Nazorat va yig`ish moslamalari - Mashinasozlik - Referatlar

Nazorat va yig`ish moslamalari

Yuklangan vaqt:

13.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

287.5 KB

Ko'chirib olish

Nazorat va yig`ish moslamalari Reja: 1. Moslamalarni vazifalari, turlari va asosiy elementlari 2. Yig`ish moslamalarini turlari 3. Yig`ish moslamalari elementlari va loyihalash

Moslamalarni vazifalari, turlari va asosiy elementlari Nazorat moslamalari zagotovkalarni, detallarni va mashinalar birikmalarini nazorat qilish uchun ishlatiladi. Nazorat moslamalari yordamida o`lchamlar aniqligi,sirtlarning nisbiy joylashish aniqligi va sirtlar geometrik shaklini to`g`riligi tekshiriladi. Nazorat moslamasini prinsipial sxemasini tanlashga, nazoratning aniqligi va unumdorligi katta ta’sir ko`rsatadi. Moslama xatoligi nazorat qilingan obyektning dopusk maydonini 10...20% dan katta bo`lmasligi kerak. Nazorat moslamalari mayda va o`rta detallar uchun ishlatiladigan statsionar; katta detallar uchun ko`chma bir parametrni tekshirish uchun va bir nechta parametr tekshirish uchun bir va ko`p parametrli turlarga bo`linadi. Nazorat avtomatlari va yarim avtomatlari katta samadorlikni ta’minlaydi. Nazorat moslamalari uni tanasiga o`rnatilgan o`rnatish, qisish, o`lchash va yordamchi elementlardan tashkil topadi. O`rnatish elementlari sifatida dastgoh moslamalaridagi kabi tayanchlar, plastinalar, prizmalar, konussimon, silindrik va kengayuvchan pravkalar xizmat qiladi. Nazorat moslamani sxemasi ishlaganda tekshirilayotgan detalni o`rnatish va o`lchash bazalari biriktirilishi kerak. Shuning bilan birga moslama tayanchlarining va o`lchash qurilmasini bazaviy elementlarning qismlari bilan kontakda bo`lish doimiyligi ta’minlanishi kerak. Nazorat moslamalarini qisish qurilmalari tekshirilayotgan detalni (birikmani) o`lchash qurilmasiga nisbatan siljishdan saqlaydi va detal o`rnatish bazalarini moslama tayanchlari bilan mustaxkam kontaktda bo`lishini ta’minlaydi. Tekshirilayotgan detallarning deformatsiyalanishdan saqlash maqsadida qisish kuchlarini qiymati kichik va stabil bo`lishi kerak. Agar detal tayanchlarda turg`un joylashib o`lchash kuchlari uni turg`unligini buzmasa qisish qurilmasiga zaruriyat kolmaydi. Nazorat moslamalarida sodda, dastakli qisish mexanizmlari, burish, kutarish va detallarni surib chiqarish uchun xam ishlatiladigan pnevmatik yuritmalardan foydalanadilar. Qisish qurilmasini o`lchash priborini ko`rsatishiga ta’siri detalning tekshirilayotgan parametrining 5% oshmasligi kerak. Nazorat moslamalarini o`lchash qurilmalari chegaraviy (shkalasiz) va hisobiy (shkalali) turlarga bulinadi. Normal kalibrlar tamoyilida ishlovchi qurilmalar xam aloxida

guruhni tashkil qiladi. Chegaraviy o`lchashda, o`lchanayotgan parametrni aniq miqdori aniqlanmaydi, balki nazorat qilinayotgan maxsulot uch turga bo`linadi: yaroqli, pastki chegaradan chiqib ketgan, yuqorigi chegeradan chiqib ketgan braklar. Chegaraviy o`lchash qurilmalari sifatida qo`zg`almas mahkamlangan (skobalar, probkalar, shuplar) ishlatiladi. 1-rasmda N1, N2, va N3 o`lchamlarni nazorat qiladigan moslama keltirilgan. Bundan tashqari surib chiqariladigan chegaraviy elementlar xam ishlatiladi. Qo`zgalmas mahkamlangan elementlardan IT 9 kvalitetdan baland bo`lmagan dopusklar nazorat qilinganda, surib chiqariladigan elementlardan IT 10 kvalitetdan yuqori bo`lmagan dopusklar nazorat qilinganda foydalanadilar. Nazorat moslamalarida va nazorat saralovchi avtomatlarda keng ishlatilayotgan elektrokontaktli datchiklar xam chegaraviy o`lchash qurilmalari qatoriga kiradi (9.2- rasm). Bu datchiklar bir parametrli nazorat qilish uchun xamda detallarni o`lchamlar guruhlariga saralash uchun ko`p kontaktli ko`rinishida ishlab chiqiladi. Elektrokontaktli datchiklar +1 mkm (1 sinf) va +3 mkm (2 sinf) aniqlikda o`lchash imkoniyatini beradi. o`lchash chegarasi 1 mm. Datchiklar sozlanmasdan 25000 o`lchashni ta’minlaydilar. Bularni o`lchash uchun o`lchash tovoniga 1-2N kuch yetarlidir .

Hisobiy o`lchash vositalari sifatida odatda tishli uzatmali va richagli indikatorlar ishlatiladi. priborlar 3 sinf bo`yicha ishlanadi: 0, 1 va 2 sinflar. Bularni strelka bir aylanishidigi xatoligi 0,01; 0,015 va 0,02 mm. Dopuski 0,03 mm dan kam bo`lmagan detallarni nazorat qilish uchun xatoligi 0,01 mm bo`lgan indikator ishlatiladi. Aniqroq o`lchashlar uchun bo`linmalar qiymati 0,002 va 0,001 mm teng mikroindikator va mikrometrlar ishlatiladi. Korxonalarda induktiv datchiklar va

pnevmatik mikrometrlar xam tarqalgan. Bunday nazorat moslamalari 0,5… 0,2 mkm aniqlikda o`lchash imkoniyatini beradi . Normal kalibrlar prinsipida ishlovchi qurilmalar sifatida ko`pincha yassi konturli, xajmiy (fazoviy) shablonlar ishlatiladi. Tekshirilayotgan detallar yaroqliligi shuplar kiritish yordamida yoki tirqishni ko`z bilan baholash yordamida aniqlanadi. Bu turdagi moslamalar bilan ko`p xollarda baza teshigini detall konturiga nisbatan joylashishi tekshiriladi. Bu ish nazorat shkalkalari yordamida bajariladi. Nazorat moslamalarini ba’zi tipaviy sxemalarini ko`rib chiqamiz: 1. Ikkita silindrik yuzalarni paralleligini tekshirish moslamasi (3 rasm). Bunda 1 indikatorni 3600 burilgandan keyingi indicator ko`rsatkichi asosida parallelik aniqlanadi . 3-rasm. Ikkita silindrik yuzani o`qdoshligini tekshirish uchun indikatorli moslama . 2. Porshenni ko`p tomonlama nazorat qilish moslamasi 4 rasmda keltirilgan. Bu moslamada 1, 2 va 3 -indikatorlar yordamida palets teshigi masofasi, teshik o`qining porshen o`qiga perpendikulyarligi va boshqalar aniqlanadi .

4 -rasm. Porshenni ko`p tomonlama nazorat qilish uchun moslama 3. O`qlar orasidagi masofani tekshirish. Bu nazoratda o`lcham kalibrlari yoki plitka ponalar yordamida tekshiriladi. Uzunlik L o`lchami mikrometr, shtangensirkul yoki mikrometrik yordamida o`lchanib hisoblanadi . Yig`ish moslamalarini turlari Birikmalarni bevosita yig`ish uchun mo`ljallangan yig`ish asboblari yig`ish dastgohlarida birikayotgan detallarni to`g`ri o`rnatish va mahkamlash jarayonini bajarishiga ko`ra yig`ish moslamalari bir-biridan farq qiladi. Bu moslamalar universal va maxsus bo`lishi mumkin. Universal moslamalar donalab va mayda seriyalab ishlab chiqarishlarda ishlatilib ular qatoriga plitalar, yig`ish balkalari, prizmalar, ugolniklar, strubsinalar, domkratlar va turli yordamchi detallar va qurilmalar kiradi. Plitalar va balkalar o`rnatish sirtlarida yig`iladigan maxsulotni mahkamlash uchun T-simon ariqchalar qilinadi. Ko`p seriyalab va ko`plab ishlab chiqarishlarda ishlatiladigan maxsus moslamalar ikki asosiy turga bo`linadi. Birinchi turga maxsulotni bazaviy detali yoki birikmaini mahkamlash uchun mo`ljallangan moslamalar kiradi. Bu moslamalar yordamida yig`ish jarayonida paydo bo`ladigan biriktirish kuchlari, presslash va og`dirish kuchlariga nisbatan detalni turg`unligi ta’minlanadi. Bu

guruh moslamalarga mahkamlanayotgan detallarni aniq o`rnatish talabi bu moslamalarga yig`ish jarayoni avtomatik ravishda o`tkazilsagina qo`yiladi. Bular bir o`rinli, ko`p o`rinli va buriluvchi qilib tayyorlanishi mumkin. Yig`ish moslamalarining ikkinchi turiga yig`iladigan detallarni tez va aniq o`rnatish uchun mo`ljallangan moslamalar kiradi. Bularda birikuvchi elementlarning baza sirtlarini moslama tayanchlari va yo`naltiruvchi elementlari bilan kontaktda bo`lishi hisobiga uni nisbiy holatini tekshirish zarur bo`lmaydi. Bu moslamalar payvandlash, kavsharlash, parchinlash, yelimlash, tarang o`tqazish, vintli va boshqa birikmalar uchun ishlatiladi. Masalan 5-rasmdagi moslama shatun bo`ynini bir -biri bilan biriktirib mahkamlashdan oldin o`zak bo`yinlarini o`qdoshligini ta’minlaydi. 6-rasmda ko`rsatilgan moslama tishli uzatmani yig`ish jarayonida vallarni talab qilingan holatga tez va aniq keltirish uchun ishlatiladi. Bu turdagi moslamalar bir va ko`p o`rinli, statsionar va ko`chma bo`lishi mumkin. Ko`chma moslamalar mayda va o`rtacha birikmalarni yig`ish uchun, ko`pincha kavsharlash va yelimlash uchun ishlatiladi .

6-rasm. Tishli mexanizmlarni yig`ish moslamasi. 7-rasm. Porshenga xalqalarni kiydirish uchun moslama. Ko`rib chiqilganlardan tashqari mashinasozlikda kayishkok elementlarni (prujina, kesik xalqalar va x.k.) biriktirishdan oldin ularni deformatsiyalab turish uchun mo`ljallangan moslamalar (7-rasm) va yig`ishda katta kuchlar talab qiluvchi tarang birikmalar yig`ish moslamalari ishlatiladi. 7-rasmdagi moslamada porshen arikchalariga porshen xalqalarini o`rnatish uchun xalqalar yig`ishdan oldin konus bilan kengaytirilib pnevmatik porshen yordamida qisib turiladi . Yig`ish moslamalari elementlari va loyihalash Maxsus yig`ish moslamalari tanadan va unga mahkamlangan o`rnatish elementlari bilan qisish qurilmalaridan tashkil topadi. Yig`iladigan detallarni o`rnatish baza sirtlari toza

ishlangan bo`ladi, shuning uchun moslamani o`rnatish elementlari kattarok tayanch yuzalarga ega bo`lishi kerak. Ishlangan toza sirtlarni shikastlanishdan saqlash maqsadida o`rnatish elementlari ko`p holda qattiq rezina yoki plastmassa bilan qoplangan bo`ladi. Lekin bu chora detalni aniq o`rnatilishi talab qilinmagan hollarda qo`llanishi mumkin. Yig`ish moslamalarida ishlatiladigan qisish mexanizmlari dastgoh moslamalarida ishlatiladigan qurilmalardan farq qilmaydi. Bu mexanizmlar iloji boricha kichik gabritli bo`lib birikuvchi sirtlarni oldini to`smasligi kerak. Yordamchi vaqtni qisqartirish uchun qisish qurilmalar yuritmalari mexanizatsiyalashgan bo`lishi kerak. Maxsulot yoki uni birikmalari magnitlanib qolishi sababli yig`ish moslamalarida magnit plitalarni ishlatish tavsiya etilmaydi. Kichik kuchlar bilan qisish talab etilsa vakuumli, katta kuchlarda esa prujinali qisish mexanizmlari ishlatilgani afzal. Qisish kuchlari qiymatini topish uchun yig`ish jarayonining sharoitlarini bilish kerak. Masalan yelim bilan biriktirganda birikuvchi detallarni 1,2 … 2,0 N kuchi bilan bosib turish kerak. Kavsharlashda qisish kuchi detallarni mustahkam fiksatsiyalanish shartiga to`g`ri kelishi kerak. Umuman bu kuchlarni aniqlash uslubiyoti dastgoh moslamalardagi aniqlanishdan farq qilmaydi. Lekin aniqlangan qisish kuchi, bazaviy detalni ruxsat qilingan deformatsiyalanishi shartidan topilgan kuchdan katta bo`lmasligi kerak. Yig`ish moslamalarni yordamchi elementlari qatoriga burish va bo`lish mexanizmlari, fiksatorlar, surib chiqaruvchi va boshqa elementlar kiradi . Yig`ish moslamalarni loyihalash- tartibi moslamalarni loyihalash bosqichlari bilan bir xil bosqichlardan tashkil topadi. Lekin yig`ish jarayonining o`ziga xos xususiyatini e’tiborga olinishi kerak. Birikmani aniq yig`ilishini ta’minlash uchun birikuvchi detallar bir biriga nisbatan markazlashtiruvchi element bo`yicha oraliqsiz bazalanishi kerak (8 rasm ).

8-rasm. Moslamalarda yig`ish aniqligini hisoblash konstruktiv sxemasi. Agar markazlashtiruvchi element bo`lmasa yig`ish jarayonida birikuvchi detallarning baza sirtlari uzelni talab qilingan o`lchami aniqlanadigan birikma yig`ilishi kerak. Agar 9-rasmdagi detallardan A va B sirtlari bo`yicha bazalasak o`lchamlari aniqligi bilan bog`liq bo`lgan xatolik xosil bo`ladi. Shuning uchun detallar sirtlari bo`yicha ba’zalanib o`lchami aniqligi ta’minlanadi . 9-rasm. Moslamalarda yig`ish aniqligini hisoblash konstruktiv sxemasi. Birikma detallari yig`ish jarayonida qo`llaniladigan usullar aloxida xususiyatgan ega. Bu usullarda moslamaning o`rnatish elementlari bilan yig`ilayotgan birikmani baza sirtlari orasidagi ichki oraliqlarini hisobga olish zarur. Aks holda birikma qisilib qolishi. 10 rasmda kavsharlanib yig`ilganda va yig`iluvchi detallar xamda moslama detallari qiziydi. Koldiriladigan oraliq A qiymati moslamani aM C, va detallarni aEM kengayish koyeffitsentlariga bog`liq .

10-rasm. Moslamalarda yig`ish aniqligini hisoblash sxemasi . Detallar shakllari murakkab bo`lsa, A qiymatni aniqlash qiyinlashadi shuning uchun u elementar ravishda topiladi. Agar detallar kengayish koyeffetsentlari moslama materiali kengayish koyeffitsiyentlaridan kichik bo`lsa, A oraliqini kichraytirish imkoniyati payda bo`ladi. Avtomatik yig`ish uchun mo`ljallangan moslamalarni loyihalash katta e’tibor talab qiladi, chunki ular yuqori ishonchlilik talabiga javob berishi zarur.

Adabiyotlar: 1. Андреев Г.Н., Новиков В.Ю., Схиртладзе А.Г. Проектирование технологической оснастки машиностроительного производства. -М.: Высшая школа, 1999. -415с. 2. Ансеров М.А. Приспособления для металлорежущих станков. 4-е изд. - М.: Машиностроение, 1975, -656 с. 3. Белоусов А.П. Проектирование станочных приспособлений. -М.: Высшая школа, 1980. -240с. 4. Горошкин А.К. Приспособления для металлорежущих станков: Справочник. -М.: Машиностроение, 1979. -303с. 5. Корсаков В.С. Основы конструирования приспособлений. -М.: Машиностроение, 1983. -277. 6. Кузнецов Ю.И. Конструкции приспособлений для станков с ЧПУ. -М.: Высшая школа, 1988. -303с. 7. Перегудов Л.В., Хошимов А.Н., Шалагуров И.К. Перегудов С.А. Автоматлашган корхона станоклари -Т.: «Узбекистон», 1999. 488б. 8. Терликова Т.Ф., Мельников А.С., Баталов В.И. Основы конструирования приспособлений. -М.: Машиностроение, 1980. -119. 9. Алексеева Н.А., Джайман В.В., Серпичева Е.В. Основы проектирования и конструирования узлов и деталей машин и механизмов. - М.: Издательство. МАИ. 2006. - 104 с. 10. Базаров Б.С. Основы технологии машиностроения. -М.: Машиностроение, 2007. - 380 с.

O'xshashlar

Dastgoh moslamalari va yordamchi asboblar

Kesib ishlov berish moslamalari

Mashinasozlik detallarining eskizlari va ish chizmalarini bajarish

Texnologik moslamalarni vazifalari va tasnifi

Moslamalarda kesish asboblarini ishlov berish joyini aniqlash