Asbobsozlik materiallari - Materialshunoslik - Referatlar

Asbobsozlik materiallari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

309.5 KB

Ko'chirib olish

Asbobsozlik materiallari Reja: 1. Uglerodli asbobsozlik po‘latlari 2. Legirlangan asbobsozlik po‘latlari 3. Mineralokeramik materiallar.

Kesuvchi asboblarning ishchi qismini tayyorlash uchun uglerodli, legirlangan va tezkesar asbobsozlik po‘latlari, metallokeramik qattiq qotishmalar, mineralokeramik materiallar, olmoslar qo‘llaniladi. Asbobsozlik materiallariga qo‘yilgan talablar qatoriga qattiqlik, yeyilishga chidamlilik issiq-bardoshlik, mustahkamlik, qovushqoqlik va mexanik ishlov berilish xususiyatlari kiradi. Yeyilishga chidamlilik va issiq-bardoshlik kabi xususiyatlar issiqlik o‘tkazuvchanlikka qobiliyati bilan aniqlanadi. Kesuvchi asboblarning qattiqliligi Rokvell o‘lchov asbobida o‘lchanadi. Bunda olmos konusni R = 150 kgk ≈ 1500 N ( S shkala) yoki R = 90≈ R = 900 N (A shkala ) kuch bilan bosish kerak. Eyilishga chidamlilik I, maolum bir m massani yo‘qotishga sarflangan A ishni shu massaga nisbati sifatida ifodalanadi:дж/кг m А И  Issiqlikbardoshlik, material qatiqligini qizishdan so‘ng pasayishi bilan bo ь liq holda tavsiflanadi. Yeyilishga chidamlilik kesuvchi asbobning maolum mexanik ishlov berish davrida o‘z shakli va o‘lchamlarini saqlab qolishi bilan tavsiflanadi. S-jadvalda issiqlikga bardoshlik harorati va bir qator asbobsozlik po‘latlarning markalari berilgan. jadval Po‘lat markasi U12 9 XC R9 R6M3 R18 R6M5 R18K10 R9K10 R18K20 Issiqbardoshlik, 0 S 275 325 620 620 670 670 670 Mustahkamlik-egilishdagi mustahkamlik s v chegarasi bilan tavsiflanadi va quyidagi birlikda o‘lchanadi. N/m 2 (kgk/mm 2 ). Zarbaviy qovushqoqlik maxsus qurilma bo‘yicha aniqlanadi va dj/m 2 (kgk × m/sm 2 ) da o‘lchanadi. Sanab o‘tilgan sifatlardan tashqari asbobsozlik materiali texnologik bo‘lishi kerak, yaoni mexanik ishlanuvchanligi yaxshi bo‘lishi kerak.

Toblanuvchanlik, uglerodsizlanishga moyillik, sovuq va issiq xolatlardagi plastiklik, tiьli va abraziv kesuvchi asboblar bilan ishlov berish imkoniyati va boshqalar texnologik muxim ko‘rsatkichlar hisoblanadi. Uglerodli asbobsozlik po‘latlari tarkibida 0,6 - 1,4 % uglerod bor. Kesuvchi asbob toblangan (suvda 760 0 dan – 820 0 S gacha) va bo‘shatilgan (160 0 - 180 0 S ) xolatlarda qo‘llaniladi. Toblash va bo‘shatishdan so‘ng qattiqlik 60 - 63 HRC ga teng bo‘ladi. Uglerodli asbobsozlik po‘latlari nisbatan past yeyilishga chidamlilikka va issiq-bardoshlikka ega bo‘lib, kichik kesish tezliklarida ishlashi mumkin. Bu gurux po‘latlar suvda toblanadi, natijada ularda mikroyoriqchalar hosil bo‘lishi mumkin.

jadval Material turi Ko‘rinishi va sifati Belgilanis hi Tavsifi 1 2 3 4 Uglerodli po‘lat Sifatli po‘lat U7-U13 U- uglerodli, raqam-uglerodning o‘ndan bir qismdagi foiz hiisobidagi Yuqori sifatli po‘lat U7A- U13A A-tarkibida oltingugurt, fosfor, qoldiq qo‘shimchalar va metall bo‘lmagan qo‘shimchalar, marganets va kremniy- larning hajmi bo‘yicha toza matall. Legirlangan asbobsozlik po‘latlari (7-jadval) uglerodli asbobsozlik po‘latlardan tarkibida legirlovchi elementlar - xrom, volpfram, vanadiy, marganets, molibden va boshqalar borligi bilan farq qiladi. Volpfram yeyilishga chidamlilikni va issiq-bardoshlikni oshiradi. Vanadiy zarrachalarning maydadonaligini taominlaydi. Xrom - qattiqlikni, chuqur toblanishni va yeyilishga chidamlilikni taominlaydi. Kremniy toblashga bo‘lgan moyillikni oshiradi. Marganets toblashdagi deformatsiyalanishni kamaytiradi. jadval Kam legir- langan po‘lat Xromli po‘lat X, XG X- xrom; Xrom kremniyli po‘lat 9XS G- marganets; S- kremniy, raqam uglerodning o‘ndan bir qismidagi foizini ko‘rsatadi.

Volpframli po‘lat V1 V – volpfram raqam volframning foiz hisobidagi miqdorini bildiradi. Xromvolpf- ramli po‘lat XV5 Xrommarga- netsli po‘lat XVG Xromvolp- framkremniy marganetsli po‘lat XVSG Xromvolp- framvannadiy -li po‘lat X6VF F – vanadiy; Xromli po‘latlardan (0,4-0,7% Cr) yumshoq materiallarga ishlov berish uchun qo‘l metchiklari, zenkerlar tayyorlanadi. SHuningdek yirik egovlar tayorlash tavsiya etiladi. 9XC markali po‘lat (0,95 - 1,25% Cr, 1,2 - 1,6% Si) yaxshi toblanadi va yuqori issiq-bardoshlikka ega,(qattiqligi 60HRC dan kam emas, 250 0 – 260 0 C gacha qiziganda o‘zining turg‘unligini saqlab qoladi). XVG markali po‘lat (0,90 - 1,20% Cr, 1,20 - 1,60% W, 0,80 - 1,10% Mn) eng yuqori toblanuvchanlikka ega, toblanganda ham deformatsiyalanadi va yumshoq materialga ishlov beruvchi yirik va uzun sidirgichlarni tayorlash uchun qo‘llaniladi. XVSG markali po‘latda kremniy miqdori bir oz ko‘proq bo‘ladi (0,65-1,0% C, XBG markali po‘latda 0,15 - 0,35% C) chuqur toblanuvchanlikka va issiq- bardoshlikka ega bo‘lib ulardan yumaloq plashkalarni, yirik sidigichlarni, razvertkalarni tayyorlash uchun tavsiya etiladi.

Tezkesar po‘latlar tarkibida 19% gacha volfram, 4 - 5 % gacha xrom va 2- 3% gacha vanadiy bo‘ladi (jadval). Eng ko‘p ishlatiladigan tezkesar po‘latlarning, yaoni R18 va R9 markali po‘latlarning kimyoviy tarkibi quyida keltirilgan. jadval Po‘lat markasi Kimyoviy tarkibi, % hisobida S W V Cr R18 0,70 – 0,80 15,5 – 19,0 1,0 – 1,4 3,8 – 4,4 R19 0,85 – 0,95 8,5 – 10,0 2,0 – 2,6 3,8 – 4,4 R18 va R9 markali po‘latlar o‘zining qattiqligi, yeyilishga chidamliligi va kesish xususiyatlari yuqori bo‘lganligi uchun kesish tezligini uglerodli asbobsozlik po‘latlarga nisbatan 2-3 barobar oshirishga imkon beradi. Tezkesar po‘lat toblanib, so‘ngra bo‘shatilgandan keyin uning qattiqligi Rokvell bo‘yicha 62-65 HRC ga yetadi. jadval Tezkesar po‘lat Normal issiqbardosh R9, R12, R18, R6M5 R-volpfram; M-molibden; raqamlar metalning foiz hisobidagi miqdorini ko‘rsatadi

Yuqori issiqlikga chidamli R9K5, R9K10, R18F2, R14F4, R12F3, R9F5, R10F5K5, R18F2K5, R9M4K8F2 R8M3K6S, R9M4K8, R12F4R5, R12M3F2K 8, R6M5K5, 10R8M3, 10R6M5 K – kobalpt 10 raqamli po‘latda 1% ga yaqin uglerod borligini ko‘rsatadi. Kukunli R9P, R18P, R6M5P, R6M5K5P P – kukun material Kamvolp- framli 11M5F,11R ZAMZF2, 15M5X5F5 S Tajriba asosida yaratgan materiallar R18 markali po‘lat kichik kesish tezligida yuqori va doimiy yeyilish chidamliliga ega. Bundan tashqari R18 yaxshi jilvirlanadi, shuning uchun murakkab shakldagi kesuvchi asboblarni (sidirgichlar, tish kesuvchi dolbyaklar va frezalar, shakldor keskichlar va boshqalar) tayyorlash uchun qullanilishi mumkin.

R18 va R9 markali po‘latlar, qattiqligi 250-260 HRC gacha va chegaraviy mustahkamligi s v 850-900 MN/m gacha bo‘lgan po‘latlarga va cho‘yanlarga ishlov berish uchun hamma ko‘rinishdagi kesuvchi asboblarni tayyorlash uchun qo‘llaniladi. Tezkesar po‘latning kesuvchi va texnologik xususiyatlarini, kobalt (So), molibden (Mo) bilan qo‘shimcha legirlab hamda vanadiy miqdorini orttirish bilan yaxshilash mumkin. Kobalt bilan legirlangan po‘lat (R18F2K5, R9K5, R9K10, R10FK5) yuqori issiqbardoshlikga ega bo‘ladi va issiqga chidamli austenit po‘latlarga va yuqori mustahkamlikdagi yaxshilangan po‘latlarga ishlov berish uchun tavsiya etiladi. Po‘lat tarkibida vanadiyning ortirishi bilan ( R18F2, R14F4, R9F5) yuqori mustahkamlikdagi ( s v ≥950-1000 MN/m 2 ) asbobsozlik po‘latlari bilan yaxshilangan po‘latlarga toza ishlov berish mumkin. Molibden bilan legirlangan po‘lat (1,0- 1,5% Mo) katta kesish tezligida qiyin ishlov beriladigan qotishmalarni uzlukli ishlov berish jarayonida qo‘llash uchun tavsiya etiladi. Asbobsozlik po‘latlarining xususiyatlarini yaxshilash uchun kesuvchi asbobning turg‘unligini 1,5 - 2 marta oshirish maqsadida termokimyoviy usul qo‘llaniladi. Metallokeramik qattiq qotishmalar bir qator metall karbidlaridan tashqil topgan va uch guruxga bo‘linadi; volfram-kobaltli qattiq qotishma (VK), titan- volfram-kobaltli qattiq qotishma (TK), titan-tantal-volfram-koboltli qattiq qotishma (TTK) (10-jadval). jadval Mate- rial turi Ko‘rinishi va sifati Belgilanashi Tavsifi

Qattiq qotish malar Bir karbidli VK2, VK3, VK4, VK6, VK10, VK11, VK15, VK20, VK25, Raqam kobaltning foiz hisobotidagi miqdori Ikkikarbidli T60K6, T30K4, T15K6, T14K8, T5K10, T5K12, T8K7 Raqam titan karbidning, ikkinchisi kobalt karbidi, qolgani volpfram karbidining foiz hisobidan miqdori Uchkarbidli TT7K12, TT20K9, TT21K9, TT15K6, TT8K6, TT8K7, TT6K8, TT10K8B, TT20K9A, TT39K9 Birinchi raqam titan va tantan karbidlarining yi ь indisi miq- dorini bildiradi Ozvolframli TV4 Volframsiz TSTU, NTN30, TNM25, MNT- L2 TM1, TM3 Nisbiy bilan qotishmalar KNT16, TN20, TN25, TN30, TN50 Nikelemolidenli boьlovchili qotishmalar Kolbaltoreniyl i boьlovchi-lar bilan VRK9, VRK15, R – reniy raqam reniy va kolbaltning umumiy maqsadi Yaxshilangan VK6VS, VK3M, VS – volframning yuqori

struktura bilan VK10M, VK60M, VK10OM, VK15OM, VK6XOM, VK10XOM, VK15XOM, VK4V, VK8V, vk8VX, VK15VX, VK4M5, VK8MP, VK6LP, VK8LP, T5K12V temperaturali karbidi. M – mayda zarrachali karbidlar, O – juda mayda zarrachali karbidlar, V –kuydirish uchun katta zarrachali kukun, X -xrom, VX- vanadiy xrom, MP – mayda mikropli kukun LP - legirlangan kukun Volframli qotishmalarning tarkibi kobalt (So) bilan bo ь langan Volfram karbidi donalaridan (WC) tashqil topgan. Ayrim xollarda vanadiy (VC), niobiy (NbC) va tantal (TaC) karbidlari ham qo‘shiladi. Titan-volframli qotishmalarning tarkibi kobolt bilan bo ь langan titan karbidlari (TiC) va WC-ning ko‘p donalaridan tashqil topgan. Titan-tantal-volframli qotishmalarning tarkibi kobalt bilan bo ь langan TiC- TaC-WC qattiq aralashma donalaridan va WC-ning ko‘p donalaridan tashqil topgan. Qattiq qotishmalar – qattiq va mo‘rt karbid donalaridan va kobalt fazalaridan, tashqil top gan bo‘ladi. Qattiq qotishmalar volframning erish haroratidan ancha kichik bo‘lgan haroratda (1350 – 1450 0 S) kuydirib pishirish yo‘li bilan olinadi. Metall karbidlari kobolt bilan aralashtiriladi va aralashma hosil bo‘lguncha maydalaniladi. Xomaki o‘lchamlari tayyor buyum o‘lchamlaridan katta bo‘lishi kerak, chunki kuydirib

ichkarisida qattiq qotishmaning kirishuvi hosil bo‘ladi (20-30 % gacha uzunlik bo‘yicha). Mayda kesuvchi asboblar (parmalar, frezalar va boshq.) yumshatilgan (plastikliligi orttirilgan) xomakidan tayyorlanadi. Qoliplangan material 700 0 S atrofidagi haroratda dastlabki kuydirib pishiriladi, so‘ng esa organik yumshatgich (masalan parafin) bilan teshikli massa hosil qilinadi. So‘ngra 1400-1500 o C haroratda yakuniy kuydirib pishiriladi va kesuvchi asbob charxlanadi. 11-jadvalda qattiq qotishmalar uchun ularning kimyoviy tarkibi, fizik- mexanik xossalari va kesish tezligining nisbiy koeffitsienti keltirilgan. Volfram guruxidagi qattiq qotishmalar cho‘yan, bronza, toblangan po‘lat va mo‘rt materiallarga ishlov berish uchun qo‘llaniladi. VK qotishmasida kobalt miqdorining oshishi uning qattiqligi va yeyilishga bardoshligini pasaytiradi, lekin mustahkamligi ortadi. VK2 qotishmasi juda yuqori yeyilishga chidamlilikka ega va yarim toza, toza va oxirgi ishlov berish uchun qo‘llaniladi. VK3M qotishmasi karbid fazalarning mayda donalariga ega, shuning uchun u juda qattiq. Toblangan po‘lat va qattiq cho‘yanni toza va yarim-toza ishlov berish uchun qo‘llaniladi. VK4 va BK6 qotishmalari cho‘yan, rangli metallarga va qotishmalarga, titan va uning qotishmalariga, metallmas materiallarga toza, yarim toza va yupqa qatlamda ishlov berish uchun qo‘llaniladi. Mayda donali VK6M qotishmasi austenit sinfidagi zanglamaydigan po‘latlarga, issiqbardosh va titanning maxsus markalariga, qattiq bronza, shuningdek yupqa qatlamda kam uglerodli va legirlangan po‘latlarga ishlov berish uchun tavsiya etiladi. jadval

Bel - gil a- nis hi ( ist ) Qattiq qotish ma guruxi Qattiq qotish ma markas i Kimyoviy tarkibi (taxminan) % Fizik-mexanik xossalari Rokv ell bo‘yic ha qattiq- ligi HRC Kesis h tezlig i- ning nisbi y koef- fitsie ntiW C Ti C Ta C C o Egilishdagi mustahkamlik chegarasi Zichligi g/sm 3 (10 3 kg/ m 3 )Kgk/ mm 2 Mn/ m 2 KO 1 K3 0 K1 0 K2 0 K4 0V olfram li VK2 VK3M VK4 VK6M VK6 VK8 VK8V VK15 98 97 96 94 94 92 92 85 2 3 4 6 6 8 8 1 5 100 110 130 130 135 140 155 165 1000 1100 1300 1300 1350 1400 1550 1650 15,0- 15,4 15,0- 15,8 14,9- 15,1 14,8- 15,1 14,6- 15,0 14,4- 14,8 14,4- 14,8 13,9- 14,1 90,0 91,0 89,5 90,0 88,5 87,5 86,5 86,0 1,25 1,25 1,15 1,15 1,10 1,0 0,80 0,65 R0 1 R1 0 R2 Titan-volfram li T30K4 T15K6 T14K8 T5K10 T5K12 66 79 78 85 83 80 15 14 6 5 4 6 8 9 1 90 110 115 130 150 900 1100 1150 1300 1500 9,5-9,8 11,0- 11,7 11,2- 12,0 92,0 90,0 89,5 88,5 87,0 1,45 1,0 0,75 0,65 0,45

0 R3 0 R4 0 V 2 12,3- 13,2 12,8- 13,3 R4 0 M2 0 M1 0 R2 5Titan-tantal volfram li TT7K1 2 TT10K 86 TT10K 8A TT20K 9 81 82 4 3 3 7 1 2 8 155 140 1550 1370 13,0- 13,3 13,5- 13,8 87,0 89,0 0,45 0,45 VK8, VK8B va VK15 qotishmalar zarbaviy yuklanishga va titrashga yaxshi bardosh beradi. Ular kulrang va oq cho‘yanlarga, toblangan po‘latga katta kesish chuqurligida qora ishlov berish uchun tavsiya etiladi. Po‘lat materiallarga ishlov berishda TK va TTK guruxdagi qotishmalar VK guruxdagi qotishmalalarga nisbatan yuqori turg‘unlikka ega. T30K4 markali qotishma (30%TiC, 4%Co,66%WC) - katta qattiqlikka va mo‘rtlikka ega va uglerodli va legirlangan po‘latlarga toza ishlov berish uchun qo‘llaniladi. T15K6 qotishmasi (15%TiC, 6%Co) po‘latlarga qora, yarimtoza va toza ishlov berish uchun qo‘llaniladi; T15K8 qotishmasi (14%TiC, 8%Co) uzluksiz kesishda qo‘llashga tavsiya etiladi. T15K10 qotishmasi (6%TiC, 9%Co) po‘lat va po‘lat quymalarni qora yo‘nib va frezalash, toza randalash uchun qo‘llaniladi; T 5 K 12B (5% TiC , 12% Co ), T T7K12 ( 4% TiC , 12% Co , 3% TaC ), T T7K12 (3% TiC , 8% Co , 7% TaC ) qotishmalari cho‘qqi va botiq bo‘yicha po‘lat va po‘lat

quymalarga uzlukli ishlov berishda kesib ishlashning qiyin sharoitlarida qo‘llaniladi. Qattiq qotishmalarning tarkibini va karbid faza donalarining o‘lchamlarini o‘zgartirish bilan uning xossalarini sozlash mumkin. Dona o‘lchamlarining 1 mkm gacha kamayishi, mustahkamlikning birmuncha pasayishi bilan qattiqlikni va yeyilishiga chidamlilikni sezilarni orttiradi. Qarama-qarshi natija karbid faza donalari o‘lchamlarini 3 mkm dan yuqori bo‘lgan holda hosil qilinadi. Qattiqlik (HRS birligida 1 - 1,5 gacha) kamayadi, mustahkamlik chegarasi esa 10 - 15 % ga oshadi. Keyingi paytlarda qattiq qotishmalarni tayyorlash uchun karbidlar bilan bir qatorda metall boridlarni qo‘llay boshlandi. Bo ь lovchi sifatida molibden va nikeldan foydalaniladi. Teng miqdordagi molibden va nikeldan tashqil topgan bo ь lovchi 15% ,titan boridi 25% va titan karbidi 60% bo‘lgan qattiq qotishmadan foydalanishni misol tariqasida keltirish mumkin. Xalkaro tashqilot (ISO) tomonidan kesib ishlov berishda qo‘llaniladigan qattiq qotishma markalarining yagona klassifikatsiyasi taklif etilgan.

Т ашыи цилиндрик юзаларга токарлик ишлов бериш учун кескичлар турлари Кенгайтирувчи кескичлар тури Ушлагич Бутун пщлатдан чап щнг Кенгайтирувчи кескични узунлиги Олдинги бурчак Кесувчи ыирра формаси П ластинка лар формаси П ландаги асосий бурч ак Кескични кесими Metallarga ishlov berish uchun uzluksiz qirindi beruvchi qotishmalar (po‘lat, po‘lat quyma, bolьalanuvchan cho‘yan) R harfi bilan ifodalanadi, maydalanuvchan qirindi beruvchi materiallar (qo‘lrang cho‘yan, rangli materiallar va ularning qotishmalari, metallmas materiallar) K harfi bilan va ikkala materiallar guruxiga yaroqli bo‘lgan qotishmalar M harfi bilan ifodalanadi. Qotishmalarning guruxlari ikki xonali son bilan belgilanadi (masalan RO1, M40, K10). Sonning o‘sishi bilan mustahkamlik oshadi va qattiqlik, yeyilishiga chidamlilik va kesish tezligi pasayadi. Mineralokeramik materiallar. Mineralokeramik materiallarni uch guruxga bo‘lish mumkin: oksidli keramika, kermet va oksid-karbidli keramika. jadval Materi- Ko‘rinishi va Belgilanishi Tavsifi

al turi sifati Materi- al turi Mikrolit TSM-332 TSNIITMash, Al 2 O 3 va MgO poroshoklarini quyish bilan hosil qilish Oq VO13 Al 2 O 3 Kulrang VSH75 VNIIASH ( Al 2 O 3 ) yaratgan Nitrat- li keramik a Sl 3 N 4 Aralash keramik a Oksidli tsirkonieviyli oq. Ikki komponentli Al 2 O 3 va ZrO 2 Oksidli karbidli, qora, kermet V3 Ikki komponentli Al 2 O 3 i TiC VOK60, VOK63, VOK71, VOK85, VOK85S Ikki komponentli Al 2 O 3 + TiC 2 ; raqam Al 2 O 3 foiz miqdori Kortinit ONT-20 Ikki komponentli: Al 2 O 3 i TiN Silinit - R, jigarrang - Uch komponentli: Si 3 N 4 + TiN + Al 2 O 3 Sialon - Uch komponentli: Si 3 N 4 +Al 2 O 3 Si-Al-O-N Nitridno- kremnievaya Si 3 N 4 + SiC Aralash keramik a Kremniy karbidi tolalari bilan Alyuminiy oksidiga SiC tolalari qo‘shilgan

Oksidli keramika, volfram karbididan 125 marta arzon bo‘lgan alyuminiy oksidi asosida tayyorlanadi. Oksidli keramikaning qattiqligi va yeyilishga chidamliligi, qattiq qotishmalarnikiga karaganda kam emas, issiqlikka bardoshligi esa nisbatan yuqori bo‘ladi. Sanoat asosida chiqariluvchi TSM 332 markadagi keramika po‘latlarning erish haroratida o‘z xossalarini saqlaydi. SHuningdek oksidli keramika juda mo‘rt va unchalik mustahkam emas ( s v =350-450 MN/m ) va faqat toza, yarim toza ishlov berish uchun tavsiya etilgan bo‘lishi mumkin. Kermet, alyuminiy oksidini boshqa metallar (molibden, xrom, volfram) qo‘shimchalari bilan (10% gacha) va ularning birikmalarini (oksidlar, silitsidlar, boridlar, nitridlar) o‘zaro mujassamlashtirgan. Misol uchun alyuminiy oksidini va 10% molibdenni saklovchi kermetni aytish mumkin. Tantal nitridini yoki karbidini va titan yoki tsirkoniboridli kermetlar xozirda maolum. Oksidli - karbidli keramika, alyuminiy oksidini va metallar karbidini o‘zaro mujassamlashtiradi. Metallarni va ularning birikmalarini qo‘shish mineralokeramikaning xossalarini sezilarli darajada yaxshilaydi, qisman uning qovushqokligini mustahkamligini, issiqlik o‘tkazuvchanligini oshiradi. Olmoslar. Sintetik olmoslarni sanoat texnologiyasi asosida ishlab chiqish va tabiiy olmoslarni qazishni qo‘paytirish xozirda keng tarqalmokda. Texnik olmoslarning asosiy qismi, qattiq qotishmali kesuvchi asboblarga va detallarga, oynalarga, kvartsga yarim utkazuvchi va boshqa qiyin ishlov beriladigan materiallarga olmosli va olmosli abraziv ishlov berish uchun foydalaniladi. Hozirgi davrda nometall emas materiallarga, rangli metallarga va qotishmalarga, qisman fenolformaldegidlarga, karbamid smolalariga, atsetiltselliyuzaga, rezinaga, ebonitga, grafitga, misga, latunga, bronzaga, babbitga, oltinga, kumushga, alyuminiyga, platinaga, rux va magniy qotishmalarini nafis yo‘nish uchun olmos keskichlar keng ko‘lamda qo‘llanilmoqda (13 jadval).

Po‘lat va cho‘yanlarga ishlov berishda olmos keskichlarni qo‘llash foydali hisoblanmaydi. Olmos keskichlarning boshqa asbobsozlik materiallaridan tayyorlangan keskichlarga nisbatan turg‘unligi o‘n va yuz marta kattadir. Bu olmoslarning yuqori qattiqlikka va yeyilishga chidamliligiga ega ekanligi va ishqalanish koeffitsientini kichikligi hamda issiqlik o‘tkazuvchanligi yuqori ekanligi bilan tavsiflanadi. Olmosning asosiy fizik mexanik xosslari: jadval Zichlik Mikroqattiqlik Egiluvchanlik moduli Mustahkamlik chegarasi: Egilishda Siqilishda Issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti Colishtirma issiqliq si ь imi Harorat o‘tkazuvchanlik koeffitsienti (3,47 - 3,56) × 10 3 kg/m 3 10060 kgs/mm 2 (72 - 93) × 10 kgk /mm 2 30 kgk/mm 2 200 kgk /mm 2 0,35 kal / (sm × sek × grad) 0,12 kal / (g × grad) 0,80 × 10 m 2 /sek Olmos keskichlarning ishchi yuzalari 13-14 kvalitet tozaligigacha bo‘lishi mumkin, kesuvchi qirraning yumaloqlanish radiusi esa 1 mkm gacha va xatto 0,05 - 0,10 mkm gacha bo‘ladi. SHu bilan bir qatorda olmos juda mo‘rt, mustahkamligi past bo‘ladi. SHuning uchun olmos keskichlarni, kuchlarning keskin tebranishidan va haroratning tasodifiy oshishidan saqlash shart. jadval Yuqoriqattiqlikga ega bo‘lgan sunoiy instrumental materiallar Materialar turi Ko‘rinishi Berilishi Tavsifi Olmos Bort - Zarrachali oktazor formadagi

kristallardan tashqil topgan Ballas ASB Sunoiy olmos yarimkristallik oval va sharsimondir Karbonado ASPK2, ASPK3 Sunoiy olmos karbonado yupqa zarrachali ь avas kristallardagi tashqil topgan. Olmos zarrachalarining pishirmasi Karbonit - Maxsus olmos bilan sunoiy olmos pishirilgan bilan qoplangan Dismit - Sunoiy va tabiiy olmoslar kukunlarini pishirib tayyor- langan - SKM, SKM- R Butun yarimkristallarning bo ь lovchi elementlar bilan tayyorlangan kompozit - ARSZ - Almet - Olmos-metall kompoziti Borning kubnitridi Kompozit 01 (elpbor R, elpbor RM) - Bor kubnitridining polikris- tallari Kompozit 09 PTNB, PTNB-IK Ikki vazali bor kubnitridi Kompozit 10 (geksanit R) VNB Ikki fazali geksagonal bor nitridi Ikki Kompozit 03 (ismit) Ismit-1, Ismit-2, Bor nitridning yarim kris-tallari

Ismit-3, Borning kubnitridi pishirmasi Kompozit 05 - Bor kubnitridining ZrB 2 i B-Cr 2 N c W, Cr, Zr, Mg, qo‘shimchalari bilan Kompozit 05I - Kompozita 05.ning modifi- katsiyasi Kompozit 06 - Bor kubnitridining qoplama bilan pishirilgani Niborit - Ti bilan bo ь langan bor kub- nitridi zarrachalaridan tashqil topgan Kiborit - Issiqlikka chidamli keramik bo ь lovchilar bilan yarim kristallar Tomal-10 - Titan asosida bor kub nitrid kukunlari Ko‘p qatlamli sunoiy qattiq material - SVBN Volfram ishtirokidagi qattiq qotishma asosidagi sunoiy Ballas

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Avagimov V.D. Mashinasozlik materiallarini kesib ishlash. «O‘qituvchi» nashriyoti, Toshkent, 1971. 2. Avakov A.A. Fizicheskie osnovq teorii stoykosti rejuo‘ix instrumentov. M. «Mashgiz», 1960. 3.Bobrov V.F.i dr. Razvitie nauki o rezanii metallov. Pod redaktsiey. Zoreva N.N. M. «Mashinostroenie», 1967. 4. Vul ь f A.M. Rezanie metallov. M. «Mashgiz», 1963. 5. Granovskiy G.I., Granovskiy V.G.Rezanie metallov. M. «Vqsshaya shkola», 1985. 6. Geller Yu.A. Instrumental ь nqe stali. M. «Metallurgiya», 1968. 7. Danilenko B.D., Fayzimatov.B.N, Irgashev O.S. Konspekt lektsiy po predmetam. «osnovq obrabotki materialov rezaniem», «proizvodstvennaya texnologiya». CHast ь I, II, III. Tip. FerPI, 2000. 8. Zorev N.N. Vopros ы mexaniki protsessa rezaniya metallov. M. «Mashgiz», 1956. 9. Klushin M.I. Rezanie metallov. M «Mashgiz», 1957 10. Krivouxov V.A. i dr. Rezanie konstruktsionnqx materiallov, rejuo‘ie instrumentq i stanki. M. «Mashinostroenie», 1967. 11. Loladze G.N Iznos rejuo‘ego instrumenta. M. «Mashgiz», 1958. 12. Makarov A.D. Iznosostoykost ь rejuo‘ix instrumentov. M. «Mashinostroenie», 1966. 13. Poduraev V.N. Obrabotka rezaniem anoroprochnqx i nerjaveyuo‘ix materialov. M. «Vqsshaya shkola», 1965

O'xshashlar

Metallarni kesib ishlash to'g'risida umumiy ma'lumotlar. Asbobsozlik materiallari

Konstruktor materiallari

Asbobsozlik uchun po`latlar va qotishmalar

Metalmas materiallar. Kompozit materiallari

Kesuvchi asboblarining yeyilishining asosiy sabablari