Pluglar va uning ishchi qismlari - Mashinasozlik - Referatlar

Pluglar va uning ishchi qismlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2210.5 KB

Ko'chirib olish

Pluglar va uning ishchi qismlari Reja: 1. Agrotexnik talablar. 2. Plug turlari. 3. Plugning ishchi qismlari. 4. Plug korpusining tuproq palaxsasini ag’darish jarayoni. 5. Tirkalma pluglar.

Tirkalma pluglar. Tirkalma plugning namunaviy kinematik sxemasi 9-rasmda ko’rsatilgan bo’lib, ishchi qismlari o’rnatilgan ramasi uchta g’ildirakka tayanib turadi. Plug ramasining chap tomoniga dala g’ildiragi ( DG’ ), ung tomoniga shudgor g’ildiragi ( ShG’ ) va orqa g’ildirak ( OG’ ) o’rnatiladi. Hamma korpuslari bir xil chuqurlikda ishlayotgan plugning dala g’ildiragi haydalmagan dala yuzasi buylab, shudgor g’ildiragi plugning oldingi yurishida haydalgan shudgor tubi buylab, orqa g’ildiragi esa orqadagi korpus qoldirayotgan shudgor tubi bo’ylab harakatlanadi. Demak, dala g’ildiragi satxi bilan shudgor g’ildiragi va orqa g’ildirak satxlarining farqi haydash chuqurligi a ga tengdir. G’ildiraklar diametri ularning ishlash sharoitiga moslab tanlanadi. Shudgor g’ildiragi shudgor tubida yurishi sababli, uning gupchagi yer yuzasiga tegmasligi uchun radiusi R shg maksimal shudgorlash chuqurligi a max va gupchak radiusi r r yig’indi sidan 4....5 sm katta qilinadi, ya`ni R shg = a max + r r + (4....5) sm bo’lishi lozim. Amalda R shg =350-400 mm bo’ladi. Ko’pincha oddiy pluglarda dala g’ildiragi bilan shudgor g’ildiragining diametrlari o’zaro teng qabul qilinib, orqa g’ildirak diametri esa 500 mm atrofida bo’ladi. Korpuslar ag’darayotgan tuproqning qarshilik kuchi ta`sirida plug haydalmagan chap tomonga burilmasligiga tirak taxtalar hamda orqa g’ildirak yo’l qo’ymaydi. Shu sababli orqa g’ildirak tugini shudgor devorining pastiga tiralib yuradigan qilinadi. Shuning uchun orqa g’ildirak gorizontga nisbatan 70.....80 0 kiyalab o’rnatiladi. Plug transport holatida yurganda orqa g’ildirak 5...6 0 gacha o’ng va chapga burilib, harakat yunalishining o’zgarishiga qisman moslanib turishini maxsus stopor bolt 20 ni bushatib sozlanadi. Ish vaqtida esa orqa g’ildirakning burilishi shu bolt yordamida to’liq cheklanishi lozim. aks holda plugni yon tomonga surayotgan kuchni qabul kila olmasdan, tirak taxtalarga yordam bera olmaydi, orqa g’ildirak plug ogirligining bir qismini uziga qabul kilib, shudgor tubiga 10...15 mm gacha botib yuradigan kilib sozlovchi bolt 21 yordamida maxkamlanadi. Transport holatidagi plugning hamma g’ildiraklari bir tekislikda, ya`ni yer yuzasi bo’ylab harakatlanadi. Bu holda hamma korpuslar yer yuzasiga nisbatan

trnasport tirkishi h balandlikda bo’lishi talab qilinadi. Qoida h> 20 sm bo’lishi kerak. Bu talabni koniktirish uchun dala g’ildiragi tirsagining 1-2 uzunligi yetarli bo’lishi lozim. transport holatiga to’liq ko’tarilgan dala g’ildiragining tirsagi. 1 1 -2 ’ vertikal holatiga  = 30 – 35 0 ga yetmasdan tuxtashi kerak, aks holda dala g’ildiragining ravon harakati ta`minlanmaydi. Shudgor g’ildiragi tirsagi 11-12 ning uzunligi 1-2 ’ ga teng qabul qilinadi. Orqa g’ildirak tirsagi 18-19 ning uzunligi esa orqa g’ildirak transport holatiga kuchirilganda, orqadagi korpusning tirak taxtasiga tegmaydigan kilib tanlanadi. Tirkagich uzunligi L , plug ramasi gryadilidagi pasaytirigich uzunligi va undagi teshiklar soni, haydash chuqurligining rejalashtirilgan diapazoniga bog’lab qabul qilinadi. Korpuslari tuproqqa endi botirilayotgan yoki ishchi holatidan transport holatiga, ya`ni a/2 dan kuprok ko’tarilib ulgurgan plugning uchta g’ildiraklari har xil balandlikda joylashgan bo’ladi, ya`ni plug ramasi gorizontal holatida bo’lmaydi. Har qanday plugdan foydalanishda, paykalni shudgorlashdagi 1,2,3- yurishlarda korpuslarning har birini yer yuzasiga nisbatan har xil yoki hammasini bir xil chuqurlikda (balandlikda) yurishini ta`minlash talab qilinadi. Bunday uta murakkab jarayonni plug mexanizmlari bajarishi kerak. mexanizmlar plug g’ildiraklarini uning ramasiga nisbatan turli holatda ushlab turishi xisobiga yuqoridagi jarayonlar bajariladi.

9-rasm. Tirkalma plugning kinematik sxemasi. a, b - ishchi va transpotr holati; v - orqa g’ildirak holati; g, d - orqa g’ildirak holatini sozlash. Tirkalma plug 6 ta berk turt buginli mexanizm bilan jixozlangan (9-rasm). 1-2-3-4-1-ko’tarish mexanizmi. U ishlayotgan plugni transport holatiga ko’tarib, ish holatiga tushirish uchun xizmat kiladi. Bosim ostida yuborilgan moy ta`sirida gidrotsilindr shtokining ichkariga tortilishi natijasida 3-4 bugin kiskarib, 1-2 tirakni oldinga buradi. 1-2 tirak T ga tekkanidan sung gidrotsilindr ramaga nisbatan dala g’ildiragini pastga tushirib, ramani korpuslari bilan birgalikda dala yuzasiga nisbatan yuqoriga ko’taradi. 1-5-6-7-1- DG’ mexanizmi. Shudgorlash chuqurligini o’zgartirish va kerak bo’lganda plugni transport holatiga vint A yordamida kul kuchi bilan ko’tarish uchun xizmat kiladi.

8-9-10-11-8- ShG’ mexanizmi. Ramaning ung tomonini yerga nisbatan balandligini o’zgartirish xisobiga uni vertikal-kundalang tekislikda gorizontal holatiga keltirish, ya`ni korpuslarni bir xil chuqurlikda ishlatish uchun xizmat kiladi. 15-16-17-18-15- OG’ mexanizmi. Ramaning orqa qismini (korpuslarni) transport holatiga ko’tarib tushirish uchun xizmat kiladi. 1-9-10-11-1- DG’ ni ShG’ bilan boglash mexanizmi. Plugda yetaklovchi xisoblangan DG’ holatining o’zgarishiga moslab, ShG’ holatini o’zgartirish uchun xizmat kiladi. Bu mexanizmning konikarli ishi 8-sharnirni ishga tushiradigan vint V joylashgan kulisaning ma`lum holatidagina bajariladi. 1-13-14-15-1- DG’ ni OG’ bilan boglash mexanizmi. Dala g’ildiragi holati o’zgartirilganda, unga moslab orqa g’ildirak holatini o’zgartirish uchun xizmat kiladi. Bu mexanizmda 13-14 buginining uzunligi shunday tanlanishi kerakki, dala g’ildiragi plug ramasini a/2 balandlikka ko’tarilganidan sung, u to’liq taranglashib, orqa g’ildirak mexanizmini ishga tushiradi. Bu holda dala g’ildiragi mexanizmi avvaliga plugning old tomonini a/2 balandlikka ko’tarib ulgurganidan sunggina orqa g’ildirak mexanizmi orqa korpuslarni ko’tara boshlaydi va plugni ko’tarish yengillashadi. Shunday kilib, dala g’ildirak va orqa g’ildirak mexanizmlari tirkalma plugning oldingi va orqadagi korpuslarini bir xil yoki har xil chuqurlikda o’rnatib ishlatish imkonini beradi. Tirkalma plugni agregatlash uchun traktor tanlash osonrok bo’lib, uni traktorga simmetrik ulamasdan haydalgan tomonga surib kuyib ishlatsa ham bo’ladi. Bu holatda traktorning boshkaruvchanligi birmuncha kiyinlashsa ham uning g’ildiraklarini shudgorlangan yerda emas, dala yuzasida harakatlantirish mumkin. Natijada shudgorlangan joy zichlanmaydi. Yuqoridagilardan tashqari traktorning buylama vertikal tekislikdagi engashishlari tirkalma plugga ta`sir ko’rsatmaydi. Shu tufayli plug harakatining ravonligi to’liqrok ta`minlanib, shudgorlash chuqurligi bir tekis bo’ladi. Maxsus pluglarning aksariyati tirkalma variantlarda ishlatiladi.

Tirkalma plugni sozlash. Agrotexnika talablariga kura oldindan belgilangan chuqurlikka plugni o’rnatishni maxsus maydonchada bajarish kerak. tayinlangan a chuqurlikka o’rnatish uchun plugni tekis maydonga kuyib, dala g’ildiragining tagiga balandligi a ga teng bo’lgan kistirma o’rnatiladi (10-rasm) va dala g’ildiragi mexanizmi yordamida korpuslar maydoncha yuzasiga to’liq tushiriladi. Keyin shudgor g’ildiragi mexanizmi yordamida plug ramasi kundalangiga gorizontal holatiga keltiriladi. Oxirgi korpus tagiga 1,0...1,5 sm balandlikdagi kistirma kuyiladi va orqa g’ildirakning tugini maydonchaga to’liq tegadigan kilib o’rnatiladi. Ishlayotgan plugning orqa g’ildiragi shudgor tubiga 1,0...1,5 sm ga botib yurishi, oxirgi korpusning ishlash chuqurligiga ta`sir etmasligi uchun uning tagiga kistirma kuyiladi. 10-rasm. Tirkalma plugni chuqurlikka sozlash. Plugning ramasi gorizontal holatga keltirilganidan sung uning tirkagichi sozlanadi. Tirkagichning A uchi balandligi aQh rc (bu yerdagi h rc -traktor tirkash sirgasining yerdan balandligi) bo’lgan ilgakka kuyiladi. Aslida tirkagichni plugning vertikal tekislikdagi qarshilik markazi (PVQM) bilan boglab o’rnatish kerak. Ammo PVQM ni aniqlash kiyin bo’lganligi sababli, unga joylashgan plug ogirlik markazining izi (POMI ) dan foydalanish joiz bo’ladi. Plug ogirlik markazi ( POM ) ning lemex tiglaridan o’tkaz ilgan gorizontal

tekislikka (shudgor tubiga) tushirilgan proektsiyasi, ya`ni S nukta- POMI joyini bildiradi. A va S nuktalarni birlashtirib tortilgan ip rama pasayotirgichi bilan uning kesishgan joyiga yakin bo’lgan teshik V ga tirkagich ulanadi. Gorizontal tekislikda esa plug birinchi korpusining lemexi shudgor devoridan haydalgan tomonga Q  V = 25 mm masofaga kirib turadigan kilib o’rnatiladi (10- b rasm). Bu yerda plug ramasi shudgor devoriga parallel kuyilib, traktorning ung g’ildiragi esa unga 15...20 sm yetmasdan joylashtiriladi. Keyin esa plugning gorizontal tekislikdagi qarshilik markazi ( PGQM ) yakin joylashgan POMI dan ramaga parallel ip tortib, tirkagichni plug ramasi kergichiga ulaydigan A va D teshiklari topiladi. Tirkagichning gorizontal tekislikda to’g’ri o’rnatilganligi esa bevosita shudgorlash vaqtida tekshiriladi. Tirkagich plugga to’g’ri ulangan bo’lsa, korpuslardagi tirak taxtalar plug harakatining yunalishiga deyarli parallel holatda sirpanishi kerak. plugning to’g’ri sozlanganligi agregatni dala sharoitida ishlatib tekshiriladi va kerak bo’lsa, qisman tuzatishlar kiritiladi. Osma pluglar. Osma plug traktorga uning osish moslamasi yordamida ulanadi. Shudgorlashning turli boskichlarida plug korpuslarini har xil chuqurlikka o’rnatish, uni transport holatiga ko’tarish kabi ishlarni ham traktorning osish moslamasi bajaradi. Osma plugda bitta tayanch g’ildiragi va uning ramaga nisbatan balandligini o’zgartirib, haydash chuqurligini sozlaydigan mexanizm mavjud. qamrov kengligi buyicha teng bo’lgan tirkalma plugga nisbatan osma plug 35...40% gacha yengil bo’lib, arzonrok, ishlatishga kamrok quvvat sarflaydi, foydali ish koeffitsienti yuqorirok bo’ladi. U kiskarok, ixchamrok bo’lib, undan tuzilgan agregat tor joylarda ham bemalol burila oladi. Traktorning osish moslamasi (namunaviy sxemasi 11-rasmda keltirilgan) negizini ikkita pastki tortiq 1’-2” va 1”-2” hamda markaziy tortki 3-4 tashkil kiladi. 1 va 4- shatnirlar traktorga biriktiriladi. 2’, 2” va 3-sharnirlar hosil kiladigan «ulash uchburchagi»ga esa plug o’rnatiladi. 1-2-3-4-1 turt buginli osish mexanizmidir.

Osilgan plugni ko’tarib-tushirish uchun gidrotsilindr o’rnatilgan 7-8-9-10-7 ko’tarish mexanizmi va bu mexanizmning kuchini 1-2 tortkiga yetkazish uchun 1- 5-6-7-1 uzatish mexanizmi xizmat kiladi. Markaziy tortki 3-4 va kashak 5-6 lar urtasida ularning uzunligini o’zgartiradigan vintli muftalar o’rnatilgan. Agar osish mexanizmining ust ko’rinishida 1- sharnir ikki joyda, 11 -b rasmdagi 1’ va 1” ko’rinishda o’rnatilan bo’lsa, osish mexanizmi traktorga uchta joyda, ya`ni 1’,1” va 4-sharnirlarda biriktirilib, osish moslamasining uch nuktali varianti yasaladi. Agar pastki tortkilarning ikkalasi ham bir joy (11- v rasm) 1’ da o’rnatilsa, osish moslamasining ikki nuktali varianti, agar 1’,1” va 4’ sharnirlar birlashtirilib, bir joyda traktorga ulansa, osish moslamasining bir nuktali varianti yasaladi. 11-rasm. Traktor osish moslamasini sxemasi. a - yon ko’rinishi; b - uch nuqtali varianti; v - ikki nuqtali varianti Osish moslamasining uch nuktali variantiga osilgan mashina traktorga nisbatan bikr ulnagan bo’lib , ish vaqtida kundalang yunalishda erkin siljib, burila olmaydi. Shu sababli uch nuktali variant, asosan, seyalka va kul tivatorlarni, ayrim vaqtlarda esa kam korpusli pluglarni osib ishlatish uchun foydalaniladi.

Ikki nuktali variantdagi o sish m o slamasiga arikk o vlagich, tekislagich, plug kabilar o’rnatiladi. Chunki bu mashinalarni agregatlayotgan trakt o rning ung yoki chap t o m o nga qisman burilishi, ishlayotgan mashinani burilishga majbur kilmasligi kerak. Bir nuktali variantdagi o sish m o slamasiga o’rnatilgan mashinalarga trakt o rning burilishlari ta`sir etmaydi. Ulash uchburchagi 2’-3-2” ning balandligi h uu bilan as o si l uu uzunligi plugning ishiga bev o sita ta`sir ko’rsatadigan o millardan xis o blanadi. Ulash uchburchagining balandligi plug osgichining balandligiga bog’liqdir. Plug osgichining balandligi h uu ga teng bo’lib , uning miqdorini markaziy 3-4 va pastki 1-2 tortkilarning davomida kesishadigan nuktasi v 2-3 ustunining old tomonida bo’lishini ta`minlash kerak v –plugning vertikal tekislikdagi oniy aylanish markazidir. Oniy aylanish markazining joyini o’zgartirish uchun deyarli hammma pluglarda ustunning balandligi 2-3 ni o’zgartirish imkoniyati kuzda tutilgan bo’ladi: markaziy tortki ulanadigan 3- sharnirning joyini o’zgartirish uchun plug osgichida bir nechta teshiklar yasalgan. Aksariyat pluglarning osish moslamasidagi markaziy tortkini ulash uchun mo’ljallangan teshiklar dumalok va chuzinchok bo’ladi. yer yuzasi holatiga qarab traktorning vertikal tekislikdagi engashishlarini plug ishiga salbiy ta`siri (xususan, chuqurlikning o’zgaruvchanligi)ni kamaytirish maksadida shudgorlashda chuzinchok teshikdan foydalaniladi. Transp o rt h o latida esa dumal o k teshikdan f o ydalanish ma`kuldir. Ayrim trakt o rlarda esa 4 -sharnirning balandligini o’zgartirib, в ning kerakli j o yini tanlash kuzda tutilgan. Korpuslari bir xil chuqurlikda ishlashi uchun plugning ramasi gorizontal holatda bo’lishi kerak. transport holatiga ko’tarilgan plugning ramasi old tomonga engashgan bo’lishi lozim (12- b rasm), chunki ko’tarilgan plug ishchi holatiga tushirilayotganda yer yuzasiga birinchi korpusning uchi (  =4 0 ...8 0 ) burchak ostida kadalishi lozim. Bunday holatdagi plug ilgari tomonga sudralganda, korpuslar chuqurlashayotib, engashish burchagi  uzluksiz kamayib borishi va sozlangan chuqurlikka borganida esa bu burchak yukolib (  k0), rama gorizontal holatiga keladi.

12-rasm. Osma plugni tayinlangan shudgorlash chuqurligiga o’rnatish. Agar ustun balandligi h uu noratsional tanlansa, 3-4 va 1-2 tortkilar o’zaro parallel в cheksiz uzoklikda bo’lib kolishi mumkin (12- a rasm ). Bunday hol dagi osish mexanizmi parallelogrammli deb ataladi, uning yordamida ko’tarilayotgan mashina doimo uzining dastlabki holatiga parallel kuchiriladi. Bunday variantdagi mexanizmga plugni osish mumkin emas, chunki ko’tarilib-tushayotganida engashish burchagi  uzluksiz o’zgarmasdan koladi. Parallelogrammli mexanizmga kul tivator, seyalka kabi mashinalarning ishchi qismlari o’rnatilgan ma`kul. Oniy aylanish markazi в kanchalik uzokda bo’lsa, plug to’liq chuqurlikka botishi uchun uzok yo’l bosib utadi, chala haydalgan joy ko’p bo’ladi. Ustun balandligi to’g’ri tanlansa, plug 2...3 m davomida to’liq chuqurlikka botib ulguradi. Osma plugni sozlash uni tayinlangan shudgorlash chuqurligi a ga o’rnatishdan boshlanadi. Plug osilgan traktor betlongan tekis maydoncha bo’ylab orqa tomonga yuritilib, oldindan maxsus tayyorlangan beton chuqurning chetida tuxtatiladi (12-rasm). Chuqurlik h chuk qa max Q10 cm bo’lgani ma`kul. Tayanch g’ildiragi tagiga h t qh chuk Q1 sm ga teng balandlikda tirak o’rnatilib, unga tayanch g’ildiragi to’liq utirganicha plug pastga tushiriladi. Tayanch g’ildiragi mexanizmi yordamida unga eng yakin joylashgan korpus betonlangan maydoncha satxiga

nisbatan pastga tayinlangan a chuqurlikka tushganicha plug ramasi pasaytiriladi. Markaziy tortki 3-4 ning uzunligi o’zgartirilib, plug ramasi buylama tekislikda, kashak 5-6 larning uzunligi o’zgartirilib, kundalang tekislikda gorizontal holatga keltiriladi. Agar osma plug g’ildirakli traktor bilan agregatlansa, kupincha uni g’ildiraklarining biri shudgor tubi buyicha harakatlantiriladi, ya`ni traktor kundalang tekislikda shudgor tomonga engashib yuradi. Lekin kashaklarning yordamida plug ramasi gorizontal holatga keltirilgan bo’lishi kerak. Bu holatni bevosita dalada nazorat qilinadi. Osma plugdan foydalanish. Respublikamiz dalalarini shudgorlashda osma pluglardan kuprok foydalanilmokda. Ular, asosan, g’ildirakli traktorlar bilan agregatlanadi. G’ildirakli traktor bilan plugni agregatlashning uziga xos xususiyatlarini e`tiborga olish lozim. Tuprogi yumshok bo’lgan dala sharoitida g’ildirakli traktorning sudrash kobiliyati birmuncha cheklangan bo’ladi. Shu sababli u agregatlay oladigan plugning kamrov kengligi V pl traktor g’ildiraklari oraliki V tr ga nisbatan kam bo’ladi. Shu tufayli traktorning bir g’ildiragi majburan shudgorlangan tomonda yurgiziladi. Respublikamiz sharoitida ogir tuproqli dalalarni katta chuqurlikda shudgorlashda bu kamchilik yakkolrok kuzga tashlanadi. Oddiy osma plug bilan shudgorlashda shudgor juyaklari hamda tuproq uyumlarini kamaytirish maksadida dala paykallarga ajratiladi. Paykallarni shudgorlash navbati va ularda harakatlanish tartibi maxsus sxemala buyicha bajariladi. Osma plugli agregat uchun, ya`ni tirkalma plugli agregat uchun tuzilgan tartib buyicha paykallarga ajratiladi. Paykal ichida harakatlanish tartibida tafvutlar bor, chunki traktorning ung g’ildiragi (ung tomonga ag’daradigan korpuslar ishlatilishi sababli) doimo shudgorlangan yerda yuradi. Sharoitga qarab, agregatni paykalda yuritish sxemasi ham turlicha bo’lishi mumkin. Paykallarda hosil bo’ladigan tuproq uyumini iloji boricha kichikrok qilish maksadida 3 korpusli plugdan tuzilgan agregatning dastlabki 4 ta yurishini tashkil

qilish sxemasi 13-rasmda tavsiya etilgan 4 va 5 korpusli pluglar uchun ham shu tartibdan foydalanish mumkin. 1- yurishni (13-a rasm) paykalning urtasidan boshlab, traktorning ikkala g’ildiragi ham dala satxida bo’lishini e`tiborga olib, markaziy tortki va ung kashakni keskin kiskartirib, 1 va 2 -korpuslarni yerga tegdirmasdan, oxirgi korpusni esa (bu misolda uchinchisi) 0,5 a chuqurlikka o’rnatib, agregatni harakatlantirish tavsiya etiladi. Bu hol dagi plugning 3 -korpusi dala yuzasiga aG’2 tuproq palaxsasini chiqarib ketadi. Dalaning chetiga borib orqasiga kaytishdagi 2 - yurishida plugning holati o’zgartirilmaydi, ammo traktorning chap g’ildiragi 1 - yurishdan sung koldirilgan aG’2 tuproq uyumi usti bo’ylab harakatlanadi va 3 - korpus bilan yana aG’2 palaxsani dala yuzasiga chiqarib tashlaydi (13- b rasm) yu 3 -yurishda (13- v rasm) traktorning ung g’ildiragi 2 -yurishda 0,5 a chuqurlikda ochilgan juyak bo’ylab harakatlanadi. Ammo markaziy tortki va kashaklar uzunligi traktorning shu holati uchun sozlanib, hamma korpuslar to’liq a chuqurlikka botiriladi. 4- yurishda (13- g rasm) esa traktorning ung g’ildiragi 1- yurishda koldirgan yarim chuqurlikdagi juyakni bosib yuradi, hamma korpuslar to’liq chuqurlikka botirilgan holatda bo’ladi. Agregatning 4 -yurishdan keyin dalada oxirgi korpusdan sung to’liq chuqurlikda ishlov berilagn K va L shudgor juyaklari bo’ylab 5 va 6- yurishlarda traktorning ung g’ildiragi yuradi, plug to’liq a chuqurlikka o’rnatilib, ramasining gorizontalligi sozlanadi. I paykalni tugatgan osma plugli agregat tirkama plugga uxshab III paykalga utadi (sxemadagi 9 -yurish). III paykalni tugatib, agregat II paykalga 17 -yurish bilan kirib boradi. II paykalni shudgorlash 23 va 24- yurishlar bilan tugaydi. Lekin bu yurishlar 24- rasmdagidan farkli ularok, 34- rasmdagidek bajariladi. Yuqorida qabul qilingan 8, 9, 23 va 24- yurishlar shartli rakamlar bo’lib, paykal eniga muvofik, ular boshkacha bo’lishi mumkin. 23- yurishda 1- korpus to’liq a chuqurlikda, oxirgi korpus 0,5 a chuqurlikda o’rnatilib, plug ung tomonga engashtirilgan bo’ladi. 24- yurish (eng sunggisi) uchun V pl -v kenglikda yer koldirishni mujallash kerak. Eng sunggi 24- yurishda oxirgi korpus 23- yurishdagi

0,5 a ga haydalgan joyni chuqurlatadi. Natijada hosil bo’lgan shudgor juyagi ensiz va sayoz bo’lishiga erishiladi. 13-rasm. Osma plugni sozlash. a, b, v, g – agregatni 1, 2, 3, 4 chi yurishidan keyingi shudgor ko’rinishi. Maxsus pluglar. Plantatsiyabop, bogbop, urinbop, changalzor-botkokbop, yerni yaruslab shudgorlaydigan, dalani tekis shudgorlaydigan pluglar maxsus pluglar turiga kiradilar. Plantatsiyabop pluglar yangi tokzor va bog’larni barpo qilishda ko’chat ekishga mo’ljallangan yerlarni o’ta chuqur (40...80 sm) haydash uchun ishlatiladi. Sertosh va tuprog’i zich bo’lgan qir-adirlarda ishlatilishi tufayli, plugning korpusiga katta kuchlar ta`sir etadi, qum ta`sirida korpus qismlari tezroq yeyiladi.

Shu sababli plug ramasi baquvvat, korpusi esa abraziv yeyilishga bardosh beradigan qilib yasaladi. Plantatsiyabop plug ko’pincha tirkalma bo’lib, unga chimqirqar, chopqisimon pichoq hamda baland tirak taxta o’rnatiladi. Bog’bop plug daraxtlar qator oralig’iga ishlov berish uchun ishlatiladi. Daraxt past qismidagi shox-shabbalarni sindirmaslik uchun traktorni iloji boricha daraxtdan uzoqroq joyda yuritadi. Daraxtga yaqin joylarni yumshatish maqsadida, bog’bop plug maxsus sektorli tirkagich bilan jihozlanadi. Bunday tirkagich yordamida plugni traktorga nisbatan yon tomonga 2,5 metrgacha surib qo’yib, daraxtga yaqin bo’lgan joylarga ham ishlov beriladi. Changalzor-botqoqbop plug o’zlashtirilayotgan to’qaylarni birlamchi shudgorlash uchun ishlatiladi. Yaruslab shudgorlaydigan plug unumdorligi kam bo’lgan yerlarning holatini yaxshilash uchun ishlatiladi. Yaruslab shudgorlashda yerdan ajratilib olinadigan tuproq palaxsasini 2 yoki 3 yarus (qatlam)ga bo’lib, ularning joylarini kerakli tartibda almashtirib ag’dariladi. Natijada tuproq unumdorligi yaxshilanadi. yerni yaruslab chuqur shudgorlash paxtachilikda ham ishlatiladi, sababi ikki yaruslab chuqur (30...40 sm gacha) shudgorlash, begona o’tlarga qarshi kurashish imkonini beradi. Bu usulda shudgorlash uchun ramaga qamrov kengliklari bir xil bo’lgan ( v =35 sm) ustki 1 va pastki 2 korpuslar bir-biriga nisbatan 450...550 mm masofada ketma-ket o’rnatiladi. Gorizontal tekislikda ustki korpus pastkiga nisbatan haydalmagan chap tomonga 130 mm ga surilib o’rnatilgan (14-rasm). Ish jarayonida ustki korpus chuqurligi a u =10 sm, kengligi v =35 sm bo’lgan A qatlamni A holatgacha to’ntarib yotqizadi. Uning orqasida kelayotgan pastki korpus chuqurligi a n =20 sm, kengligi v= 35 sm bo’lgan B qatlamni ag’darib, A ning ustiga chiqarib tashlaydi. Ba`zan korpuslar a u = a n =15 sm qilib ham o’rnatiladi. Yarusli plugdan so’ng qoladigan shudgor devori pog’onasimon ko’rinishda bo’ladi. Demak, yaruslab shudgorlashdagi A qatlam yuzasidagi begona o’tlarning qoldiqlari to’liq va chuqur kumiladi, keyinchalik ularning ko’karib chiqishi

qiyinlashadi. Bu usulning yana bir afzalligi shundaki, o’rib olinmagan g’o’zapoya va boshqalarning chuqur ko’milishini ta`minlaydi. Korpus ta`sirida tuproq palaxsasi to’liqrok ag’darilishi uchun korpus qamrov kenligi v ning shudgorlash chuqurligiga a ga nisbatan 1,3 dan kam bo’lmasligi ( vG’a >1,3) kerak. Ikki yaruslab shudgorlashda vG’a u =3,5; vG’a n =1,75, ya`ni 1,3 dan ko’p bo’lishi palaxsalarning o’ta sifatli ag’darilishiga asos bo’ladi. Shudgorlangan tuproq ostidagi “berch tovon”ni buzib, tuproq unumdorligini oshirish maqsadida, pastki yarusdagi korpus orqasiga chuqurlatkich o’rnatish mumkin, bu holda uch yarusli shudgorlash bajariladi (14-rasm). Plug k o rpusi palaxsani ag’darganda uning A va B qatlamlarining j o ylari almashib tushadi. Palaxsaning eng pastki V = atlami yumshatilib, o’z joyida qoldiriladi. Bunday usulni kambinatsiyalab shudgorlash ham deyiladi. Shunday qilib, yerni yaruslab haydash tuproqning unumdorligini oshiradi, begona o’tlarni esa kamaytiradi. Natijada paxta hosildorligi 2...3 tsentnergacha oshishi mutaxassislar tomonidan aniqlangan. Tekis shudgorlaydigan pluglar yerga asosiy ishlov berishda alohida o’rin egalla ydi. Bunday plug uning ung va chap k o rpuslarini navbatma-navbat ishlatib, shudg o rlash jarayonida tupr o q palaxsalarini d o im o dalaning bir t o m o niga qaratib ag’daradi. Natijada oddiy plug bilan ishlov bergandagidek keng shudgor jo’yaklari, baland tuproq uyumlari va ularning tagida chala shudgorlangan joylar paydo bo’lmaydi. Tekis shudgorlashda dalani paykallarga bo’lish, ularni haydashda agregatni belgilangan murakkab tartibda harakatlantirish va ekin ekishdan oldin shudgorlangan yerni tekislash kabi ishlarni bajarishga o’rin qolmaydi, tuproqni tekislash uchun turli agregatlarni dalaga kiritish soni kamayadi. Demak, tuproq zichlanishi keskin kamayadi. Natijada hosildorlik 15% gacha oshadi. Shu sababli tuzilishi murakkabroq bo’lishiga qaramasdan, tekis shudgorlaydigan pluglarning keng tarqalgani ma`qul. Tekis shudg o rlash uchun sektsiyali, klavishsim o n, balansirli (p o sangisim o n), fr o ntal, to’ntarma pluglar ishlatiladi (15-rasm). Sektsiyali plug (16- b rasm) aslida ikkita plugdan iboratdir: korpuslari tuproqni o’ng tomonga ag’daradigan plug traktorning orqasiga osilsa, uning oldiga

tuproqni chap tomonga ag’daradigan plug o’rnatiladi. Trakt o rni bir o ldi t o m o nga va bir o rqa t o m o nga harakatlantirib, plugni navbatma-navbat ishlatiladi. Klavishasim o n plug (16- v rasm) chap va o’ng t o m o nga ag’daradigan (o’ziyurar shassiga o’rnatilgan) ikkita plugdan ib o ratdir. Balansirli (p o sangisim o n) plug (16- g rasm) ham o’ng va chap t o m o nga ag’daradigan k o rpuslarga ega. Bunday plug maxsus simarqon (tros) ni sudrovchi stantsiya bilan jihozlangan bo’lib , issiqxonalarda ishlatilishi mumkin. To’ntarma plug (16- a rasm) tekis shudgorlaydigan pluglarning eng keng tarkalgan turidir. Tuproqni chap va ung tomonga ag’daradigan korpuslar uning ramasiga bir-biriga nisbatan 180 0 ostida o’rnatilgan bo’ladi. Maxsus mexanizm yordamida plugramasi 180 0 ga burilib chap yoki ung korpuslar ishga tushiriladi. To’ntarma plugning tuzilishi va uni sozlash tartibini respublikamizda keng tarkalgan “Kverneland” LD-100 plugi misolida qurish mumkin, 5 korpusli plug g’ildirakli traktorga uning osish moslamasi yordamida ulanadi (40-rasm). Plug ustuni 2-3 kundalang kergich 2 1 -2 2 ga bikr o’rnatilgan. Ulash uchburchagining 2 1 - 3-2 2 asosi 2 1 -2 2 va balandligi 2-3 ning o’lchamlari shunday tanlanganki, plugning oniy aylanish markazlari (vertikal tekis likdagi в va gorizontal tekislikdagi r  ) 2- 3 ustunning old tomonida ratsional uzoklikda joylashadi. в ning joyi agregat 1,5....2,0 yo’l bosib o’tganda, plug to’liq chuqurlikka botib ulgurishini ta`minlaydi. Plugning gorizontal tekislikdagi ravon harakati o’zgaruvchan qarshilik kuchlari ta`sirida buzilganda, u kiska vaqt ichida ravonlikka qaytishi uchun, r  ning joyi birinchidan, ulash uchburchagining old tomonidan, ikkinchidan, uning asosidan juda uzoqlashib (4...5 m) ketmasligi kerak.

14 – rasm. Yarusli plug korpuslarini joylashishi. 15-rasm. Uch yarusli ishlov berish berish sxemasi Ustundagi 5 -sharnir atrofida 5-12 brusi 12-13 gidrotsilindr yordamida plug ramasini 180 0 ga aylantirib, ya`ni uni to’ntarib, korpuslar joyini almashtiradi. Plugni aylantiruvchi uk traktorning buylama simmetriya tekisligida joylashgan (plug traktorga “simmetrik” ulangan bo’ladi). “Simmetrik” ulangan plug har safar to’ntarilganda ung korpuslar traktorning ung g’ildiragiga, chap korpuslar esa chap g’ildiragiga nisbatan kerakli holatni eg’alla ydi.

Frontal plug korpuslari palaxsani o’z joyiga 180 0 ga to’ntarib kuyishi xisobiga tekis shudgorlaydi. Frontal plug (17-a rasm) ramasi 1 ga tuproq palaxsalarini bir- biriga karama-qarshi ag’daradigan asosiy korpus 3 va 4 lar jufti qo’shimcha kichik korpus 2 lar; markaziy 5 va chetki 6 va 9 disksimon pichoqlar 16-rasm. Tekis shudgorlash pluglari o’rnatilgan bo’ladi. Asosiy va kichik korpuslar ag’dargichi vintsimon sirtga egadir, ular palaxsalarni kamrok maydalab, to’liqrok ag’darilishini ta`minlaydi. Korpuslar bir-biriga teng o’lchamli va karama-qarshi o’rnatilgani tufayli, ular ag’darayotgan tuproqning yon tomoniga bosimi o’zaro muvozanatda bo’ladi, tirak taxtalarga extiyoj yuk. Korpus kamrov kengligi v ning shudgorlash chuqurligi a ga nisbatan oddiy pluglarga nisbatan kattarok kadul qilinadi ( vG’ak 2,1...2,3). Frontal plug quyidagicha ishlaydi. Pichoq 5,6 va 9 lar bir- biriga teng A va V palaxsalarini tilib ajratib beradilar. Asosiy korpus 3 va 4 lar A va V palaxsalarini tubidan (ichki S chetlarini koldirib) kesib, ularni bir-biriga karatib, to’liq ag’darilishi uchun harakatga keltiradi. Asosiy korpuslarning orqasidagi kichik korpuslar palaxsa taxminan 90 0 ga burilganidan sung, uning ichki S chetlarini kesib olib, palaxsalarning buralishini davom ettiradi, kichik korpus ta`sirida palaxsa 115 0 ...160 0 ga ag’darilganidan keyin, uz ogirlig ta`sirida 17- b rasmdagidek 180 0 ga to’ntarilib, uzining dastlabki joyiga yotkiziladi. Natijada shudgor tekis bo’lib, begona utlar to’liq kumiladi.

Frontal plugni to’ntarma plug kabi traktorga simmetrik o’rnatish talab qilinmaydi. Shu sabali uni oddiy plugga uxshatib, traktorga nisbatan ung tomonga surib o’rnatib, traktor g’ildiraklarini shudgorlanmagan dala yuzasi bo’ylab yuritish mumkin. 17-rasm. Frontal plug ish sxemasi. a - ishchi qismlsrning joylashishi; b - plaxsa to’ntarilish tartibi; 1 -rama; 2- kichik korpus; 3 va 4 - asosiy korpus; 5, 6 va 9 -disksimon pichoqlar; 7 -g’ildtrak; 8 -osma; A va B to’rtarilayotgan palaxsa. Plug sertosh yerda ishlayotganida korpuslarni shikastlanishdan saklash maksadida bikr saklagich o’rnatiladi. Har bir korpus uz ustuniga ikkita bolt 11 va 12 yordamida biriktiriladi. 12-bolt yumshok pulatdan yasalgan bo’lib, korpusdagi qarshilik me`yoridan oshsa, u kesilib, korpus 11-bolt atrofida burilib, tusikdan utib ketadi. Kesilgan 12-boltni uziga uxshagan bolt bilan almashtirish lozim. Korpus qismlari. Lemex (19-rasm) tuproq palaxsasini tagidan kesib, yerdan ajratadi, bir oz ko’tarib, uni ag’dargichga uzatadi. Ish jarayonida zichlangan tuproq lemex sirti bo’ylab katta bosim bilan siljib o’tishi natijasida uning tig’i tez yeyilib, o’tmas va ensiz bo’lib qoladi. O’tmas lemex plugning sudrashga qarshiligi keskin (30 % gacha) oshib ketishi mumkin. Shu sababli uni qizdirib, orqa tomonidagi bo’rtiq metall zahirasi (magazin) bolg’a bilan urilib, tig’ tomonga siljitiladi,

natijada uning holatining dastlabki kengligi tiklanadi. Tiklangan tig’ 25 0 ...35 0 ostida qalinligi 1,0 mm ga kelguncha charxlanadi, lemex magazinidagi metall zahirasi tig’ni 4...5 marotaba cho’zib tiklashga yetadi. Lemexlari o’tmas bo’lib qolgan plugning nafaqat sudrashga qarshiligi ortadi, balki uning tayinlangan chuqurlikka botishi qiyinlashib, ravon harakatlanishi ta`minlanmaydi. Lemex yeyilishga bardosh beradigan maxsus po’latdan tayyorlanadi. Undan tashqari, lemexlarni o’z-o’zidan o’tkirlanadigan qilib ham yasash mumkin. Bunday holda lemex tig’ining tagiga yeyilishga chidamli maxsus qotishma (masalan, sormayt) 1,5 mm qalinlikda payvandlanadi (19- b rasm) yoki u ikki qatlamli po’latdan yasaladi. Ish jarayonida bunday lemex tig’ining ustki yumshoqroq qatlami tezroq yeyilib, pastki o’tkir qatlamini ochib berishi natijasida tig’ning o’tkirligi doimo tiklanib turadi. Oddiy lemexga nisbatan qotishma payvandlangan lemex 10...12, ikki qatlamli po’latdan yasalgani esa 20...25 marta uzoqroq xizmat qiladi. Lemex shakli shudgorlanadigan tuproq turiga moslanib tanlanadi. Tuproq turlari ko’p bo’lganligi sababli, lemex ham har xil shaklga egadir: trapetsiyasimon, iskanasimon, uchburchaksimon, almashtiriladigan tumshuqli va boshqalarga bo’linadi. 19-rasm. Lemexlar

a - trapettsiyasimon; b - iskanasimon; v - o’yiqli; g - uchburchaksimon; d - o’z-o’zidan o’tkirlanadigan; 1 - tumshuq; 2 - magazin; 3- qanot; 4 - tig’; 5 - qotishma qatlam. Trapetsiyasimon lemex (19-a rasm) juda sodda tuzilgan bo’lib, uni tayyorlash va ta`mirlash arzondir. Qattik tuproqqa botishi kiyinrok, tezroq yeyiladi. Shu sababli ularga yengil tuproqli yerlarga ishlov berishda qo’llaniladi. Iskanasimon lemexning (19- d rasm) iskanaga o’xshash cho’ziq tumshug’i pastga 10 mm va yon tomonga 5 mm egilgan bo’ladi. bunday lemex trapetsiyasimon lemexga nisbatan qimmatroq, ammo uzoqroq chidaydi va qattiq tuproqqa yengilroq botadi. Iskansimon lemexli plug ravonroq harakatlanadi. Uchburchaksimon lemex (19- g rasm) maxsus pluglarda, kartoshka va kanal kovlagichlarda ishlatiladi, chunki u tuproqqa ko’proq bosim bilan ta`sir etib, og’ir sharoitda ishni bajarishga qodirdir. Almashtiriladigan tumshuqli lemex (19- v rasm) ning tumshug’i yeyilganda, uni old tomonga surib chiqarib qo’yiladi. Ayrim hollarda, yeyilgan uchi o’girilib kuyiladigan ikki uchli tish o’rnatilgan bo’ladi. Bunday tishning ishlayotgan uchi yeyilib, dastlabki uzunligiga nisbatan 300 mm ga qisqargandagina o’girib qo’yiladi yoki old tomonga suriladi. Bunday lemexlar og’ir tuproq sharoitida ishlatiladi. Ag’darigich lemex orqali o’tgan tuproq palaxsasini haydalmagan yerdan uzib oladi (agar pichoq o’rnatilmagan bo’lsa), uni ko’tarayotib 1m tomonga surib siljitadi, maydalaydi va ag’daradi. Siljiyotgan palaxsadagi abraziv zarrachalar ta`sirida ag’dargich tez yeyiladi va tuproqning qarshilik bosimi ta`sirijda egilib sinishi ham mumkin. Uning yuzasidan yeyilishga, kanotini egilishga bardosh beradigan qilish maksadida, ag’dargich ikki yoki uch qatlamli maxsus pulatdan tayyorlanadi. Ag’dargichning ishchi sirtini 1...2 mm chuqurlikka tsementatsiya kilib, uning yeyilishga qarshiligi oshiriladi. Bunday ag’dargichning ishchi sirti abraziv yeyilishga, urta va tuproqqa tegmaydigan sirtidagi yumshok qatlamlar egilishga chidamli bo’ladi. kupincha ag’dargichning kukragi tezroq yeyilishi sababli, u almashtiriladigan kilib tayyorlanadi. Ag’dargichning yuzasi bo’ylab siljiyotgan tuproqning ishkalan ish kuchini kamaytirish maksadida, u uta mayin

kilib jilvirlnadi. Plugni saklashga kuyganda bunday sirt korroziyaga uchrab, gadir- budur bo’lib kolmasligi uchun maxsus moy bilan koplanadi. Aks hol da ishlatish vaqtida zanglab gadir-budur bo’lgan joyga tuproq yopishib koladi va siljiyotgan palaxsa tuproq bo’ylab sirpanadi. Ma`lumki, tuproqning tuproq bilan ishkalan ish koeffitsienti tuproqning pulat buyicha ishkalan ish koeffitsientidan 1,5...1,8 marta katta bo’lganligi sababli plugning sudrashga qarshilik kuchi ortadi. Lemex va ag’dargich ustunga, boshi korpus yuzasidan burtib chikmaydigan kilib, maxsus boltlar bilan maxkamlanadi. Ag’dargich yuzasi lemexga nisbatan ko’tarilib kolmasligi kerak. Tirak taxta shudgor devoriga tiralib, sirpanib harakatlanadi, ag’darilayotgan tuproq palaxsasining qarshilik kuchi ta`sirida korpus yon tomonga bketmasligi uchun suyanchik bo’lib, uning to’g’ri yunalishda barkaror harakatlanishini ta`minlaydi. Ya`ni, tirak taxta shudgor devoriga tiralib korpusga yon tomonidan tushadigan bosim kuchini yengadi. Bosim kuchi ta`sirida tirak taxta shudgor devoriga ko’p botib, korpusning yonboshlab yurishiga yo’l qo’yma sligi uchun uning tayanch maydoni yetarli bo’lishi kerak. Shu sabali tezkor, changalzor, botkokbop, plantatsiyabop plug korpuslariga uzunrok hamda balandrok tirak taxta uranitali. Korpuslarni bir-biriga yakinrok o’rnatib, plugning umumiy uzunlishini kamaytirish maksadida, ayrim vaqtda, oldingi korpuslarga kiskartirilgan, orqadagi korpusga esa uzunrok va balandrok tirak taxta o’rnatiladi. Oxirgi korpus tirak taxtasiga kuprok bosim tushishi natijasida u tez yeyiladi, shu sabali u yerdagi tirak taxtaga ishkalan ishga chidamli materialdan tayyorlangan, almashtiriladigan tovon o’rnatiladi. Tirak taxtaning uchi yeyilganida 180 0 ga ugirib kuyiladi. Tirak taxtani shudgor tubiga 2 0 ...3 0 ga engashtirilib, shudjgor devoriga nisbvtan 2 0 ...3 0 ga burib o’rnatiladi. Tirak taxtada hosil bo’ladigan qarshilik kuchi plugni sudrashga qarshiligining kariyb 20% ini tashkil etadi. Bunday katta qarshilikni kamaytirish uchun tirak taxtaning ishchi sirtiga aylanuvchan galtak o’rnatilishi ham mumkin.

Korpus ustuni (20-rasm) plugning ishchi qismi xisoblanmasa ham, shudgor sifatiga bilvosita ta`sir ko’rsatadi. Ustun shakli va o’lchamlari plugning ish sharoitiga moslanib qabul qilinadi va sifatli chuyan yoei pulatdan kuyiladi, ayrim vaqtda shtampovkalaniyu payvandlanadi. Agar plugning ramasi yassi bo’lsa, «past» «baland», agar rama gryadillari kuyiga bukilgan bo’lsa, «past» ustunga o’rnatiladi. Uchun pastki qismining shakli ag’dargich, lemex va tirak taxtani o’rnatishga moslangan egarsimon bashmokka uxshab ketadi. Ayrim pluglarda korpuslar turini almashtiriladigan qilinadi. Quvursimon ustunlar o’rnatilgan plugda esa korpusni harakat yunalishiga nisbatan uni ustuni bilan burib kuyib, korpusning  0 burchagini o’zgartirish mumkin. Natijada uning kamrov kengligini birmuncha o’zgartirish imkoni tugiladi («Kverneland» to’ntarma pluglari). Plug pichoqlari. Plug pichogi haydashda hosil bo’ladigan shudgor devorini tik va tekis bo’lishini ta`minlash maksadida ishlatiladi. Haydalayotgan yer serildiz bo’lsa, plug korpusi ta`sirida shudgor devoridagi ildizlarni uzib olishga nisbatan, ularni kesib ketishga kamrok kuch sarflanishi sababli, har bir korpus oldiga, har yili ekin ekiladigan yerlarni shudgorlashda esa faqat orqadagi korpus oldiga pichoq o’rnatish maksadga muvofikdir. pichoq shudgor devorini sillik kesib ketsa, shudgor tubiga kamrok tuproq tukiladi. Plug utganidan keyin, shudgor tubining toza bo’lishi muximdir. Pluglarga o’rnatiladigan pichoqlarning disksimon, chopkisimon va yassi turlari bo’ladi. Disksimon pichoq (21-a rasm) oddiy va ayrim maxsus pluglarda ishlatiladi. Disksimon pichoqning qalinligi uning bukilmasligini ta`minlashi, radiusi esa ishlov berishdagi maksimal chuqurlikning 60...70 % ini tashkil etishi kerak. disksimon pichoqning tigi ikki tomonidan 15 0 ...20 0 etib charxlanadi. Disksimon pichoq 1 ayri 2 ayri o’rnatilgan ukda erkin aylandi. Ayri esa tirsakli ustun 4 o’rnatilgan va ustun tirsagining burilishi xisobiga, diskni asosiy korpusning dala chet qirqimiga yakinlashtirish yo ki uzoklashtirish mumkin.

Ayrim tirsakka nisbatan gorizontal tekislikda 10 0 ...15 0 ga erkin burilishi mumkin. Shu sababli disk plug harakat yunalishining o’zgarishiga moslanib, burilish imkoniyatiga ega bo’ladi. Korpusga nisbatan disksimon pichoqni baland, past, hamda yakin yoki uzoklashtirib o’rnatish mumkin. Disk gupchagi bilan yer yuzasi orasida 1...2 sm oralik kol- 20-rasm. Korpus ustunlari. a - quyma; b- boshmoqli; v - G simon; g va d - ko’ndalang kesimidumaloq va to’rt burchak ustunlar. 21-rasm. Plug pichoqlari. a - diskasimon; b - chopqisimon; v - yassi, tayanch chang’ili; 1- disk; 2- ayri; 3- tojsimon; 5 -qisqich; 6- chopqisimon pichoq tig’i; 7- pichoq yuzasi; 8- dastak; 9- yassi pichoq; 10 - sirpang’ich; 11 - tayanch.

dirib o’rnatiladi. Disk uki esa Chimqirqar lemexi tumshugi ustida, agar Chimqirqar o’rnatilmagan bo’lsa, asosiy korpus lemexi tumshugining ustida joylashtiriladi. Ayrim vaqtda tigi burmalangan disklardan ham foydalaniladi. Chopqisimon pichoq (21- d rasm) plantatsiyabop, urmonbop, changalzor- botkokbop kabi maxsus pluglarda ishlatiladi, chunki yugon ildizlarni disksimon pichoq kesa olmasdan, ko’tarilib ketishi mumkin. Bunday joylarda chopkisimon pichoq yaxshi natija ko’rsatadi: tuproq va mayda ildizlarni kesib ketsa, yugonlarini turtib yer yuzasiga chiqarib ketadi. Sertosh yerlarda ham chopkisimon pichoq yaxshirok ishlaydi. Chopkisimon pichoq 7 ning dastasi plug ramasiga bikr maxkamlanadi, tigi 6 esa 10 0 ...15 0 ostida 0,5 mm qalinlikkacha charxlanadi. Uning uchi asosiy korpus lemex tumshugiga nisbatan 3...4 sm balandrok va ilgarilatib, tigi esa shudgor tubiga nisbatan 70 0 ...75 0 ostida kiya o’rnatiladi. Bunday pichoq asosiy korpusning dala chet qirqimiga nisbatan haydalmagan tomonga 0,5...1,0 sm surib kuyiladi. Yassi pichoq 9 (21-v rasm) ikkita sirpangich changi 10 bilan jixozlanadi va botkokli hamda changalzor yerlarni haydaydigan pluglarga kuyib ishlatiladi. Sirpangich changi changal shoxlarini yerga bosib turib, ularni pichoq kesib ketishiga yordam beradi. Yassi pichoq tigi harakat yunalishiga nisbatan 35 0 -40 0 engashtirib o’rnatiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. A. Xamidov. Qishloq xo’jalik mashinalarini loyixalash. Toshkent, 1994 2. M.Shoumarova, T. Abdillaev. Qishloq xo’jaligi mashinalari. Toshkent, O’qituvchi, 2002. 3. M.Sh o umar o va, T. Abdillaev. G’alla k o mbayni va paxta terish mashinalari. Toshkent, 2000 4. Listopad G.E. Sel skoxozyaystvenno’e i meliorativno’e mashino’. Moskva, 1989 5. Shoumarova M, Abdillaev T. Qishloq xo’jalik mashinalari. Toshkent, O’qituvchi, 2000 6. Klenin N.I. Sel skoxozyaystvenno’e i meliorativno’e mashino’. Moskva, 1980 7. Karpenko A.N., Xalanskiy V.M. Sel skoxozyaystvenno’e mashino’. Moskva, 1989 8. Komaristov V.E., Dunay N.F. Sel skoxozyaystvenno’e mashino’. Moskva, Kolos, 1984

O'xshashlar

Plugning yordamchi qismlari

Ekish va o’tqazish mashinalarining asosiy qismlari turlari va ishlashi

Paxtani tozalash mashinalari ishchi qismlarini tayyorlash texnologiyasi

Asos (baza) va uning turlari

Evolventali ilashma va uning xossalari