Plugning yordamchi qismlari - Mashinasozlik - Referatlar

Plugning yordamchi qismlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1933.5 KB

Ko'chirib olish

Plugning yordamchi qismlari Reja: 1. Chimqirqar va burchakkesar 2. Korpus ishchi sirtini qurish 3. Plugning sudrashga qarshiligi 4. Plugga ta`sir etadigan kuchlar

Chimqirqar va burchakkesar Chimqirqar shaklan asosiy korpusga uxshagan ishchi kisdir, u ustunga o’rnatilgan kichik lemex va ag’dargichdan tuzilgan. Tuproq qatlamini ag’darishda xalaqit qilmasligi uchun unga tirak taxta o’rnatilmaydi. Chimqirqar har bir korpus oldiga o’rnatiladi va begona o’tlarni qirqish uchun ishlatiladi. Chimqirqar bilan jixozlangan plugning asosiy korpuslari katta chuqurlikda sham tuproq palaxsasini to’liqrok ag’dara oladi, natijada shudgor sifati yaxshilanadi. O’z vazifasini sifatli bajarish uchun chimqirqar asosiy korpus olayotgan tuproq palaxsasining serildiz bo’lgan yuza qatlam bo’lagini qirqib olib, shudgor tubiga to’liq to’ntarib tashlashi lozim. Bu bo’lak shudgor tubining eng chuqur va ochiq qismiga to’liq sig’ishi kerak. Shu sababli chimqirqarning kamrov kengligi v ch albatta asosiy okrpus kamrov kengligi v dan kichikrok bo’lishi lozim. kupincha v ch = 2G’3 V =abul qilinadi. Asosiy korpus ag’dargan palaxsalarning bir-biriga tekkan chegaralaridan begona utlar kukarib chikmasligi uchun yerga tushadigan ildizlarni chimqirqar asosiy korpusdan oldin kesib olishi kerak. Shu sababli chimqirqar asosiy korpusning oldiga, ya`ni haydalmagan dala tomoniga (agar korpus tuproqni ung tomonga ag’daradigan satxidan birmuncha pastrok, ya`ni sharoitga qarab a ch =8...12sm chuqurlikda kesib olishi kerak. Bedapoya haydalganda esa chimqirqar beda ildizlaridagi azotli tuguaklarni kesib ketadigan chuqurlikda (a ch =7...10sm) o’rnatiladi. Lekin a ch > 12sm bo’lsa, shudgor tubiga to’ntarilib tashlangan serildiz qatlamning ustini to’liq kumish uchun asosiy korpus tashlayotgan tuproq miqdori yetmasdan kolib, yomon kumilishi mumkin. Agar a ch > 8sm bo’lsa, chimqirqar lemexi eng serildiz satxida harakatlanib, ildizlarni to’liq kesib ololmasdan, tuproqni uyumlab surib yuradi, plugning sudrashga qarshiligi ortib ketadi. Chimqirqarni korpusga nisbatan ilgarilatib o’rnatish masofasi t katta ahamiyatga ega. Agar t me`yoridan katta bo’lsa, chimqirqar ag’darayotgan tuproq uning oldidagi korpusga tegib, mo’ljallangan joyga tushmaydi, texnologik jarayon buziladi. Agar t me`yoridan oz bo’lsa, chimqirqarga uning orqasidagi korpus

ag’darayotgan qatlam tegib, tikilib koladi. Shu sababli amalda t ni asosiy korpusning kamrov kengligi v ga teng kilib kuyiladi. Chimkirkaning dala chet qirqimi asosiy korpusning dala chet qirqimiga nisbatan haydalmagan yer tomonga J 1 k 0,5...1,5 sm ga surib kuyiladi. Aks hol da Chimqirqar hosil kilgan shudgor devorini orqadagi asosiy korpus sidirib buzishi, uning qarshiligi ko’payishi mumkin. Dalaga gung sochilgandan keyin shudgorlash talab qilinsa, begona utlari bulmagan yerlarni haydashda chimqirqar ishlatilmaydi. Burchakkesar Chimqirqarga o’xshab korpus bilan ag’darilgan tuproq palaxsalarini bir-biriga tekkan chegaralaridan begona o’tlar o’sib chiqishini oldini oladi. U ham har bir korpus oldiga o’rnatiladi va asosiy korpus bo’ylab ko’tarila boshlagan tuproq palaxsasining haydalmagan dala tomonidagi ustki serildiz joyini a d k6...8 sm chuqurlikda uchburchak shaklda kesib olib, shudgor tubiga tashlaydi. Uni asosiy korpus ag’darib maydalagan kuprok to’liq kumib ketadi. Burchakkesarning ishi ham tuproq palaxsasini to’liqrok ag’darish imkonini beradi, ammo uning chinkirkarga nisbatan samarasi kamrokdir. Uning kichkina ag’dargichi 11 bevosita asosiy korpus ag’dargichining ustiga maxkamlanadi. Burchakkesar o’rnatilganda asosiy korpuslar oraligini kamaytirish xosobiga plugning umumiy uzunligini kiskartirib, uning ixchamligini oshirish mumkin. Plugning yordamchi qismlari Plugning yordamchi qismlari rama, g’ildiraklar, tirkagich yoki osgich, ramani ko’tarib-turish mexanizmlar va saklagichdan iboratdir. Plug ramasiga hamma ishchi va yordamchi qismlar hamda mexanizmlar o’rnatiladi. Konstruktsiyasi buyicha rama yassi, ilgakli va kurama turlarga bulinadi. Ilgakli rama gryadilining oxirgi uchi kuyi tomonga bukulgan bo’lib, maxsus kluglarda ishlatiladi va past ustunli korpuslarni o’rnatisha mo’ljallangan. Yassi rama bulaklari bir kesislikda joylashgan bo’lib, klug qismlarini o’rnatishga kulaydir. Yassi rama bulaklardan yegiladi yoki yaxlit payvandlangan

bo’ladi. Rama bittadan korpus o’rnatiladigan gryadillar va ularni o’zaro birlashtirib turuvchi bikrlik tusnidan iborat yoki uta bakuvat kuvursimon tusindan bo’lishi mumkin. Ko’p korpusli plug ramasidan oxirgi korpuslarni yechib olib, uning kamrov kengligini kamaytirish imkoni kuzda tutulgan bo’ladi. Plug g’ildiraklari bajaradigan ishi buyicha bir nechta turga bulinadi. Osma pluglarga bir yoki ikki tayanch g’ildiraklari o’rnatilib, ular plugning transport holatida yerga tegmaydi, shudgorlash vaqtida esa dala yuzasiga tayanib, korpuslarning chuqurlashib ketishini cheklab turadi, ya`ni tayinlangan shudgorlash chuqurligini ta`minlaydi. Tirkama plug g’ildiraklari transport holatida dala yuzasi bo’ylab harakatlanib, plug ogirligini to’liq ko’tarib yuradi. Ishchi holatini esa turli balandlikda joylashib, plug ramasini gorizontal holatda, korpuslarni tayinlangan chuqurlikda ushlab yuradi. Yarm osma plugning urtasiga o’rnatilgan tayanch g’ildiragi haydash chuqurligini sozlash uchun xizmat kiladi. Orqasidagi g’ildirak shudgorlash vaqtida orqadagi korpuslarning tayinlangan chuqurlikda ushlab transport holatida plug ogirligining bir qismini ko’tarib yuradi. Pluglarga metaldan yasalgan qattiq tuginli yoki pnevmatik shina kiydirilgan g’ildiraklar o’rnatiladi. Qattik tuginlik g’ildirakka nisbatan pnevmatik shinali g’ildirakning sudrashga qarshiligi 25...30 % gacha kamrok bo’ladi, ularga nam tuproq kamrok yopishadi. Shu sababli tezkor pluglarga kupincha kichik bosimli pnevmatik shinali g’ildiraklar o’rnatiladi.

22-rasm. Plug tirkagichlari: a - oddiy; b - sektorli; v - sektorli tirkagich yordamida plugni traktorga ulab ishlatish; 1 va 10 - sirg’ali; 2- ko’ndalang planka; 3- kerkich; 4 - saqlagich bolti; 5- shtift; 6- rama pasaytirgich; 7- sharnir; 8 - bo’ylama tortqi; 9 sektor. Tirkagich (22-a rasm) tirkalma plugni traktorga ulash uchun xizmat kiladi. Plug ramasining pasaytirgichi 6 dagi teshiklar bo’ylab joyni o’zgartirish xisobiga tirkagich tortkich 8 ning kiyaligi o’zgartirilib, plugning ravon harakati, ya`ni hamma korpuslarning tayinlangan chuqurlikda ishlashi ta`minlanadi. Tirkagichni rama pasaytirgichining kundalang plankasi 2 dagi tegishli teshiklarga o’rnatib, plugning yon tomonga burilmasdan, uni sudrayotgan traktort yunalishiga parallel harakatlanishi ta`minlanadi. Osgich (23-rasm) osma plugni traktorning osish moslamasiga ulash vositasidir. Osgich plug ramasiga nisbatan kundalang yunalishda surilishi xisobiga g’ildiraklar oraligi turlicha bo’lgan traktorlarga plugni to’g’ri ulash imkonini beradi. Traktor osish moslamasining pastki tortkilari osgichning pastki barmoklari 2 ga, markaziy tortkisi esa ustun 10 ning yuqorigi teshigi 4,5 yoki 12 ga ulanadi. Ogir va uta zich tuproqli yerni yarim osma plug bilan haydashda birinchi hamda o`irgi korpuslar bir xil chuqurlikda yurishini ta`minlash uchun bosgich 8 ning uzunlishini o’zgartirib, plugning orqa gildaragiga tushadigan bosim o’zgartiriladi. Avtomatik ulagich (23-a rasm) ning gilof qismi 1 plugning ramasiga o’rnatiladi, ulagichning ramasi 3 esa traktorni osish moslamasiga oldindan biriktirilgan bo’ladi. G’ilof qismi kutisimon uchburchak shakliga ega. Plugni traktorga ulag uchun traktorchiga yordamchi talab qilinmaydi, chunki traktorni orqa tomoniga ulagich ramasini giloya ichiga kiritish kfoya, shunda kulfning tili gilofdagi teshikka kirib koladi. Plugni traktordan ajratish uchun richag 6 yordamida kulf tilini joyidan chiqarish kerak.

23- rasm. Osgichlar. a - avtomatik osgich; b - yarim osma plug; 1-qulf; 2- barmoq; 3-avtoosgich ramasi; 4,5-markaziy torqqini ulaydigan dumaloq va cho’zinchoq teshiklar; 6- richag; 7-plug to’sini; 8- bosqich; 9-shtok; 10-ustun; 11-ko’ndalang to’sin; 12- markaziy tortqi ulanadigan teshik. Plug saklagichlari ish jarayonida biron tusikka uchragan kolrpusni shikastlanishdan saklaydi. Har qanday mashinaga saklagich o’rnatilib, uning qismlarini nozikrok, yupkarok etib tayyorlash, ya`ni mashinaning vazni va sudrashga qarshiligini kamaytirish bilan foydali ish koeffitsientini oshirish mumkin. Saklagichlar yakka (individual) korpusini yoki korpuslar guruxini saklash uchun kuyiladi. Uz navbatida individual saklagichning shtiftli, prujinali, gidropnevmatik turlari bor. Pluga individual shtiftli saklagich o’rnatilganda, korpusning ustuni ikki bulakli bo’ladi. uning ustki kronshteyni ramaga bikr maxkamlanadi. Ustunning pastki qismiga korpus o’rnatilib, u kronshteynga yugon bolt 5 hamda yumshok va ingichkarok shtift (bolt) 4 bilan kotiriladi. Ishlayotgan korpus tusikka uchrasa, shtift 4 qirqiladi, bolt 5 atrofida korpus ko’tarilib, tusik ustidan oshib utadi. Sungra yangi shtift o’rnatilib, korpus dastlabki holatiga keltiriladi. Bunday saklagich sodda va arzondir, ammo shtiftni qirqib, saklagichni ishga tushiradigan kuch miqdorini o’zgartirib bo’lmaydi.

Korpus ishchi sirtini qurish Korpus turini maxalliy tuproq sharoitlariga moslab to’g’ri tanlash uchun uning ishchi sirtini kurish asoslarini bilish kerak. Quyida eng keng tarkalgan tsilindroidsimon ishchi sirtga ega bo’lgan korpusni loyxalash tartibi ko’rsatilgan. Birinchi navbatda korpusning old ko’rinishi, yunaltiruvchi egri chizik (YeCh), yasovchilarining shudgor devoriga engashish burchaklarining o’zgarish konuniyatini izoxlovchi egri chiziklar kuriladi. Keyin esa korpusning ust va yon ko’rinishlari, sirtning kolip chiziklari va yoyilmasining andozasi chiziladi. Korpusning old ko’rinishini kurish uchun tomonlari korpus kamrov kengligi v va shudgorlash chuqurligi a ga teng bo’lgan kundalang kesimi AVSD to’g’ri turtburchak shaklidagi (27-rasm) tuproq palaxsasining ag’darilish jarayoni asos kilib olinadi. Berilgan AVSD palaxsaning ag’darilgan holatini chizish uchun ADkv radiusi bilan DD k yoyi chizilib, uning palaxsa konturining yuqori chegarasi bilan kesishgan D k nuktasi A bilan birlashtiriladi va palaxsaning ag’darilish burchagi b topiladi. D dan a masofada S 1 nuktasi belgilanib, u yerdan AD k ga parallel bo’lgan V 1 S 1 yon chizigi o’tkaz iladi. V 1 S 1 asosida palaxsaning ag’darilgan holati bo’lgan A 1 V 1 S 1 D 1 turtburchak chiziladi. AVSD palaxsasi A 1 V 1 S 1 D 1 holatiga uuchishda avvaliga D ning atrofida aylanadi. Demak, AVSD palaxsasi deformatsiyalanmaydi deb faraz qilinsa, DV radiusi bilan chizilgan VE yoyini ag’darilayotgan tuproqning eng yuqorigi traektoriyasi, ya`ni korpus ag’dargichi ust kesimining joiz bo’lgan minimal balandligi deb xisoblash mumkin. Ag’dargich balandligi bundan pastrok bo’lsa, ag’darilayotgan tuproqning bir qismi korpus ustidan orqasiga, shudgor tubiga oshib tuqilishi mumkin. Tuproq korpus sirti bo’ylab harakatlanganligi sababli yumshab uvalanadi va uning hajmi taxminan 30% ga oshishini xisobga olganda korpus kukragining balandligi v ga teng deb qabul qilinadi va n nuktasi belgilanadi. N nuktasidan KE yoyiga urinma o’tkaz iladi. Korpusning dala chet chizigi, pichoq sillik kesib koldirgan shudgor devoriga tegib yurmasligi uchun, An ni 10, 15 mm ga ogdirib, AK holatida chiziladi. Ag’darilgan A 1 V 1 S 1 D 1 palaxsani korpusning shudgor chet

qirqimi yeG’ sidirib ketmasligi uchun A 1 D 1 ga nisbatan 15, 20 mm oralik tashlab joylashtiriladi. Lemexning xakkikiy karov kengligi mo’ljallanayotgan v ga nisbatan D Qvk 25 mm ga kuprok bo’lishi kerak. shu sababli ADning davomiga D Qv ni kushib, N nukta (lemexning oxiri) belgilanadi. Ag’dargich bilan lemexning tutashgan chizigi G’L va lemex oxirining chet qirqimi G’N ning shakli keyinchalik aniqlanadi. Shunday kilib, konstruktor nominal v va a uchun korpus chet qirqimlarining o’lchamini belgilaydi. Shu sababli tayyor korpusni agregat harakati yunalishiga nisbatan burib, uning xakikiy kamrovini o’zgartirib ishlatishga urinmaslik kerak. agar korpusning xakikiy kamrov kengligini nominal v ga nisbatan ko’paytirib ishlatilsa, palaxsaning diagonali kattarok bo’ladi, ag’darilayotgan tuproqning bir qismi ag’dargich ustidan oshib, uning orqasiga tukiladi, natijada shudgorlash sifati keskin pasayadi. Korpus ishchi sirtini kurishni davom ettirish uchun uning old ko’rinishi chizmasi ustida 0,1,2, n dona yasovchilar chiziladi. Loyihxalash ni yengilashtirish maksadida yasovchilar oraligi 9 kadami) ni bir-biriga teng kilib olish mumkin. Yo’naltiruvchi egri chiziq (YeCh) ni qurish. TSilindroidsimon sirtni yasashda lemex tigidagi nolinchi yasovchi YeCh bo’ylab yuqoriga, uzining shudgor devoriga engashish burchagi  ni ma`lum tartibda o’zgartirib siljiydi. YeCh uzunligi ag’dargichning balandligiga bog’liq bo’lib, u ag’darilayotgan palaxsa ag’dargichga to’liq sigishini, deformatsiyalanib hajmi oshganda ag’dargich ustidan orqa tomonga tukilmasligini ta`minlashi uchun yetarli bo’lishi kerak. korpus ishchi sirti bo’ylab yuqoriga siliyotgan tuproqning maydalanish darajasi bevosita YeCh egriligining o’zgarishiga bog’liq. Agar YeCh sifatida aylana yoyi qabul qilinsa, uning egriligi o’zgarmas bo’lganligi sababli palaxsa yuqoriga ko’tarila boshlaganda oladigan dastlabki deformatsiya ololmaydi. Ko’tarilayotgan palaxsani korpus sirti uzluksiz deformatsiyalab, jadal maydalashi uchun, YeCh sifatida egriligi o’zgaruvchan bo’lgan egri chizik, masalan, ellips, giperbola, parabola bulaklari qabul qilinishi talab qilinadi. YeCh

shudgor tubiga nisbatan 0 burchagi ostida engashgan bo’ladi. 0 burchagining miqdori, korpusning tuproqni maydalashiga hamda uning sudrashga qarshiligiga kuchli ta`sir etuvchi omil xisoblanadi. Madaniy korpus uchun 0 k30 0 , universal korpus uchun esa 0 =18...25 0 qabul qilinadi. Kupincha YeCh sifatida aylana yoyi ustiga kurilgan parabola qabul qilinadi (45-rasm). Universal korpusda YeCh lemex tigi uzunligi L ning oxirida, uning tigiga perpendikulyar bo’lgan tik tekislik D r Q y da joylashtiriladi. Madaniy korpusda esa YeCh, korpus uchi A r dan lemexni ishchi uzunligi L ning 2G’3 qismidan o’tkaz ilgan D m Q m tekisligida joylashtiriladi. Agar YeCh D r Q y yoyi ko’rinishida bo’lsa, ag’darilayotgan tuproq ag’dargichning ustidan oshib utmasligini ta`minlash uchun D r Q y yoyining uzunligi uning ustiga ko’tarilib ag’dariladigan palaxsa D m Q m ’ bulagining uzunligidan kattarok (yoki teng) bo’lishi kerak, ya`ni D r Q y  D y Q r ’ ; 0 0 / ) 2/ (    соs в R   , bundan / min в R  0 0cos) 2/ (    s  (6) bo’lishi lozim. Agar YeCh D r Q y yoyi ustiga kurilgan parabola bo’lsa, uni chizish kuyidagi tartibda bajariladi. YeCh ni xakikiy kattaligida chizish uchun lemex tigi A g D g ningi davomida D g Q u yoki D m Q m ga parallel bo’lgan chizik o’tkaz iladi va uni shudgor tubi deb qabul qilinib, u yerda D nukta belgilanadi (46-rasm). D nukta orqali ye 0 burchagi ostida DJ kiya chizigi, keyin unga perpendikulyar kilib LO m chizigi o’tkaz iladi. D nuktadan LO m buyilab (6) formula yordamida aniqlangan Rmin dan birmuncha kattarok bo’lgan R masofasida O m nukta belgilanib R radisusi DR yoyi chiziladi. O m nukta orqali shudgor tubiga parallel kilib O m R chizigi o’tkaz iladi. Uning R nuktasidan DR yoyiga RJ urinma o’tkaz iladi. Ogir sharoitda ishlatiladigan lemex yeyilib, utmas va ensiz bo’lib kolganida (uning magazinidagi metall zaxirasini kizdirib, tigi tomonga bolgalab surish

xisobiga), tiklashni yengillashtirish uchun uning S kenglikdagi DL yassi qismi koldiriladi. Lemexning L nuktasidan yuqori qismi, kerakli egrilik bilan bo’ladi. lemex yassi qismining kengligi S mo’ljallangan a max chuqurlikka bog’liq bo’lib, a max q 25,,, 35 sm uchun Sq60 mm qabul qilinadi. 27-rasm. Yo’naltiruvchi egri chiziq o’lchamlarini aniqlash uchun sxema DJ bo’ylab DLk S masofada L nukta belgilanadi. LJ hamda RJ chiziklari o’zaro teng bir nechta bulaklarga bulinib, 1-1, 2-2, 3-3, n-n chiziladi. Ularga urinma tarzda LR parbolasi kuriladi. Korpusning old ko’rinishidagi 0,1,2,,,n yasovchilar oraliklari saklangan hol da shudgor tubi DQ ga parallel kilib yasovchilar chiziladi. Agar ayrim yasovchilar R nuktadan yuqorirok joylashib kolsa, JR urinmani oxirgi yasovchigacha davom ettirib, YeCh ni kurish tugatiladi. Korpus ust ko’rinishini chizish uchun YeCh ning har bir yasovchi bo’ylab tashkil kiladigan t 1 , t 2 , t 3 ,.....t n kulochlari aniqlanadi (28-rasmda msol tarikasida t kush , t 4 , t 5 lar ko’rsatilgan). Tlardan foydalanib, shudgor tubi bo’lgan Dqga yoki unga parallel bo’lgan DrQu (madaniy korpus uchun D m Q m ) ustiga YeCh ning yasovchilar bilan kesishgan nuktalarining proektsiyalari bo’lgan 1,2,3,,,,,n lar belgilanadi.

Standart lemexning V l kengligini (V l q 122 yoki 105 mm) YeCh ning ustiga D Nuktasidan kuyib, lemexning ag’dargich bilan tutashgan joyi M nuktasi topiladi. D r Q u ga M nuktasining proektsiyasi tushiriladi. M nuktasidan qo’shimcha 1k yasovchisi o’tkaz ilib, uning balandligi hk aniqlanadi. Keyin korpusning old ko’rinishida ham hk balandligida lk yasovchisi o’tkaz ilib, lemex bilan ag’dargichning tutashgan chizigi G’L topiladi. Yasovchilarni shudgor devoriga engashish burchaklarining o’zgarish konuniyati. Korpus ishchi sirti bo’ylab siljiyotgan tuproqning xossalariga mos ravishda uni yuqori tomonga ko’tarib, kerakli jadallik bilan maydalab, ag’darishni ta`minlashi uchun, yasovchilarning shudgor devoriga engashish burchagi Y ni ma`lum konuniyat bilan o’zgarishi talab qilinadi. TSilindroidsimon sirtli madaniy va universal turdagi korpuslar uchun Y burchaklar bir-biridan fark kiladigan parabola konuni buyicha o’zgaradi. Bunday parabolani kurish uchun lemex tigining engashish burchagi Y 0 korpus sirtiga tuproqdan tushadigan bosim eng katta miqdor bo’lgan balandlikdagi (hq80…100 mm) yasovchining engashish burchagi Y min va eng yuqoridagi yasovchining engashish burchagi Y max lar ma`lum bo’lishi lozim. Lemex kesib olgan palaxsa yuqoriga ko’tarila boshlaganda, uni korpus bo’ylab yuqori siljishiga qarshilikni kamaytirish maksadida h min balandlikkacha engashish burchagi Y 0 dan Y min gacha kamaytiriladi. Keyin esa Y burchagi parabola konuni buyicha Ymax gacha usadi. Natijada ag’dargichning kanoti tuproq palaxsasini ag’dara oladigan darajada old tomonga bukilgan bo’ladi. madaniy korpuslar uchun Y 0 k 40 0 ...45 0 ; Y min k 1 0 ...2 0 ;  k D max –Y min k2 0 ...7 0 : universal korpuslar uchun Y 0 k 38 0 ...40 0 ; Y min k 2 0 ...4 0 ;  k  D max –Ymin k70,,,150 deb qabul qilish tavsiya etilgan. Universal korpus Y burchaklari o’zgarish konuniyatining grafik ko’rinishini chizish uchun korpus old ko’rinishidagi yasovchilarni ung tomonga uzaytirib, ularga perpendikulyar kilib U uki, Y min burchagiga ega bo’lgan yasovchining ustida X uki joylashtiriladi (28-a rasm). Burchaklarni shartli uzunlik birligida kuyib, egri chizik chizish uchun l masshtabi (gradus G’ mm) tanlab olinadi. X ukida

koordinatalar boshi ye nutasi tanlab olinadi. Y 0 burchagining Y min dan farki shartli m 0 q (Y 0 -Y min ) G’ l ni uzunlik birligida (U ukidan ung tomonga) nolinchi yasovchi buyicha kuyib, d nukta topiladi. Y 0 dan Y min gacha burchaklarning to’g’ri chizik buyicha o’zgarishini e`tiborga olib, ed to’g’ri chizigi chiziladi. Y max va Y min burchaklarning farki m n q( Y max -Y min )G’ l ga teng masofa ko’rinishida f dan boshlab kuyiladi va i nukta belgilanadi. ef va fi lar 28-rasm.  burchaklari o’zgarishining qonuniyati a, b – universal va madaniy korpuslar uchun o’zaro teng bulaklarga bulinadi. Fi dagi bulaklar nur ko’rinishidagi chiziklar yordamida ye nukta bilan birlashtiriladi. Har bir nurning uz tartib rakamiga uxshash rakamga ega bo’lgan yasovchi bilan kesishgan nuktalarini birlashtirish orqali izlanayotgan parabola yei chiziladi. Parabolaning har bir yasovchidagi kulochi m o’lchanib, l masshtabiga ko’paytiriladi va l burchaklar aniqlanadi. Universal korpus uchun l burchaklar miqdorini kuyidagi formula yordamida ham topish mumkin: X q U 2 G’ 2r, mm, bu yerda, U-burchagi aniqlanayotgan yasovchining X ukiga nisbatan balandligi, mm: X-izlanayotgan burchakni shartli uzunlik birligida ifodalovchi oralik (parabolaning kulochi), mm: 2rkn 2 G’m -parabolaning parametri:

n -ustki yasovchining x ukiga nisbatan balandligi, mm: m q( Y max -Y min )G’ l -parabolaning eng katta kulochi, mm. Xoxlagan yasovchining Yi burchagini topish uchun chizilgan parabolaning shu yasovchidagi mi kulochi mm da o’lchab olinadi va Y i qm i . l Q Y min ko’rinishida xisoblab topiladi. Madaniy korpus uchun Y burchaklarning o’zgarish konuniyatini ifodalaydigan parabola grafik usulda emas, kuyidagi formula buyicha analitik usulda kuriladi (28-rasm): X q 6,2 U 2 G’ (U 2 Q 100) , sm, bu yerda, U-burchagi aniqlanayotgan yasovchining X ukiga nisbatan xakikiy kattalikdagi (chizma masshtabiga ko’paytirilgan) balandligi, sm: X-parabolaning yasovchi bo’ylab o’lchangan kulochi, sm. Parabolaning eng ustki yasovchisidagi kulochi kuyidagicha xisoblab aniqlanadi: X n q 6,2 U n 2 G’ (U n 2 Q 100 ), sm, Parabolani kurishdagi masshtab xisoblab topiladi: l q (Y max -Y min )G’ X n , gradG’sm. boshlangich (nolinchi) yasovchiga kd q (Y 0 -Y min )G’ l sm ni kuyib, d nukta topiladi va uni l bilan birlashtiriladi. Har bir yasovchining engashish burchagi Y i q X i . l Q Y min ko’rinishida aniqlanadi. 28- a va b rasmlardagi parabolalarni solishtirib, sirtlari bir xil bo’lgani bilan madaniy va universal korpuslar Y burchaklarining o’zgarish konuniyati buyicha bir-biridan farkini kurish mumkin. Madaniy korpus yasovchilarining Y burchaklari avvaliga tez usib, taxminan korpus balandligining urtalaridan keyin ular deyarli usmaydi, yasovchilar bir-biriga deyarli parallel bo’lib koladi. Shu sababli madaniy korpus ag’dargichining kanoti oz bukilib, tikrok bo’ladi. natijada tuproqni kamrok ag’darib, kuprok maydalaydi. Universal korpusdagi Y burchaklar uta tez usishi sababli, korpus ag’dargichining kanoti old tomonga kuprok bukilgan bo’ladi. natijada universal korpus tuproqni kamrok maydalab, to’liqrok ag’darishga intiladi.

Korpusning ust ko’rinishini kurish uchun avvaliga hamma yasovchilarning gorizontal proektsiyalarini chizib kuyish kerak. Shu maksadda korpusni old ko’rinishidagi (29-a rasm) shudgor devorini pastga davom ettirib (29-b rasm), u yerda lemexning uchi A 1 nukta bilan belgilanadi va undan Y 0 burchagi ostida nolinchi yasovchi (lemex tigi) o’tkaz iladi. Old ko’rinishdagi D va N nuktadarni gorizontal tekislikdagi nolinchi yasovchiga proektsiyalab, D 1 va N 1 nuktalari belgilanadi. keyin universal korpus uchun D 1 nuktasi (madaniy korpus uchun A 1 dan lemex uzunligi L ning 2G’3 qismi masofasida yotgan D m nuktasi) dan YeCh joylashgan vertikal yasovchiga perpendikulyar bo’lgan tekislikning izi D r Q y yoki D m Q m o’tkaz iladi. YeCh chizmasidagi parbola kulochlari t 1 , t 2 , t 3 ,..... t n lardan D r Q y izida yasovchilarning aniq joyini belgilovchi 1 r , 2 r , 3 r ,.....,n r nuktalar belgilanadi. keyin esa 1 1 -nuktadan Y 1 burchagi ostida 1-1 yasovchisi o’tkaz iladi. Y 1 burchagini aniq kuyish uchun uning tangensidan foydalangan ma`kul bo’ladi. Buning uchun shudgor devoriga parallel kilib uzunligi 100 mm bo’lgan A u T u chizigi chiziladi (48-v rasm). A u T u ga perpendikulyar ravishda T u D u o’tkaziladi. Har bir Y 1 burchagining tangensi 100 ga ko’paytirilib, T u D u ning ustiga mm da kuyiladi va 1 u , 2 u , 3 u ,.., n u nuktalari topiladi. Bu nuktalar orqali A u -1 u , A u -2 u ,...., A u -n u chiziklari o’tkaz iladi va ularga parallel kilib D r Q y dagi tegishli nuktalardan yasovchilar chiziladi (48-brasm). Korpusning old ko’rinishida lemex bilan ag’dargich tutashgan FL chizigi orqali qo’shimcha yasovchi chizilib, uning YeCh bilan kesishgan M nuktasi, D r Q y ga proektsiyalanadi. Korpusning old ko’rinishida h kush balandlikda 2 kush yasovchi o’tkaz ilib, uning Y kush burchagi aniqlanib, D r Q y dagi M nuktadan Y kush burchagi ostida yasovchi chiziladi. Korpus old ko’rinishidagi A,K,E,G’ va N nuktalarining gorizontal tekislikdagi proektsiyalari tegishli yasovchilarning gorizontal tekislikdagi ko’rinishlariga chizmachilik koidalari asosida proektsiyalanib topiladi. Korpusning old ko’rinishida lemexning shudgor chet qirqimi G’N to’g’ri chizik deb qabul qilinsa, uning gorizontal tekislikdagi proektsiyasi egri chizik ko’rinishiga ega bo’ladi. Gorizontal proektsiyani chizish uchun G’ va N nuktalari

oraligida bir nechta qo’shimcha yasovchi 1a va 1b lar o’tkazilib, ularning G’N to’g’ri chizigi bilan kesishgan nuktalarining gorizontal tekislikdagi proektsiyalari topiladi va o’zaro birlashtiriladi. Agar lemexning shudgor chet qirqimi gorizontal tekislikda to’g’ri chizik ko’rinishiga ega deb qabul qilinsa, baribir qo’shimcha yasovchilar o’tkaz ilib uning vertikal tekislikdagi proektsiyasi (egri chizik ko’rinishida) topiladi. Korpusning yon (profil) ko’rinishini kurish uchun ust ko’rinishidagi shudgor devoriga parallel kilib lemex tigi chiziladi. Uning ustiga korpus old ko’rinishidagi hamma yasovchilar (kadamlari saklangan hol da) ning profil tekislikdagi proektsiyalari chiziladi. 29 rasm Korpus ust ko’rinishini qurish.

Korpus ust ko’rinishidagi chet chiziklarining yasovchilar bilan kesishgan nuktalarini shu yasovchilarning profil proektsiyalariga tushirib, topilgan nuktalarni birlashtirib, korpusning yon ko’rinishi chiziladi (29-rasm). Korpus qolip chiziqlarini qurish. Agar lemex tig’iga perpendikulyar bo’lgan bir nechta vertikal tekisliklar bilan korpus kessilsa, kesimlarda payda bo’ladigan egri chiziqlar qolip chiziqlari deyiladi. Qolip chiziklarini qurish uchun korpusning ust ko’rinishida lemex tigiga perpendikulyar bo’lgan bir nechta vertikal tekislik izlari (30-rasmda misol tarikasida I, II,....,V tekisliklar) chiziladi. Qogozning bush joyida korpus old ko’rinishidagi yasovchilar kadamlari saklangan hol da chiziladi va tegishli rakamlar bilan belgilanadi (31-rasm). U I-I, II-II,...., V-V chiziklari chiziladi (bu oralik ust ko’rinishdagi I, II, III,.... tekisliklar oraliklariga teng bo’lishi talab qilinmaydi). Mazkur chiziklar kolip chiziklari kulochi S 1 , S 2 , S 3 ,.... larni o’lchash uchun foydalaniladi. Korpus ust ko’rinishida har bir kesimdagi S 1 , S 2 , S 3 ,.... S n kolip kulochlari tegishli yasovchilarga I-I....., V....V chiziklarning bir tomoniga kuyilib, I-Q 1 , II- Q 2 ,,..V...Q 5 kolip egri chiziklari topiladi (30-rasm). agar korpus ust ko’rinishidagi kesuvchi tekisliklar bir-biriga nisbatan bir xil oralikda o’tkaz ilgan bo’lsa, bir yasovchidagi yonma-yon kolip chiziklarining kulochlari bir-biridan bir xil fark qilishi kerak. kolip chiziklarining korpus chet chizigidan tashqarida joylashgan qismi punktirlab ko’rsatiladi. Agar biron kesuvchi tekislik D r Q u (28-va 30-rasmlar) ning ustiga tushgan bo’lsa, kesimda olinadigan egri chizik YeCh ning uzi bo’ladi. Bu chiziklar asosida presslash jabdugi tayyorlanadi yoki tayyorlashdan oldin uning yassi yoyilmasini pulat materialdan qirqib olinadi, kerakli haroratgacha kizdirib, tsementatsiyalanadi. Keyin yassi yoyilmani sovitmasdan jabdugda presslab, ag’dargich tayyorlanadi. Korpus sirti tsilindroid shakliga ega bo’lganligi, uning bir tekislikdagi aniq yoyilmasini kurib bulmasligi sababli, uning yetarli aniqlikdagi taxminiy ko’rinishi chiziladi.

Lemex tigi A r N u chizilib uning ustidan nolinchi yasovchi o’tkaz iladi va unga perpendikulyar kilib ikkita kolip chiziklarining kesimlari kuyiladi (32-rasmda II va IV kesimlar ko’rsatilgan). Bu kesimlarga kolip chiziklarining yonma-yon joylashgan yasovchilar orasidagi uzunligi N 1 , N 2 , N 3 ,....N n (51-rasmda bitta kolip chizigi uchun ko’rsatilgan) ketma-ket kuyilib yasovchilar o’tkaz iladigan nuktalar belgilanadi va bir xil rakamli nuktalar orqali yasovchilar o’tkaz iladi (yasovchilar o’zaro noparallel bulishlari mumkin). Keyin kesimlarning birini asosiy deb qabul qilinadi. 50-rasmdan yasovchilarning qabul qilingan asosiy kesimining ung va chap tomonidagi uzunligi (korpus chet kirralarigacha bo’lgan masofa) 52-rasmdagi asosiy kesimning tegishli tomoniga kuyilib, korpus chet chiziklari chiziladi. Olingan shakl korpus taxminiy yoyilmasining andozasidir. Plugning sudrashga qarshiligi Har qanday mashina konstruktsiyasi takomillashtirioganligi bildiruvchi ko’rsatkichlar, texnologik jarayonni bajarishga sarflanadigan energiya miqdori bilan belgilanadi. plug ishiga taallukli bo’lgan bunday ko’rsatkich sifatida uning sudrashga qarshiligi qabul qilingan. Dexkonchilikda sarflanadigan energiyaning kariyb 35…40% i plugni ishlatish bilan bog’liqdir. Shu sababli plugni sudrash qarshiligiga ta`sir kiladigan omillarni va ularni kamaytirish yullarini puxta urganish maksadga muvofikdir. Akademik V.P.Goryachkin bu masalani urganib, tegishli xulosalar chiqargan va plugning qarshiligi R ni uchta tarkibiy qismga bo’lgan:

R = R 1 + R 2 + R 3 , bu yerda, R 1 -shudgorlashda plugni sudrashga sarflanadigan kuch (tuproq qarshiligini e`tiborga olmagan hol da), uning miqdori:, 1 Mgf P  bu yerda, M - plug massasi, kg; g - 9,81 m/s 2 -erkin tushish tezlanishi; f - umumlashtirilgan ishkalan ish koeffitsenti (tuproqning korpus sirti buylab, tirak taxtaning esa shudgor devori bo’ylab ishqalanishi, g’ildiraklarning yumalanishiga va boshqa qarshiliklarni bir vaqtda ifodalaydi); o’tkaz ilgan tajribalar asosida f ning miqdori keng oralikda azgarishi (f = 0,5....1,0) aniqlangan; yumshok yerlarda f kattarok, zich joylarda kichikrok bo’ladi. R 2 -bevosita tuproqni kirik olish, korpus bo’ylab ko’tarib, deformatsiyalash (maydalash) uchun sarflanadigan kuch, uning miqdori kuyidagicha ifodalanadi: kabn P 2 bu yerda, k -shudgorlashdagi tuproqning solishtirma qarshiligi, N/sm 2 (bir sm 2 maydonga esa bo’lgan tuproq palaxsasini ag’darib maydalash uchun plug sarflaydigan kuch: uning miqdori tuproqning xossalariga bog’liq); a - shudgorlash chuqurligi, sm; v - korpusning hamrov kengligi, sm; n - korpuslar soni. R 3 - a . v o’lchamli palaxsani korpus sirtidan V tezlikda irgitib uloktirish uchun sarflanadigan kuch (uloktirilgan tuproq qo’shimcha maydalanadi), uning miqdori kuyidagicha ifodalanadi: , 2 3 n abV P  bu yerda, korpus sirti shaklining shudgorlanayotgan tuproq xossalariga mos tanlanganligini ifodalaydigan proportsionallik koeffitsienti (tuproq xossalariga mos tanlangan korpus uchun ye minimal kiymatga ega bo’ladi); V -agregatning tezligi, mG’s.

bunda (11) formulani kuyidagi ko’rinishda yozish mumkin:, 2n abV kabn Mgf P    bu akademik V.P. Goryachkinning ratsional formulasi xisoblanadi, chunki uning yordamida nafaqat plug, balki deyarli hamma mashinalarning ishiga sarflanadigan kuchni ratsional koeffitsient f, k, larni o’zgartirib aniqlash mumkin. Pulugning sudrashga qarshiligini kamaytirish yullari. Sudrashga qarshilik R ni kamaytirish uchun: - plug massasi M ning kamrok bo’lishiga intilish kerak: osma plug tirkalmaga nisbatan yengilrok bo’lganligi sababli, ulardan kengrok foydalangan ma`kulrok: plugni sifatli konstruktsion materiallardan tayyorlab har bir korpusga o’rnatib plugni yengilrok bo’lishiga erishish mumkin; - umumlashtirilgan ishkalan ish koeffitsenti f ni kamaytirish uchun korpus ag’dargichi va lemexni ustunga burtib chikmaydigan maxsus boltlar bilan kotiriladi, zarurida ularni oddiy boltlar bilan almashtirib bo’lmaydi; korpus sirti jilvirlangan bo’lib, uning yuzi gadir-budir bo’lishining oldini olish (korroziya bulmasligi) lozim; oddiy tirak taxta urniga rolikli tirak taxta o’rnatilgani, qattiq tuginli g’ildirak urniga pnevmatik shina kiydirilgani ma`kul bo’ladi; -shudgorlanayotgan yerning namligi optimal bo’lsa, uning solishtirma qarshiligi k optimal namlikda kamrok bo’ladi; (namlik me`yoridan ko’p bo’lsa, tuproq korpusga yopishib koldi, natijada k-kupayadi; namlik me`yoridan oz bo’lsa- deformatsiyalashga qarshilik ortadi), shu sababli yozgi shudgorlashdan oldin yerni sug’orish joizdir. - korpus turi ishlov beriladigan yerning xossalariga moslab tanlansa, koeffitsenti kam buldi. Misol uchun bedapoya yoki boshqa serildiz yerni shudgorlashda madaniy korpus ishlatilsa, u palaxsani to’liq ag’darib ketish urniga, uni maydalashga intiladi, shu sababli korpus oldida uyum paydo bo’lib, qarshilik ortib ketadi; -agregat tezligi oshirilsa, sudrashga qarshilikning R 3 qismi ortadi. Ammo tezkor korpus ishchi sirtining shaklini agregat tezligiga moslab tanlash bilan R 3 ning usishini sezilarli darajada susaytirish mumkin;

-sudrashga qarshilikni birmuncha kamaytirish uchun plugni traktorga to’g’ri ulash talab qilinadi. Plugning foydali ish koeffitsienti. Foydali ishni bajarishga sarflanadigan kuchlarning yig’indi sini umumiy sarflanayotgan kuchga nisbati foydali ish koeffitsientini beradi:n abV kabn Mgf n abV kabn n 2 2       plugning foydali ish koeffitsentini oshirish uchun sudrashga qarshilikni kamaytirish yullarini amalga oshirish kerak. Osma plug uchun n = 0,6....0,8 , birmuncha ogir bo’lgan tirkalma plug uchun n =0.50....0,70 bo’lishi aniqlangan. Agregat tezligi v ning shudgorlashga sarflanadigan quvvat N miqdoriga ta`siri. Quvvat bilan tezlik orasidagi bog’liqlik P v G’ 102 ga R ning (15) formuladagi miqdori kuyilsa: , 102 ) ( 2 v n abV kabn Mgf N    kVt bu yerdan: ekanligi kelib chiqadi. (21) formulaning ikkinchi xadida tezlik darajasi kub bo’lganligidan shudgorlashda agregat tezligi oshsa, talab qilinadigan quvvat miqdori tezlikdan jadalrok usadi. Demak, katta tezlikda ishlashga mo’ljallangan plugni agregatlash uchun sudrash quvvati katta bo’lgan traktorlardan foydalanish talab qilinadi. Korpusga ta`sir etuvchi kuchlar Ishlayotgan korpus sirtining har bir mikrobulaklarga, ag’darilayotgan tuproq palaxsining elementar bosimlari ta`sir ko’rsatadi. Korpusning sirta uta murakkab shaklda bo’lganligi sababli, bu elementar kuchlarni yagona teng ta`sir etuvchiga keltirib bo’lmaydi. Ammo elementar kuchlarning ZOX, XOU va ZOY tekisliklariga tushirilgan proektsiyalarining yig’indi lari bo’lgan R zx, R xu va R zu larni topish mumkin (35-rasm). k В тnEa вavka вaМgf N , 102102 )( 3  

Buylama vertikal tekislikda korpusga uning harakat yunalishiga teskari tomonga tuproqning qarshilik kuchi R x kuchlari ta`sir etadi. Ularning yig’indi si,2 2 z x zx R R R   korpus tumshugiga l zx yelkada, °21@Y Q burchagi ostida pastga qarab ta`sir etadi. Agar tuproq uta zich yoki lemex tigi utmas bo’lsa, R zx, kuchi pastdan yuqoriga manfiy @Y - °21 burchagi ostida ta`sir etib, ishlayotgan korpusni sayozlatib yuboradi. Agar Y musbat bo’lsa, L zx, @ 0,5 a, Y manfiy bo’lsa, L zx, @ 0,33 a bo’lishi aniqlangan. Qamrov kengligi v bo’lgan korpusni tuproqqa a chuqurlikka botirib, dinamometr orqali sudrab, uning qarshilik kuchi R x, ni o’lchab aniqlash yoki kuyidagi formula yordamida xisoblash mumkin: bu yerda, n  0,7 - plugning foydali ish koeffitsienti; q -plugning shudgorlashdagi solishtirma qarshiligi, n/sm 2 . R x kuchining miqdori aniqlangandan sung R zx, kuchlarini xisoblab topsa bo’ladi. 35 -a rasmdagi vektorlar uchburchagidan: R zx = R x G’cos Y k n q a v G’ cos Y ; (25) R z = R x tg Y k n q a v tg Y (agar Y k + 12 0 bo’lsa, R z tg 12 0 = 0,2 R x ). Agar yakka korpusni emas, butun plugni dinamometrlab, uning sudrashga qarshiligi R o’lchangan bo’lsa:

R x = n P G’ n, bu yerda, n - korpuslar soni. Gorizontal tekislikda korpusga uni sudrashga qarshilik R x kuchi bilan bir vaqtda, korpusni soat mili yunalishida burishga intiladigan R x kuchi ham ta`sir etadi. R x va R u kuchlarining yig’indi si bo’lgan R xu kuchi lemex tigiga shudgor devori tomondan l x = (0,3...0,5)v masofada b = 15 0 ,,,25 00 burchagi ostida ta`sir kiladi. Korpusga o’rnatilgan tirak taxta shudgor devoriga tiralib. R u kuchi ta`sirida korpuning burilishiga yo’l qo’yma ydi. 35-b rasmdagi vektorlar uchburchagidan kuyidagi: R u = R x tg b = R x tg (15...25 0 ) = (0,25...0,45) R x . O’rtacha R x = 0,35 R x hosil qilinadi. R u kuchi korpusni shudgor devoriga sikib turuvchi normal bosim bo’lganligi sababli (tirak taxta shudgor tubiga tegib yurmasligi kerak), uning tirak taxtasida G’ x k fR u mumkin ishkalan ish kuchi paydo bo’ladi G’ x q R x G’ 6 deb qabul qilish (59-a rasm). G’ x va G’ u kuchlarining yig’indi si G’ shudgor devorining tirak taxtasiga ko’rsatadigan reaktsiya kuchi xisoblanadi (59-b rasm). R xu kuchi ta`sir chizigining shudgor devori bilan kesishgan joyi tirak taxtaning minimal uzunligi l tt ni beradi (35-b rasm). Sxemadagi uchburchakdan: l tt = ) cos( sin 2 1 0 0     ф всоsф bo’lishi topiladi. bu yerda f-pulatning tuproq bilan ishkalan ish burchagi. Tirak taxtaning uzunligi (27) buyicha xisoblangan l tt dan kiska bo’lsa, R xu kuchi uning nisbatan buruvchi moment hosil kiladi, na uzunligi (27) formula buyicha topilgan l tt dan katta qabul qilinsa, korpuslar oraligini kengaytirish lozim bo’ladi. bu esa plugni uzunrok bo’lishiga olib keladi. Shu sababli, kupincha oldingi korpuslarga kaltarok, oxirgi korpusga me`yoridan uzunrok bo’lgan tirak taxtalar o’rnatilib, plugning ravon harakati ta`minlanadi. Uta baland va uzun tirak taxtani, ba`zan stabilizat o r ham deyiladi.

Profil (kundalang-vertikal) tekislikda korpusga 35-v rasmdagidek, R z va R zu kuchlari ta`sir etadi. R zu kuchi V = Q 45 ° burchagi ostida l zu = 0,5 v, agar V = -45 ° bo’lsa, l zu = 0,75 v yelkasida ta`sir kiladilar. Plugga ta`sir etadigan kuchlar Buylama-vertikal tekislikda ishlayotgan plugga ogirlik kuchi Gpl , tuproqning har bir korpusga qarshiligi Rzx, korpus tirak taxtasidagi ishkalan ish kuchi G’x tayanch g’ildirakka tushadigan reaktsiya kuchi Q ta`sir etadi (37-a rasm). Ularning plugga ta`sirini qarshilik kuchlarining yig’indi si Rzx bilan almashtirish mumkin. O girlik kuchi Gpl plugning o girlik markazida tik yunalishida ta`sir etadi. Tuproqning korpusga qarshiligi Rzx ning miqdori, yunalishi va ta`sir oldingi ko’rib chiqilgan. Rzx tuproq xossalari va korpus ishchi sirtining shakliga bog’liq bo’lib , uning miqdori o’lchab yoki xisoblab topiladi. Tirak taxtalardagi ishkalan ish kuchi G’x ning miqdori korpus sirtining shakliga, tuproq bilan tirak taxta orasidagi ishkalan ish koeffitsientiga bog’liqdir. G’x vekt o ri tirak taxtaning urtasida g o riz o ntal yunalishida ta`sir etadi. Tayanch g’ildirakdagi Q reaktsiya kuchi, g’ildirak ukiga ta`sir etib, tik yunalishdan v k 8,,,10 0 orqa tomonga burilgandir. Rzx va G’x miqdorlari o’zgaruvchan bo’lganligi sababli, qarshilik kuchlarining vertikal tekislikdagi yig’indi si Rzx ham o’zgarib turadi. O’zgaruvchan Rzx kuchinining har qanday miqd o ri Q ning ma`lum kattalikdagi miqd o rini belgilaydi. Q ning miqdori Pzx yunalishiga demak, plug oniy aylanish markazi  v ning balandligiga bog’liq bo’lib , ba`zan, plug traktorga noto’g’ri ulanganda, Q juda kichik, xatto nolga teng bo’lib kolishi ham mumkin. Bunday h o latda plug k o rpuslari ko’tarilib, tupr o qqa ishl o v berish chuqurligi keskin kamayib ketadi. Shuning uchun Q kuchi Gpl ga teng yoki birmuncha kichik bo’lgani ma`kul. Tayanch g’ildiragining ramadagi joyi plugning ravon harakatiga katta ta`sir ko’rsatadi. g’ildirak kancha orqaga o’rnatilsa, uning ukidagi reaktsiya kuchi Q shuncha katta bo’ladi.

Qarshilik kuchlarining vertikal tekislikdagi yig’indi si Rzx ni grafik usulda aniqlash uchun agregatning masshtabda chizilgan sxemasidagi kerakli joylarga yuqoridagi kuchlarning vektorlari kuyiladi. Urtadagi korpusga  zxR va  xF vektorlari chiziladi. Qabul qilingavn masshatbda  G kuchi, kuchlar kupburchagining kutbi O kk dan vertikal yunalishda chiziladi, uning oxirida sxemadagi R zx kuchlariga parallel kilib zxR   vektori kuyiladi. va larning yig’indi si GR  topilib, sxemadagi 10-nuktadan unga parallel chizik o’tkaz iladi. GR  vektorining uchidan XF   vektori 37-rasm. Plugga ta`sir etuvchi kuchlar

chiziladi va ularning yig’indi si FR  topiladi. uz navbatida, FR  ga parallel chizik plug sxemasida GR  va XF   kuchlarini ta`sir chiziklari kesishgan 11 nuktadan o’tkaz iladi. Plug sxemasida FR  bilan  Q kuchlari davomining kesishgan 12 nusxasi topiladi. 12 nukta plugning buylama-vertikal tekislikdagi qarshilik markazi xisoblanadi, chunki bu yerga plug qarshilik kuchlarining yig’indi si ZXР  ta`sir etadi. Agar plug chuqurlikni uzgatirmasdan ravon harakatlanyapti deb faraz qilinsa, ZXР  kuchining ta`sir chizigi plugning oniy aylanish marziy  v dan utishi kerak. Shu sabali  v ni 12 nukta bilan birlashtirib, ZXР  ning ta`sir chizigi topiladi. kuchlar kupburchagining kutbi O kk dan  v – 12 yunalishiga parallel chizik o’tkaz ilib, Q va ZXР kuchlari.  G , zxR   , XF   ,  Q vektorlaridan tuzilgan kuchlar kupburchagini yopadigan ZXР  vektori, plug qarshilik kuchlari teng ta`sir etuvchisining yunalishini va miqdorini (qabul qilingan masshatbda) bildiradi. R zx kuchi traktorga markaziy tortki 3-4 va pastki torkilar 1-2 orqali utadi. ni tortkilar bo’ylab taksimlab, ularga ta`sir etayotgan R 1-2 va R 3-4 kuchlarini aniqlash mumkin. O kk dan 1-2 ga, R zx ning uchidan 3-4 ga parallel chiziklar o’tkaz ilib, patki tortki 1-2 larni chuzadigan miqdorlari aniqlanadi. Osma plugga norizontal tekislikda tuproqning korpusga qarshiligi R zx , tayanch g’ildiragining sudrashga qarshiligi Q x hamda shudgor devorining tirak taxtaga ko’rsatadigan reaktsiya kuchi G’ ta`sir kiladi (37- d rasm). Plugning har bir korpusiga tuproqning qarshilishi R zy ta`sir etadi. Uning miqdori va yunalishi esa tuproqning xossalariga hamda korpus ishchi sirtiga bog’liq bo’ladi. G’ildirakning sudrashga qarshiligi Q x , uning urtasiga agregat harakatiga qarshi yunalishda ta`sir etadi. Q x miqdori vertikal tekislikda kurilgan kuchlar

kupburchagidagi Q vektorining gorizontal ukka tushirilgan proektsiyasiga teng bo’lib , uning miqdori g’ildirakning plug ramasiga o’rnatilgan joyiga va vertikal tekislikda  v ning urniga bog’liqdir. korpus tirak taxtasidagi reaktsiya kuchi G’ tirak taxtasining uchiga ta`sir etib, unga perpendikulyar yunalishdan ishqalinish burgachi j ga burilgan bo’ladi. endi plugning gorizontal tekislikdagi qarshilik kuchlari yig’indi si R zy ni topish uchun kuchlar kupburchagi kuriladi. Kuchlar kupburchagining kutbi O kk dan muayyan masshatba ХYR   va ХQ  larning kesishgan nuktasi 13 dan QR  va   F kuchlarning davomlari kesishgan nuktasi 14 , ya`ni plugning gorizontal tekislikdagi qarshilik markazi topiladi. agar V tr <V pl bo’lsa (37- d rasm), traktorning shudgor tomondagi g’ildiragini haydalmagan dala bo’ylab yuritish mumkin. Shudgor devori bilan g’ildirak orasi S ni to’g’ri tanlab, traktorni kundalangiga surib, uning tortish kuchini plugning qarshilik kuchlari yig’indi si XYР  ta`sir chizigiga tushirib yuritib, uni ravon harakatlantirish mumkin. Ana shundagina plug yerni shudgorlayotganda yon tomonga burilmasdan, kamrov kengligini o’zgartirmasdan harakatlanadi. Plug ravon harakatlanayapti deb faraz qilinadi va uchlar kupburchagi kutbi O kk dan 14-  g ga parallel chizik ХQ  ning oxiridan S G’ ga parallel o’tkaz ilgan yunalish bilan kesishguncha chiziladi. Natijada XYР  vektorining shu holatini ta`minlaydigan   F topiladi. traktorga to’g’ri to’g’ri ulangan plugning tirak taxtalaridagi reaktsiya kuchlari S G’ ning shudgor devoriga proektsiyasi S G’ x (ishkalan ish kuchi) miqdori, korpuslarning sudrashga qarshiligi S G’ x miqdorining 15...17 % ni tashkil etishi kerak. Agar S G’ x >V pl bo’lsa (61-v rasm), traktorning shudgor tomonidagi g’ildiraklari xadylmagan yer bo’ylab harakatlanadi. Traktor boshkaruvchanligini ta`minlash uchun R xu kuchining davomi  g bilan bir vaqtda traktorning bosim markazi Tdan ham utishi lozim. Demak,  g , T va 14 nuktalar bir to’g’ri chizik

ustida yotishi kerak. Shu sabali imkon kadar  g ni kundalangiga surib, T va 14 nuktani birlashtiradigan chizik ustiga tushiriladi. Bunga imkon bulmasa, butun plugni kundalangiga surib, uning qarshilik kuchi R xu ni  g va T ustidan utadigan kilib o’rnatiladi, juda bulmaganda ularning yunalishiga yakinlashtirib kuyiladi. Plug traktorga qarshilik kuchlarining yig’indi si R xu va R zx ning gorixontal ukdagi proektsiyasi, R x minimal bo’lishini ta`minlaydigandek kilib ulanishi kerak.

Foydalanilgan darsliklar: 1. A. Xamidov. Qishloq xo’jalik mashinalarini loyixalash. Toshkent, 1994 2. M.Shoumarova, T. Abdillaev. Qishloq xo’jaligi mashinalari. Toshkent, O’qituvchi, 2002. 3. M.Sh o umar o va, T. Abdillaev. G’alla k o mbayni va paxta terish mashinalari. Toshkent, 2000 4. Listopad G.E. Sel skoxozyaystvenno’e i meliorativno’e mashino’. Moskva, 1989 5. Shoumarova M, Abdillaev T. Qishloq xo’jalik mashinalari. Toshkent, O’qituvchi, 2000 6. Klenin N.I. Sel skoxozyaystvenno’e i meliorativno’e mashino’. Moskva, 1980 7. Karpenko A.N., Xalanskiy V.M. Sel skoxozyaystvenno’e mashino’. Moskva, 1989 8. Komaristov V.E., Dunay N.F. Sel skoxozyaystvenno’e mashino’. Moskva, Kolos, 1984

O'xshashlar

Pluglar va uning ishchi qismlari

Dastgoh moslamalari va yordamchi asboblar

Ekish va o’tqazish mashinalarining asosiy qismlari turlari va ishlashi

Kultivatorlarning tuzilishi turlari va ishlashi

Maxsus moslamalarni loyihalash uslubiyati