Kultivatorlarning tuzilishi turlari va ishlashi - Mashinasozlik - Referatlar

Kultivatorlarning tuzilishi turlari va ishlashi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

491 KB

Ko'chirib olish

Kul tivatorlarning tuzilishi turlari va ishlashi Reja: 1. Erga yoppasiga ishl o v beradigan kul tivat o rlar. 2. Kombinatsiyalangan agregatlar. 3. Chopiq kul tivatorlari. 4. Kul tivatorlarning tuzilishi. 5. Kul tivator ishchi qismlariga ta`sir etuvchi kuchlar. 6. Ishchi qismlari. 7. Agrotexnik talablar.

Kul tivatorlar Tuproq palaxsasini ag’darib yerga ishlov berish, kupincha, salbiy okibatlarga, ya`ni, uglerodning kamayishi, shamol va suv eroziyasining kuchayishiga olib kelishi mumkin. Shu sababli, tuproqni ag’darmasdan yumshatib, tabiiy namlikni saqlab qolish, begona o’tlarga qarshi kurashish, ekilgan urug’ni unib chiqishi uchun eng kulay sharoit yaratish kabi maqsadlarda yerga ishlov berish uchun kul tivatorlardan keng foydalaniladi. Kul tivatorlar yerga yoppasiga ishlov beradigan va maxsus hamda chopiq qiluvchi turlarga bo’linadi. Erga yoppasiga ishlov beradigan turlari ishlov berilmagan joylarni qoldirmasdan tuproqni yumshatish va begona o’tlarni yo’qotish maqsadida ishlatiladi. Maxsus kul tivatorlar bog’ va o’rmonlarda daraxtlar oraligiga hamda eroziyaga uchragan joylarga ishlov berishda ishlatiladi. Bu guruhga chuqur yumshatkich- keskich kul tivatorlari ham kiritiladi. Chopiq kul tivatori sugoriladigan dexgonchilikda ekinlar kator oraligidagi tuproqqa ishlov berish, begona o’tlarni yo’qotish va o’g’itlash uchun ishlatiladi. Kul tivator bilan ishlov berishda quyidagi agrotexnik talablarga: tuproqning pastki, nam qatlamini yer yuzasiga chiqarmaslik; eroziyani kuchaytiradigan changsimon zarrachalarni hosil kilmaslik; yumshatiladigan chuqurlik tayinlanganidan 1,0 sm dan ortiq farq qilmasligi va begona o’tlarni 98...99 % yo’qotilishiga rioya qilinadi. Kul tivator ishchi qismlari bajaradigan ishiga qarab, asosan to’rt turga bo’linadi: yumshatuvchi tishlar, o’toqlovchi yotiq tishlar, o’qyoysimon tishlar va chuqur yumshatuvchi tishlar. Yumshatuvchi tishlar iskanasimon (46- v rasm), to’ntarma (46- g rasm) va nayzasimon (46- d rasm) kabi turlarga bo’linadi. Bunday tish sirtining yumshatish burchagi o’zgaruvchan qilinadi (balandligi ortsa, kattalashadi). Iskanasimon tishning kamrov kengligi v mm bo’lib, tuproqning pastki, namrok qismini yuzaga chiqarmaydi. Bunday tish bikr ustunga ostida o’rnatilib, 25 sm chugurlikkacha, prujinasimon ustunga burchagi ostida kotirilib, 12 sm chuqurlikkacha ishlov

berishi mumkin. To’ntarma tish uchining kengayish burchagi bo’lib, kamrov kengligi v = 35…65 mm bo’ladi. Ishlatilayotgan uchi utmaslanib kolsa, tish 180° ga to’ntarilib o’rnatiladi. Nayzasimon tish (46- d rasm) ko’p yillik begona utlarni yo’qotishda gul keladi. O’toqlovchi yotiq tishlar (46- a rasm) ekin kator oraligidagi begona utlarni yo’qotish maksadida ishlatiladi. Shu sababli, uning yumshatish burchagi uta oz o’rnatiladi va tuproqni maydalash deyarli kuzatilmaydi. Bunday tishning tigi begona utlar ildizini kam kuch sarflab kesishi uchun burchagining miqdori sirpanib kesishni ta`minlashi kerak. Shu sababli, utoklovchi yotik tish gamrov kengligi v = 85165 mm, 28...32° qabul qilinadi va a 4…6 sm chuqurliklarda ishlatiladi. 46-rasm Kul tivator tishlari O’kyoysimon (universal) tishlar (46- rasm) begona utlarning ildizlarini kesib yo’qotish va tuproqni yetarli darajada yumshatish uchun ishlatiladi. Shu sababli, bo’lib, mm, ishlov berish chuqurligi a 12 sm gacha yetadi. Chuqur yumshatuvchi tish (46- ye rasm) tuproqni 30ѕ…40 sm chuqurlikkacha yumshatadi. Bunday tish shaklan ukyoysimon bo’lib, boshmok va unga o’rnatilgan iskanasimon tumshuk, va ikkita lemexlardan tashkil topgan bo’ladi. Kamrov kengligi 80 sm va undan ko’p bo’lishini ta`minlash uchun 60° qabul gilinadi.

Iskana, lemex esa burchak ostida gorizontal yunalishga egilgan bo’ladi. Tuproq palaxsasi lemex ta`sirida 10 sm gacha ko’tarilib, oldingi joyiga tushiriladi, natijada, tuproq ag’darilmasdan birmuncha yumshatilib, begona ut ildizlari kesiladi. Kul tivator tishi ta`sirida tuproq deformatsiyalanishining shakli, tirma tishi ta`sirida tuproqning yumshatilishiga uxshaydi (47- rasm). Tuproqqa botirilgan tish ilgarilanma harakatlantirilsa, tuproqning deformatsiya-lanishi pastdan yuqoriga =20...25° burchak ostida tarkaladi. Shu sababli, bitta tish ta`sirida yumshatilgan tuproqning shakli trapetsiyaga uxshash bo’lib, uning pastki asosi tishning konstruktiv kamrov kengligi v k ga teng bo’ladi (47- a rasm). Agar tuproqda yonma-yon iz koldiradigan tishlar (masalan, yumshatuvchi tishlar) oraligi S , v k dan kattarog o’rnatilsa, dala yuzasi yoppasiga yumshatilgan (xatto f de maydoniga ikki marta ishlov beriladi) bo’lsa ham uning tubida yumshatilmagan K dm dungchasi koladi, u yerdagi begona ut to’liq yo’qotilmagan bo’ladi. Dungchaning balandligi: h = 0,5 ( S — v k ) stg ga teng bo’ladi. (56) 47 - rasm. Tish ta`sirida tuproq deformatsiyalanishi Begona ut ildizlarini to’liq kesib yo’qotish uchun universal (ugyoysimon) tishlar kul tivator ramasida S < v k , ya`ni, kushni tishlar kamrov kengliklari koplanishi S ni xisobga olgan holda ta`minlab joylashtiriladi (47rasm). Natijada, begona ut ildizlari to’liq kesiladi, ammo femk maydoniga ikki marta ishlov beriladi. Demak, bajariladigan ish turiga qarab, kul tivator tishlarini yuqoridagi holatni e`tiborga olgan holda ramaga joylashtirish lozim.

Kul tivator tishlarini ramaga osish radial va parallelogrammli usullar yordamida bajariladi. Radial osish usulida (48- a rasm) ishchi qism 3 , ustuni 2 , gryadil 8 , kul tivator ramasiga sharnir 1 orqali ulanadi. Kul tivatorning ishchi qismlari ramaga shu usulda ulansa, kushni gryadillarga o’rnatilgan tishlar bir-birlariga nisbatan ko’tarilib-tushib, mikrorel yefga moslanib yurish imkoniyatiga ega bo’ladi. Tishni belgilangan chuqurlikka botirish uchun shtanga 7 ga kiydirilgan prujina 6 yordamida kerakli migdordagi F p kuchi hosil qilinadi. Cheklovchi mix chup d ni shtanga bo’ylab surib, prujinaning siqilish kuchi F p o’zgartiriladi. Gryadillarni ko’tarib-tushirish AV ikki yelkali richag yordamida bajariladi. Shtanganing yunaltirgich 10 dan chigib turgan S qismi, tish 3 ni ishlov berish chuqurligi o’zgarishini cheklaydi. 48- rasm Kul tivatorni ramaga osish Radial usul sodda konstruktsiyaga ega, ammo tishning tuproqqa botish chuqurligini o’zgarishi uning yumshatish burchagining o’zgarishiga ham olib kelishi mumkin. Parallelogrammli osish usulida tish 2 o’rnatilgan gryadil (48-rasm) rama 1 ga AVSD parallelogrammi yordamida osiladi. Tish tuproqqa ogirlik R s va tuproqning ta`sir kuchi R zx ta`sirida botadi. Ishlov berish chuqurligi esa tayanch g’ildiragi 9 yordamida sozlanadi. Bu usulda, gryadildagi tishlar qanday chuqurlikka o’rnatilmasin, yumshatish burchagi o’zgarmaydi. Natijada, ish sifati yuqori bo’ladi. Shu sababli, guza oraligiga ishlov beradigan kul tivatorlarda parallelogrammli osish usuli kuprok kullaniladi. Parallelogrammning o’zaro parallel AV va SD tomonlarini engashish burchagi kancha katta bo’lsa, tishlarning botish xususiyati shuncha kamayadi.

Sirpanib kesishni ta`minlash. Kul tivator ishchi qismining tigi begona ut ildizpoyalarini to’liq kesishi va unga kam kuch sarflashi uchun tishning parametrlari sirpanib kesishni ta`minlaydigan kilib joylashtiriladi. Har qanday pichoqsimon ishchi qism (kul tivator tishi, plug lemexi, silos maydalaydigan baraban pichogi) ni ikki yonli ponaga uxshatish mumkin (49- a rasm). Bunday ponaning ad va ve yonlari S nugtasida kesishib, asv = i o’tkir burchagini hosil kiladi. Pona tigining ishlashi natijasida acv burchagi yeyilib de yoyini hosil bo’lishi tadgigotlar natijasida aniglangan. Pichoqning o’tkirlangan darajasini i burchagi emas, balki de yoyining qalinligi ifodalaydi. Biron jismni kesganda, pichoqning tigi uni ezib, tolalarini uzib, bulaklaydi va bir-biridan ajratadi. Pichoqning ad va ve yonlari esa bu bulaklarni yon tomonga surib oralikni kengaytiradi. Bu jarayonda, bulaklar pichoq yonlari bo’ylab sirpanib, siljish sodir bo’ladi. Demak, jismning kesilib ajratilgan bulaklari sirpanib, siljiydigan ad va ve tomonlari pichoqning yonlari, jism sirpanmasdan eziladigan de joyi pichoqning tigi deyiladi. Jism bulaklari sirpanib siljishi uchun pichoqning harakat yunalishi ( V tezligining yunalishi) bilan yonlarga tushirilgan N normal (perpendikulyar) orasidagi burchak ishkalanish burchagidan katta bo’lishi kerak. Tig’ning f nuktasiga tushirilgan normal va pichoq tezligi V ning yunalishlari bir tomonga karatilgan, bu yerda bo’ladi. f nuktasidan ung va chap tomonlarda joylashgan nuktalar uchun burchagi usib boradi. d va ye nuktalaridaga yetadi. d va ye nuktalaridan yuqorirok joylarda bo’ladi. Demak, pichoqning dfe qismi tig bo’lgani uchun kesilayotgan jism sirpanib siljimaydi. Tigning chegarasi dfe yoyning markaziy 2 burchagi bilan aniqlanadi. Pichoq tezligi V ning yunalishi bilan uning tigiga o’tkazilgan normal N orasidagi burchagining miqdoriga qarab, kesish jarayoni kuyidagi rejimda bajarilishi mumkin: 1. Chopib kesish

2. Sirpanib kesish 3. Sirpanmasdan kesish Chopib kesishda pichog 1 ildiz 2 ga tekkan joyda uning tigiga normal N chizigi va pichoqning harakat yunalishi V bir-biriga parallel bo’ladi. Ildizpoya tolalarini bir vaqtda uzish talab qilinadi, shu sababli, ildizpoya taranglashib hamma tolalari birdaniga uzilgunicha tuproq ichida pichoq bilan birgalikda harakatlanadi. Sirpanib kesishda kul tivator tishiga duch kelgan ildizpoyaga normal bosim N ta`sir ko’rsatadi (50- rasm). Agar N kuchi tigga urinma yunalishdagi N t va harakat (tezlik) yunalishi buyicha N v ga taksimlansa, N t q N tg aniqlanadi. Agar N kuchi ishkalanish burchagining R tomoni hamda tig bo’ylab taksimlansa, ishkalan ish kuchi F q N tg aniqlanadi. Shartga kura, bo’lganligi sababli, ya`ni N t > F bo’ladi. Demak, N t va F kuchlarining farki N t — F ta`sirida ildizpoya tig bo’ylab sirpanib, to’liq kesilganicha harakatlanadi va, nixoyat, kesiladi. 50-rasm. Panjaga ta`sir etuvchi kuchlar Sirpanib kesishda kamrok energiya sarflanadi, chunki: 1. Sirpanish vagtida ildizpoyaning tolalarini tigdagi gadir-budurliklar bir vaqtda uzmasdan, oz-ozlab, ketma-ket bulaklab kesadi. 51- rasm. Tig’ga perpendikulyar ta`sir etuvchi kuch.

2. Tigga perpendikulyar asv hamda unga nisbatan burchagiga burilgan ye ds yunalishlaridagi kesimlarda pichoqning o’tkirlanish burchagi kamayadi, ya`ni geometrik o’lchami o’zgaradi (51- rasm). Pichoq yonlari guyo o’tkirrok burchak ostida charxlangandek bo’ladi. 3. Agar pichoq (51-rasm) uziga normal bo’lgan A — A tekisligi bilan kesilsa, uning tigi r radiusli aylananing yoyi ko’rinishida bo’ladi. Agar, pichog A — A ga nisbatan burchagiga burilgan B — B tekisligi bilan kesilsa, uning tigi, chuzik ukda joylashgan ellipsdek bo’lib kurinadi. Ellipsning kichik radiusi ilgarigi aylananing r radiusidan kamrok bo’lganligi sababli, sirpanib kesishda pichogning tigi guyo o’tkirrog bo’lib, qirqish osonlashadi. 4. 51- rasmda ko’rsatilgandek, chopib kesishda tikning l 0 uzunlikdagi bulagi l 0 kenglikdagi ildizpoyalarni kesadi, cirpanib kesishda esa l 0 dan kichik bo’lgan l kenglikdagi poyalarni kesadi. Ya`ni, tigning ma`lum qismi kesadigan ildizpoyalarni solishtirma kengligi (migdori) kamayadi. Yugorida keltirilgan turtta sababga kura, sirpanib kesish uchun kamrog energiya sarflanadi va bu jarayon turli mashinalarni yaratishda e`tiborga olinadi. Sirpanmasdan kesish. ildizpoyaga ta`sir ko’rsatadigan urinma N t kuchi, ishgalanish kuchi F dan kichik bo’lib goladi. Bu kuchlarning fargi F — N t poyani tigga nisbatan siljitmasdan bir joyda ushlab turadi. Natijada, ildizpoya tish bilan birgalikda ilgarilab suriladi, taranglashib, uziladi. Poyani uzishga, uni kesishga oldingi usullarga nisbatan kuprok kuch talab qilinishi sababli, bu ishni bajarishga energiya ham kuprok sarflanadi. Poyani tigga nisbatan siljitmasdan qirqish ayrim mashinalarda kullaniladi (urish apparati segmentida, tokkaychida...). Ishlayotgan kul tivator tishiga ta`sir etuvchi kuchlar. Universal (o’qyoysimon) tish simmetrik bo’lganligi sababli, unga ta`sir kiluvchi elementar kuchlarni yagona R zx teng ta`sir etuvchisiga keltirish mumkin Tuproq qarshiligi R zx ning vertikal z o’qiga bo’lgan proektsiyasi R z tishni chuqurlatishga intiladi. R zx tishning tumshug’iga nisbatan h = (0,5…0,3) a balandligida va l = 0,5 v masofada ta`sir qiladi. Qarshilik kuchlarining teng ta`sir etuvchisi R zx tishning ishchi sirtining

tuproq bilan ishqalanish kuchi F va normal bosim N ning yig’indisidan iborat bo’lganligi sababli, uning yunalishini bildiruvchi burchagi tishning tuproq maydalash burchagi va ishkalanish burchagilarning miqdoriga bog’liq: miqdorining o’zgarishi R z kuchini ya`ni, tishning botuvchanligini o’zgarishiga olib keladi. Namligi oz bo’lgan tuproqning tish bilan ishgalanish burchagi optimal namlikdagi (16...18 %) ga nisbatan kuprok bo’lishi ma`lum, shu sababli, bunday yerda tishning botuvchanligi kamrok bo’ladi. burchagining miqdoriga tishning burchagi ham ta`sir ko’rsatadi. Demak, burchagi katta bo’lgan yumshatuvchi tishning botuvchanligi kamrok bo’ladi. R x kuchini tajriba o’tkaz ib (dinamometrlab) o’lchash mumkin. Bitta tishning sudrashga qarshiligi: R x q kav , (60) bu yerda, v - tishning gamrov kengligi, sm; a - tishning ishlov berish chugurligi, sm; k - tuprogning solishtirma garshiligi, N/sm 2 . Ukyoysimon tish uchun k = 1,1...2,0 N/sm 2 , yumshatuvchi tish uchun k = 5...10 N/sm 2 qabul qilinadi. Erga yoppasiga ishlov beradigan kul tivator (52- rasm) begona utlarni yo’qotish va tuproqni sayoz yumshatish uchun ishlatiladi. Kupincha, kul tivatsiya bilan bir vagtda tishli tirma va mola yordamida shudgor yuzasi tekislanadi. Kul tivatsiyalash agregati, plugning shudgorlashdagi harakat yunalishiga kundalang yuritiladi. Erga yoppasiga ishlov beruvchi kul tivatorga, ish vaziyatiga qarab universal (ukyoysimon) yoki yumshatuvchi tishlar o’rnatiladi. Rama 4 ga osish moslamasining markaziy 11 hamda 1 va 12 bruslari o’rnatilgan bo’ladi. Tayanch g’ildiraklari 3 va ularning holatini o’zgartiruvchi vintli mexanizm 2 , tishlar o’rnatiladigan gryadil 5 va 9 lar, tirma osish uchun ishlatiladigan moslama 8 va boshga gismlar o’rnatilgan. Kul tivatorni ko’tarib-tushiradigan gidrotsilindr 10 va ulagich 13 ramaga o’rnatilgan.

Begona utlarni yo’qotish uchun kul tivatorga kamrov kengligi v = 27,0 va 33,0 sm bo’lgan universal, kengligi v = 5,0 sm bo’lgan prujinali yumshatuvchi tishlar o’rnatiladi. Tishlar ustuni gryadillar 5 va 9 ga kotirilgan bo’ladi. Kul tivator tishlari ikki katorlab o’rnatiladi: oldingi katorga v = 27,0 sm li tishlar, orqa katorga tishlar. Natijada, ularning kamrov kengliklari bir-birini 4 ѕ 5 sm koplab turadi. Tuproqni yumshatish uchun tishlar uch kator yoilib joylashtiriladi. Ishlov berish chuqurligi vint 2 yordamida ramaga nisbatan g’ildiraklarni ko’tarish xisobiga o’zgartiriladi. 52- rasm. Yoppasigi ishlov beruvchi kul tivator. Tishning ustuni (98- rasm) gryadil 5 ga, bolt tutkich 22 va planka 21 yordamida biriktiriladi. Sozlovchi bolt 23 yordamida tutkich 22 ni surib, tishni engash burchagi o’zgartiriladi. Ogir tuproqli yerlarni yumshatishda tishlar uchi old tomonga 2…3° ga engashtiriladi. Tokzor kul tivatori. Bu kul tivatorlar tokzordagi katorlar oraligini va bir gatordagi toklar zangini shikastlantirmay, ular orasidagi tuproqni yumshatish uchun ishlatiladi. Kul tivatorda ishchi qismlarni yon tomonga tezda surib kuyadigan maxsus moslamalardan foydalaniladi. Moslamaning ikki chetiga utoklovchi yotig tishlar 1 o’rnatilgan bo’lib, ularni tok zangiga yakinlashtirib- uzoklashtirib turadigan mexanizm ham kuyilgandir.

Ish jarayonida turtkich 2 va 1 tok zanglari gatorida harakatlanib tuprogga ishlov beriladi. Gidrotagsimlagich 7 ning zolotnigi neytral holatda bo’lgani sababli, gidrotsilindr 15 tishni zanglar katorida ushlab turadi. Tok zangi yoki suri ustuniga takalgan turtkich 10 — sharnir atrofida burilib, tortgi 3 va richag 4 orgali zolotnikni gidrotsilindrga moy yuboradigan holatiga surib kuyadi. Ishga tushgan gidrotsilindr shtogi dastak 13 ni va unga ulangan tishni katordan chetga tortib chigaradi. Shu vaqtning uzida dastak 13 , sharnir 10 ni daraxtlar katori tomonga surib, tortgi 3 yordamida zolotnikni neytral holatiga kaytaradi. Tusikdan utgan turtkich (shchup), prujina ta`sirida uzining ilgarigi joyiga kaytib boradi va zolotnikni gidrotsilindrga moy yuboradigan holatiga tushiradi va gidrotsilindr shtogi tishni eski joyiga kaytaradi. Tortgi 14 ta`sirida, tish bilan bir vaqtda, kator tomonga turtkich ham kaytadi. Tortgi 12 , tirgak 11 ga tegishi bilan tishning kator oraligiga kirishi tuxtatiladi. Tortgi 3 ning uzunligini o’zgartirib tishning ishlov berish kengligi sozlanadi. Tishning tusikka yakinlashishini vintli tirgak 9 yordamida o’zgartirish mumkin. Turtkichning yerga nisbatan kerakli balandlikda o’rnatish uchun ustun 17 ni vertikal yunalishda surish kerak. Chizel kul tivatorlari yumshatuvchi tishlar bilan jixozlangan bo’lib, ular tuproqni chigit ekishdan oldin 12...15 sm chuqurlikda ag’darmay yumshatish uchun ishlatiladi. Shu bilan bir vagtda u, yerga mineral o’g’it solib ketadi. Chizel kul tivatoriga tishli tirma va mola ulanishi mumkin. Kombinatsiyalangan (gurama) agregatlar. Shudgorlangan yerni ekinga tayyorlash uchun sharoitga qarab, turli texnologik operatsiyalar bajarilishi lozimligi va shu magsadda, dalaga ko’p marta tegishli agregatlar kiritilishi yuqorida kayd etildi. Natijada, traktor va mashina g’ildiraklari ta`sirida tuproq me`yoridan ortig zichlanib, zararli, changsimon qismi kupayadi, tuproqning suvni shimuvchanlik xususiyati o’zgaradi. 53- v rasmda ko’rsatilgan kurama agregat tuproqni ekishga tayyorlaydi va bir vaqtda ekishni bajaradi. Bu usulda yumshatilib tekislangan tuproq namligi kamayib ulgurmay urug’ ekilgani sababli, nihol lar bir tekis rivojlanadi. Bu agregat

frezali kul tivator 1 , uning fartugi 2 , oddiy don seyalkasi 3 va zichlovchi galtakcha 4 dan iborat. Ish jarayonida freza barabani tishlari tuproqni maydalab yumshatadi, fartuk tuproqni bir tekis yoyadi, seyalka urug’larni ekib, o’g’itlaydi, galtakchalar urug’ ustida tuproqni zichlab ketadi. Yoppasiga ishlov beradigan kul tivatorning sudrashga qarshiligi P guyidagi formula yordamida aniglanadi: R = q B bu yerda, q — ishlov berayotgan tishlar turining ma`lum chugurlikda dinamometrlab aniglangan solishtirma garshiligi, nG’m. V — kul tivatorning gamrov kengligi, m. 53- rasm. Kombinatsiyalashgan agregatlar. Chopiq kultivatorlar Sug’oriladigan ekinni parvarishlashda uning kator oraligidagi tuproqni yumshatish, begona utlar ildizini kesib ketish, o’g’itlash, juyaklar ochish kabi ishlar chopik kul tivatori yordamida bajariladi. Katordagi kuchatlarga zarar keltirmaslik uchun ularga nisbatan kul tivator tishlari birinchi kul tivatsiyalashda v x z =8…12 sm, keyingilarida v x z = 14...15 sm ximoya zonasi koldirilib joylashtiriladi.

Ishchi qismlari. Chopik kul tivatorlarida ham yerga yoppasiga ishlov beradigan kul tivatorning 46- rasmda keltirilgan ishchi qismlari va 54 - rasmdagi o’g’it solgich, rotatsion yulduzcha, juyak olgich, panjarasimon kanotli juyak olgich, oziklantirib juyak olgich, sferik disk va boshkalar ishlatiladi. Har bir kator oraligidagi tuproqqa ketma-ket ishlov berish uchun kerak bo’lgan ishchi qismlarning majmuasi bitta gryadilga o’rnatiladi. Gryadil katorlar oraligining urtasida joylashgan bo’lib, ishchi qismlar uning ung va chap tomonlariga kerakli masofa va chuqurlikda o’rnatiladi. Har bir ishchi qism ustuni gryadilga tutkich va kulflar yordamida, uning kerakli holatini ta`minlaydigan kilib maxkamlanadi. Utoklovchi va ukyoysimon tishlar begona utlarning ildizini kesib ketish va tuproqni qisman yumshatish uchun ishlatiladi. Ular tigining qalinligi 1,0 mm dan kamrok bo’lishi kerak. Ish jarayonida uzi o’tkirlanib turishi va yeyilishga chidamli bo’lishi uchun tigga qattiq kotishma (masalan, sormayt) payvandlangan bo’ladi. Bunday tishlarning tuproqni yumshatish darajasi, ularning engashish burchagiga bog’liq bo’lganligi sababli, ularni ustunga 12…18° kilib bolt bilan o’rnatish mumkin. Sugoriladigan juyakdagi tuproqni yumshatish uchun, kengligi 35 mm li yumshatuvchi tishlar gullaniladi. Kupincha, bunday tishlarning dami ikki tomonlama bo’lib, bir tomoni utmas bo’lib golganda, uni 180° ga to’ntarib, ikkinchi tomoni bilan guyiladi. Bunday tishni ustunga egilish burchagi 36 ѕ 40° gilib o’rnatish mumkin. 54-rasm.

Katkalokni buzish, tuprogni yumshatish va begona utlarni yo’qotish va ximoya zonasini kamaytirish maksadida rotatsion yulduzcha ishlatiladi. Ulardan kuchatlarning buyi 30...40 sm ga yetgunicha foydalaniladi. Rotatsion yulduzchaning barmoklari 5...8 sm gacha tuproqqa botib yuradi. Agar yulduzchani barmoki bukilgan tomonga aylantirilsa, uning ishlov berish chuqurligi ortadi. O’g’it kumgich yerni 16 sm chuqurlikkacha yumshatib, o’g’itlaydi. Juyak olgich 16 sm chuqurlikkacha ishlov berib, begona utlarni yo’qotib maydalash, tuproqni ko’tarib kuchatlar tagini kumib ketish uchun ishlatiladi. Juyak olgich kanotining holatini o’zgartirib, tuproqni ko’tarib kumish balandligi sozlanadi. Oziklantirib juyak olgich, tuproqqa 20 sm chuqurlikkacha ishlov beradi. Sferik disklar ximoya zonasini kamaytirish uchun ishlatiladi. Chopik kul tivatorining kamrov kengligi, ishchi qismlari o’rnatilgan gryadillar oraligi va soni, urug’ ekib ketgan seyalkaning o’lchamlari bilan moslangan bo’lishi kerak. Agrotexnik talablar. Ishlov berish sifati yuqori bo’lishi uchun kultivator dalaga sugorilgan yerlardagi tuproq namligi 16…18 % gacha kamayganidan sung kiritilgani ma`kul. Kul tivatorning tishlari nam tuproqni yer betiga chiqarmasligi kerak. Tuproqni yumshatish chugurligi tayinlanganidan1…2) sm dan ortiq fark kilmasligi, begona utlar 98…99 % yo’qotilishi kerak. Kuchatlar traktor g’ildiraklari va gryadildagi ishchi qismlarga tegib shikastlanmasligi uchun ular gilof va tusiklar bilan yopilishi lozim. Kul tivator bilan ishlov berganda shikastlangan kuchatlarning miqdori 1,0 % dan oshmasligi kerak. Ish vaqtida turli sabablarga kura, gryadilni yon tomonlarga burilishi 1...2 sm dan oshmasligi uchun uni bikr o’rnatish lozim. Utoklovchi tish tigining 0,4…0,5 mm dan oshmasligi, oziglantirish uchun solinayotgan o’g’it migdori va uni kumish chuqurligining fargi tayinlanganidan 10…15 % dan ortiq bulmasligi kerak. Umuman olganda, kul tivatordan foydalanishda maxalliy tuproq sharoiti birinchi urinda e`tiborga olinishi lozim.

Chopiq kul tivatorining tuzilishi (55- rasm). Kul tivator qismlari maxsus chopik traktorining oldi (oldingi sektsiyasi) va orga (orga sektsiyasi) tomonlariga o’rnatiladi. Kul tivatorning oldingi sektsiya ramasi 3 , traktorning ung va chap tomonidagi lonjeronlariga o’rnatiladi. Rama 3 ga pasaytirgich 25 orgali sektsiyaning turt buginli (parallelogrammli) osish mexanizmi 4 biriktirilgan. Ularga, uz navbatida, gryadil 20 lar o’rnatiladi. Gryadillarga ishchi qismlar maxkamlanadi. Kul tivatorga beshta o’g’itlash apparati 13 va 18 (ularning ikkitasi oldi, uchtasi — orga sektsiyalarda) lar o’rnatilgan. Gidrotsilindr 14 ning ta`sirida ko’tarish vali 15 burilib, tortki 12 va 16 lar orqali ikki yelkali richag ko’targich 8 yordamida jilov 5 dagi sirpangich 9 ni yugoriga ko’taradi. Sirpangich 9 , jilov 5 ga maxkamlangan shayba 10 ga tiralib, uni jilov bilan birgalikda yuqoriga ko’taradi. Jilov esa gryadil 20 ni va unga o’rnatilgan ishchi qism 24 larni yuqoriga ko’taradi. Gryadilni yer yuzasiga nisbatan muayyan balandlikda ko’tarib yurib, ishlov berish chuqurligini me`yorida ushlab turish uchun tayanch g’ildirakcha 21 lar xizmat kiladi. Ishlov berish chuqurligini o’zgartirish uchun ishchi qism ustunini gryadilga maxkamlaydigan kulflar yechilib, uning g’ildirakchaga nisbatan balandligi o’zgartiriladi. Tirak 6 ning joyini jilov 5 bo’ylab o’zgartirib, prujina 7 ning siqilish darajasini o’zgartirish mumkin. Prujinaning siqilish kuchi jilov orgali gryadilga, unga o’rnatilgan qismlarga uzatilib, ularni tuproqqa botirishga va tuproqning qarshilik kuchi (zichrog yerlarda) o’zgarib kolsa, ishchi qismlar ko’tarilib ketib, tayinlangan ishlov berish chuqurligi kamayishining oldi olinadi.

55-rasm. Chopiq kul tivatorini tuzilishi. Ishchi qismlarni joylashtirish tartibi ular bajaradigan texnologik jarayonga garab aniqlanadi. Kul tivator ishchi qismlarini bir yula to’g’ri joylashtirish uchun maxsus shablondan foydalaniladi (55- rasm). Shablon betonlanib tayyorlangan tekis maydonchada chizilgani ma`kul. Traktor shablon ustiga chiqarilib, gryadil va ishchi qismlar rasmda ko’rsatilganidek o’rnatiladi. Vertikal tekislikda tishlar har bir gryadilda aloxida-aloxida o’rnatiladi. Shu maksadda, gryadil g’ildirakchasining ostiga galinligi tishlarni tuprogga maksimal botirish chuqurligiga teng bo’lgan taglik kuyiladi. Ishchi qismlarni kerakli chuqurlikka o’rnatishda, gryadil buylama gorizontal holatda bo’lishi lozim. Bunga parallelogrammli mexanizm ustki tortkisining uzunligini o’zgartirish orqali erishiladi. Tishning uchi g’ildirakcha tegib turgan satxga nisbatan berilgan chuqurlikka tushirilib, uning ustuni kulf yordamida maxkamlanadi.

Ishchi qismlari shablon yordamida joylashtirilgan agregatning ishi dalada tekshirib kuriladi va zarur bo’lsa, o’zgartirishlar kiritiladi. Gryadilga ishchi qismlar muayyan ketma-ketlikda o’rnatiladi. Birinchi katorda yulduzcha yoki disklar o’rnatiladi. Rotatsion yulduzchalar guza katori ugiga eng yagin masofada (3 ѕ 5 sm) kuyilib, ximoya zonasini keskin toraytirish imkoniga ega bulinadi. Birinchi kul tivatsiyada yulduzcha 3 ѕ 5 sm, keyingilarida — 5 ѕ 8 sm chuqurlikka o’rnatiladi. Tuprogi zich bo’lgan yerlarni kul tivatsiya qilishda rotatsion yulduzchalar urniga sferik disklar ishlatilgani ma`kul, chunki ular o’tkir tigi bilan zich yerni tilib, ximoya zonasi chegarasini aniglab beradi. Natijada, orgada kelayotgan boshga tish ta`sirida ajratilib olinayotgan katta kesaklar kuchat ildizlari joylashgan tuproqni kuchirmaydi, ildizlarni shikastlantirmaydi. Bundan tashgari, tuproqqa botgan disklarni yon tomonga surish giyin bo’lganligi sababli, ular zich tuproglarda gryadilning kundalang yunalishda surilishiga yo’l qo’yma sdan, to’g’ri yunalishdan burilmay yurishini ta`minlaydi. Sferik disklarni kuchatlar katorining ukidigan 6...8 sm masofada (bu ximoya zonasining yarmidir) va 6...8 sm chuqurlikda o’rnatish kerak.

56 rasm. Kultivatorlar ishchi organlarini joylashishi Gryadildagi ikkinchi kat o rga , disk yoki r o tatsi o n yulduzchadan sung , yassi ut o kl o vchi tishlar kuchat kat o ri ukidan 10 sm k o ldirib va 6...8 sm chuqurlikda o ’ rnatiladi . Uchinchi katorda, utoklovchi tishlardan sung, ukyoysimon tish juyakning urtasida 12 14 sm chuqurlikda o’rnatiladi. O’g’itlash soshnigi eng oxirida, tuprogi yumshatilgan joydagi katorga o’rnatiladi. Agar asosiy vazifa tuproqni yumshatish bo’lsa, kichik yumshatuvchi tishlarning har birini 4 ѕ 6 sm chuqurlikda juyak profiliga moslab pogonalab o’rnatib, ishlov berish maksadga muvofikdir. Ish qismlarni gryadilda joylashtirishda kuyidagi koidalarga rioya qilish kerak: 1. Ekin gator oraligidagi tuproqqa ishlov berib, kul mexnati sarfini kamaytirish maksadida ximoya zonasini kuchatlar ildiziga zarar tegmaydigan kilib, kamaytirishga intilish kerak. 2. Juyak chetida, ya`ni kuchatlarga yakin joylashgan ishchi qism eng sayoz, juyak urtasidagi tish esa eng katta chugurlikka o’rnatilib, kolganlari esa — juyakning profili (kundalang kesimini shakli) ga moslab, pokonalab joylashtiriladi.

3. Gorizontal yunalishda esa begona ut ildizlarini to’liq kesib ketishi uchun utoklovchi va universal (ugyoysimon tishlar) kamrov kengliklari o’zaro Q v ga koplanadigandek joylashtiriladi. 4. Har qanday tishni yerga ishlov berish chuqurligini tayinlashda maxalliy tuproq xususiyatlarini e`tiborga olish kerak. Kator oraligi 60 va 90 sm bo’lgan paxtazordagi begona utlarni yo’qotish va tuproqni qisman yumshatish maksadida kul tivator ishchi qismlarini har bir juyakda joylashtirish sxemasi quyidagi rasmlarda keltirilgan.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. A. Xamidov. Qishloq xo’jalik mashinalarini loyixalash. Toshkent, 1994 2. M.Shoumarova, T. Abdillaev. Qishloq xo’jaligi mashinalari. Toshkent, O’qituvchi, 2002. 3. M.Sh o umar o va, T. Abdillaev. G’alla k o mbayni va paxta terish mashinalari. Toshkent, 2000 4. Listopad G.E. Sel skoxozyaystvenno’e i meliorativno’e mashino’. Moskva, 1989 5. Shoumarova M, Abdillaev T. Qishloq xo’jalik mashinalari. Toshkent, O’qituvchi, 2000 6. Klenin N.I. Sel skoxozyaystvenno’e i meliorativno’e mashino’. Moskva, 1980 7. Karpenko A.N., Xalanskiy V.M. Sel skoxozyaystvenno’e mashino’. Moskva, 1989 8. Komaristov V.E., Dunay N.F. Sel skoxozyaystvenno’e mashino’. Moskva, Kolos, 1984

O'xshashlar

Gorizontal shpindelli paxta terish mashinasining tuzilishi va ishlashi

Ekish va o’tqazish mashinalarining asosiy qismlari turlari va ishlashi

Asos (baza) va uning turlari

Zagotovka turlari va ularni yasash usullari

Mashina detallari sirtining sifati yuzaning geometrik tuzilishi va fizik