏÃ—ÑÐ4 nikel asosli kukunlar, qattiq qotishmali temir asosli ÏÃ—ÔÁÕ-6—2, ÊÁÕ—ÏÃ—ÓÑ25 kukunlar, shuningdek, turli kukun aralashmalaridan foydalaniladi. Plazma bilan suyuqlantirib qoplash jihozlari tok bilan ta’minlash manbayi, plazmaviy gorelka, boshqarish va nazorat qilish pulti, ballast reostatlar, drossel, kukun yoki simni uzatish mexanizmi, suvning sirkulatsiyalanish sistemasi, plazma hosil qiluvchi va himoya gazlari solingan ballonlar, detal va plazmaviy gorelkani siljitish dastgohini o‘z ichiga oladi. Kukundan foydalanib, suyuqlantirilib

qoplashda maxsus kukunli ta’minlagichlardan, sim bilan suyuqlantirib qoplashda esa odatdagi payvandlash avtomatlarida simni uzatib turish mexanizmlariga o‘xshash mexanizmlardan foydalaniladi. Plazmaviy gorelkalar suv uzatish tarmog‘i orqali kamida 5 l /min suv bilan sovitiladi. Silindrik va boshqa detallar qayta jihozlangan tokarlik dastgohi yoki yoy bilan payvandlash avtomatik dastgohlariga o‘xshash maxsus suyuqlantirib qoplash dastgohlarida suyuqlantirib qoplanadi. Vallar va o‘qlardagi podshiðniklar o‘tkaziladigan yeyilgan joylarni, tashqi shlitsalar, tirsakli vallar, avtotraktor dvigatellari klapanlarining faskalari, pluglarning tig‘lari va boshqa shu kabi ishchi detallarni tiklashda plazma oqimidan foydalanib, suyuqlantirib qoplanadi. 7. Lazerli payvandlash Payvandlash, kavsharlash, qirqish, parmalash va boshqa jarayonlarda optik kvantli generator — lazer qurilmasi qo‘llaniladi. Lazerli payvandlashda metall qizdiriladi, eritiladi va bug‘lantirib yuboriladi. Bu jarayon qattiq jismli va gazli nurlantiruvchidan olingan kuchli yorug‘lik nuri yordamida amalga oshiriladi. Impulsli ishlovchi kam quvvatli lazer qurilmasi 60-yillarda ishlab chiqlgan. Uzluksiz ishlovchi yuqori quvvatlisi esa keyinroq ishlab chiqarilgan. Qattiq jismli nurlantiruvchi — rubin kristalli qurilmaning sxemasi 15-rasmda keltirilgan. OKG — aktiv element bo‘lgan rezonatorli rubin 6 dan va optik yig‘uvchi elementdan iborat. Aktiv element ma’lum o‘lchamda tayyorlangan, aluminiy oksidining 5% xrom oksidi bilan pishirib olingan holda bo‘ladi. Nurlanish manbayi kuchaytirish uchun aktiv element ko‘zgular 4, 9 orasiga o‘rnatiladi. Ular sterjen bilan birga linta rezonatori vazifasini bajaradi. Ko‘zgularda 14 chang qoplanishining oldini olish uchun himoya oynalari 2, 3, 10 15 mavjud. Rezonatordan nurla- reyalarining razryadiga ishlovchi impulsli lampa 7 ning yorug‘i ta’siridan faol element — rubinning atomlari qo‘zg‘aladi.nishni chiqarish uchun ko‘zgu- 15-rasm. Lazer qurilmasi. lardan biri yarimshaffof qilib tayyorlangan. Kondensator bata-

Faol element bu holatida aniq to‘lqin uzunligidagi nurni kuchaytiradi. Olinayotgan energiyani diafragma 8 yordamida nur oqimi diametrini o‘zgartirib va material yuzasiga nurning ta’sir qilish vaqtini o‘zgartirib rostlash mumkin. Qizdirishning fokus izi linza 11 ni siljitib rostlanadi. Payvandlash uchun detal tekislikdagi ishchi stol 15 ga qo‘yiladi. Payvandlanayotgan detalga nurni tushirishdan oldin u lampalar 14 yordamida yoritiladi. Payvandlash jarayonini okular 17 , ko‘zgu 12 , himoya oynasi 16 va obyektiv 13 yordamida kuzatib turiladi. Fokus tekisligiga qo‘yilgan panjara payvandlash zonasidagi o‘lchamni tekshirib turishga xizmat qiladi. Impuls lampasi yoqilganda OKG nurlariga xalaqit bermasligi uchun ko‘zgu 12 avtomatik ravishda olinadi. Payvandlash jarayonida lazer nurining asosiy ko‘rsatkichlari quyidagilar hisoblanadi: nurning chi- 16-rasm. Lazer nuri sxemasi. qish quvvati, impuls berish vaqti va payvandlanayotgan yuzadagi nur izining diametri (16rasm). Qattiq jismli lazerda payvandlash, asosan, mikroradioelektronikada keng qo‘llaniladi. 0,05—0,5 mm li mis, nikel, oltin, zanglamaydigan po‘lat, tantalli yumaloq va yassi yarimo‘tkazgichlar har xil birikmalar hosil qilib payvandlanadi. Bu usulda quyidagi plastmassa materiallari: qattiq va yumshoq polietilen, poliðropilen, poliamid, poliuretan va h. k., qalinligi 0,01—4 mm bo‘lgan plastmassa materiallarini payvandlash, qalinligi 35 mm gacha bo‘lgan penoplastlarni qirqish mumkin. 8. Elektron-nurli payvandlash Elektron-nurli payvandlash turi har xil sanoat tarmoqlarida keng qo‘llanilmoqda. Chunki u ba’zi bir afzalliklari tufayli boshqa eritib payvandlash turlaridan farq qiladi. Elektron-nurli payvandlashning mazmuni shuki, bunda vakuumda tez harakatlanayotgan elektronlarning kinetik energiyasidan foydalaniladi.17 16 1 2 3 4 85 76 9 10 11 12 13

Metall yuzasi elektronlar bilan bombardimon qilinganda, uning kinetik energiyasi issiqlik energiyasiga aylanadi (jarayon vaqtida quvvatning 0,9—0,96 qismi). Elektron-nurli payvandlash sxemasi 17-rasmda keltirilgan. Elektron-nur oqimi 3 elektron to‘pida hosil bo‘ladi. Elektron to‘pi katod 1 ga ega bo‘lib, u yuqori haroratda qizdiriladi. Katoddan ma’lum bir masofada tezlatuvchi katodli elektrod (anod) 4 joylashgan. Katod 1 elektrod 2 da joylashgan. Katodli va tezlatuvchi elektrodlar nurni d KR (krossover) ning minimal diametrigacha fokuslovchi geometrik shaklga egadir. Payvandlash to‘pining tezlatuvchi elektrodidagi potensial energiya (tezlatuvchi kuchlanish) 10—200 kV ga yetishi mumkin. Shuning uchun elektronlar katoddan anodga yetib borguncha yetarli tezlik va quvvat oladilar. Payvandlash to‘pi doimiy tok manbayidan tok oladi. Tezlatuvchi elektroddan so‘ng elektronlar bir tekisda harakatlanib, bir xil zaryadga ega bo‘lgani uchun bir-biridan qochadi. Natijada nur diametri d P > d KR ortib, nur quvvatining zichligi kamayib ketadi. Buni bartaraf qilish uchun birinchi anoddan elektronlarning chiqish joyida magnit maydonli linza 5 da fokuslanadi. Fokuslangan d FN -nur mahsulot 7 yuzasiga tushadi. Bunda metall yuzasi qizib eriydi. Payvandlanayotgan chok bo‘ylab nurni magnitli og‘dirish tizimi 6 yordamida siljitiladi. Elektron-nur energiyasi yuqori zichlikka ega bo‘lib, uni keng oraliqda rostlash mumkin. Shuning uchun unda har qanday metall va qotishmani payvandlash mumkin. Payvandlanayotgan materialning qalinligi 0,01— 100 mm bo‘lishi mumkin (18- rasm). 40—200 mm qalinlikdagi birikmalarni bir o‘tishda payvandlash mumkin. Ensiz va chuqur qilib eritib payvandlangani uchun elektron-nurli payvandlashda energiya sarfi yoyli payvandlashdan 10—15 marotaba kamdir. Kam issiqlik kiritilishi esa mahsulotning deformatsiyalanishini ancha kamaytiradi. 17-rasm. Elektron-nurli payvandlash sxemasi. 18-rasm. Payvand birikma turlari.

9. Kontaktli payvandlash Bu usulda payvandlash payvandlanayotgan detallarning kontaktlashadigan joyidan elektr toki o‘tayotganda ajralib chiqadigan issiqlik ta’sirida birikadigan joylarning qizishi va erishidan iboratdir. Shu joyga siquvchi kuch bilan ta’sir etilsa, payvand birikma hosil bo‘ladi. Payvand birikmaning shakliga qarab nuqtali, chokli, uchma-uch, relyefli, chokli-uchma-uch kontaktli payvandlashlar birbiridan farq qiladi. Nuqtali payvandlash o‘z navbatida bir, ikki va ko‘p nuqtali payvandlashga bo‘linadi. Uchma-uch payvandlash jarayoni o‘tish xarakteriga qarab uzlukli va uzluksiz eritib payvandlashga hamda qarshilik yordamida payvandlashga bo‘linadi. Kontaktli payvandlashni o‘zgarmas, o‘zgaruvchan va pulslanuvchi tok bilan bajarish mumkin. Bu usul energiya manbayining turiga ko‘ra kondensatorli, magnit maydonida to‘plangan energiya yordamida va motorgenerator sistemasida bajariladigan payvandlashga bo‘linadi. Nuqtali payvandlashning sxemasi 19- rasmda keltirilgan. Elektrodlar 1, 4 orasiga payvandlanayotgan detallar 2, 3 o‘rnatiladi. Elektrodlar 1, 4 ga transformator orqali U kuchlanish beriladi. Bu qurilmaning asosiy ko‘rsatkichlari quyidagicha: payvandlash toki I S = 1–100 kA; yoyning kuchlanishi U S = 0,5–10 V; payvandlash vaqti t S = 0,04–2 s; 19-rasm. Nuqtali yuklanish P = 500–10000 N. payvandlash sxemasi. 20- rasm. Chok hosil qilishdagi asosiy o‘lchamlar. Payvandlash ishlaridan oldin detal har xil iflosliklardan, oksidlardan, yog‘lardan, bo‘yoqlardan yaxshilab tozalanadi va yuza iloji boricha silliq holatga keltiriladi. Detallarni yog‘sizlantirish uchun trixloretilen, multonlarni qo‘llash 4 3 2 1U1 Ð Ð I S , U S

mumkin. Oksid pardalarini mexanik usulda po‘lat cho‘tkalar, kvars qumi yordamida; kimyoviy usulda esa oltingugurt, fosfor kislotalari bilan tozalash mumkin. Nuqtali payvandlashda mahsulot qalinligining nisbati 3:1 bo‘lishi kerak. Boshqa hollarda ikki nuqtali payvandlash qo‘llaniladi (20-rasm). Nuqtali payvandlashda mahsulot materiali va o‘lchamiga qarab payvandlash tokini, payvandlash vaqtini, yuklanishni tanlab olinadi. Payvandlashning bu usuli mikrominiaturali texnikada, elektrotexnikada, elektronikada keng qo‘llaniladi. Relyefli payvandlash qalinligi 0,5—5 mm bo‘lgan materiallarni biriktirish uchun qo‘llaniladi (21-rasm). Elektrodlar 1, 4 orasiga payvandlanayotgan detallar 2, 3 qo‘yiladi va P yuklanish beriladi. Elektrodlarga transformator orqali kuchlanish beriladi. Payvandlash ko‘rsatkichlari quyidagicha: payvandlash toki I S = = 5–100 kA; payvandlash vaqti 21-rasm. Relyefli t S = 3–50 davrga teng; yuklanish payvandlash sxemasi. P = 0,5–40 kN. Relyefli payvandlashda uning shaklini tanlab olish kerak (22-rasm). Bunda har xil qalinlikdagi detallar payvandlanayotganda relyefni qalinroq detalga qilinadi. Relyef o‘lchami esa yupqa detal o‘lchamiga qarab tanlanadi. Bu usulda uglerodli va legirlangan po‘latlarni, rangli metallarni payvandlash mumkin, yana mayda va murakkab detallarni payvandlashda, mashinasozlikda keng qo‘llaniladi. Chokli payvandlash usulida 0,5—3,5 mm qalinlikdagi legirlanmagan va legirlangan po‘lat, rangli metall va qiyin eruvchi metall materiallarni payvandlash mumkin. Uning sxemasi 23- rasmda berilgan. Bunda elektrodlar 1, 2 rolik ko‘rinishida bo‘lib, ular orasiga payvandlanayotgan material 3 qo‘yiladi. Roliklarni gidravlik siqqichlar yordamida P kuch bilan siqib, materialga harakatð 1 2 3 4 ð I S , U S

a d 2 22- rasm. Relyef o‘lchamlari. 3 23- rasm. Chokli payvandlash sxemasi. 24- rasm. Chokli payvand birikmasi. beriladi va payvandlash uchun elektrodlarga kuchlanish beriladi. Bunda payvandlash ko‘rsatkichlari quyidagicha bo‘ladi: payvandlash toki I S = 40–50 kA; yoyning kuchlanishi U S = 0,5–10 V; payvandlash tezligi v S = = 0,04–2 s; yuklanish P = 0,5–10 kN. Bu usulda ham payvandlashdan oldin yuzalar yaxshilab tozalanadi. Payvand choklar mustahkam bo‘lishi uchun 24-rasmdagi ( 1, 2, 3 ) kabi choklar qo‘llaniladi. Chokli payvandlash ikki turda bo‘ladi: uzluksiz tok berish va uzlukli payvandlash. Bunda payvandlash davomiyligini va payvandlash tezligini moslab olish kerak. Choklar orasidagi l masofani quyidagi formuladan hisoblab topish mumkin: l = (1000 v S ) / (2 f 60), bu yerda: v S = d p n , m/min; f — tokning chastotasi, Hz; d — rolik diametri, m; n — rolikning 1 minutdagi aylanishlari soni. 1 2 V s ð U 1 ð I S , U S 1 2 3

10. Yoy yordamida payvandlash Bu usul eritib payvandlashga kiradi. Payvandlashning bu turida asosiy va qo‘shimcha metallni elektrod hamda payvandlanayotgan metall orasida yonayotgan elektr yoyi eritadi. Erigan asosiy va qo‘shimcha metall (elektrod, sim yoki lenta) payvandlash vannasini hosil qiladi, bu vannadagi metallning kristallanishi natijasida payvand chok hosil bo‘ladi. Payvandlanayotgan listlar qalin bo‘lib, bir o‘tishda eritishning iloji bo‘lmagan hollarda, payvandlanayotgan qirralar to‘la erishi uchun payvandlashga tayyorlab yig‘ish oldidan qiyalatib kesiladi, ya’ni qirralarga ishlov beriladi. Payvandlash yoyi gazlar, metall bug‘lari va elektrod qoplamalari, flyuslar tarkibiga kiradigan komponentlarning ionlashgan aralashmasidagi elektr yoy razryadidan iborat. Payvandlashda yoy razryadini qo‘zg‘atish uchun boshlang‘ich ionlashishni vujudga keltirish maqsadida ikki elektrod (elektrod va detal) bir-biriga tekkiziladi, so‘ngra ularni tez bir-biridan ajratiladi. Tok yetarlicha katta bo‘lganida elektrodlar bir-biriga tekkanida elektrodlarning uchlari oralig‘ida katta miqdorda issiqlik ajralib chiqadi va ularni erish darajasigacha qizdiradi. Elektrodlar bir- biridan tez ajratilganda erigan notekisliklar cho‘ziladi va ingichkalashadi, buning natijasida ularda tokning zichligi ortadi va ularni bug‘ga aylantirib yuboradi. Metall bug‘larining harorati yuqori bo‘lganida oraliqning ionlashish darajasi shu qadar yuqori bo‘ladiki, elektrod uchlari orasidagi potensiallar farqi nisbatan kichik bo‘lishiga qaramasdan yoy razryadi hosil bo‘ladi. Agar yoy oralig‘ining ionlanishini saqlab turuvchi faktorlar saqlanib qolsa, razryad keyinchalik statsionar turg‘un yoy bo‘lib qolaveradi. Ishlatilayotgan elektrodning turiga qarab yoy eriydigan (metall) va erimaydigan (ko‘mirli, volframli va boshqalar) elektrodlar hamda detal orasida uyg‘otilishi mumkin. Ishlash uslubiga ko‘ra bevosita, bilvosita va kombinatsiyalangan tarzda ta’sir qiluvchi yoylar bo‘ladi (25rasm). Elektrod bilan detal orasida sodir bo‘ladigan yoy razryadi bevosita ta’sir qiluvchi yoy deb ataladi (25- a rasm). Bilvosita yoy esa ikkita elektrod orasida hosil qilinadigan yoy razryadidan iborat

(25- b rasm). Bu ikkala usul birgalikda qo‘llanilsa, kombinatsiyalangan usul bo‘ladi (25- d rasm). a) b) d) 25- rasm. Elektr payvandlash yoyini olish usullari. Yoy yordamida payvandlashning oddiy sxemasi 26-rasmda keltirilgan. Elektrod tutqich 1 ga elektrod 2 mahkamlab qistiriladi; manba 4 dan chiqayotgan kuchlanishning bir fazasining elektrod 2 ga, ikkin- 26- rasm. Payvandlash chisi esa detal 3 ga ulanadi. Qo‘lda sxemasi. payvandlashda quyidagi uchta harakatga amal qilish kerak: kerakli yoy uzunligini olish uchun erib turgan elektrodni bir tekisda tushirib borish kerak; payvand chokini hosil qilish uchun elektrodni bir tekisda siljitib borish kerak. Payvandlashda quyidagi ko‘rsatkichlar olinadi: payvandlash toki I S = 50–400 A; yoyning kuchlanishi U S = 15–40 V; payvandlash tezligi v S £ 12 sm/min. Bu usulda konstruksion po‘latlarni, kam va yuqori legirlangan po‘latlarni, kulrang cho‘yanni payvandlash mumkin. Uzluksiz payvandlash turida eruvchan elektrodli payvandlash qo‘llaniladi (27- rasm). Bunda payvandlanayotgan detal 1 ning yuqori tomonidan elektrod sim 2 rolikli mexanizmlar 3 yordamida uzatib turiladi. Payvandlash zonasiga aktiv himoyalash gazi soplo 4 orqali berib turiladi. Manba 5 kuchlanishining bir fazasi elektrodga va ikkinchi fazasi detalga ulanadi. Qisqa yoyli payvandlashda quyidagi kattaliklarni olish mumkin: payvandlanayotgan material qalinligi 0,8—3 mm; a)3 2 1 4

27- rasm. Yoyda uzluksiz payvandlash sxemasi. payvandlash toki I S = 40–200 A; yoyning kuchlanishi U S = 16–21 V; elektrod simi diametri 0,8—1,2 mm; himoya gazi — Ar + CO 2 gazlar aralashmasi. Zamonaviy payvandlash usullaridan yana biri kukunli simda uzluksiz payvandlashdir. Uning sxemasi 27-rasmda berilgan. Payvandlanayotgan detal 1 ning yuqori qismidan kukunli elektrod 2 rolikli mexanizm 3 yordamida uzluksiz berib turiladi. Manba 4 dan kuchlanish elektrod va detalga beriladi (27- a rasm). Payvandlash quyidagicha amalga oshiriladi (27- b rasm): qobiq 1 ning ichki qismida kukunli elektrod 2 joylashadi. Detal 9 va elektrod 2 ga kuchlanish berilganda yoy 4 hosil qilinib, elektrod tomchilar 3 ko‘rinishiga o‘tadi va metall vanna 5 da to‘planib sekin-asta qatlam 7 ni hosil qiladi. Payvandlash sifatini oshirish maqsadida himoya gazi 8 berib turiladi, lekin qisman bo‘lsa ham shlak 6 hosil bo‘ladi. Payvandlashning asosiy ko‘rsatkichlari quyidagicha: payvandlash toki I S = 150 –500 A; yoyning kuchlanishi U S = 20 –32 V; payvandlash tezligi v S = 30 – 60 V; sm/min; materialning qalinligi 5 — 30 mm. Bu usullardan mashinasozlikda keng qo‘llaniladi. Aylanuvchi yoyda payvandlash usulini ko‘rib chiqamiz (28- rasm): suv bilan sovitiladigan mis elektrodlar 1, 2 orasiga payvandlanadigan detallar 5 ni o‘rnatiladi. Payvandlash chokida aylanuvchi yoy 3 ga halqali elektromagnit g‘altak 4 yordamida aylanma harakat beriladi. Manba 6 dan g‘altakka magnitlovchi tok beriladi, manba 7 dan payvandlash toki beriladi. 4 3 2 1 28- rasm. Aylanuvchi yoyda payvandlash sxemasi. Bu usul bilan 2 mm dan 300 mm gacha qalinlikdagi uglerodli va yuqori legirlangan po‘latli, rangli metalli detallarni payvandlash mumkin. Uning asosiy ko‘rsatkichlari quyidagicha: payvandlash toki I S =100–1000 A; yoyning kuchlanishi U S =25 – 35 V; payvandlash davomiyligi 0,3 dan 10 s gacha; is gazi, argon, gazlar 6 5 7

aralashmasi kabi himoya gazlari qo‘llaniladi; magnitni harakatlantiruvchi kuch ‡ 1000 A; yoyning aylanish tezligi 50—300 ayl/s gacha.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. V.A. Mirboboyev. Konstruksion metallar texnologiyasi. Toshkent O’q ituvchi 1992 yil. 2. G. Chernishov. Yosh elektr payvandchi uchun spravochnik. Toshkent Me h nat 19 99 yil. 3. B. Malishev. Elektr payvandchi. Toshkent Mexnat 2012 yil. 4. D. Glizmalenko. Metallarni payvandlash va kesish. Toshkent o’qituvchi 2000 yil.

O'xshashlar

Qirindining hosil bo'lish jarayoni

Qirindi hosil bo‘lish jarayoni

Payvand birikmalari

Oltin ajratish fabrikalarining oqava suvlarini tozalash

Metalmas materiallar. Kompozit materiallari