Dastgoh moslamalari va yordamchi asboblar - Mashinasozlik - Referatlar

Dastgoh moslamalari va yordamchi asboblar

Yuklangan vaqt:

13.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

571 KB

Ko'chirib olish

Dastgoh moslamalari va yordamchi asboblar Reja: 1. Turli dastgohlarda qo`llaniladigan moslamalar 2. Parmalash va yo`nib kengaytirish moslamalari 3. Frezerlik dastgohlari uchun moslamalar 4. Tish yo`nish dastgohlari uchun moslamalar 5. Shakldor yuzalarga ishlov berish uchun moslamalar 6. Yordamchi asboblar 7. Moslamalarning yordamchi elementlari

Turli dastgohlarda qo`llaniladigan moslamalar Moslamalar vazifasi va ko`rinishi bo`yicha quyidagi asosiy turlarga bo`linadi: tokarlik, jilvirlash va ichki jilvirlash; parmalash va yo`nib kengaytirish dastgohlari; frezerlik dastgohlari; tish frezalash dastgohlari; protyajkalash dastgohi; shakldor ishlov berish; ko`pmaqsadli RDB dastgohlari; agregat dastgohlari va avtomat liniyalar moslamalari. Yuqoridagi har-bir guruh moslamalari o`ziga xos xususiyatlari, afzalliklari va kamchiliklariga ega. Ixtisoslashganlik darajasi bo`yicha moslamalar universal, maxsuslashgan va maxsus turlariga bo`linadi. Universal moslamalar (UM) metall kesuvchi dastgohlarning texnologik imkoniyatlarini oshirish uchun qo`llaniladi. Ularga, universal, buriluvchi va bo`lish stollari, o`zimarkazlovchi patronlar, planshaybalar va boshqalar kiradi. Ularni keng nomenklaturdagi va turli o`lchamli detallarga mexanik ishlov berishda qo`laniladi. UM sozlanmaydigan (uch kulachokli patronlar) va sozlanuvchi (bo`lish kallaklari) bo`lishi mumkin. Universal sozlanmaydigan moslamalar (USM) yakka va mayda ishlab chiqarish sharoitida bir turdagi zagotovkalarni bazalash va mahkamlash uchun qo`llaniladi. Ushbu guruhdagi moslamalarga; universal patronlar, universal frezerlik va chilangarlik tiskilari kiradi. Universal sozlanuvchi moslamalarni (USIM) ko`pnomenklaturali ishlab chiqarishda zagotovkalarni bazalash va mahkamlash uchun qo`llaniladi. Ularga, almashuvchi kulachokli universal patronlar, universal tiskalar, sirpanuvchi konduktorlar kiradi. Maxsuslashgan sozlanmaydigan moslamalarni (MSM) bir hil ishlov berishni talab etadigan konstruktiv belgilari bo`yicha bir hil va o`xshash bo`lgan zagotovkalarni o`rnatish va mahkamlash uchun qo`llaniladi. Bunday moslamalarga pog`onali vallar, vtulkalar, flanetslar, disklar, korpus detallari va boshqalarga ishlov berishda qo`llaniladigan moslamalar kiradi .

Maxsuslashgan sozlanuvchi moslamalar (MSM). Ularni konstruktiv-texnologik belgilari bo`yicha bir hil bo`lgan zagotovkalarni o`rnatish va mahkamlash, ularga ishlov berish uchun bir tipli jarayonlar va mahsus sozlashni talab etilganida qo`llaniladi. Universal yig`iluvchi moslamalarni (UYM) alohida detallarni bazalash va mahkamlash uchun qo`llaniladi. UYM detallari yig`masidan mahsus moslama yig`iladi, detalga ishlov berib bo`linganidan so`ng bir-birdan ajratib qo`yiladi. UYM detallarini boshqa jarayon uchun moslama yig`ishda ko`p marotaba qo`llaniladi. UYM detallariga quyidagilar kiradi: 1) baza detallari (to`g`ri burchakli olitalar, planshaybalar, baza ugolniklar) ularni old yuza qismida turli detallarni mahkamlashni ta’minlash uchun T – ko`rinishli pazlar ishlanadi; 2) korpus va tayanch detallari (prizmalar, ugolniklar, turli formali tayanchlar). Ular ham T-ko`rinishli pazlar bilan ta’minlangan; 3) o`rnatish detallari (shponkalar, barmoqchalar, o`tish vtulkalari); 4) yo`naltiruvchi detallar (konduktor vtulkalari, konduktor plankalari); 5) qisish detallari (turli qisqichlar); 6) detallarni biriktirish uchun detallar (vintlar, boltlar, rez’bali shpilkalar, shaybalar); 7) turli detallar (qo`ltutqichlarplankalar, ekssentriklar prujinalar va boshq). Maxsus moslamalar (MM). Aniq bir jarayon uchun alohida detalga mexanik ishlov berishda qo`llaniladi va ularni bir maqsadli deb atalib, yirik seriyali va ommaviy ishlab chiqarish turlarida qo`llaniladi. Ularda tez harakatli o`rnatuvchi va qisuvchi elementlarni qo`llanilganligi uchun yuqori unumlidir . 3. Mexanizatsiyalashgan va avtomatlashgan darajasiga ko`ra moslamalar qo`l kuchli, mexanizatsiyalashgan, yarim avtomatlashgan va avtomatlashgan turlariga bo`linadi. Texnologik jarayonlarni, ishlov beriluvchi detallarni konstruktiv shakllari va o`lchamlarini turli tumanligi va boshqa omillarga asosan qo`llanilayotgan moslamalar ham turlichadir. Ammo farqlanishiga qaramay moslamalar bir hil strukturaga ega va ular turli elementlar, mexanizmlar va detallarni o`z ichiga olgan . 1. O`rnatuvchi elementlar (tayanchlar). Detallarni ishlov berish, yig`ish yoki nazorat qilish uchun, ularni yo`naltirish uchun xizmat qiladi. 2. Qisuvchi element va qurilmalar. Zagotovkalarni baza yuzalarini moslamani o`rnatuvchi elementlari bilan ishonchli birikishini ta’minlash va ularni ishlov berish vaqtida siljib yoki surilib ketishini bartaraf etish uchun mo`ljallangan .

Kuch yuritmalari qisuvchi elementlarni zagotovkaga berilgan kuch ostida ta’sir etishini ta’minlaydi. 6. Yordamchi qurilma va elementlar. Ular dastgohlarning texnologik imkoniyatlarini oshirish, moslamalarni tez harakatliligini ta’minlash, boshqarish va hizmat ko`rsatishni qulayligini ta’minlash uchun hizmat qiladi . Tokarlik va jilvirlash dastgohlari moslamalariga patronlar, planshaybalar, lyunetlar va boshqalar kiradi . Patronlar kalta zagotovkalarni tashqi va ichki diametrlari bo`ylab mahkamlash uchun ishlatiladi. Yuritmalari bo`yicha ularni qo`l kuchli va mexanizatsiyalashgan, kulachoklar soniga qarab-ikki, uch, to`rt kulachokli, markazlash usuli bo`yicha-universal, maxsus, o`zimarkazlovchi va kulachoklarni harakatlanishi biri-biriga bog`liq bo`lmagan, konstruksiyasi bo`yicha-ponali, richag-ponali, maxsus, vintli va spiral-reykali turlariga bo`linadi . Planshaybalar dastgoh shpindeli elementlariga o`rnatiluvchi disk ko`rinishida bo`lib, unga qisuvchi elementlari o`rnatiladi . Lyunetlar uzun zagotovkalarga ishlov berishda ishlov beriluvchi zagotovkani bikrligini oshirish maqsadida qo`shimcha tayanch vazifasini bajaradi. Ularni aylanma jism shaklidagi d/l=1(10...12) bo`lgan zagotovkalarga ishlov berishda kesish kuchi ta’siri ostida zagotovkaning egilishini oldini olish maqsadida qo`llaniladi. Lyunetlar harakasiz va harakatlanuvchi qilib tayyorlanadi. RDB tokarlik va jilvirlash moslamalariga quyidagi asosiy talablar qo`yiladi: yuqori aniqlik va bikrlik; zagotovkalarni tez qisish va bo`shatish; zagotovkani talab qilingan diametri uchun kulachoklarni va boshqa qisuvchi mexanizmlarni tez sozlanishi; orutok ko`rinishidagi zagotovkalarga ishlov berish imkoniyati; zarur bo`lganida dastgohni o`chirmagan holda zagotovkani avtomatik burilishi; keng universallik. Uch kulachokli patronlar. Uch kulachokli o`zi markazlovchi richagli patronni qisish mexanizmi (1-rasm) markaziy vtulka 5, richag 2, patron korpusi 4dagi o`q 3 va korpusni T –ko`rinishli pazlariga o`rnatilgan asosiy kulachok 1lardan tashkil to`gan. Yuritmadan uzatilayotgan kuchni kuchaytirish uchun richag yelkalarining

nisbati 3:1 dan kam bo`lmagan holda tanlanadi. Yuritmadan kelayotgan harakat vint 6 orqali bog`langan tortqi yordamida uzatiladi . 1-rasm. Uch kulachokli richagli patron Pona richagli patron (2-rasm) richagli patrondan quyidagicha farq qiladi: ishlov beriluvchi zagotovka yoki detal richag 1 yordamida qisiladi. Zagotovka yoki detalni vtulka 3 oxirida mahkamlangan gayka 2 yordamida bo`shatiladi. Gayka 2 15º ostida joylashgan uchta qiyalikka ega bo`lib, ular asosiy kulachoklar 5ning ponalar juftligini tashkil qiladi. Richaglar 1 patron korpusi 4 dagi yarim silindrik yuza A tiraladigan jilvirlangan tayanch yuzaga ega. Richaglarni bunday o`rnatilishi patronni richagli patronga nisbatan bikrligini oshiradi. 1-jadvalda pona richagli patronlarning asosiy o`lchamlari keltirilgan . 2-rasm. Uch kulachokli pona-richagli patron

Parmalash va yo`nib kengaytirish moslamalari Parmalash va yo`nib kengaytirish moslamalari dastgoh moslamalari umumiy parkining 20% ni tashkil etadi. Ularga turli yuritmali mashinali tiskilar, prizmalar, ugolniklar, konduktorlar, burilish stolari va boshqalar kiradi. Parmalash moslamalarining konstruksiyasi ulardagi konduktorlik plitasini borligi va holati bilan farqlanadi, bunda zagotovka ishlov berish vaqtida qisiladi. Shunga asosan moslamalar statsionar, harakatlanuvchi ortga ochiluvchi va buriluvchi turlariga bo`linadi. Ishlov berish vaqtida harakasiz qoluvchi moslamalar statsionar deyiladi. Ortga ochiluvchi parmalash moslamalari-konduktorlar-turli tekislikda yotuvchi teshiklarni parmalashda, konduktor vtulkasi va kesuvchi asbob o`qlarini mos tushirish uchun konduktorni zagotovka bilan birgalikda burish kerak bo`ladi. Buriluvchi moslamalar (3-rasm) ko`psonli teshiklarga ega bo`lgan zagotovkalarga aylana bo`ylab ishlov berishda qo`llaniladi. Ushbu moslamalarning barchasida, statsionar moslamalardan tashqari kamchiliklari mavjud: siljish va zagotovkani burish uchun qo`shimcha vaqt sarflanadi, bu esa operativ vaqtni ortishiga va detallarni tayyorlash uchun mahnat sarfini ortishiga olib keladi. Ushbu kamchilikni bartarf etish uchun ko`oshoindelli parmalashkallaklari qo`llaniladi. Ular maxsus va universal turlariga bo`linadi (4-rasm). Maxsus kallaklarda shpindellar orasidagi masofa o`zgarmaydi. Kesuvchi asbob holatini o`zgarishi mumkin emas .

Universal ko`p shpindelli kallaklarni o`qlarining orasidagi masofalar turlicha bo`lgan teshiklar tizimiga ishlov berish uchun qo`llaniladi. Ularga o`qlar orasidagi masofani kichik o`lchamga (diapazonga) o`zgartirish mumkin (5-b rasm ). Frezerlik dastgohlari uchun moslamalar Frezerlik dastgohlarida standart moslamalar keng qo`llaniladi. Ularga mashinali tiskalar (turli qisish va yuritmali) turli shaklli va o`lchamli zagotovkalarga ishlov berishda qo`llaniladi va bo`lish kallaklari hamda burilish stollari kiradi. Bundan tashqari uzluksiz frezalash va maxsus ko`p joyli parallel, ketma-ket va parallel-ketma-ket ishlov berish sxemali moslamalar ham qo`llaniladi. Moslamalarni ko`pchilik hollarda almashuvchi sozlagichli qayta sozlanuvchi qilib

tayyorlanadi. Bo`lish kallaklarini kichik zagotovkalarni o`rnatish va davriy burish uchun qo`llaniladi. Zagotovkalar markazlarda, sangali yoki kulachokli patronlarda o`rnatiladi. Kallaklarni gorizontal yoki vertikal aylanuvchi o`qli qilib tayyorlanadi. Burilish stollarini yassi zagotovkalarni to`xtovsiz frezalash uchun qo`llaniladi . Tish yo`nish dastgohlari uchun moslamalar Tish yo`nish dastgohlari uchun moslamalarning konstruksiyalarini zagotovka konstruksiyasiga bog`liq holda bazalash sxemasi asosida tanlanadi. Moslamalarni asosiy vazifasi-tish kesish vaqtida zagotovkani mustahkam holatini ta’minlashdir. Shuning uchun moslamalar yetarli darajada bikrlik va mustahkamlikka ega bo`lishi kerak; yuzalarining aniqligi yuqori bo`lishi kerak; zagotovka markazlovchi elementlarga nisbatan siljib ketmasligi kerak; moslamalarning konstruksiyasi zagotovkalarni

o`rnatish va yechib olish uchun sodda, qulay va tez harakatli bo`lishi kerak (yordamchi vaqt qisqaradi). Ushbu moslamalarni asosiy xususiyatlaridan biri-ularda keriluvchi markazlovchi elementlarni mavjudligi va zagotovkani qisishdir. Tishli g`ildiraklarni xoninglash va jilvirlashda qo`llaniladigan moslamalar soddaligi bilan harakterlanadi va ular universal, normallashgan bo`ladi. Bularga; patronlar, markazlar, vtulkalar, opravkalar kiradi va zagotovka ularga tirqishsiz holatda o`rnatiladi . Shakldor yuzalarga ishlov berish uchun moslamalar Shakldor va murakkab profilli yuzalarga ishlov berish uchun kopir bilan jihozlangan moslamalar qo`llaniladi. Kopirni vazifasi -kesuvchi asbobni zagotovkaga nisbatan uning harakatini berilgan trayektoriyaga asosan ta’minlash uchun xizmat qiladi. Kopir bilan jihozlangan moslamalar yordamida ishlov berishni frezerlik, tokarlik, yo`nib kengaytirish, jilvirlash va boshqa dastgohlarda amalga oshiriladi. Maxsus dastgohlarni (frezerlik-kopirlash va RDB dastgohlari) qo`llanishi oddiy o`rnatuvchi qisuvchi elementlarni qo`llab shakldor yuzalarga ishlov berishga imkon beradi . 6-rasm. Zagatovkaga ishlov berish jarayoni

Avtomatlashtirilgan va RDB dastgohlarining moslamalari Turli mexanikaviy ishlov va yig`ish amallarini taxlili yordamchi vaqtni ko`p xollarda 40% oshishini ko`rsatadi. Shu sababli moslamalarni avtomatlashtirishning ahamiyati katta. Moslamalar qisman avtomatlashtirilganda ish jarayonini ma’lum bir qismi avtomatlashtiriladi; turli yuklash qurilmalari yordamida zagotovkani olib qo`yish; zagotovkani mahkamlash va bo`shatish; amal bajarilgandan keyin zagotovkani ish zonasidan surib chiqarish; ko`p pozitsiyali moslamalarni buraluvchi qismini burish, fiksatsiyalash, mahkamlash, ishlov berish davrida zagotovkani o`lchash. Moslamada ish sikli to`liq avtomatlashtirilganda ishchida nazorat funksiyasi bilan bunkerni zagotovkalar bilan to`ldirib turish funksiyalari qoladi. Avtomatlashtirilgan moslamalar loyihalaganda qirindilarni ish zonasidan chiqarib tashlashga aloxida e’tibor qaratilishi zarur. Bunda qirindi qisilgan xavo oqimi bilan surib olib yoki sovutish suyuqligi bilan yuvib tashlash yo`llari bilan olib tashlanadi. Avtomatlashtirilgan moslamalarda zagotovkani noto`g`ri bazalanish holatlariga yo`l qo`yilmasligi kerak. Buning uchun turli blokirovka va saqlash qurilmalari ishlatiladi. Zagotovkani holati noto`g`ri bo`lsa, ishlov berish to`xtaydi. Avtomatik liniyalarda zogotovkalarni o`rnatish uchun yo`ldosh moslamalar ishlatiladi. Yo`ldosh moslamalarni o`rnatish uchun mo`ljallangan o`rnatish elementlari to`rtburchak paletalar ko`rinishida bo`lib, ularni ishchi sirtlari avtomatik liniyani tashish qurilmasining davomi hisoblanadi. Bunda avtomatik liniya soddalashib zagotovka bir tekkislik bo`ylab harakatlanib boradi. Zagotovka holati asos tekisligi va ikkita o`rnatish barmoqlari bilan aniqlanadi. Avtomatik liniyani tashish qurilmasida moslamalarga o`rnatilgandan keyin bu barmoqlar uchlarini konusli qismi zagotovka holatini to`g`rilab qo`yadi, silindrik qismi esa zagotovkani aniq bazalaydi. Qo`zgaluvchan o`rnatish elementlarida bazalash xotoligi ko`p bo`ladi. Shu sababli moslama aniqligi loyihalash bosqichida to`g`ri va aniq hisoblanishi zarur.

Yo`ldosh moslamani sodda ko`rinishi to`rtburchak plita shaklida bo`lib, zagotovka bu moslamalarda mahkamlanib avtomatik liniyalarni boshidan oxirigacha qadamli tashig`ich bilan pozitsiyadan -pozitsiyaga ko`chirilib o`tiladi. Zagotovka moslamaga liniyani boshida mahkamlanib, oxirida yechib olinadi. Yo`ldosh moslamalar maxsus tashig`ich yordamida liniyani boshiga qaytariladi. Qaytarish chog`ida moslamalar kirindidan tozalanib turiladi. Liniyadagi yo`ldosh moslamalar soni liniya pozitsiyalarning sonidan 20...30% ko`p bo`ladi, bunga zaxirada turgan 5... 10% moslamalar xam qiradi. Har bir amal vaqtida yo`ldosh moslama gidrotsilindr yordamida qisiladi. Yo`ldosh moslamalar ko`p; pozitsiyali ishlov berish uchun buriluvchi xamda ko`p o`rinli bo`lishi mumkin. Bir qator yo`ldosh moslamalar uzaroalmashinuvchan bo`lishi kerak. Ishlov berish aniqligicha ta’sir qiluvchi asosiy o`lchamlar aniqligi ishlanayotgan o`lcham aniqligini 0,1… 0,2 qismiga teng qilib olinadi. Yo`ldosh moslamalar ishlatiladigan liniyalar kamchiliklari qatoriga tashish qurilmalarini murakkablashishini (liniya boshiga kaytarish zarurligi uchun), liniyani narxini oshishi (yo`ldoshlar soni ko`pligi uchun), va oralioq zaxiralarni ko`pligi kiradi. Raqamli dastur bilan boshqariladigan dastgohlarda (RDB) turli ko`rinishdagi detallar kichik partiyalar bilan ishlanadi. Ishlanadigan detallar murakkab va yuqori aniqlikda bo`ladi. Shuning uchun bu dastgohlar moslamalari sodda va ishonchli bo`lib, zagotovkani tez o`rnatib yechishga va guruhlab ishlov berishga qulay bo`lish kerak. Murakkab konstruksiyali detallarga ko`p amalli ishlov berish imkoniyatini yaratish uchun ishchi asboblar zagotovkalariga har tamonlardan yaqinlasha oladigan bo`lishi kerak. RDB dasgoxlarda zagotovka bilan asboblarning harakatlari oldindan kiritilgan koordinatalar sistemasida aniqlanadi. Shuning uchun zagotovka moslamada to`liq bazalanishi kerak. Zagotovka bazalari dastgoh koordinatalarning boshlang`ich nuqtasiga nisbatan aniq holatda joylashishi kerak. Xuddi shuningdek moslamani o`zi xam dastgoh stolida boshlangich koordinata nuqtasiga nisbatan aniq joylashishi kerak. Quyida ko`p amalli RDB dastgohlarida ishlatiladigan maxsus yig`ma moslamalar konstruksiyalari keltirilgan (7, 8-rasm ).

Ushbu maxkamlagich sozlanadigan UYMlarda har xil qalinlikdagi zogotovkalarda maxkamlash uchun ishlatiladi. Maxkamlagich, 2-o`qqa o`rnatilgan, shpilka-3 ichidan o`tgan richag-1 va shuningdek 4-o`q yordamida sharnirli ulangan 5- baldoqdan iborat. Baldoq-5 gidrotsilindr shtokiga bog`langan. Gidrotsilindr 6 tayanch bilan sharnirli bog`langan. Shpilka 7 suharg` va 8-gayka yordamida moslamani bazaviy tanasidagi T- simon chuqurchasiga maxkamlanadi. Maxkamlagichni muxim universalligini (maxkamlagichni) balandligini o`zgartirish shpilka rezbasi yordamida amalga oshiriladi. Maxkamlagich zogotovkalarni guruhlab

ishlov berishda muxim o`rin tutadi. Zogotovkani bir necha joyidan maxkamlash uchun bir necha maxkamlagichlarni o`rnatish mumkin. Masalan, 10.2. rasmda Frezerlash -parmalash RDB dastgohlarida ishlatish mo`ljallangan 2 ta gidrotsilindrli (mahkamlagichli) moslama keltirilgan. Bu moslamani bazaviy tanasida yo`naltiruvchi baza sifatida 5-tayanchlar o`rnatilgan, shuningdek 6-mahkamlagich tayanch bazasi vazifasini bajaradi. Zogatovka-3 ikkita gidrotsilindrli mahkamlagich yordamida mahkamlanadi. Gidrotsilindrlarga moy 2 novlar yordamida uzatiladi. Ko`p amalli (vazifali) RDB dastgohlari asosida tashkil qilingan moslanuvchan ishlab chiqarish modullari uchun universal va sozlanuvchan yo`ldosh moslamalar va ularni magazinlari ham ishlatiladi (9, 10- rasm) Yo`ldosh moslamani avtomatik almashtirish qurilmasi (8.9-rasm) 3 ta pozitsiyali (holatli) stoldan iborat bo`lib A pozitsiyadagi yo`ldosh moslama 4 -dastgoh stoliga va stoldagi yo`ldosh moslama 5 esa B pozitsiyaga o`tadi. Dastgoh ishlovni boshlaydi. Bu vaqtda B pozitsiyada ishlov berilgan detal olinadi va yangi zagotovka o`rnatiladi, hamda mahkamlanadi. Ishlov tugagandan so`ng yo`ldosh moslama-o`rinlari B pozitsiyadan dastgohga va dastgohdan A pozitsiyaga 6-gidrotsilindr yordamida almashtiriladi. Moslanuvchan ishlab-chiqarish modullarida dastgoh yonida joylashgan yo`ldosh moslamalar magazinidan dastgohga birin -ketin uzatish uchun ikki pazitsiyali maxsus yo`ldosh moslamalarni avtomatik almashtirish qurilmasi ko`zda tutilidi(8.9 v-rasm). Bu qurilmada yo`ldosh moslama -11, ikkita gidrotsilindr va T-simon ushlagich -14 yordamida bir pozitsiyadan ikkinchi pozitsiyaga uzatiladi. Moslanuvchan ishlab -chiqarish modullarida yo`ldosh moslamalar magazini doiraviy shaklda tayyorlanishi mumkin (8.10-rasm). Yo`ldosh moslamalarga o`rnatilgan zogotovkalar doiraviy magazinda tayyor holda turadi. Ularni yo`ldosh moslamani almashtirish qurilmasi dastgohga uzatadi, ishlov berilgan detalli yo`ldosh moslama magazinga qaytariladi. Magazindagi paletalar soni bir smenada odamsiz to`liq ishlov berish vaqtiga ko`ra aniqlanadi. Shu sababli bunday moslanuvchan ishlab chiqarish moduli 3 -smenada to`liq odamsiz «avtomatik» ravishda ishlashi mumkin .

Texnologik jarayonlarni moslamalar bilan ta’minlash masalasi yangi maxsulotlar ishlab chiqarishni texnologik tayyorlashda muxim o`rin tutadi. Moslamalarni loyihalash va ishlab chiqarish jarayonlari keskin tezlashtirishning yullaridan biri bu moslamalarni avtomatik loyihalash tizimlaridan foydalanilgan holda loyihalashdir. Dastlabki vaqtlarda dastgoh moslamalarni loyihalashni avtomatlashtirish

masalasi quyidagicha xal etilgan. Har bir sonli kodlar sistemasi bilan ifodalanuvchi ishlov beriladigan detallar sinflari uchun zarur bo`lgan moslamalar konstruksiyalari to`plami kutubxonasi tashkil qilinadi. Shunday avtomatik loyihalash sistemasida, loyihalash jarayoni quyidagi tartibda o`tadi. Berilgan amalda moslamani ishlatish sistemasi va detalning o`zi xaqidagi informatsiya EHMga kiritiladi. EHMda loyihalash jarayoni konstruksiyalarini sintez qilish pragrammalari asosida. Moslamani informatsion ifodasi sonlar massivlari ko`rinishida ishlab chiqiladi. Undan keyin uni natijalarini chizma chizish qurilmasiga chiqariladi. Bunda moslamani umumiy boshqarish spetsifikatsiyasi tuzish blokiga berilib yig`ma va detallari chizmalari avtomatik tarzda ishlab chiqiladi. Xozirda kompyuterda berilgan detal chizmasi va amalini bajarish ma’lumotlari asosida moslama nafaqat tanlanib chizmasi chiziladi, balki uni asosiy parametirlari ham birin - ketin xisoblanib asoslangan holda loyihalash to`liq kompyuterga yuklanmoqda . Yordamchi asboblar Zamonaviy texnologik tizimlarda sozlangan asboblarda ularni aniq o`rnatilib va fiksatsiyalangan holda ishlov beriladi. Oldindan sozlangan texnologik tizimda zagotovka holatini moslama belgilaydi. Kesish asbobi holati esa dastgohni holatiga muvofik aniqlanadi. dastgohga asbobni o`rnatish va fikatsiyalashni tezlashtirish uchun turli moslamalar ishlatiladi va ular yordamchi asboblar deyiladi. Qurilmalarning eng sodda turlari qatoriga dastgohlar asboblari uchun konusli vtulkalari, silindrik opravkalar, tokarlik dastgohi keskich tutgichlari, revolver kallaklar uyalari kiradi. Bularni ko`pchiligi normallashtirilgan va standartlashtirilgan bo`ladi. Ba’zi xollarda maxsus yordamchi moslamalardan foydalanadilar. Masalan, parmalash dastgohida ketma-ket o`tishlar bajarilganda to`xtamasdan asboblarni almashtirishga imkoniyat beradigan patrondan foydalanish afzal . Metal kisuvchi dastgohlarni texnologik imkoniyatlarni kengaytruvchi moslamalar guruhi ham keng tarqalgan. Bular qatoriga vertikal-parmalash

dastgohlarida xalqasimon ariqchalar va rezba kesish moslamalari, ko`ndalang- frezerlash dastgohlarida shoonka arikchalarini ochish uchun sfera sirtlarida pazlarni yo`nish uchun qurilmalar kiradi. Bu moslamalar universal metall kesish dastgoxlari uchun qo`shimcha qurilmalar bo`lib odatda boshqa turdagi dastgohlarda bajariladigan ishlarni universal dastgohlarda bajarishga imkoniyat beradi. Bu moslamalar dastgohlardan foydalanish samaradorligini oshiradi, qimmat baho maxsus dastgohlarni arzon narxli universal dastgohlar bilan o`rnini bosishga yo`l ochadi. Keyingi paytlarda RDB bilan boshqariladigan ko`p vazifali dastgohlar, moslanuvchan avtomatik liniyalar keng rivojlandi. Shu sababli asboblarni tez va aniq o`rnatish qurilmalari, almashuvchan asboblar bloklari (ko`p keskichli supportlar, revolver kalaklar) ishlatish ahamiyati oshmoqda. Bunday qurilmalar yordamida asboblar dastgohdan tashqarida o`rnatilib aniq sozlanadi. Shundan keyin qurilma markazlashtiruvchi bo`yincha konuslar va boshqa elementlar yordamida dastgohda aniq holatga keltirib joylashtiriladi. Shu bois asboblarni almashtirish va dastgohni kayta sozlash uchun sarflanadigan vaqt tejaladi. Oddiy turdagi avtomat dastgohlarda, avtomatik liniyalarda va RDB dastgohlarida asboblarni avtomatik ravishda almashtirish masalasi juda muxim masala hisoblanadi. Vertikal normallash dastgohlarida samaradorlikni raversiv rezba kesish patronlarni ta’minlaydi. Bu patronlar rezba kesayotgan teshikning oxiriga yetgach teskari tamonga aylanishni boshlaydi va metchikni sinishdan saqlab teshikdan chiqaradi. Teshiklarni ochish va xalqasimon ariqchalar ochish uchun patronlar ham dastgohlar texnologik imkoniyatlarni kengaytiradi. Oddiy parmalash dastgohlarida ko`p shpindelli kallaklar ishlatish ham yuqori samara beradi. Bu kallaklar yordamida birdaniga bir nechta teshiklarga ishlov beriladi. Baozi kallaklar konstruksiyalarida shpindellar orasidagi masofalarni o`zgartirish imkoniyati yaratilgan. Shunday kalllaklar seriyalab ishlab chiqarishda ishlov beriladigan yangi detallar partiyasiga kallaklar sozlanib tezda ishga tushirish imkoniyati yaratiladi.

Moslamalarning yordamchi elementlari Moslamalarning yordamchi elementlari sifatida ko`p pozitsiyali moslamalarda burish va bo`lish qurilmalari ishlatiladi. Bu elementlar ishlov berish davrida zagotovkani ishlov berish asbobiga nisbatan turli holatlarga keltirish uchun ishlatiladi. Bo`lish qurilmasi moslamani aylanuvchan qismida mahkamlangan diskdan va fiksatordan tashkil etadi. Konstruksiyasi bo`yicha fiksatorlar sharikli, silindrik va konusli bo`lishi mumkin (11-rasm ). 11-rasm. Fiksatorlar. Sharikli fiksator (8.11 a-rasm) konstruksiyasi bo`yicha eng sodda lekin uni bo`lish aniqligi baland emas, xamda u ishlov berish kuchlari momentini qabul qila olmaydi. Silindrik barmoqli fiksator (8.11 b-rasm), oraliqlar tufayli xam uning bo`lish aniqligi baland emas. Bu turdagi oddiy aniqlikdagi fiksatorlarda silindrik barmoq yo`naltiruvchi vtulka bilan N8/f8 o`tqazishi bo`yicha, markaz aniqligi balandroq bo`lgan fiksatorlar esa N7/f7 o`tqazishi bo`yicha bajariladi. O`ta yuqori aniqlikdagi konstruksiyalarda bu birikmadagi oraliq 0,01 mm dan oshmasligi kerak. Barmoqning uchi konusli qilib ishlangan fiksator yuqoriroq aniqlikni beradi (11 v-rasm). Konusli qismning burchagi odatda katta qilinmaydi. Bu fiksatorlarning knopkali va reykali turlari DST 13160-87 bo`yicha ishlanadi. Aniqligi baland bo`lgan bo`lish mexanizmlarda fiksatorlar xizmat muddatini oshirish uchun ularni ko`ndalang kuchlar ta’siridan ozod qiladilar. Buning uchun bo`lish harakati to`xtaganidan keyin moslamani aylanuvchan qismi qo`zg`olmas qismga maxsus qurilmalar yordamida qisiladi oqibatda butun sistemaning bikrligi

oshadi. Yeyilishni kamaytirish uchun barmoq va ikkala yo`naltiruvchi vtulkalar NRC 55-60 gacha toblangan po`latdan ishlanadi. Katta burchaklarga burish va bo`lish uchun malg`ta mexanizmlaridan foydalanadilar. Og`ir zagotovkalar ishlanadigan moslamalarning qo`zg`aluvchan qismi ni burish uchun elektr, pnevmatik yoki gidravlik yuritmalar ishlatiladi. Bo`lish harakatining oxirida katta momentlarni qabul qilish maqsadida yuritma sistemasi va fiksator bilan birlashtirilgan tormozlash qurilmalari ishlatiladi (12- rasm ). bunda: S1, S2 - barmoq bilan fiksatsiyalovchi va yo`naltiruvchi vtulkalar birikmalaridagi oraliqlar; T - ikkita o`qishni fiksatsiyalovchi vtulkalar orasidagi masofaning dopuski; e - vtulkalar ekssentrikligi. Konusli fiksator ishlatilganda qadam xatoligi fiksatsiyalovchi vtulka bilan barmoqning birikmasidagi oraliq S ga kamayadi.

Yordamchi qurilmalar qatoriga moslamadan kichik detallarni olib o`qishni tezlashtiradigan turli konstruksiyali itarib chiqaruvchi qurilmalar ham kiradi. Maxsus texnologik usullarni bajarish uchun ko`tarish mexanizmlari ishlatiladi. Kengaytirish moslamasining ko`tarish mexanizmi bunga misol bo`lishi mumkin (13-rasm). Agar bir xil diametrli ketma-ket joylashgan bir nechta teshikni birdaniga kengaytirib ishlash zarur bo`lsa, ish boshlashdan oldin bortshtangani konduktorga o`tkazib bo`lmaydi. Zagotovka o`rnatilgan ko`tarish qurilmasidan foydalansa, zagotovka ko`tarilib ishlanmagan teshiklar o`qlari bortshtanga o`qiga nisbatan suriladi va kengaytirish asbobini zagotovkadan konduktorga o`tishi mumkin bo`ladi.

Adabiyotlar: 1. Андреев Г.Н., Новиков В.Ю., Схиртладзе А.Г. Проектирование технологической оснастки машиностроительного производства. -М.: Высшая школа, 1999. -415с. 2. Ансеров М.А. Приспособления для металлорежущих станков. 4-е изд. - М.: Машиностроение, 1975, -656 с. 3. Белоусов А.П. Проектирование станочных приспособлений. -М.: Высшая школа, 1980. -240с. 4. Горошкин А.К. Приспособления для металлорежущих станков: Справочник. -М.: Машиностроение, 1979. -303с. 5. Корсаков В.С. Основы конструирования приспособлений. -М.: Машиностроение, 1983. -277. 6. Кузнецов Ю.И. Конструкции приспособлений для станков с ЧПУ. -М.: Высшая школа, 1988. -303с. 7. Перегудов Л.В., Хошимов А.Н., Шалагуров И.К. Перегудов С.А. Автоматлашган корхона станоклари -Т.: «Узбекистон», 1999. 488б. 8. Терликова Т.Ф., Мельников А.С., Баталов В.И. Основы конструирования приспособлений. -М.: Машиностроение, 1980. -119. 9. Алексеева Н.А., Джайман В.В., Серпичева Е.В. Основы проектирования и конструирования узлов и деталей машин и механизмов. - М.: Издательство. МАИ. 2006. - 104 с. 10. Базаров Б.С. Основы технологии машиностроения. -М.: Машиностроение, 2007. - 380 с.

O'xshashlar

Texnologik moslamalarni vazifalari va tasnifi

Nazorat va yig`ish moslamalari

Moslamalarda kesish asboblarini ishlov berish joyini aniqlash

Rezba kesuvchi asboblar

Tish kesuvchi asboblar