logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Materialshunoslik
  4. Payvand birikmalari

Payvand birikmalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4251.1865234375 KB
Ko'chirib olish
Payvand birikmalari Reja: 1. Yoy va gazda payvand birikma olish turlari 2. Kontakt payvand birikmasi Hozirda payvandlash yordamida listlardan har xil idishlar, truba va shaklli prokatlardan har xil konstruksiyalar, fermalar yig‘iladi. Zamonaviy mashinasozlikda hozirgi vaqtda asos va bazaviy detallarni ham payvandlash yo‘li bilan tayyorlanmoqda. Buning uchun murakkab shakllarni soddaroq bo‘laklarda tayyorlanib, so‘ngra ularni shtamplab yoki quyib payvandlash usullari bilan biriktiriladi. Payvandlash vaqtida materiallar turiga katta e’tibor beriladi. Kam uglerodli (<25%), kam legirlangan va nikelli po‘latlar yaxshi payvandlanadi. Yuqori uglerodli, o‘rta va yuqori legirlangan po‘latlar qiyin payvandlanadi. Rangli metallardan mis va aluminiy yuqori issiqlik o‘tkazuvchan va oson oksidlanuvchanligi uchun flus bilan payvandlanadi. Payvandlash vaqtida choklarga har xil iflosliklar tushsa, shlak va g‘ovaklar hosil bo‘lsa, uning mustahkamligi kamayadi. Shuni e’tiborga olish kerakki, payvandlash vaqtida chok havodagi azot bilan to‘yinsa, uning plastikligi kamayib mo‘rt bo‘lib qoladi. Yana payvandlangan joy sovishi mobaynida kirishishi mumkin, natijada detal o‘lchamlaridan og‘adi. Shuning uchun har xil holatlarning oldini olish, kimyoviy ta’sirlarni kamaytirish uchun maxsus sharoitlarda, flus va himoya gazlari yordamida payvandlash mumkin. Payvand choklarning mexanik xossalari payvandlash texnologiyasi va rejimiga bog‘liq bo‘ladi. Qo‘lda payvandlashda esa payvandlovchining mahoratiga va darajasiga bog‘liq bo‘ladi. Payvand birikmaning mustahkamligi chok metali va chok atrofi zonasi metalining mexanik xossalari bilan belgilanadi. Birikmaning tiði va konstruksiyaning ishlash sharoitlariga qarab chok metalining plastikligi va mustahkam- 3 — Dadaxonov N.K. ligiga qo‘yiladigan talablar turlicha bo‘ladi. Uchma-uch choklar uchun ko‘pchilik hollarda biriktiriladigan elementlarning to‘la payvandlanishi hamda asosiy metalldan chok metaliga o‘tishning ravon bo‘lishi ta’minlanishi lozim. Ravon o‘tish mavjudligi dinamik yuklanishlarda, egilishda, jo‘valash hamda to‘g‘rilash bilan bog‘liq bo‘lgan texnologik jarayonlarda payvand birikmaning mustahkamligiga yaxshi ta’sir qiladi. Burchak choklar uchun hisoblash yo‘li bilan aniqlangan chok o‘lchamlari yoki ishlab chiqarish sharoitlarida bunday chokni sifatli qilib tayyorlash imkoniyatlaridan kelib chiqadigan mulohazalar asosida belgilanadigan minimal o‘lchamlar saqlab qolinadi. Burchak chok yuzasining asosiy metallga ravon o‘tgan botiq yoki normal shakli optimal shakl hisoblanadi. Payvand birikmalarning mustahkamligiga darzlar, chala payvandlanishlar, chok atrofi zonasida metallning mo‘rtlashuvi va payvandlashda hosil bo‘ladigan boshqa nuqsonlar katta salbiy ta’sir qiladi. Payvandlash natijasida hosil bo‘lgan deformatsiyalar oqibatida payvand birikma o‘lchamlari hamda shakllarning o‘zgarishi uning ishlash sharoitini tubdan o‘zgartirib yuboradi. 1. Yoy va gazda payvand birikma olish turlari Yoy va gaz bilan payvandlashning quyidagi asosiy turlari bor: uchma-uch, burchakli, tavrli va ustma-ust. Uchburchak shaklidagi choklarni to‘g‘ri a , qavariqli b va botiq d qilib olish mumkin (29- rasm). Qavariq choklar detal devori bilan payvandlanmagan joylaridan yoriqlar hosil bo‘lishiga moyildir. Eng mustahkam chok botiq chokdir, lekin uni payvandlab hosil qilish qiyin. Burchakli choklar o‘lchamlarining asosiy tavsifi uning K katetini hisoblashdir. Agar ustma-ust payvandlashda à) b) d) e) 29-rasm. Payvand chok turlari. à) b) d) 30- rasm. Payvand chokka kuchlarning ta’sir etishi. 31- rasm. Choklarning qirralarini tayyorlash.s kÐÐ Ð Ì Ð m m h a) b) list qalinligi S < 4 mm bo‘lsa, kateti S bilan teng olinadi; S = 4—16 mm bo‘lsa, quyidagi formuladan hisoblab topish mumkin: K = 0,4 S + 2 mm. Har xil qalinlikdagi detallarni payvandlashda chokni botiq qilish tavsiya etiladi. Burchakli va tavrli birikmalarda chokning kateti list qalinligi S ga teng bo‘ladi (29- e rasm), bunda yupqa materialning qalinligi olinadi. Har xil listlarni biriktirishda uchma-uch payvandlash eng sodda va mustahkam hisoblanadi (30- a rasm). Ustmaust payvandlashda esa tortuvchi yoki siquvchi kuch ta’sirida chok eguvchi moment ta’siriga uchraydi va deformatsiyalanadi (30- b rasm). Uni yo‘qotish uchun har ikki tomonga list qo‘yib payvandlash mumkin (30- d rasm), lekin u og‘ir va kam texnologiyali bo‘lib qoladi. Qalinligi 3 mm dan kichik bo‘lgan listlarning uchlari ajratib payvandlanadi (31- rasm). Qo‘lda yoy bilan payvandlashda qalinligi <8 mm listlar, avtomatlashgan payvandlashda esa <20 mm listlarning uchlari to‘g‘riligicha olinadi. Bunda ularning oralig‘ini m = 1—2 mm olinib, u erigan metall bilan to‘ldiriladi (31- a rasm). Qalinroq materiallarni payvandlashda faska ochilib, vanna hosil qilish maqsadga muvofiqdir (31- b rasm). Bunda faska hosil qilingan material uchlari h = 2—4 mm qilib bilan oshirish mumkin. Uni katta guruhga bo‘lib, konstruktiv va texnologik usullar deb ataladi. Konstruktiv usulda choklar shun- à) b) 33-rasm. day tanlab olinadiki, ta’sir etayotgan kuch nisbatan unga ra- tsional joylashadi. Masalan, 32 a rasmda ko‘rsatilgan payvand birikma o‘rniga 32- b rasmdagi kabi payvand birikma olinsa; 33 a rasmda ko‘rsatilgan payvandÑà) b) 32-rasm. olinadi. Payvand choklarning mustahkamligini har xil yo‘llar 34-rasm. birikma o‘rniga 33- b rasmdagi kabi payvand birikma olinsa, choklar mustahkamligi bir necha barobar ortadi, shu bilan birga bu choklarni payvandlash qulaydir. Payvand choklarning toliqishga qarshiligini mexanik ishlov berish yo‘li bilan oshirish mumkin. Masalan, 34-rasmdagi choklarning ustiga qoldirilgan qo‘yim (uzuq chiziq bilan ko‘rsatilgan) olib tashlanadi. Sovuq holda choklarni plastik deformatsiyalab, uning mustahkamligini asosiy metallnikigacha yetkazish mumkin. 2. Kontakt payvand birikmasi Kontaktli payvandlashda detalni tutashtirib biriktirish uchun detallar bir- biriga nisbatan markazlanadi (35- a rasm). Ularni maxsus qurilmaga o‘rnatib, markazlab qisiladi, bunda biror-bir siqqich siljuvchan bo‘lishi kerak. Agar egilishga chidamli birikma olish lozim bo‘lsa, detallarni konussimon uyachada payvandlash ma’quldir (35 b rasm). Qalinligi 2 mm dan kam bo‘lgan detallar kontaktnuqtali va rolikli payvandlanganda, nuqtaning diametri va chokning eni payvadlanayotgan materialning qalinligi S dan (kichigidan) 2—3 marotaba katta bo‘lishi kerak. Qalinroq materiallarni pay- vandlashda nuqta diametri chokning eniga nisbatan d = =S +3 mm dan olinishi mum- 35-rasm. Detallarni tutashtirib va konussimon uyachada payvandlash. kin. Payvand chok mustah- kamligi va bikrligi nuqtali payvand orasidagi t qadamga bog‘liq. Buning uchun t < 5 d ni saqlash kerak (36- a , b rasm). Detallarni ustma-ust qo‘yib payvandlashda birikayotgan detalning chetidan nuqtagacha bo‘lgan masofa C 36- b rasmda ko‘rsatilgandek bo‘lishi kerak. b)à) Quvurlarni payvandlashda uning o‘lchamlariga qarab payvandlash turi va usuli tanlab olinadi. Bir xil o‘lchamdagi quvurlarni uchma-uch qilib valikda payvandlash qulaydir (37- a rasm). Material qalinligi 8 mm dan ortiq bo‘lsa, chokka faska qilinib payvandlanadi (37- b rasm). Kontaktli payvandlashda mustahkam birikma olish mumkin, lekin uni yig‘ish vaqtida qo‘llab bo‘lmaydi. Quvurlarning biriktirilayotgan tomonini jo‘valab kichraytirib yoki kengaytirib payvandlashda ikkinchisi afzaldir 3 d < t <5 d 1,5 d < C <2 d 36- rasm. Choklarni hosil qilishdagi asosiy o‘lchamlar. à) b) d) e) 37- rasm. Payvand birikma hosil qilish. 38-rasm. 39-rasm. (37- d rasm). Har xil muftalar yordamida quvurlarni biriktirishda muftani tashqari tomondan qo‘yib payvandlash maqsadga muvofiqdir (37- e rasm). Har xil o‘lchamli quvurlarni biriktirishda oraliq qistirmalarni qo‘yib payvandlanadi. Bunda konussimon qistirmalarni qo‘llash afzal va bikrligi yuqori bo‘ladi. Gardishlarni quvurga payvandlash uchun uni zarur bo‘lganda o‘q bo‘ylab va ko‘ndalang yo‘nalishda o‘rnatib olish kerak (38- rasm). Gardishlarni quvurga kiygizib payvandlansa, chiqib qolgan qismi mexanik ishlov berish yo‘li bilan olib tashlanadi. Uni gardishdan chiqarmasdan biriktirish uchun quvurning biriktiriladigan tomoni pog‘onasimon qilib diametri kichraytiriladi va unga gardishni o‘rnatib biriktiriladi. Agar quvur ichiga rolikli elektrod kiritish mumkin bo‘lsa, gardishning biriktiriladigan tomonini vtulkasimon qilib tayyorlab, uni quvurga kiydirib kontaktli payvandlash mumkin. Tekis listlarga va quvurlarga har xil vtulkalarni payvandlashda uni markazlab o‘rnatishga katta e’tibor 40-rasm. beriladi (39-rasm). Vtulkalarni ularga yoy, gaz va kontakt payvandlash usullari bilan biriktirish mumkin. Vtulkalarni materiallarga biriktirishda ularning sirtiga markazlash yo‘li bilan biriktirishga to‘g‘ri keladi. Agar iloji bo‘lsa, biriktirilayotgan material sirtida teshik ochish yoki chuqurcha qilish yo‘li bilan payvandlansa, markazlash oson bo‘ladi. Vtulkalarni material sirtiga yoki ochilgan teshikka o‘tkazib payvandlansa, u markaziy o‘qda og‘ib qolishi mumkin (40- rasm). Ramalarni har xil materiallardan payvandlab olish mumkin. Ugolnikdan rama tayyorlashda uning tashqi tomoni bir tekisda bo‘lishi uchun ugolnikning tomonlarini bir tomonga qilib payvandlanadi (41-rasm). Ko‘proq 1- ko‘rinishdagi kabi 45° da uchma-uch qilib payvandlash qo‘llaniladi, yana uning tomonlarini 2— 4 ko‘rinishdagi kabi kesib, bir-biriga kiydirib payvandlash ham, 5- ko‘rinishdagi kabi yumaloq qilib payvandlash ham mumkin. Tomonlar 45° qilib kesib, 6- ko‘rinishdagi kabi biriktirilsa, mustahkam chok olinadi. Ugolnikning tomonlarini 7 —12- ko‘rinishdagi kabi biriktirilsa, uning ko‘rinishi yaxshi chiqmaydi, lekin uni boshqa detallar bilan biriktirish oson bo‘ladi. Ugolnik tomonlarini aralash holda 13 —18 ko‘rinishdagi kabi biriktirish mumkin. Ramalarning diagonalli birikmalarini 19—30- ko‘rinishidagi kabi biriktirish mumkin, 23- ko‘rinishdagi kabi biriktirish qiyin va mustahkam emas. 25—30- ko‘rinishdagi kabi ugolniklarni kesishtirib biriktirish biroz qiyinchilik tug‘diradi. 31—48- ko‘rinishda shvellerdan rama tayyorlash ko‘rsatilgan. Ular ham ugolnikdan biriktirib tayyorlanadigan ramalar kabi biriktiriladi. 41-rasm. 13 14 15 16 17 18 Ramani quvurlardan ham tayyorlash mumkin Bunda quvurlarni 45° burchak ostida kesib biriktirish keng qo‘llaniladi ( 1—12- ko‘rinish). Uning mustahkamligini oshirish uchun qo‘shimcha elementlar, masalan, beldamcha plastinkalar, shtamplangan ugolniklar, sapfalar qo‘yib biriktiriladi. Ramaning kesishgan qismida quvurni shakldor qilib kesib biriktiriladi ( 13—18- ko‘rinish). Yana har xil mufta ( 16- ko‘rinish), shakldor moslamalarni ( 17- ko‘rinish) qo‘llash mumkin. Foydalanilgan adabiyotlar: 1. V.A. Mirboboyev. Konstruksion metallar texnologiyasi. Toshkent O’q ituvchi 1992 yil. 2. G. Chernishov. Yosh elektr payvandchi uchun spravochnik. Toshkent Me h nat 19 99 yil. 3. B. Malishev. Elektr payvandchi. Toshkent Mexnat 2012 yil. 4. D. Glizmalenko. Metallarni payvandlash va kesish. Toshkent o’qituvchi 2000 yil.

O'xshashlar

Payvand birikmalarda uchraydigan nuqsonlar
Birikma hosil qilish
Gazda payvandlash terxnologiyasi
Payvandlash xaqida umumiy ma`lumotlar
Temomexanik va mexanik payvandlash usullari