Sidirgichlar - Mashinasozlik - Referatlar

Sidirgichlar

Yuklangan vaqt:

29.11.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

372.62109375 KB

Ko'chirib olish

Sidirgichlar Reja: 1. Sidirgichlarning vazifasi, asosiy turi, qo’llanilish sohasi 2. Teshikka ishlov beruvchi sidirgichlar 3. Dumaloq shaklli teshiklarga ishlov berish uchun sidirgichlar 4. Shakldor yuzalarga ishlov berish uchun sidirgichlar 5. Tashqi yuzalarga ishlov beruvchi sidirgichlar

1. Sidirgichlarning vazifasi, asosiy turi, qo’llanilish sohasi Sidirgich – ko’p tig’li yuqori unumli kesuvchi asbob bo’lib seriyali va ommaviy ishlab chiqarish turlarida ko’plab qo’llaniladi. Qo’yimni sidirgich tishlari orasida taqsimlanishi oldingi tishga nisbatan kelgusida turgan tishlarining balandligi va kengligini ortib borishi hisobiga amalga oshiriladi. Qo’yimni kenglik boyicha taqsimlanishi, kesish jarayonini yengillashtirish maqsadida bajariladi. Turli shaklga ega bo’lgan teshiklarga ishlov beruvchi sidirgichlarni ichki sidirgichlar , tashqi ochiq konturli yuzalarga ishlov beruvchi sidirgichlarni tashqi sidirgichlar deyiladi. Kesish jarayonini ta’minlovchi bosh xarakat, to’g’ri chiziqli va ilgarilanmadir. Ba’zi holatda aylanma yoki vintli bosh xarakatli sidirgichlar ham qo’llaniladi. Sidirgichlar yordamida sidirish jarayonini maxsus gorizontal yoki vertikal sidirish dastgohlarida bajariladi. 1-rasmda sidirish jarayonini bir nechta sxemalari ko’rsatilgan: • teshiklarga (1- a rasm) va tashqi yuzalarga (1- b rasm) kesuvchi asbobni ilgarilanma qaytma xarakatida ishlov berishda; • xarakatsiz sidirgichga nisbatan (1- v rasm) zagotovkalarni avtomatik ravishda yuklash va tushirishda tashqi yuzalarni to’xtovsiz sidirish; • aylanma detallarga yassi yoki dumaloq sidirgichlar bilan (bunda bosh harakat to’g’ri chiziqli yoki aylanma) ishlov berishda (1- g rasmda); • proshivkalar bilan teshiklarga ishlov berishda (1- d rasm) proshivka qisishga ishlashi uchun kuch kesuvchi asbobni torets qismiga yo’naltirilgan. Proshivkalarning bo’ylama turg’unligini ta’minlash uchun, ularning uzunligi 15 diametrdan oshmasligi kerak. Proshivkalarning konstruktsiyasi sidirgichlar kabi bir hil.

1-rasm. Sidirish sxemalari: a – teshiklarni; b – tekis yuzalarni; v – tashqi yuzalarni to’xtovsiz sidirish; g – yassi va dumaloq sidirgichlar bilan tsilindirsimon yuzalarga ishlov berish; d – teshiklarga proshivka bilan ishlov berish Sidirgichlarning afzalliklari kuyidagilar: 1. Kesish jarayonida qo’yim bir vaqtni o’zida bir nechta tishlar tomonidan kesilganligi uchun ish unumdorligi yuqori, bunda kesish tezligi 6...12 m/min bo’lgani bilan kesuvchi qirralarni faol uzunligi juda katta. Masalan, diametri 30 mm bo’lgan teshikni bir vaqtni o’zida beshta tish bilan sidirishda,

sidiriluvchi qatlamni kengligi 470 mm.ni tashkil etadi. Ish unumdorligi boshqa ishlov berish turlariga nisbatan 3 – 12 marta yuqori; 2. Sidirgichni qora, toza va kalibrlovchi tishlari hisobiga ishlov berilgan yuzalarni aniqligi ( IT7… IT8 ) yuqori va g’adir–budurligi past ( Ra 0.32...2,5 ). Sidirish bilan frezalash, randalash, zenkerlash, razvyortkalash, ba’zida jilvirlash ishlarini bajariladi; 3. Asbobni yuqori turg’unligi; 4. Dastgohlar konstruktsiyasining soddaligi. Bunda, sidirish vaqtida surish xarakati yo’q, shuning uchun bunday dastgohlar uzatmalar qutisiga ega emas, bosh xarakat kuch gidrotsilindrlari tomonidan amalga oshiriladi. Sidirgichlarning kamchiliklari quyidagilar: 1. Sidirgichlarning konstruktsiyasini murakkabligi sababli, ularning tayyorlashni murakkabligi va narhining qimmatligi hamda ularni tayyorlash aniqligiga talablarni yuqoriligi; 2. Sidirgich – bu maxsus kesuvchi asbob bo’lib, faqat bir o’lcham guruxidagi detallarga ishlov berishga mo’ljallangan; 3. Sidirgichlarning konstruktsiyasi murakkab bo’lganligi sababli, ularni qayta charxlashga xarajatlarni yuqoriligi. Sidirgichlarni ommaviy va seriyali ishlab chiqarishlarda qo’llanishi yuqori samarali bo’ladi. Sidirgichlarni loyihalashda ularni quyidagi xususiyatlarini hisobga olish lozim: 1) Sidirgichlar ishlash vaqtida juda katta cho’zuvchi yuklanish ostida bo’ladi. Shuning uchun sidirgichlarni albatta eng kuchsiz qismi boyicha mustaxkamlikka sinab ko’rish lozim; 2) Sidirish vaqtida kesib olinadigan qirindi kesuvchi tish va zagotovkaning birikishida bo’ladigan vaqt davomida qirindi kanavkasida erkin joylashuvda bo’lishi kerak. Shuning uchun qirindilarni joylashuvi va kengligi bo’yicha taqsimlanishiga katta e’tibor berish lozim;

3) Sidirgichlarning uzunligi sidirish dastgohining ishchi yo’li uzunligiga mos tushishi kerak. Sidirgichlar tayyorlanish va ishlatish vaqtida yetarli bikrlikka ega bo’lish kerak, shuning uchun sidirish vaqtida ba’zi hollarda lyunet va boshqa moslamalar qo’llaniladi. Sidirgichlarni barcha turlari ichida asosiy qismi (60% gacha) dumaloq shakli teshiklarga ishlov beradigan sidirgichlardir, shuning uchun quyida shu sidirgichlar uchun loyihalash masalalari ko’riladi. Boshqa turdagi (qirrali, щ litsali, tashqi yuzalar) ishlov beruvchi sidirgichlarning asosan farqli xususiyatlari ko’rib chiqiladi. 2. Teshikka ishlov beruvchi sidirgichlar Sidirgichlarning konstruktiv elementlari . Sidirgichlar quyidagi asosiy elementlardan tashkil topgan: quyruq qismi, bo’yin qismi, oldingi va orqa yo’naltiruvchilar, kesuvchi va kalibrlovchi qismlar, orqa quyruq qismi (2-rasm). Quyruq qism sidirgichni dastgoh patroniga ulanishini ta’minlaydi. Quyruq qismning asosiy turlari va o’lchamlari standartlashgan. Bunda quyruq qism diametri sidiriluvchi teshik diametridan 1...2 mm.ga kichik bo’lish kerak. 2–rasm. Teshikka ishlov beruvchi sidirgichlarning konstruktiv elementlari: 1– quyruq qism; 2 – bo’yin qism; 3 – oldingi yo’naltiruvchi; 4 – kesuvchi qism; 5 – kalibrlovchi qism; 6 – orqa yo’natiruvchi qism; 7 – orqa quyruq qism

Bo’yin qism va undan keyin turgan o’tuvchi konuslar yordamchi funktsiyalarni bajaradi. Ularning uzunligi sidirgichni patronga, sidirishdan oldin dastgoh patroniga ulashga imkon beradi. Bo’yin qismining diametrini quyruq qismiga nisbatan 0,3...1,0 mm.ga kichik qilib tayyorlanadi. Oldingi yo’naltiruvchi qism zagotovka o’qini sidirgich o’qiga nisbatan (kalibrlovchi qismni ishlov berilgan teshikdan chiqishini ta’minlash uchun) markazlash uchun hizmat qiladi. Oldingi yo’naltiruvchining uzunligi sidiriluvchi teshikning uzunligi L 0 ga teng bo’lishi kerak, agar uzunligi katta bo’lsa, u holda 0,6 L 0 dan kichik bo’lmasligi kerak. Oldingi yo’naltiruvchi qismning shakli zagotovkadagi teshikning shakli bilan mos bo’lib yo’naltiruvchi diametri f 8 dopusk bilan tayyorlanadi. Orqa yo’naltiruvchi qism oldingi yo’naltiruvchi kabi vazifani bajaradi. Ularning uzunligi oldingi yo’naltiruvchidan bir muncha kam, diametri f7 dopusk bilan yuqori aniqlikda tayyorlanadi. Orqa yo’naltiruvchining shakli sidiriluvchi teshik shaklli kabi bo’lishi kerak. Zagotovkadagi teshikni sidirish oxiriga yetganidan so’ng uzunligi va diametri katta bo’lgan sidirgichlarni avtomat ravishda ortga qaytarish uchun dastgoh karetasidagi patronga sidirgichni o’rnatib maxkamlash uchun orqa quyruq qismi loyihalanadi. Orqa quyruq qismning shakli ham oldingi quyruq qism shakli kabi bir hil. Ishchi (kesuvchi) qism . Sidirgichlarning ishchi qismi qo’yimni kesib olish va sidirilgan teshik yuzasini shakllanishini ta’minlaydi. Ular datlabki ishlov beruvchi va toza ishlov beruvchi tishlardan tashkil topgan, kesishnng guruxli sxemasida esa o’tuvchi tishlar bilan jihozlangan bo’lib, bu tishlar pog’onali – konussimon yuzada joylashgan. Kesuvchi qism uzunligi unda joylashgan tishlarniing ko’paytmasiga teng bo’lib sidiriluvchi teshikning aniqlik talablari, yuza g’adir – budurligi va kesiladigan qo’yimning qalinligiga bog’liq. Tishlarning diametri qabul qilingan kesish sxemasi asosida hisoblanadi.

Kalibrlovchi qism bir hil diametrli 4...10 tishlarga ega bo’lib, sidirilgan yuzani kalibrlash, uning o’lchamlarini yoyilganligini kamaytirish uchun hizmat qiladi va charxlash uchun zahira hisoblanadi: toza ishlov beruvchi tishlar yeyilishi bilan kalibrlovchi tishlar charxlanib toza ishlov beruvchi vazifaga o’tadi, bu bilan sidirgichni hizmat muddatini uzaytiradi. Kalibrlovchi tishlar qo’yimni kesmaydi, yuzani mikronotekisliklarini bartaraf etib sidirgichni teshik ichida yo’nalishini ta’minlaydi. Sidirgichning kesuvchi qismi konstruktsiyasini qabul qilingan kesish sxemasi asosida aniqlanadi. Kesish sxemasining quyidagi sxemalari mavjud: a) qo’yimning qalinligi va kengligi bo’yicha taqsimlanishi bo’yicha – yakka va guruxli ; b) ishlov berilgan yuzaning shakllantirish usuli bo’yicha – profilli, generatorli va kombinatsiyalashgan . Yuqoridagi ikkita sxemalarni dumaloq shaklli yuzaga ishlov berish misolida ko’rib chiqamiz. Kesishning yakka sxemasida sidirgichning xar bir tishi qo’yimni ma’lum bir qalinligida ishlov beriluvchi teshikni butun perimetri bo’yicha kesadi, bunda har bir keyinda turgan tishning diametri undan oldingi turgan tishning diametridan 2 α z qiymatga katta, bu erda: α z -har bir tishga surish ( α z = S z ). Ishlov berishda halqasimon yoki vintli qirindi hosil bo’lishiga yo’l qo’yilmasligi sababli qirindilarni kengligi bo’yicha bo’lishi uchun kesuvchi qirralarda V – ko’rinishli shakldagi qirindini maydalovchi kanavkalar bajariladi (3- a rasm), bunda kanavkalar bir tishdan ikkinchisiga o’tishda shaxmat usulida joylashtiriladi. Qirindi maydalovchi kanavkalar h k = 0,4...1,0 mm chuqurlikka, S k = 0,6...1,2 mm kenglikka ega (sidirgich diametriga bog’liq holda). Har bir tish tomonidan kesilayotgan qirindi 2 α z qalinlikka ega bo’lgan alohida qismlar shaklida bo’ladi va shuni hisobiga kanavka uchastkasida undan keyingi tish tomonidan qo’yim kesilmaydi. Tsilindirsimon sidirgichlarda a z ning ishlov berishda taxminiy kesish qalinligi quyidagicha:

po’latlar uchun - a z =0,02...0,04 mm; cho’yanlar uchun - a z =0,03...1,0 mm; alyuminiy uchun - a z =0,02...0,05 mm; bronza va latun uchun - a z =0,05...0,12 mm. 3-rasm. Sidirishda qo’llaniladigan kesish sxemalari: a – yakka; b – guruxli; v – profilli; g – generatorli; d – kombinatsiyalashgan; 1 – sektsiyaning birinchi tishi; 2 – sektsiyaning ikkinchi tishi; 3 – sektsiyaning uchinchi tishi (dumaloq) Qirindi maydalovchi kanavkalarni jilvir tosh yordamida jilvirlash yo’li bilan kesib tayyorlanadi. Guruxli kesish sxemasi (3- b rasm) yuqoridagi sxemadan shunisi bilan farqlanadiki, bunda barcha kesuvchi tishlar guruxlar yoki sektsiyalarga bo’linib har biri 2...5 tishdan tashkil topgan va ushbu tishlarning diametri bir hil. Qo’yim qalinligi bo’yicha gurux tishlari orasida, kengligi bo’yicha esa shaxmat holatida joylashgan guruxdagi tishlar orasida taqsimlanadi. Har bir tish kesuvchi qirraning uchastkasi bilan qo’yimni alohida qismini kesadi. Bunda sidirgichlarni guruxli

kesish sxemasi bo’yicha loyihalashda guruxdagi oxirgi tishni boshqa tishlar diametriga nisbatan 0,02...0,04 mm.ga kichik tayyorlanadi. Bu halqasimon qirindilarning paydo bo’lishini oldini olish maqsadida bajariladi. Kesishni guruhli sxemasining asosiy kamchiligi shundaki, sidirgichni tayyorlash mehnat hajmining yuqoriligidir. Profilli sxemada (3- v rasm) barcha kesuvchi qirralarning profili sidiriluvchi teshikning profili bilan bir hil. Bunda sidirilgan teshikni yakuniy shakllantirish faqat oxirgi tishlar tomonidan bajariladi, qolgan tishlar faqat quyimni kesishga ishlaydi. Teshikning shakli murakkab bo’lganida bunday sxemani qo’llash maqsadga muvofiq bo’lmaydi, chunki bunday murakkab shaklli sidirgichlarni tayyorlash qiyindir. Profilli sxema asosan shakli bo’yicha sodda yuzalarni shaklantirishda qo’llaniladi. Kesishning generatorli sxemasi (3- g rasm) ni qo’llashda kesuvchi qirra shakli ishlov berilgan yuzaning shakli bilan mos tushmaydi. Ushbu holatda sidirgichni tayyorlash yengillashadi va jilvir tosh bilan barcha tishlar jilvirlanadi. Ammo lekin, ishlov berilgan yuzada chiziqlar (pog’onachalar) hosil bo’lib ishlov berilgan yuzalarning sifati pasayadi. Ishlov berilgan yuzalarga aniqlikning yuqori talablari qo’yilganida, kesishning kombinatsiyalashgan usuli (3- d rasm) qo’llaniladi va oxirgi ikki va uchta kesuvchi hamda kalibrlovchi tishlar profilli sxema bo’yicha, qolgan tishlar esa kesishning generatorli usuli bo’yicha ishlaydi. Qirindi kanavkalar tishining shaklli va o’lchamlari, geometrik parametrlari . Ichki sidirgichlarni loyihalashda hisoblar . Sidirgichlarning ishlash qobiliyati qirindi kanavkalari tishining tanlangan shakli va o’lchamiga bog’liq. Sidirgichning tishlari qo’yidagi asosiy talablarni qoniqtirishi kerak: 1) ko’p sonli charxlashlarni ta’minlashi kerak; 2) etarli miqdorda mustahkamlik zahirasiga ega bo’lishi kerak; 3) sidirgichni yuqori turg’unligini ta’minlovchi geometrik parametrlarga ega bo’lishi kerak;

4) qirindi kanavkalarining shakli va o’lchamlari qirindilarni zich holda o’ralishini ta’minlanishi kerak va kanavkalarning hajmi qirindilarni erkin joylashuvini ta’minlay olish darajasida bo’lishi kerak. Tishlar va qirindi kanavkalarining o’lchamlarini ortishi sidirgichni uzunligi va mustaxkamligining ruxsat etilgan qiymatlari bo’yicha chegaralanadi. 4-rasmda kesuvchi tishlar va qirindi kanavkalarining to’g’ri chiziqli ( a ), egri chiziqli ( b ) va egri chiziqli uzaytirilgan qirindi kanavkali ( v ) profillari keltirilgan. To’g’ri chiziqli tishlar ni tayyorlash oson, lekin qirindini o’ralishi va joylashuvi bo’yicha egri chiziqli tishlardan keyingi o’rinda turadi. Ularni asosan po’lat va mo’rt materiallarga (cho’yan, bronza va boshq.) ishlov beruvchi yakka sxemali sidirgichlarda qo’llaniladi. Po’latlarga (guruhli sxemali sidirgichlar bilan) ishlov berishda qalin qirindi kesishda egri chiziqli tishlarni qo’llash tavsiya etiladi. Qirindi kanavkasining uzaytirilgan shaklli chuqur tishlarga ishlov berishda h/t≤0,35 nisbatda bo’lganida qo’llashni tavsiya etiladi. 4-rasm. Kesuvchi tishlar va qirindi kanavkalarning profili: a – to’g’ri chiziqli; b – egri chiziqli; v – uzaytirilgan shaklli kanavkali To’g’ri chiziqli va egri chiziqli qirindi kanavkalari va tishlarning asosiy o’lchamlarini quyidagi nisbat asosida aniqlash mumkin: h = (0,35...0,40) t ; r = (0,50...0,55) h ; g = (0,30...0,35) t ;

R = (0,65 - 0,80) t , uzaytirilgan shaklli qirindi kanavkalari uchun: h = (0,15...0,20) d ; r = 0,5 h ; g = (1,5...1,6) 3 d , bu erda: h – kanavka chuqurligi; t – tishlar qadami; g – tishning orqa qirrasi uzunligi; r va R – dumaloqlash radiuslari; d – sidirgich diametri. H ning qiymatini kanavkalarni qirindilar joylashuviga tekshirishda aniqlanadi. Kanavkalarning yuzasini qirindilarni yaxshi o’ralishi uchun silliqlash va yaltiratish (polirovka) tavsiya etiladi. γ oldingi burchakni ishlov beriluvchi materialga bog’liq holda tanlanadi. Po’latlar uchun γ = 10...20 0 , turli qattiqlikka ega bo’lgan cho’yanlar uchun γ = 4...10 0 , alyuminiy va mis uchun γ = 12...15 0 olinadi. Ichki yuzalarga ishlov beruvchi sidirgichlar faqat oldingi burchak bo’yicha charxlanishi va charxlashdan so’ng ularning diametri kichiklashishini hisobga olgan holda dastlabki tishlarda orqa burchak α = 3 0 , toza ishlov beruvchi tishlarda orqa burchak α = 2 0 , kalibrlovchi tishlarda orqa burchak α = 0...1 0 olinadi. Ichki yuzalarga ishlov beruvchi sidirgichlarni loyihalashni muhim bosqichlaridan biri kanavkani kesilgan qirindini sig’uvchanligiga tekshirishdir. Bu sidirish jarayonida hosil bo’ladigan qirindini erkin chiqib ketishini iloji yo’qligi bilan bog’liqdir. Qirindi diametri tishning balandligi ( h ) ga teng bo’lgan valik ko’rinishida o’ralishi kerak. Bunda kanavkaning kerakli va yetarli hajmi kanavkaning V k hajmini qirindining V qir hajmiga nisbati bilan aniqlanadi. Ushbu nisbatning qiymatini kanavkani to’lish koefftsienti deb ataladi: K = Vk / Vqir

Hisoblarni soddalashtirish maqsadida yuqorida keltirilgan hajmlarni taaluqli maydonlar bilan almashtirish mumkin. Bunda kanavkaning F k maydonini hammasi olinmay, faqat aylananing diametri h ga teng qismi olinadi, kesiluvchi qirindi maydoni esa F qir = a z L 0 bo’ladi, bu erda: L 0 – ishlov beriluvchi teshikning uzunligi (5-rasm). U holda K = F k / F qir = π h 2 /(4 a z L 0 ) (7,1) 7. 5-rasm. Sidirgich kanavkasining qirindi bilan to’lish sxemasi Yuqoridagilarga asosan kesilayotgan qirindi kanavkani zich to’ldira olmaydi va o’ramlar orasida maydoni bo’yicha sezilarli tirqishlar bo’lishi mumkin. Tirqishning qiymati qancha katta bo’lsa, qirindini o’ralishi shuncha qiyin bo’ladi, masalan, legirlangan po’latlarga ishlov berishda qirindi qalinligi ortishi va h.k. (1-jadval). Kesishning guruhli sxemali sidirgichlarda k =2...3 olish tavsiya etiladi Yakka sxemada kesuvchi sidirgichlar uchun tavsiya etiluvchi kanavkalarni to’lish koeffitsientlarining tavsiya etiluvchi qiymatlari 1- jadval Qalinligi Ishlov beriluvchi material Po’lat, δ 6 , MPa Cho’yan, Mis,

a z ,mm bronza, latun alyuminiy 400 gacha 400...600 600dan yuqori <0,003 3,0 2,5 3,0 1,5 2,0 0,03...0,07 4,0 3,0 3,5 2,0 3,0 >  0,07 4,5 3,5 4,0 2,5 3,5 1 tenglamadan (7,3) Sidirgichni kesuvchi qismining uzunligi va bir vaqtni o’zida ishlovchi tishlarning soni qabul qilingan tish qadami va sidirish uzunligiga bog’liqdir. Tishlarning qadami qo’yidagicha aniqlanadi: a) kesishning yakka sxemasi (7,4) b) kesishning guruxli sxemasi (7,5) So’ngra kelgusi hisoblarda qadamning qiymati to’g’rilanadi (korrektirovka): a) qirindini joylanuvchanlik shartidan qabul qilingan h ning qiymati (3,1) bo’yicha; b) bir vaqtda ishlovchi tishlar soni bo’yicha:

(7,6) Ushbu sonlarni kasrli olinadi va ularni eng yaqin butun songa yaxlitlab olinadi. Ushbu parametrning eng kichik qiymati quyidagiga teng bo’lishi kerak: a) kesishning yakka sxemasida z p ≥ 2 ; b) kesishning guruxli sxemasida z p ≥ 3. Tishlar qadamining olingan qiymatini t=L 0 /Z r standart qatordan solishtirib olinadi. Titrash va ishlov berilgan yuzada kesish kuchini tebranishi va tishlarni birikish yuzalaridan chiqish paytida ko’ndalang o’yiqlarni hosil bo’lishini oldini olish maqsadida tish qadamlarini ± 0,5 mm.li og’ish bilan tayyorlash tavsiya etiladi. Ichki sidirgichlarni mustahkamlikka tekshiriladi. Bunda katta cho’zuvchi kuchlanishni paydo bo’lishi sababli mustahkamlik chegarasi aniqlanadi (7,7) bu erda: P z – sidirish kuchi; F havf – havfli kesim maydoni; [ δ ] – cho’zilishga ruhsat etilgan kuchlanish (tez kesar po’latli yaxlit sidirgichlar uchun [ δ ] =350...400 MPa; XVG , 40X, 45 markali po’latlardan tayyorlangan qo’yruq qism uchun [ δ ] =250 MPa. Sidirgichlarda eng kichik maydonli ikkita kesim eng havfli hisoblanadi: 1) F 1 – quyruq qismdagi o’yma (vitochka) bo’yicha; 2) F 2 – birinchi qirindi kanavkaning o’zagi bo’yicha. F 1 ning qiymati standartdan olinadi, F 2 ning qiymati quyidagi formula asosida aniqlanadi: F 2 = π ( d 1 - 2 h ) 2 /4 bu erda: d 1 – sidirgich birinchi tishning diametri,

(7) – tenglik bajarilmaganida kesish sxemasini o’zgartirish yoki P z sidirish kuchining tashkil etuvchi omillarni pasaytirish kerak bo’ladi, masalan, yakka sxemali dumaloq sidirgichlar uchun quyidagicha hisoblanadi: (8) bu erda: C p ishlov beriluvchi materialga bog’liq koeffitsient; x – qirindini a z qalinligida daraja ko’rsatkichi; π d – kesiluvchi qatlamning kengligi; z p – bir vaqtda ishlovchi tishlarning soni; K γ K M K e – oldingi burchak, moylash va yeyilishga to’g’rilovchi koefftsientlar. 3. Dumaloq shaklli teshiklarga ishlov berish uchun sidirgichlar Dumaloq shaklli teshiklarga ishlov berish uchun sidirgichlarning hisobini sidirgich kesuvchi qismining materialini tanlashdan boshlanadi. Bunda R6AM5 va R12F3 markali, qiyin ishlov beriluvchi materiallarga R7, R6M5K5 va R9K10 markali tez kesar po’latlarning hususiyatlari mos keladi. Yakka ishlab chiqarish sharoitida XVG tipidagi asbobsozlik po’latlari ancha arzon hisoblanadi. Tez kesar po’latni iqtisod qilish maqsadida 15...40 mm diametrli sidirgichlarni payvandlab yig’ma usulida, 40 mm.dan katta diametrli sidirgichlarni 45 yoki 40X markali po’latdan tayyorlanib termik ishlov berilgan quyruq qismini yechib olinuvchi (rez’ba bo’yicha) qilib tayyorlanadi. XVG markali po’latdan tayyorlangan sidirgichlarni yaxlit qilib tayyorlanadi. Sidirgichlarning konstruktiv elementlari o’lchamlarini yuqorida keltirilgan ichki sidirgichlar uchun tavsiyalar asosida olinadi. Sidirgichning asosiy kesuvchi qismini hisoblash uchun diametr, sidirish uzunligi va aniqlik talablari hamda sidirilgan yuzaning g’adir –budurligini hisobga olgan holda sidirishga quyim tayinlanadi. Kesishning yakka sxemasida sidirish

uchun qo’yimni (diametrga) tajribaviy yo’l bilan yoki quyidagi emperik tenglik asosida aniqlanadi: 1) Teshikka, parmalanganidan so’ng: (7,9) 2) Teshikni zenkerlab , yo ’ nib kengaytirib va parmalab tayyorlab bo ’ linganidan so ’ ng : , (7,10) bu erda : d 0 – ishlov berilgan teshikni eng kichik diametri ; L 0 – teshikning uzunligi ; δ – teshikni tayyorlash uchun dopusk . Toza ishlov berishga qo ’ yimni teshikka qo ’ yilgan talablari asosida tayinlanadi . Odatda a z =0,025...0,005 mm ko ’ tarish burchakli 2...4 ta toza ishlov beruvchi tishlar olinadi . a z ning kelgusida kichiklashishiga iloji boricha yo ’ l qo ’ ymaslik kerak , kesiluvchi qatlamning qalinligi kesuvchi qirraning P min =0,002...0,003 mm dumaloqlanish radiusiga teng bo ’ lib qoladi . SHuning uchun po ’ latlarni sidirishda kesuvchi qirralarda ishlov berilgan yuzalarning g ’ adir – budirligini oshiruvchi yopishib qolish holati sodir bo ’ ladi , bu esa sidirgichni qizib ketishiga va titrashni paydo bo ’ lishiga olib keladi . Dastlabki ishlov beruvchi tishlar soni quyidagicha aniqlanadi z 0 = ( A 0 - A u )/2 a z (7,11) Birinchi tishning diametrini odatda sidiriluvchi teshikning diametriga teng qilib olinadi, ya’ni d 1 = d 0. Keyingi turgan tishlarning diametrini keyingi qiymatga2 d 2 , qo’shib hisoblanadi, ya’ni d 2 = d 1 + 2 a z , d 3 = d 2 + 2 a z va x.k. Tishlarni qadamining qiymatini

(7,4) tenglik yordamida, so’ngra qirindini joylashuvchanlik sharti (7,1) bo’yicha tishlar sonini esa (7,6) bo’yicha aniqlanadi. Oxirgi turgan toza ishlov beruvchi tish va kalibrlovchi qismlarning diametrlari ishlov berilgan teshik o’lchamining yuqorigi chegaraviy o’lchami bo’yicha olinadi va odatda 0,005...0,010 mm.ni tashkil qiladi. Toza ishlov beruvchi va kalibrlovchi tishlarning qadamini ishlov berilgan yuza sifatini oshirish maqsadida, ularni dastlabki ishlov beruvchi tishlar kabi qadamni ± 1mm tebranishli notekis qilib tayyorlanadi. Kalibrlovchi tishlar sonini ishlov beriluvchi teshikning aniqligiga asosan 4...10 ta olinadi. Guruhli kesish sxemali sidirgichlar hisobi . Ushbu sidirgichlarning hisobi yuqoridagi kabi bir hil. Qo’yida yakka sxemali sidirgichlar hisobidan farqlari keltirilgan. 1.Ushbu sidirgichlarning dastlabki va toza ishlov beruvchi guruhlari (sektsiyalarni) orasida ikki-uchta o’tuvchi qo’shimcha tishlar bajarilgan. Ular dastlabki ishlovchi beruvchi tishlarni teshik ichidan chiqishida kesish kuchini birdaniga pasayib ketishini oldini oladi, bundan tashqari dastlabki tishlar ishlov berib o’tganidan so’ng qo’shimcha tozalovchi vazifani ham bajaradi. Sektsiyadagi tishlarning diametri bir hil. 2. Sidirgichlarning hisobini dastlabki ishlov beruvchi tishlar uchun tishga ko’tarish Sz O ni tanlashdan boshlanadi va toza ishlov beruvchi qismlarning turg’unligi yoki kesish tezligi bo’yicha amalga oshiriladi. Kesish rejimi ishlov beriluvchi detal va kesuvchi material hossalariga asosan jadvaldan olinadi. 3. Qirindi kanavkasining chuqurligi h ni (1) tenglama bo’yicha aniqlanib, K =2...3 bo’lganida taaluqli jadval asosida tishlar orasidagi qadamning qiymatlari olinadi. 40 mm.dan kichik diametri sidirgichlar uchun h ning hisobiy qiymatini qabul qilingan sharoit uchun sidirgichni turg’unlikka tekshiriladi, bunda h ≤ h T (12)

bu erda: h Т – sidirgichning yetarli miqdordagi turg’unlikka ega bo’lgan tishining balandligi ( h T =(0,7…0,23) d ). 4. Sidirishni 3 ta qiymati bo’yicha ruxsat etilgan P z kuch aniqlanadi: a) dastgohni tortish kuchi P g bo’yicha; b) sidirgich quyruq qismining havfli kesimining mustahkamligi bo’yicha; v) oldingi tish oldidagi kanavka ( P op ) kesimining mustaxkamligi bo’yicha. Kelgusi hisoblarda ushbu qiymatlardan eng kichigi olinadi va qabul qilinadi. Bunda P z max – eng katta qiymat, ya’ni P zx kuchning haqiqiy qiymati ruxsat etilgan qiymatdan katta bo’lmasligi kerak ( Pzx ≤ Pz max ). 5. Sektsiyadagi dastlabki ishlov beruvchi tishlarning soni hisoblanadi z co = π dq 0 z P K ∑ / P z max (13) bu erda: q 0 – kesuvchi qirraning 1 mm uzunligiga to’g’ri keluvchi nisbiy kesish kuchi; z P – bir vaqtda ishlovchi tishlarning soni (7,6 tenglik asosida hisoblanadi); K ∑ – kesish sharoitini o’zgarishiga to’g’rilovchi koeffitsientning yig’indisi. Aniqlangan z c 0 ning kasrli qiymati eng yaqin butun songa yaxlitlanadi va 5 ≥ z co ≥ 2 bo’lishi kerak. U holda haqiqiy kesish kuchi (14) ushbu tenglikdagi z p / z co – parametri π d bo’lgan to’liq tishlarning to’liq soniga ekvivalentlik nisbati. 6. Sidirgichning diametriga qo’yim A ning qiymatini boshlang’ich ma’lumotlar asosida aniqlanib dastlabki ishlov beruvchi A o , o’tuvchi A o ' va toza ishlov beruvchi A t tishlar orasida taqsimlanadi.

A o ' va A t qiymatlarini ishlov beriluvchi teshik yuzasiga qo’yiladigan talablar asosida jadvaldan olinadi. SHunday qilib dastlabki ishlov beruvchi tishlar uchun qo’yim: A 0 = A - ( A o ' + A t ) 7. Dastlabki ishlov beruvchi tishlar sektsiyasining soni aniqlanadi: i 0 = A 0 /(2 Szo ), qo’yimni qoldiq qismi: A qoldiq = A 0 - 2 S zo i 0 Uning olingan qiymatini uchta guruxdagi tishlar orasida taqsimlab chiqiladi. 4. Shakldor yuzalarga ishlov berish uchun sidirgichlar Qirrali yuzalarga ishlov beruvchi sidirgichlar . Mashina detallarining konstruktsiyalarida ko’p qirrali shakldor (uchburchakli, kvadrat, to’g’ri burchakli, olti qirrali va boshq.) ochiq teshiklar ko’p uchraydi va ularga sidirgichlar yordamida ishlov beriladi. Qirrali sidirgichlarning loyihalashni va hisoblashni xususiyatlarini kvadrat shaklli teshikka ishlov berish misolida ko’rib chiqamiz. Ushbu xolatda kesishning profilli sxemasini qo’llash maqsadga muvofiq emas, chunki, kvadrat shaklidagi kesuvchi qirralar (6- a rasm) yon yuzalarini kesishuv joylarida nolga yaqin bo’lgan orqa burchakka ega. Kesilgan qirindini

deformatsiyalanish sharoiti va chiqarib tashlashni og’irligi sababli, ushbu xolat sidirgichni burchaklari bo’yicha tez eyilishiga olib keladi. Generatorli sxemada (6- b rasm) yuqorida keltirilgan salbiy holatni bartaraf etish maqsadida ularda ham tishlarning bosh kesuvchi qirralarini aylana yoyi bo’yicha tayyorlanib, bunda aylana yoyining radiusi tish ko’tarishiga qabul qilingan qiymatga asosan o’zgaradi. Yordamchi qirralarning profili sidiriluvchi teshikning geometrik shakliga o’xshash. Bosh kesuvchi qirralarni aylana yoyi shaklida tayyorlanishi sidirgichni teshik ichida yaxshi markazlanishi, ishlov berishni yaxshi sharoiti va qirindini chiqarib tashlashni yaxshilanishini ta’minlaydi. Odatda qirrali sidirgichlarni katta uzunlikda bo’lganligi uchun, ularni ikki, uch va yuqori sonli komplektda tayyorlanadi. 6-rasm. Kvadrat shaklli teshiklarga sidirgich bilan ishlov berish sxemalari: a – profilli; b – generatorli 7- a rasmda sidirgichlarning normal va bo’ylama kesimi, tishlar va kanavkalarning shakllari, bosh va kesuvchi qirralarning geometrik parametrlari keltirilgan. Yordamchi qirralar va ishlov berilgan yuzalar orasidagi ishqalanishni kamaytirish maqsadida ushbu qirralarni orqa yuzalarining tekisligi bo’yicha jilvirlanadi va bunda lentaning kengligi f = 0,8...1 mm bo’ladi.

Ba’zida sidirgichning ohirida kanavkaning cho’kma joyi yordamchi qirralarning markazida nolga kamaytiriladi. 7-rasm. To’rt qirrali sidirgichlarning tishlari: a – norma va bo’ylama kesimlar; b – tishlarni yassi tomondagi yon kanavkalari 6- b va 8-rasmlardan ko’rinib turibdi-ki, kesiluvchi qatlam kengligini ta’minlovchi bosh kesuvchi qirralarning uzunligini oshirish bilan sidirgichning diametri d 1 kamayadi. Har bir tishdagi kesish kengligi yig’indisini kvadrat sidirgich uchun qo’yidagi formula yordamida aniqlash mumkin bu erda: cos  i = S n / d 1 ( S n – qirraning kengligi).

8-rasm. Qirrali sidirgichlar kesuvchi qirrasining uzunligini aniqlash sxemasi Teshik ichida sidirgichni bosib o’tadigan butun yo’lida tortish kuchining doimiyligini ta’minlash maqsadida birinchi tishdan boshlab keyingi tishlar tomon har bir tishga ko’tarishni bir maromda oshirish lozim va sidirgich uzunligini qisqartirishga imkon beradi, ammo tishga ko’tarish qiymatining kichikligi sababli har bir tishga alohida olinadi. Sidirgichlarni xavfli kesimi bo’yicha mustahkamlikka hisoblash dumoloq sidirgichlar kabi hisoblar yakka sxema bo’yicha bajariladi. Shlitsali teshiklarga ishlov berish uchun sidirgichlar . Shlitsali teshiklar texnlogik mashina va jihozlarda keng qo’llaniladi. ular valvtulka tipida xarakatli va xarakatsiz birikmalarni hamda katta burovchi momentni uzatishni ta’minlaydi. Shlitsali teshiklarni shakli murakkab bo’lganligi uchun ularni tayyorlash boshqa ishlov berish turlariga sidirgichlar yordamida tayyorlash samaralidir, chunki sidirgichlar ishning yuqori unumdorligi, o’lchamlarni aniqligi va yuzalarni o’zaro joylashuv aniqligini ta’minlaydi. Shlitsali teshiklar pazlarining shakli qo’yidagicha bo’lishi mumkin: a) to’g’ri tomonli (9- a rasm); b) evol ь ventli; v) trapetsiya ko’rinishli; g) uchburchak shaklli va boshqalar. Shlitsali sidirgichlar tashqi ko’rinishi bo’yicha shlitsali vallarga o’xshash bo’lib, undagi shlitsalar qirindi kanavkalarini kesib tayyorlash yo’li bilan va oldingi hamda orqa burchakni yaratish bilan kesuvchi tishlarga aylantirilgan. Quyida shlitsali sidirgichlar konstruktsiyasining xususiyatlarini to’g’ri burchakli pazlarni sidirish misolida ko’rib chiqamiz. 9- a , b rasmlarda shlitsali teshik va sidirgichlar kesimida, 9- v , g rasmlarda esa yakka kesish sxemasida qo’yimlarni taqsimlanishi va sidirgich tishlarining shakllari keltirilgan. Sidirish uchun teshikni yo’nib kengaytirish, zenkerlash yoki razvyortkalash usullari bilan olinadi. Tashqi diametr bo’yicha pazlarni hosil qilish

kesishni profilli sxemasi bo’yicha, yon tomonlarini hosil qilish esa generator sxema bo’yicha bajariladi. Shlitsali pazning kengligi 6 mm.dan yuqori bo’lganida bosh kesuvchi qirralarda, bir tishdan ikkinchi tishga shaxmatli tartibda o’tish joylarida bir yoki ikkita qirindi ajratuvchi kanavkalar bajariladi. Dumaloq sidirgichlardan farqli ravishda shlitsali sidirgichlarda qirindi ajratuvchi kanavkalarni barcha kesuvchi, hattoki kalibrlovchi tishlarda ham bajariladi. Sidirgichning shlitsali tishlari chiqiqlarini pazlarning yon yuzalariga ishqalanishini kamaytirish maqsadida tishni yon tomonlarida φ 1 = 1 0 30 ’ ...2 0 li yordamchi burchak yaratiladi, bunda sidirgichni teshik bo’ylab yaxshi yo’nalishini ta’minlash uchun yordamchi burchaklarda f = 0,8...1,0mm kenglikda faska qilinadi (9-. g rasm). Shlitsali sidirgichlarda kesishning guruxli sxemasini, agar shlitsalar soni 6...8 tadan katta, teshikning uzunligi L 0 > 30mm, va pazlarning chuqurligi katta bo’lganida qo’llaniladi. Bunday sidirgichlarni 450 mm. gacha uzunlikda tayyorlanadi. 9-rasm. Shlitsali teshik va sidirgichlarning shakllari:

a – shlitsali teshik; b – shlitsali sidirgich; v – kesishning yakka sxemasi; g – shlitsali sidirgichning tishi Kesishning guruxli sxemasida gurux yoki sektsiya ikkita tishdan tashkil topgan (10-rasm): birinchi tish – kesuvchi, ikkinchi tish esa tozalovchi bo’ladi. Bunda ikkinchi tishni diametr bo’yicha 0,03...0,04 mm.ga pastroq qilib tayyorlanadi. Ikkala tishlar tomonidan kesilayotgan qirindining kengligi ular o’rtasida taqsimlanadi. 10-rasm. Kesishning guruxli sxemasida shlitsali sidirgichning dastlabki ishlov beruvchi tishlarining sektsiyasi: a – tishlar kengligi b ≤ 18 mm; b – tishlar kengligi v >7 mm (1 – sektsiyaning birinchi tishi; 2 – sektsiyaning ikkinchi tishi) Shlitsali teshiklarning aniqligi va sifatini ta’minlash hamda sidirgichlarning sonini kamaytirish maqsadida sidirgichlar komplektida dumaloq, faska ochuvchi va shlitsali tishlardan tashkil topgan kesuvchi qismli kombinatsiyalashgan sidirgichlar qo’llaniladi. Ushbu tishlar tomonidan kesiladigan qo’yim 11-rasmda ko’rsatilgan.

11-rasm. Kombinatsiyalashgan shlitsali sidirgichning tishlari tomonidan kesilayotgan qo’yim: 1– shlitsali; 2 – faskali; 3 – dumaloq Shlitsa pazlarining o’lchamlari (balandligi va uzunligi bo’yicha) katta bo’lganida va sidirgichlar komplekti bilan ishlov berishning imkoni bo’lmaganida (12-rasm) ikkita va uchta sidirgichlardan tashkil topgan sidirgichlar komplektidagi har-bir alohida sidirgichga qo’yimni taqsimlash sxemasi qo’llaniladi. Pazning yakuniy kengligi komplektdagi oxirgi sidirgich tomonidan ta’minlanadi, undan oldingi sidirgichlar ishqalanish kuchini kamaytirish va ishlashini yengillatish maqsadida tishlarining kengligini bir tomonga kamayuvchi qilib tayyorlanadi. 12-rasm. Komplektdagi sidirgichlar orasida qo’yimni taqsimlanishi: a – uchta sidirgichga; b – ikkita sidirgichga; v – ikkita sidirgichga (  b > 0,06 mm)

5. Tashqi yuzalarga ishlov beruvchi sidirgichlar Tashqi sidirish usuli bilan yopiq, ochiq konturli: tekis yuzalar, chiqiqlar, pazlar, qabariq va tekis tsilindrsimon va murakkab shaklli yuzalarga ishlov beriladi. Shunga asosan tashqi sidirgichlarning turlituman konstruktsiyalari mavjud. Ichki sidirgichlardan farqli ravishda tashqi sidirgichlar qo’yruq va yo’naltiruvchi qismlarga ega bo’lmay, faqat kesuvchi va kalibrlovchi tishlardan tashkil topgan holos. Tashqi sidirgichlarning muhim xususiyatlaridan biri orqa burchaklar o’lchamini optimal o’lchamga yaqin katta tayinlash mumkin ( d = 8 0 ...10 0 ), chunki sidirgichni balandligi bo’yicha qayta charxlanganida detal o’lchamlariga bog’liq bo’lmaydi. Ular ponalar, vintlar va to’shamalar (podkladka) yordamida sozlanishi mumkin. Sidirishni quyma, bolg’alash yoki shtapmlash usuli bilan olingan zagotovkalarga dastlabki ishlov bermay amalga oshirish mumkin. Tashqi sidirishda ichki sidirish kabi kesish sxemasi qo’llaniladi. 13-rasmda kesishning profilli va generatorli sxemalari keltirilgan. Yuzalarning g’adir – budirligini pasaytirish maqsadida (13- b rasm) sidirgichning oxirgi tishlari kesishning profilli sxemasi bo’yicha tayyorlangan.

13-rasm. Tashqi yuzalarni sidirishda qo’llaniladigan kesish sxemalari: a – profilli; b – yakunlovchi tishlari profilli sxema bo’yicha tayyorlangan generatorli Kesilayotgan qatlamni qalinligi bo’yicha taqsimlanish usulida asosan kesishning yakka sxemasi qo’llaniladi. Keng yassi yuzalarni sidirishda kesishning guruxli sxemasining alohida ko’rinishi bo’lgan trapetsiyasimon sxemani qo’llash tavsiya etiladi (14-rasm). Bunda birinchi sektsiya tishlari tor o’lchamli trapetsiya ko’rinishli pazlarni kesadi, to’g’ri chiziqli kesuvchi qirrali ikkinchi sektsiya tishlari qo’yimni qolgan qismini kesadi. Oxirgi sektsiyaning orqa qismida toza ishlov beruvchi tishlar bajarilgan. Birinchi sektsiya tishlarini yordamchi qirralarning orqa burchagini hosil qilish maqsadida frezalab va jilvirlab, orqa qismini 1,0...1,1 mm.ga ko’tarib tayyorlanadi. Shunga asosan bunday sidirgichlarni tayyorlash sodda va oson, charxlashga zahirasi katta, yuqori turg’unlik va kichik uzunlikka ega. 14-rasm. Kesishning trapetsiyali sxemasi qo’llanilgan yassi sidirgich Tashqi sidirgichlar konstruktsiyasi bo’yicha yaxlit yoki bir nechta sektsiyadan tashkil topgan yig’ma bo’lishi mumkin. Sektsiyalar sidirgichning korpusiga yuqori qismidan vintlar, pastdan yoki yon tomonidan ponalar va plankalar yordamida maxkamlanadi (15, 16-rasmlar). Vintlar yordamida pastdan mahkamlash ixcham va sodda, ammo bunday sektsiyalarni charxlash va sozlashda sidirgich korpusini dastgohdan yechib olish

kerak bo’ladi. Buni bartaraf etish uchun sektsiyalarni korpusga vintlar bilan yuqoridan maxkamlashni tavsiya etiladi. 15-rasm. Tashqi sidirgichning sektsiyalarini ponalar yordamida balandligi bo’yicha sozlash: 1 – sidirgich sektsiyasi; 2 – pona; 3 – sozlovchi vint 16-rasm. Tashqi sidirgichning korpusiga sektsiyalarni maxkamlash usullari: a – yuqoridan vint va pona yordamida; b – vint bilan pastdan; v – vint bilan yon tomondan

Nisbatan uzun yuzalarni sidirishda kesish zonasidan qirindini to’xtovsiz chiqarib tashlashni ta’minlash maqsadida tishlarni ß= 70...80 0 burchak ostida og’ma holda tayyorlanadi (17-rasm). 17-rasm. Tashqi sidirgich bilan zagotovkaga ishlov berish sxemasi: a – tishlarni og’ma holda joylashuvi; b – qirindini chiqib ketish yo’nalishi Sidirish jarayonining bir tekisligi tsilndrsimon frezalar kabi qo’yidagi nisbat bajarilganida ta’minlanadi: С = B / t N , t N = t 0 t g ß bu erda: S – yaxlit son; В – sidirish kengligi; t N , t 0 – tishlarning normal va o’q bo’ylama kesim bo’yicha qadami. Murakkab kesishuvchi yuzalarga sidirgich sektsiyalari yordamida ishlov berishda profilning alohida qismlarini alohida sidirishga xarakat qilinadi. 7rasmda zagotovkaning 1, 2, 3 yuzalari alohida 1 ’ ,2 ’ ,3 ’ sektsiyalar bilan ishlov

berilyapti. Ularni balandligi bo’yicha pona K yoki to’shamalar yordamida sozlanishi mumkin. Sidirgichlar asosan siqilishga ishlaganligi uchun, ularni mustaxkamlikka tekshirilmaydi. 7-rasm. Tashqi sidirgich bilan kesiluvchi yuzalarni sidirish

Nazorat savollari 1. Sidirgichlarning vazifalari nimalardan iborat? 2. Sidirgichning konstruktiv elementlarini ko’rsating. 3. Sidirgichning geometrik parametrlariga nimalar kiradi? 4. Sidirgichlarning turlarini gapiring. 5. Sidirgichlarning afzalliklari va kamchiliklari nimalardan borat? 6. Teshikka ishlov beruvchi sidirgichlarni gapiring. 7. Dumalov shaklli teshiklarga ishlov berutsvchi sidirgichlarni gapiring. 8. SHakldor yuzalarga ishlov beruvchi sidirgichlar. 9. Tashqi yuzalarga ishlov beruvchi sidirgichlar haqida gapiring. 10. Sidirgichlarning kesuvchi qismini tushuntiring.

O'xshashlar

Rezba kesuvchi asboblar

Tish kesuvchi asboblar

Kesuvchi asboblar haqida umumiy ma’lumotlar

Умумий вазифали ва ихтисослаштирилган тиркамалар

Автомобил ва автопоезд-фургонлар