Moslamalarni o`rnatish, mahkamlash elementlari - Mashinasozlik - Referatlar

Moslamalarni o`rnatish, mahkamlash elementlari

Yuklangan vaqt:

13.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

578.5 KB

Ko'chirib olish

Moslamalarni o`rnatish, mahkamlash elementlari Reja: 1. Moslamalarni o`rnatish elementlari 2. Moslamalarni mahkamlash qurilmalari 3. Mahkamlash kuchlarini hisoblash uslublari 4. Moslamalarning qisish qurilmalari turlari

Moslamalarni o`rnatish elementlari O`rnatish elementlari (tayanchlar)ni asosiy va yordamchi turlari mavjud. Zagotovkani o`rnatilganda hamma yoki bir necha erkinlik darajasini yo`qotuvchi elementlar asosini tayanchlar deb yuritiladi va ular zagotovkani fazodagi holatini aniqlaydi. Ular asosan qo`zgalmas bo`ladi. Ishlov berish jarayonida faqatgina zagotovkaga qo`shimcha birlik yoki qo`zg`almaslikni ta’minlash uchun xizmat qiluvchi detallar yoki mexanizmlar yordamchi tayanchlar deb yuritiladi. Yordamchi tayanch zagotovkani asosiy tayanchlarga o`rnatilgandagi holatini buzmasligi shart, buning uchun faqat asosiy tayanchlarga o`rnatilgandan so`ng bikrlikni ta’minlovchi sozlanuvchi bo`ladi. O`rnatish elementlariga quyidagi umumiy talablar qo`yiladi : 2. 1. O`rnatish elementlarini soni va joylashuvi zagotovkani to`g`ri bazalashtirishni, mahkamlanganda qo`zg`almasligi va bikrligini ta’minlash kerak. Ortiqcha o`rnatish elementlari bazalash noaniqligiga olib keladi. 3. Masalan, yo`naltiruvchi baza bo`yicha 2 ta asosiy tayanch o`rniga 3 ta ko`zda tutilsa, zagotovka yuzasi 2 ta tayanchga tegadi va 3 chi tayanch bazalashtirish xatoligiga olib kelish mumkin. Zagotovkani qo`zg`almas holatini ta’minlash uchun tayanchlar orasidagi masofa iloji borcha uzoq qilib qo`yiladi. 4. O`rnatish elementlari ishchi yuzalarini o`lchamlari katta bo`lmasligi kerak. Chunki texnologik bazani tayyorlanishdagi xatoliklari va notekisliklar bazalashtirish xatoligini ko`paytirib yuboradi. 5. Zagotovkalarni ishlov berilgan yuzalar bo`yicha o`rnatilganda uning yuzasini buzmasligi (yozmasligi) kerak. 6. O`rnatish elementi bikr bo`lishi va asosiy tanaga to`g`ri va aniq mahkamlanishi zarur. 7. O`rnatish elementi konstruksiyasi yeyilganda yoki singanda uni tezda almashinuvchiligini ta’minlash kerak. 8. O`rnatish elementi ishchi yuzasi yeyilishiga chidamli bo`lishi zarur .

Zagotovkalarni ishlanmagan yassi baza sirtlar bo`yicha o`rnatish uchun DST 13440-88, DST 13441-88 va DST 13442-88 bo`yicha tayyorlangan doimiy tayanchlar ishlatiladi (3.1-rasm). Doimiy tayanchlar odatda ikki tomoni ham ochiq qilib ishlangan moslama tanasidagi teshiklarga o`rnatilib yeyilgandan keyin almashtiriladi. Tanaga rezba bilan o`rnatilib talab qilingan holatda kontrgayka bilan mahkamlab qo`yiladigan sozlanuvchan tayanchlar ham ishlatiladi (DST 4084-88, DST 4086-88). 1-rasm. O`rnatish plastinalari va barmoqlari konstruksiyalari. Toza ishlangan yassi sirtlar bo`yicha zagotovkalar DST 4743-88 bo`yicha ishlangan tayanch plastinalarga o`rnatiladi (3.1-rasm). Tayanchlarning o`rnatish sirtlari yeyilishga chidamli bo`lishi kerak. Shuning uchun tayanchlar U7A yoki 20X po`latlardan tayyorlanib NRC 50-55 gacha toblanadi, keyinchalik 0,8... 1,2 mm chuqurlikgacha sementatsiya qilinadi. Ko`p xollarda tayanchlarning balandligi bo`yicha 0,2...0,3 mm qalinligidagi o`yim qoldiriladi. Bu o`yim moslama yig`ilgandan keyin tayanchlar balandligini jilvirlab bir o`lchamga keltirish uchun ishlatiladi. Tayanch turini tanlash masalasi zagotovka og`irligiga, o`lchamlariga va baza yuzalarini holatiga bog`liq. Ba’zi xollarda asosiy tayanchlar sifatida o`zi o`rnatiluvchan tayanchlar ishlatiladi. Har holda moslamalarni loyihalayotib o`rnatish sirtlaridan metall o`rinilarini oson tozalash sharoitlari ta’minlanishi kerak.

Zagotovkalarni tashki silindrik baza yuzalari bo`yicha tayanch prizmalarga va o`zi markazlashtiruvchi patronlarga o`rnatiladi. Toza ishlangan baza sirtlari uchun enli tayanch prizmalar, ishlanmagan sirtlar uchun ensiz prizmalar ishlatiladi (2-rasm). Moslamalarda burchagi a-90° bo`lgan prizmalar ishlatiladi . 2-rasm. Prizmalar Zagotovkani baza buyinchalari IT 8-10 kvalitetlar bo`yicha ishlangan bo`lsa, vtulkaga o`rnatish usuli ishlatilishi mumkin. prizmalar va vtulkalar 20X po`latidan tayyorlanadi va NRC 55-60 gacha toblanib, 0,8...1,2 mm chuqurlikka sementatsiya qilinadi. prizmalar moslama tanasida nazorat shtiftlari bilan o`rnatilib vintlar bilan mahkamlanadi. prizmalar o`lchamlari va ularga texnik talablar standartlarda keltirilgan. Zagotovkalar teshiklar bo`yicha bazalanganda barmoqlar va opravkalarga o`rnatiladi. Yordamchi bazalar sifatida zagotovkaning sirti va shponka faskasi, har xil teshiklar ko`rinishidagi elementlar xizmat qiladi. Opravkalar kengayuvchan va kengaymas bo`lishi mumkin. Kengaymas opravkalar konussimon, oraliqli va taranglikli silindrik turlarga bo`linadi (3-rasm).

3-rasm. Opravkalar Konussimon opravkalar konusligi 1/2000 1/4000 qilib tayyorlanadi. Konussimon opravkada markazlashtirish aniqligi taranglikli opravka bilan bir xil bo`lib 0,005...0,01 mm teng. Zagotovkalar oraliqli opravkaga bazalansa ularning baza teshigi IT8-10 kvalitet bo`yicha ishlangan bo`lishi kerak. Bu opravkalarda markazlashtirish aniqligi 0,02…0,03 mm dan oshmaydi. Opravkalar 20X po`latidan tayyorlanib NRC 55…60 gacha toblanadi va 1,2… 1,5 mm chuqurlikgacha sementatsiya qilinadi. Seriyalab va ko`plab ishlab chiqarish turlarida turli konstruksiyali kengayuvchi opravkalar ishlatiladi. Qolgani kengayuvchan opravkaga baza teshigi IT 10-14 kvalitet bo`yicha ishlangan zagotovkalar o`rnatiladi. Bunda markazlashtirish aniqligi 0,02…0,04 mm teng (4-rasm). Uchta mushtchali opravkada markazlashtirish aniqligi 0,05…0,1 mm (4-rasm). Gidroplastmassali opravkada baza teshigi IT 8-10 kvalitet bo`yicha ishlangan zagotovkalar o`rnatilib markazlashtirish aniqligi 0,005…0,01 mm teng. Eng yuqori markazlashtirish aniqligini vtulkali opravka ta’minlaydi: 0,002…0,003 mm. Bu aniqlikni olish uchun vtulkalar 30XSA, U10A po`latlardan tayyorlanadi, sirtlar tepishi 0,005 mm dan oshmaydi. Bu opravkada o`rnatish uchun baza teshiklari IT 6-8 kvalitet bo`yicha ishlanishi kerak.

Statsionar moslamalarga zagotovkalarni baza teshigi bo`yicha o`rnatish uchun DST 12209 12211-86 talablari bilan ishlangan silindrik barmoqlardan foydalanadilar o`rnatish barmoqlari doimiy (5, a-rasm) va almashuvchan (5, b- rasm) bo`lishi mumkin. Ular burt bilan (5, a-rasm), yoki burciz (5, b-rasm) tayyorlanadi. 5-rasm. O`rnatish barmoqlari. Doimiy barmoqlar moslama tanasiga N7/h6 o`tqazish bilan presslanadi. Almashuvchan barmoqlar esa vtulkalarga N7/h6 o`tqazish bilan o`rnatiladi. Barmoqlarning ishchi sirtlari g6 dan f8 gacha asosiy chetlanishlari bilan ishlanadi. Tana ko`rinishidagi detallar o`rnatilganda ikkita barmoq ishlatiladi va ularning bittasi kertilgan (rombik) bo`lishi kerak (6-rasm). Bunday detallarning baza tekisligi toza ishlangan, teshiklari esa IT 8 kvalitet bo`yicha ishlangan bo`lishi kerak.

Kertilgan barmoqlar ham doimiy va almashinuvchan bo`lishi mumkin va DST 12210-86 bilan 12212-86 talablariga binoan tayyorlanadi . -rasm. Kertilgan o`rnatish barmog`i Val ko`rinishidagi detallar markaz uyasi bo`yicha o`rnatilganda burchagi 50…600 markazlar ishlatiladi (7- rasm). Markazlar oldingi (7 g. d-rasm) va ketingi (7 a, b, v-rasm) bo`lishi mumkin. Val o`qi bo`ylab aniq o`rnatish talab qilinganda oldingi markaz o`zgaruvchan bo`lishi kerak (7-rasm). Silindrik va konussimon tishli g`ildiraklarni markaz teshiklari jilvirlab ishlanganda ularni ishchi sirtlari bo`yicha bazalash usulidan foydalanadilar. O`rnatish elementlari sifatida

to`g`ri tishli silindrik g`ildiraklar uchun roliklar silindrik g`ildiraklar uchun shariklar, tishli sektorlar va tebranuvchan richaglar ishlatiladi. Shariklar va roliklar ishlatilganda maxsus patronlardan foydalanadilar. O`rnatish elementlari bu patronlarning oboymalarida o`rnatiladi . Moslamalarni mahkamlash qurilmalari Mahkamlash qurilmalari (elementlari)ning asosiy vazifalari qatoriga zagotovkani o`rnatish elementlari bilan ishonchli mahkamlash va ishlov berish davrida uni siljishlardan saqlash vazifasini bajaradi. Shu sababli zagotovkani ishlov berish jarayonida yuzaga keladigan barcha kuchlar (kesish, inersiya, markazdan qochma, og`irlik va boshqa) ta’sirida siltish va titrashlardan saqlovchi qurilmalarni mahkamlash elementlari deb yuritiladi. Ayrim xollarda mahkamlash elementlari ishlatilmasligi mumkin. Masalan: og`ir va qo`zg`almas zagotovkalarga ishlov berishda, ishlov berishda xosil bo`lgan kuchlar oz bo`lgan hollarda; ishlov jarayonida hosil bo`lgan kuchlar shunday yo`nalganki, ular zagotovkani bazalangandagi holatini o`zgartira olmaydi. Qisish qurilmalariga asosiy talablar. Zagotovkani mahkamlash elementlari quyidagi talablarga javob berishi kerak: 1) qisish jarayonida bazalashda taminlangan zagotovkaning holati buzilmasligi kerak; 2) qisish kuchlari iloji boricha minimal lekin zagotovkani ishonchli mahkamlanishini ta’minlashi kerak; 3) qisish mexanizmlari tez ishlaydigan va yengil boshqariladigan bo`lishi kerak ; 4) mahkamlash elementlari zagotovka yuzalarini ezmasligi va deformatsiyalanmasligi zarur; 5) qisish kurilamlari konstruksiyalari oddiy, ishlatishga qulay va xavfsiz bo`lishi kerak; 6) qisish qurilmalariga kesish kuchlari iloji boricha to`g`ridan to`g`ri ta’sir etmasligi kerak;

7) qisish qurilmalari qisish kuchlarini teng taqsimlanishini ta’minlashi kerak . Bu talablar ayniqsa ko`p o`rinli moslamalarda bir necha zagotovka o`rnatilganda muxim ahamiyatga ega. Zagotovkani mahkamlash sxemasi iloji boricha kesish kuchlarini qisish qurilmasi emas o`rnatish elementlari qabul qiladigan qilib tuzilishi kerak. Qisish kuchlarini ta’sir qilish joylari zagotovkani minimal deformatsiyasini, yuqori turg`unligini va bikrligini ta’minlash shartlariga javob berishi kerak. Qo`shimcha qisish qurilmalari kiritib texnologik sistemaning bikrligini oshirish mumkin. Bu esa ishlov berish aniqligini sirtlar sifatini va ish unumdorligini oshishiga olib keladi. Qisish qurilmalari zagotovkalarni to`g`ri o`rnatish va markazlashtirish uchun ham ishlatiladi. Bunday qurilmalar o`rnatish-qisish qurilmalari deyiladi va bular qatoriga o`zi markazlashtiruvchi patronlar, qolgani qisish mexanizmlari va boshqalar kiradi. Demak, og`ir zagotovkalarga ishlov berilganda kesish kuchlari uni og`irligiga nisbatan kichik bo`lsa, qisish qurilmalari ishlatilishga xojat qolmasligi mumkin. Ba’zi xollarda kesish kuchlari zagotovkani o`rnatish elementlariga bosib tursa mahkamlashga zaruriyat kolmaydi . Mahkamlash kuchlarini hisoblash uslublari Mahkamlash kuchlari hisobi qattiq jism (zagotovka)ni tashqi kuchlar tizimi ta’sirida qo`zg`almasligini ta’minlash bo`yicha statik masalasi ko`rinishida bajariladi. Zagotovkaga bir tomondan og`irlik kuchi va ishlov jarayonida xosil bo`ladigan kesish kuchlari, ikkinchi tomondan mahkamlash kuchlari va tayanchlardagi reaksiya kuchlari ta’sir etadi. Bu kuchlar ta’sirida zagotovka o`zining muvozanatini saqlashi kerak. Hisoblash jarayonida siljitishga ta’sir etayotgan kuchlarni eng katta miqdori bo`lgan holati aniqlanishi va ular bo`yicha maksimal mahkamlash kuchini aniqlash zarur. Mahkamlash kuchlarini hisoblash uchun boshlang`ich ma’lumotlar: ishlov jarayonida xosil bo`ladigan kuchlar miqdori, yo`nalishi va ta’sir joyi; zagotovkani

mahkamlash sxemasi, mahkamlash kuchini yo`nalishi va ta’sir joyini bilish zarur bo`ladi. Ushbu boshlang`ich ma’lumotlarni to`g`ri tanlanishi, mahkamlash qurilmalarini loyihalarini eng muxim bosqichi bo`lib, bu bosqichdagi xatolik zagotovkani ishonchli mahkamlanishini ta’minlaydi. Zagotovkaga ta’sir etuvchi kesish kuchlarini miqdori, yo`nalishi va ta’sir joyi o`zgaruvchan bo`ladi. Masalan, kesish asbobini kesishga kirishishi va undan chiqishida kesish kuchlari o`zgaradi. parmani teshigini parmalab chiqish vaqtida ham burovchi moment keskin ko`payishi mumkin. Bundan tashqari, kesish asbobini o`tmaslanishi, ishlov berilayotgan materialning fizik-mexanik xossalarini va ishlov uchun qoldirilgan qo`yimlarni bir xil emasligi ham kesish kuchlarini o`zgarib turishiga olib keladi. Ayrim ishlov uslublari (randalash, o`yish, uzilishli yuzalarni yo`nish va boshqalar) da kesish kuchlari zarbiy harakteriga ega. Kesish kuchlari metallarni kesib ishlash nazariyasi formulalari bo`yicha hisoblanadi yoki normativlaridan tanlanadi. Ammo yuqorida keltirilgan kesish kuchlarini o`zgaruvchanligini hisobga olgan holda, mahkamlash kuchlarini hisoblash chog`ida kesish kuchlarini K extiyot koyeffitsiyent kiritish bilan ko`paytirib olinadi. Bu bilan zagotovkani mahkamlash ishonchliligi oshiriladi. Bu koyeffitsiyent yuqorida keltirilgan kesish kuchlarini o`zgaruvchanligiga olib keluvchi omillarini hisobga oladi. Buning uchun muayyan texnologik amal uchun K extiyot koyeffitsiyentini differensiallangan holda aniqlanadi. K ni miqdorini quyidagi koyeffitsiyentlar ko`paytmasi ko`rinishida yozish mumkin . bunda, К 0 =-1,5 -kafolatlangan extiyot koyeffitsiyenti; K 1–texnologik bazalarni holatini hisobga oladi (qora bazalar bo`yicha К 1 =1,2, toza bazalar bo`yicha К 1 =1,0); К 2 – kesish asbobini o`tmaslanishini hisobga oladi; K 3–kesish asbobiga ta’sir etuvchi zarbiy kuchlarni hisobga oladi (uzilishli yuzalarga ishlov berishda К 3 =1,2); К 4 - куч

yuritmasidagi kuchlarni barqarorligini hisobga oladi (o`qlarda mahkamlanganda К 4 =1,3, mexanizatsiyalangan mahkamlashda К 4 =1,0); К 5 -o`qlarda mahkamlash mexanizmini harakterlaydi (qulay mahkamlashda К 5 =1, noqulay mahkamlashda К 5 =1,2); К 6 - zagotovkani burovchi moment kuchlari ta’sirida, tayanch nuqtlarini joylashuvini aniqligini hisobga oladi. Kontakt yuzasi chegaralangan holda o`rnatilganda (shtoklar, plastinalar ) К 6 =1,0 kontakt zonasi chegaralanmagan bazaviy yuzaga o`rnatilganda (tayanch-shaybalar ) К 6 =1,5. Zagotovkani vertikal yoki burchak ostida joylashgan o`rnatish bazalariga o`rnatilganda zagotovkaning og`irligini ham hisobga olish zarur. Og`irlik kuchi yana zagotovkani aylantiruvchi moslamalarga o`rnatilganda ham hisobga olinishi zarur. Markazdan qochma kuchlar zagotovka og`irlik markazini aylanish o`qidan siltinib qolgan holda xosil bo`ladi. Ularning miqdori yuqori tezlikda ishlov berishda katta qiymatga ega bo`ladi. Inersiya kuchlari zagotovkani ilgarilanma-qaytma harakatida yoki harakat tezligini tezda o`zgartirish vaqtida sodir bo`ladi va katta qiymatga ega bo`ladi. Markazdan qochma va inersiya kuchlari nazariy mexanikani formulalari yordamida hisoblanadi. Markazdagi ishqalanish kuchlari, parmani chiqishidagi kuchlar ko`pincha boshqa kuchlarga nisbatan uncha katta bo`lmagani sababli hisobga olinmaydi. Mahkamlash kuchlarini miqdori ko`pincha uni yo`nalishiga bog`liq. Mahkamlash kuchi yo`nalishini aniqlashda quyidagi qoidalarga amal qilish zarur: 1. Mahkamlash kuchi o`rnatish elementi yuzasiga perpendikulyar yo`nalgan bo`lishi zarur. 2. Bir necha bazaviy yuzalarga bazalashtirilgan chog`da, mahkamlash kuchi eng katta kontakt yuzaga ega bo`lgan o`rnatish elementiga yo`naltiriladi. 3. Mahkamlash kuchi yo`nalishi zagotovkani og`irlik kuchi yo`nalishiga tushishi kerak, bu mahkamlash qurilmasi ishini yengillashtiradi. 4. Mahkamlash kuchi yo`nalishi kesish kuchlari yo`nalishiga tushishi kerak . Yengil zagotovkalarga ishlov berishda kesish kuchlarini, og`ir zagotovkalarga ishlov berishda ularni og`irligini hisobga olish zarur bo`ladi .

Ayrim xollarda zagotovkani mahkamlash sxemasida tayanchlar ko`zda tutiladi. Bu tayanch zagotovkaga ta’sir qilayotgan kuchlarni o`ziga qabul qilish bilan birga mahkamlash kuchlarini kamayishiga olib keladi. Mahkamlash kuchlarini qo`yilish joyi ham quyidagi qoidalarga asosan aniqlanishi zarur : 1. Mahkamlash kuchi zagotovkani o`rnatish elementi yuzasida siljitmasligi yoki aylantirib yubormasligi zarur. Buning uchun mahkamlash kuchi qo`yilish joyi: а ) o`rnatish elementini markazda olinishi yoki o`rnatish tayanchlarini birlashtiruvchi chiziqlar tutashgan joyda bo`lishi maqsadga muvofiq (8-rasm). b) mahkamlash kuchini qabul qiluvchi yuza o`rnatish elementi yuzasiga parallel bo`lishi zarur . 2. Mahkamlash kuchi tayanchlardagi reaksiya kuchlari bilan eguvchi moment xosil qilmasligi kerak (8-rasm ). 8-rasm. Mahkamlash kuchini yo`nalishi va qo`yilish nuqtasini aniqlash. 3. Mahkamlash kuchini qo`yilish nuqtasi ishlov berish joyiga yaqin bo`lishi kerak, bu ayniqsa bikrligi oz zagotovkalarni mahkamlashda o`ta muximdir. Mahkamlash kuchini hisoblash bo`yicha misol keltiramiz: Tanada berilgan teshikni kengaytirish amali uchun mahkamlash kuchini aniqlash shartlaridan kelib chiqqan holda uni hisoblash talab etiladi (9-rasm ).

9-rasm. Mahkamlash kuchini hisoblash sxemasi. Bu xollarda kesish kuchlari zagotovkani silijitishga olib kelishi mumkin. Bu sxemadan ko`rinib turibdiki kengaytirish kallagini har bir aylanishida keskich uchidagi Р з va Р у kesish kuchlari o`z yo`nalishlarini o`zgartirib boradi, xatto bir biriga qarama qarshi yo`nalishlarga ega bo`ladi . Kengaytirish kallagini 4 ta holati (1-4 nuqtalar) (9-rasm) da keltirilgan. Keskich 1 va 2 nuqtalarda joylashganda Р з kuchi zagotovkani О 1 т ayanch nuqtadan, О 1 nuqta atrofida aylantirgan holda ko`taradi. Keskich 4 nuqtada bo`lganda zagotovkani О 2 nuqtadan, О 1 nuqta atrofida aylantirgan holda ko`taradi. Bunday taxlillardan ko`rinidiki zagotovkaga kesish kuchini eng maksimal miqdorga ega bo`lgan holatini aniqlash muhim ahamiyatga ega. Umumiy ko`rinishda О 2 nuqtaga nisbatan ta’sir etayotgan kuchlardan moment olib muvozanat sharti quyidagi tenglama ko`rinishida yoziladi .

Ushbu formula yordamida kengaytiruvchi keskichni har xil holatldari uchun Q mahkamlash kuchi aniqlanadi. Q kuchi eng katta qiymatini mahkamlash qurilmasini loyihalash uchun olinadi. Qisish kuchlarining qiymati yangi moslama loyihalanganda loyiha hisobi, mavjud moslamadan foydalanish masalasi turganda esa tekshirish hisobi asosida aniqlanadi. Loyiha hisobi bajarilganda zagotovkani o`rnatish va mahkamlash sxemasi xamda uni siljituvchi kuchlarni qiymati, yo`nalishi va ta’sir nuqtalari ma’lum bo`lishi kerak. Qisish kuchlari qiymatini aniqlash zagotovkani barcha ta’sir qiluvchi kuchlar natijasidagi muvozanat shartini ko`rib chiqish statika masalasiga keltiriladi. Ko`p uchraydigan o`rnatish va mahkamlash sxemalari uchun zagotovkalarni qisish kuchlarini aniqlash misollarini ko`ramiz. 1. Kesish kuchlari R va qisish kuchlari Q zagotovkalarni tayanchlarga qisib turibdi (3.10 a-rasm). Kesish kuchi R ning qiymati doimiy bo`lsa, Q =0. 10-rasm. Zagotovkani mahkamlash kuchini hisoblash sxemalari. Agar ishlov berish davrida ikkilamchi siljitish kuchlari N paydo bo`lsa, va ular yo`nalishi qisish qurilmasiga karshi bo`lsa , bunda: K - extiyotlik koyeffitsenti ( К >1). Bundan tashqari kesish uchun R qiymati nostabil bo`lganda xam Q>0 deb qabul qilish kerak. 2. Kesish kuchlari qisish qurilmasiga qarshi yo`nalgan (10 b-rasm). Bunda shartni bajarilishi kerak.

. Kesish kuchlari zagotovkani o`rnatish elementlariga nisbatan siljitishga harakat qiladi (mayatnikli va berk konturli frezalash) (3.10 v-rasm). Zagotovka siljishiga uni o`rnatish elementlari va qisish elementlari bilan kontakt joylaridagi ishqalanish kuchlari qarshilik ko`rsatadi. Shuning uchun bunda quyidagi shart bajarilishi kerak : Bu hisoblash sxemasi zagotovkani ikkita barmoq va ularga perpendikulyar tekislikka o`rnatish holati uchun xam ishlatilishi mumkin. Chunki ishlov berish aniqligini ta’minlash va teshiklar sirtlarini yemirilishdan saqlash uchun barmoqlar kesish kuchlari ta’siridan ozod qilinishi kerak. 4. Kesish kuchlari xam tayanchlarga karshi (R 41 2), xam zagotovkani yon tomonda siljitishga (R 42 2) harakat qiladi (10 g-rasm). Qisish kuchi qiymati quyidagi shartdan aniqlanadi: 5. Kesish kuchlari qisish qurilmasiga qarshi zagotovkani yon tomonga siljitishga harakat qiladi. Zagotovka tayanchlardan uzilmasligi uchun, quyidagi shart bajarilishi kerak (3d-rasm).

O`q bo`yicha R kuchi qiymati katta bo`lsa, zagotovka sirtida qo`shimcha ishqalanish kuchlari paydo bo`lishi mumkin. Bunday holda agar R/3> f1 Q bo`lsa, quyidagi shart bajarilishi kerak:

f 1 , f 2 -zagotovkani kulachaklar bo`ylab va sirti bilan kulachoklar pog`onasidagi ishqalanish koyeffitsentlari; R1 -kulachaklar pog`onalarining ishqalanish maydonchalarning radiusi; 2. Zagotovka markaziy teshik bo`yicha o`rnatilib qisqichlar bilan mahkamlangan (11 b-rasm). Qisqichlarning tangensial yo`nalishdagi bikrligi yetarli bo`lsa, quyidagi muvozanat sharti bajarilishi kerak : Qisqichlarning tangensial bikrligi yetarli bo`lmaganda muvozanat shartining oxirgi a’zosi hisobga olinmaydi. 3. Zagotovka xalqasimon sirtga o`rnatilgan (11 v-rasm). Zagotovkani muvozanat sharti quyidagicha bo`ladi: Oldingi misolda kabi qisish elementlarining bikrligi past bo`lganda f, q, r parametrlari hisobga olinmaydi.

4. Silindrik zagotovka, a burchakli prizmada mahkamlangan (11 g-rasm). Zagotovka sirtidagi ishqalanishni hisobga olinmasa muvozanat sharti quyidagicha bo`ladi : Agar qisish kuchi tayanchlar uchburchagini og`irliklar markazida joylashmasa har bir tayanchning reaksiyasi topilishi kerak. Qisish kuchlari hisoblanganda ishqalanish koyeffitsentining qiymati zagotovkani baza sirtlarining holatiga karab olinadi. Agar zagotovka tayanchlarga ishlangan sirti bilan o`rnatilsa f=0,16 qilib qabul qilish mumkin. Baza sirti ishlanmagan zagotovka sferasimon kallagli doimiy tayanchga o`rnatilgan bo`lsa, f=0,2…0,25. Agar o`rnatish yoki qisish

elementining ishchi sirtida tishchalar bo`lsa, ishqalanish koyeffitsentining qiymati katta miqdorda normal kuchga bog`liq . Bu kuchning qiymati katta bo`lgan xollarda ishqalanish koyeffitsenti katta bo`lishi mumkin. Hisob formulalarga kiruvchi extiyotlik koyeffitsenti ishlanadigan zagotovkalar bir xil emasligini, kesish asbobi yeyilib kesish kuchlari oshib ketishni va zagotovkalarni o`rnatish va mahkamlash sharoitlari o`zgarib turishini hisobga oladi. Koyeffitsentning qiymati ishlov berishni muayyan sharoitlariga karab olinadi va uning qiymati doim К >1,5. Moslamalarning qisish qurilmalari turlari Moslamalarning qisish qurilmalari oddiy va kombinatsiyalangan turlarga bo`linadi. Oddiy mexanizmlar qatoriga vintli, ekssentrikli, ponali, richagli va boshqa turlari kiradi. Bular zagotovkalarni qisish uchun yoki murakkabroq qisish sistemalarida oraliq zvenolar sifatida ishlatiladi. Kombinatsiyalashgan qisish qurilmalari turli elementlarning qisish mexanizmlari yig`indisidan tashkil topadi. Bular qisish kuchi qiymatini oshirish, qisish elementining yurish masofasini oshirish, qisish kuchi yo`nalishini o`zgartirish, qisish qurilmasi gabaritlarini kichraytirish va boshqarish ko`rsatkichini oshirish maqsadida ishlatiladi. Kombinatsiyalashgan qisish qurilmalari zagotovkani birdaniga bir nechta joyidan mahkamlashga xam imkoniyat beradi . 1. Vintli qisish mexanizmlari. Bular o`qlar yordamida ishlaydigan va mexanizatsiyalashgan moslamalarda, undan tashqari yo`ldosh moslamalar va pozitsiyali ishlov berish usuli ishlatilganda avtomatik qatorlarda ham ishlatiladi. Bu mexanizmlar sodda va ishonchli. Vintli mexanizmlar ichida eng sodda va tez ishlaydiganlari bu qirqilgan shaybali (13 a-rasm) va qaytariladigan qirqilgan plankali mexanizmlardir (13 b-rasm ).

13-rasm. Tez ishlaydigan vintli qisish mexanizmlari. Vintli qisish mexanizmlarida M6-dan M48 gacha rezbalar ishlatiladi. Talab qilingan Q kuchini mexanizm dastagida quyidagi moment ta’sir qilishi kerak .

O`qlar kuchi bilan ishlaydigan vintli mexanizmlar ishchining o`qlar kuchi 15 kg dan oshmaydi degan shartdan kelib chiqib loyihalanadi. Shuning uchun qisish qurilmasi dastagining uzunligi quyidagicha topiladi: 2. Ekssentrikli qisish mexanizmlar. Bu mexanizmlar tez ishlaydigan lekin qisish kuchi qiymati bo`yicha vintli mexanizmlariga ko`ra kam. Undan tashqari bularni yurish masofasi ham cheklangan. Ekssentriklar aylanish o`qi ekssentrikli L masofasiga siljitilgan kulachoklar yoki valiklar ko`rinishida bo`ladi (16 a-rasm). Dumaloq disksimon ekssentriklarni (16 b-shakl) 20X po`latidan tayyorlab NRC 55-60 gacha

Adabiyotlar: 1. Андреев Г.Н., Новиков В.Ю., Схиртладзе А.Г. Проектирование технологической оснастки машиностроительного производства. -М.: Высшая школа, 1999. -415с. 2. Ансеров М.А. Приспособления для металлорежущих станков. 4-е изд. - М.: Машиностроение, 1975, -656 с. 3. Белоусов А.П. Проектирование станочных приспособлений. -М.: Высшая школа, 1980. -240с. 4. Горошкин А.К. Приспособления для металлорежущих станков: Справочник. -М.: Машиностроение, 1979. -303с. 5. Корсаков В.С. Основы конструирования приспособлений. -М.: Машиностроение, 1983. -277. 6. Кузнецов Ю.И. Конструкции приспособлений для станков с ЧПУ. -М.: Высшая школа, 1988. -303с. 7. Перегудов Л.В., Хошимов А.Н., Шалагуров И.К. Перегудов С.А. Автоматлашган корхона станоклари -Т.: «Узбекистон», 1999. 488б. 8. Терликова Т.Ф., Мельников А.С., Баталов В.И. Основы конструирования приспособлений. -М.: Машиностроение, 1980. -119. 9. Алексеева Н.А., Джайман В.В., Серпичева Е.В. Основы проектирования и конструирования узлов и деталей машин и механизмов. - М.: Издательство. МАИ. 2006. - 104 с. 10. Базаров Б.С. Основы технологии машиностроения. -М.: Машиностроение, 2007. - 380 с.

O'xshashlar

Dastgoh moslamalari va yordamchi asboblar

Nazorat va yig`ish moslamalari

Maxsus moslamalarni loyihalash uslubiyati

Texnologik moslamalarni vazifalari va tasnifi

Kesib ishlov berish moslamalari